Regio
Gentherapie
mag bij AZL
'Aristoteles was zijn tijd ver vooruit'
'Ondergrond Leiderdorp
kan TGV-dijk niet dragen'
Voorlichtingsavond in
Leiden over kanker
PvdA wil huren kamers
minder laten stijgen
Woensdag 6 november 1991 Redactie: 071-161400 WILLEM SPIERDIJK WIM SCHRIJVER MEINDERT VAN DER KAAU CAROUNE VAN OVERBEEKE JAN WESTERLAKEN MONICA WESSELINC Eindredactie: PAUL DE TOMBE Vormgeving: SIMON DE GRAAF g
DEN HAAG PAUL VAN DER KOOU
Steeds meer Kamerleden be
twijfelen of het wel zo'11 goed
idee is om de TGV door het
Groene Hart bij Koudekerk of
Leiderdorp te laten razen. Ze
zeggen daar echter steeds bij
dat het te vroeg is voor defini
tieve standpunten over de flit
strein. De SGP-fractie liet die
voorzichtigheid vorige week va
ren. In een vergadering meldde
kamerlid J.T. van den Berg dat
nieuwe tracés boven Rotterdam
uit den boze zijn.
De Kamer is echter pas vol
gend jaar zomer aan zet, als de
inspraakronden zijn geïnventa
riseerd, adviesorganen hun zeg
je hebben gedaan en de minis
ter de voor- en nadelen van oud
en nieuw spoor op een rijtje
heeft gezet, compleet met kos
tenplaatjes. Zeggen politici keer
op keer.
De SGP heeft wel stelling ge
nomen. De paar minuutjes
tijdwinst wegen volgens de drie
mansfractie niet op tegen de in
breuk op het leefmilieu en de
dreigende vernietiging van na
tuur en landschap in het Groe
ne Hart. Zeker als het nieuwe
tracé Den Haag mijdt, minstens
een miljard duurder is en geld
schaars blijft. Bovendien betwij
felt het kamerlid of de slappe
ondergrond bij Leiderdorp en
Koudekerk de zware TGV-dijk
kan dragen en de afstand tussen
Amsterdam en Rotterdam lang
genoeg is om een topsnelheid te
halen: „Ik ben daar in het verle
den uitgebreid over begonnen,
maar mijn vragen werden ont
weken door de minister. Nooit
hoorde ik klip en klaar dat het
kan. En dat zie ik als een sig
naal, een signaal dat het niét
kan."
„Ik zeg niet graag dat iets on
bespreekbaar is", vervolgt de
politicus. „Maar in dit geval zijn
de argumenten tegen een
nieuw tracé boven Rotterdam
dusdanig sterk, dat ons stand
punt vaststaat. En als je een
duidelijk standpunt hebt, moet
je dat ook laten horen. In de
hoop het jouwe te kunnen bij
dragen aan de besluitvorming.
Hoewel ook Van den Berg zijn
collega's ziet twijfelen over het
noordelijkste stukje TGV, durft
hij nog niet te voorspellen voor
welk tracé gekozen zal worden.
Veel hangt af van de studies
naar het rijden over bestaand
spoor langs Leiden en Den
Haag.
Het kamerlid beseft dat ook
aan deze nul-variant bezwaren
kleven, maar benadrukt dat die
bezwaren vooral groot zijn als
de treinen keihard langs sta
tions en dichte bebouwing
moeten razen. En dat hoeft nu
juist niet van zijn partij. „De
nul-optie is voor ons echt een
nul-optie", zegt hij. En: „Zelfs
als de trein over bestaand spoor
twintig minuten langer over de
afstand Parijs-Amsterdam zou
doen, blijft hij concurrerend".
Verhalen van de minister als
zou een dergelijke vertraging de
trein tot boemel degraderen die
het niet meer tegen het vlieg
tuig kan opnemen, zijn aan de
SGP'er niet besteed. „Bij de
TGV gaat het namelijk niet al
leen om snelheid, maar ook om
het gemak en het comfort: je
kunt er van hartje Parijs naar
hartje Amsterdam en Rotter
dam mee reizen, hoeft niet over
te stappen en kunt er rustig
werken", zegt het kamerlid.
„Daar komt nog bij dat de
trein in België lang niet overal
op topsnelheid zal rijden en we
ons dus niet zo druk hoeven te
maken over het laatste stukje.
Ook in Frankrijk, het land van
de TGV, zijn minder snelle stuk
ken. Zoals tussen Marseille en
Lyon."
Na de nodige vragen uit Tweede
Kamer en samenleving, besloot
de minister het rijden over be
staand spoor uitgebreid te laten
onderzoeken. Volgens Van den
Berg zijn onderzoekers van NS
en Rijkswaterstaat loyaal aan de
slag gegaan, maar lijkt de minis
ter zelf 'te weinig de redelijk
heid in te zien van het rijden
over bestaand spoor'.
„Ze denkt te veel op macro-
schaal", zegt hij. „Zo van: we
mogen de supersnelle trein niet
aan ons laten voorbij gaan. Ter
wijl je, als je een project invult,
redelijke afwegingen moet ma
ken. We moeten de TGV niet
zien als een prestige-project dat
tot elke prijs overal voluit moet
worden aangelegd. We dienen
juist, ook vanuit onze christelij
ke visie van rentmeesterschap,
heel zorgvuldig om te springen
met alles dat moet wijken."
Vandaar ook dat hij aan zijn
'nee' tegen nieuw tracé boven
Rotterdam een aansporing kop
pelde: rijden over bestaand
spoor moet als volwaardig alter
natief worden gepresenteerd.
Voor het nemen van een beslis
sing zijn Kamerleden namelijk
sterk afhankelijk van de aange
dragen informatie, al kunnen ze
bij twijfel een eigen adviseur in
Bij Leiderdorp moet mogelijk een kerk wijken voor de TGV. „We zeggen
mag gebeuren", zegt SGP-kamerlid Van den Berg.
de arm nemen. „Ik wil daar niet
mee dreigen, maar sluit het niet
uit", zegt Van den Berg.
Als de flitstrein door Leider
dorp snelt, gaat dat ten koste
van honderden woningen en
een kerk van de gereformeerde
gemeente. En dat hebben de
gelovigen 'hun' SGP luid en dui
delijk laten weten. „We zeggen
niet dat er nooit wat met een
kerk mag gebeuren", reageert
het Kamerlid. „Maar aan de an
dere kant moet je wel zorgvul
dig omgaan met het beheer van
monumenten, waarvan kerken
een niet gering onderdeel uit
maken. We zeggen dan ook ze
ker niet: in een kerk wonen
geen mensen, daar kun je mee
aanrommelen."
In het verkiezingsprogramma
niet dat er nooit wat met een kerk
FOTOCPD
van de SGP staat zwart op wit
dat het Groene Hart ontzien
moet worden en de woordvoer
der wordt daar dagelijks in ge
sterkt. „We bereiken zo langza
merhand een punt waarin we
moeten oppassen met onze
schaarse ruimte in de Rand
stad."
Het Academisch Ziekenhuis Leiden (AZL) mag, samen
met TNO, experimenteren met gentherapie bij mensen.
De ministeries van welzijn, volksgezondheid en cultuur
(wvc) en volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en milieu
(vrom) hebben hiervoor toestemming gegeven. Bij deze
therapie worden nieuwe genen erfelijk materiaal in
cellen gebracht om ziektes te genezen.
DEN HAAG/LEIDEN
PAUL VAN DER KOOU
De ministeries noemen het een
veelbelovende techniek. Zij ho
pen dat deze behandelwijze een
'ingrijpende doorbraak zal bete
kenen op het terrein van de ge
neeskunde'. Bij het AZL was het
nieuws gisteren nog niet offi
cieel bekend, maar reageerden
voorlichters wel verheugd.
Als het experiment slaagt, is
dat een belangrijke stap op weg
naar de bestrijding van aids,
zeldzame aangeboren aandoe
ningen, de ziekte van Parkinson
en andere afwijkingen aan het
menselijke immuunsysteem.
Bij de proef gaat het om kin
deren die vatbaar zijn voor ern
stige infecties doordat hun witte
bloedcellen niet voldoende be
wapend zijn met het enzym
ADA (Adenosine Deaminase).
Overleven is slechts mogelijk
door continu in een isolatietent
te leven of door een gevaarlijke
beenmergtransplantatie te on
dergaan.
In de stamcellen van dat
beenmerg worden namelijk de
witte bloedcellen aangemaakt
en die moeten goed zijn. Bij het
experiment worden de 'verkeer
de' cellen van het kind in het la
boratorium genetisch verbeterd
en teruggestopt.
Het ziekenhuis mag onmid
dellijk met de therapie begin
nen. Het AZL wacht echter op
het oordeel van de landelijke
Kerncommissie Ethisch Me
disch Onderzoek, mogelijk
voorzien van nadere voorwaar
den.
Ook bij het ziekenhuis dient
nog het nodige te gebeuren.
Deskundigen moeten uitmaken
of de handeling medisch toe
laatbaar is en buigen zich bo
vendien over een protocol. Een
woordvoerder hoopt dat deze
discussies nog dit jaar afgerond
kunnen worden. In de loop van
volgend jaar kunnen dan de
eerste kinderen worden behan
deld in het AZL, het beenmerg
transplantatiecentrum van Ne
derland.
SGP neemt stelling tegen nieuw tracé
Ministeries verlenen toestemming
Geldschieters
in de rij voor
supercomputer
ALPHEN AAN DEN RUN
JAN WESTERLAKEN
Het Alphense high-tech-bedrijf
Applicare, de bedenker van een
supersnelle computer waarmee
artsen naar röntgenfoto's eri
beelden uit scanners kunnen
kijken als een soort film, lijkt
aan de ontwikkeling van het ap
paraat te kunnen gaan bouwen.
Applicare kreeg 24 reacties op
een advertentie waarin het zes
geldschieters uitnodigde om ie
der een half miljoen in het pro
ject te steken. Woordvoerder
Kroon zegt dat meer dan de
helft als serieus moet worden
beschouwd. Bij de kandidaat
geldschieters zitten Philips en
Siemens, twee toonaangevende
leveranciers in de wereld van
medische apparatuur. Het over
leg met deze twee bedrijven be
vindt zich in een vergevorderd
stadium.
Volgende week gaat Applicare
daadwerkelijk om geld vragen.
Vrijdag wordt er in Rijswijk pa
tent aangevraagd op de super
computer. Applicare doet dit na
enig touwtrekken met de uni
versiteit in Twente, die dit aan
vankelijk wilde doen. Maar het
Alphense computerbedrijf heeft
de universiteit uitgekocht. Krijgt
Applicare de financiering van
het project niet voor februari
1992 rond, dan gaat het patent
alsnog naar de universiteit.
Kroon zegt zich daar geen al
te grote zorgen over te maken.
De belangstelling is zo groot dat
het op geld nauwelijks meer kan
afketsen. Wel verwacht hij dat
er nog vijf of zes gegadigden
zullen afvallen. Dan nog, aldus
Kroon, blijven er genoeg kandi
daat-geldschieters over om de
supercomputer te kunnen bou
wen. De verwachting is dat het
apparaat in de loop van 1994
voor gebruik klaar is.
HET OFFSHORE-BEDRIJF HEE-
REMA in Leiden heeft zijn be
lang van 50 procent in het ber-
gings- en sleepbedrijf Wijsmul
ler afgestoten. Heerema wil zich
zoveel mogelijk concentreren
op zijn kernactiviteiten: buiten-
gaatse installatiewerken, zee
transport van zware lading,
staalfabricage en het leggen van
pijpleidingen. De transactie is
voor Pieter Heerema onderdeel
van de operatie waarbij hij zijn
vier broers uitkoopt.
Leidse classicus vertaalde teksten van Griekse wijsgeer
LEIDEN MEINDERT VAN DER KAAU
Noem twee verschillen tussen
de Griekse wijsgeer Aristoteles
en 'special agent' Dale Cooper
uit de populaire televisieserie
Twin Peaks. Natuurlijk, eerstge
noemde leefde in de vierde
eeuw voor Christus. Maar juist
daarom is het andere verschil,
dat Cooper in de voorspellende
waarde van dromen gelooft en
Aristoteles niet, zo bijzonder.
Volgens de Leidse classicus
Ph.J. van der Eijk was de wijs
geer zijn tijd ver vooruit door
voorspellende dromen als larie
koek af te doen.
Van der Eijk hoopt morgen
aan de Leidse universiteit te
promoveren op vertaling en in
terpretatie van twee teksten van
Aristoteles over dromen. Deze
geschriften verschenen in een
tijdperk waarin verschijnselen
zoals licht en wind in verband
werden gebracht met bovenna
tuurlijke krachten en het leven
aan elkaar hing van bijgeloof.
Intellectuelen, koningen, maar
ook zijn grote leermeester Plato
waren er heilig van overtuigd
dat goden of demonen hun
ideeën door middel van dro
men in de mens openbaarden.
De visioenen werden be
schouwd als voorspellingen of
waarschuwingen. Menigeen
kwam aan de kost met het uit
leggen van dromen.
Nu had Aristoteles niet alleen
ten aanzien van dromen een
ongebruikelijke visie. Hij wordt
beschouwd als de eerste univer
sele wetenschapper die met zijn
medewerkers werkelijk op alle
tereinen actief was. Zo bestu
deerde hij planten, dieren en
het menselijk lichaam, be
schreef hij staatsvormen van
steden als Athene, schreef hij
over taal en hield hij zich bezig
met filosofische kwesties. Hij
bezat kortom een encyclopedi
sche kennis.
Daarnaast was hij volgens
Van der Eijk in twee opzichten
zijn tijd ver vooruit. „Hij ging
echt op onderzoek uit en verza
melde kennis door scherp te
observeren, terwijl anderen lie
ver op vooroordelen en oude
kennis afgingen. In de tweede
plaats was hij de eerste die alles
systematisch doordacht en or
dende in categorieën. Het is in
drukwekkend om te zien hoe hij
structuur bracht in zijn kennis",
LEIDEN MONICA WESSEUNG
Om iedereen de gelegenheid te
geven vragen over kanker te
stellen, organiseert het Integraal
Kankercentrum West in Leiden
een voorlichtingsavond. Als de
belangstelling zo groot is als
wordt verwacht, wil voorlicht
ster C. de Ruiter van het IKW
proberen geregeld dergelijke
avonden in de ziekenhuizen te
De Leidse dassicus PhJ. van der Eijk: „Aristoteles was de eerste die voorspellende dromen lariekoek vond."
zo verklaart Van der Eijk zijn
belangstelling voor Aristoteles.
De Griekse wijsgeer was gefasci
neerd door het verschijnsel
droom, omdat het lijkt op wat
we in het dagelijks leven mee
maken, maar daarnaast enorm
bizar kan zijn door de meest
idiote combinaties van dagelijk
se elementen. Aristoteles' ver
klaring van dromen heeft vol
gens Van eter Eijk voor een be
langrijk deel te maken met zijn
eigen theorie over hoe mensen
waarnemen. De zintuigen zitten
in zijn visie aan de buitenkant
van het lichaam, terwijl hij het
waarnemingscentrum lokali
seerde in het hart. Een prikkel
die door het oog wordt opgepikt
gaat nu via het bloed naar het
hart, waarna de mens iets be
wust wordt.
Omdat dromen overeenkom
sten vertonen met het dagelijks
leven, maar aan de andere kant
toch ook niet kloppen, veron
derstelde Aristoteles dat er iets
fout moet zijn gegaan met het
transport door het bloed. „Hij
dacht daarbij aan iemand die
bij voorbeeld dronken is. Aristo
teles stelde zich voor dat dan
belletjes in het bloed komen die
de informatie van de ogen to
taal verdraaien", aldus Van der
Eijk.
Door de nuchtere en weten
schappelijke kijk op dromen
kon de wijsgeer ook niet aan
vaarden dat dromen afkomstig
zijn van goden of demonen.
Nogal komisch is dat hij consta
teerde dat met name mensen
met een laag intelligentiepeil en
een bedenkelijk moreel gehalte
zogenaamd voorspellende dro
men hadden. „Volgens hem
zouden goden toch zeker slim
me en goede mensen uitzoeken
om hun ideeën te openbaren.
Bovendien had Aristoteles vast
gesteld dat ook dieren tijdens
hun slaap dromen hadden en
de goddelijke oorsprong daar
van was helemaal twijfelachtig."
Goden
Een ander argument voor
Aristoteles was het feit dat de
voorspellingen vaak niet uit
kwamen. De goden zouden er
toch niet naast kunnen zitten?
Maar ook was het volgens
Aristoteles logisch dat wanneer
iemand veel aan de volgende
dag denkt, omdat hij dan iets
belangwekkends moet doen,
het dan niet zo gek is dat hij
daarover die nacht droomt. „De
keren dat een voorspelling wel
FOTO JAN HOLVAST
uitkwam schreef hij toe aan toe
val. Iedereen heeft wel eens
meegemaakt dat hij aan iemand
zit te denken en dat die persoon
een half uur later op de stoep
staat. Daar hoefde geen oorza
kelijk verband in te zitten.
Meestal gebeurt er na het den
ken over iemand helemaal niets
en dan zwijgt iedereen er over."
Hoewel Van der Eijk dat on
derdeel niet echt heeft onder
zocht, lijken de theorieën over
dromen van Aristoteles aardig
overeen te stemmen met die
van de huidige wetenschappers.
Hij liet zich niet van de wijs
brengen door dom bijgeloof van
tijdgenoten, maar dacht kritisch
over dingen na. Nu laat een deel
van Nederland zich het hoofd
op hol brengen door de Tibeti-
aanse theorieën van ene Dale
Cooper.
Weinig ziekten roepen zoveel
vragen op als juist kanker. "Wat
zijn mijn vooruitzichten', 'had
ik het kunnen voorkomen',
'waarom kiest de dokter voor
die behandeling' en ga zo maar
door. Met heel veel vragen kun
nen patiënten bij hun huisarts
of het integraal kankercentrum
terecht, maar er blijven er min
stens evenveel over. Vragen die
de patiënt niet durft te stellen
en vooral ook vragen die niet te
beantwoorden zijn.
„Ziek zijn, en zeker als het
ernstig is, brengt mensen in een
onzekere positie. Kankerpatiën
ten hebben het gevoel dat hun
lichaam hen verraden heeft en
zijn heel vaak bang. De angst
wordt nog eens versterkt door
de enorme onzekerheid die ze
met zich meedragen. Ziek zijn,
kanker, roept een enorm aantal
vragen op en erover praten is
nog steeds niet eenvoudig",
zegt C. de Ruiter, voorlichtster
bij het Integraal Kankercentrum
West in Leiden.
De voorlichtster: „We hebben
die avond een team van des
kundigen klaar staan. Zij kun
nen op heel veel vragen een
antwoord geven, maar niet op
alles. Zo valt er nauwelijks iets
algemeens te zeggen over bot-
kanker, omdat dat vaak te ma
ken heeft met uitzaaiingen
vanuit andere organen. We
kunnen dan dus wel uitleggen
waarom we niets kunnen uitleg
gen, en dat scheelt voor veel
mensen al een heleboel."
Dat kanker ingrijpend is in een
mensenleven is niets nieuws.
Het veroorzaakt veel spannin-
fen. Als daar nog eens een zie-
enhuisopname bijjcomt, is de
patiënt helemaal onderworpen
aan stress. Bij de ene mens uit
zich dit door maagpijn, bij de
andere in agressief of juist te
ruggetrokken gedrag, maar last
heeft iedereen ervan. Stress kan
je echter best te lijf gaan, mits
bekend is hoe.
Voor het IKW is de constate
ring dat veel kankerpatiënten te
kampen hebben met overmati
ge spanning, voldoende reden
om de hulpverlening nog eens
extra aan te scherpen. Maat
schappelijk werkers en (wijk-
Jverplegers worden bijge
schoold in het herkennen van
stress (de signalen zijn lang niet
allemaal even duidelijk) en het
aanreiken van ontspannings
methoden. „Begrip voor de
spanning waar een kankerpa
tiënt onder gebukt gaat, doet al
veel goed. Beter nog is natuur
lijk het ook kunnen aanleren
van ontspanningsoefeningen.
Leren omgaan met de spanning
in plaats van de spanning met
jou om laten gaan", zegt De
Ruiter.
Het wekt wellicht verwonde
ring dat de huisartsen (nog) niet
worden bijgeschoold. Dat blijkt
minder vreemd te zijn. Huisart
sen worden niet echt vaak ge
confronteerd met kanker.
'Slechts' dertig van de 1500 tot
2000 patiënten die een door
snee huisarts hebben, worden
getroffen door kanker (elk jaar
acht nieuwe patiënten).
De kankercentra trachten de
patiënten èn hun naasten ook
bij te staan door het organise
ren van praatgroepen. De Rui
ter: „Iedereen kent het ver
schijnsel dat herkenning een
heleboel troost kan brengen.
Bovendien kunnen binnen de
praatgroep simpelweg prakti
sche tips worden uitgewisseld.
Hoe doe jij dit of dat."
Voor nadere informatie over
de praatgroepen en de voor
lichtingsavond kan contact
worden opgenomen met het
IKW, telefoon 071 - 259759.
DEN HAAG/LEIDEN PAUL VAN DER KOOU
De PvdA-Kamerfractie wil dat staatssecretaris Heerma van volks
huisvesting ervoor zorgt dat studentenkamers geen 5,5 procent,
maar 3 procent duurder worden per 1 juli. Dit bleek gisteren tijdens
de behandeling van de beeroting voor volkshuisvesting en ruimte
lijke ordening in de Tweede Kamer. De Kamerfractie van het CDA
wil vooral dat er meer kamers beschikbaar komen in de studenten
steden.
Ze vroeg de staatssecretaris dan ook haast te maken met de behan
deling van de wetsvoorstellen die het verhuren van kamers aan
trekkelijk moeten maken.
