Feiten
Water explosiever dan dynamiet
Niets is Serviërs te dol
Dinsdag 5 november 1991 Redactie: 023-150225 janine bosma altan erdocan ronald frisart (chef) onno havermans Patrick van den hurk hans jacobs jolanda oukes jan preenen sjaak smakman 2
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: ANDRIES DETMAR
NlBJWe VÉ£K£|J
G»£££UIK HET
<qEZO|®e. yegSTAW
7stf^r- \emw pie
HlfrWM Her É|6-2£>NU6 \jÊ(?5TAM7
j M T VJM zijn ypET
Ataturk-meëT
TURKIJE
Eulraal
Teheran
CYPRUS
Middellandse
Zee
J, Jordaan
O Amman
Suez-kanaail
Dode Zee
Libanon,
Golan-Hoogten',
belangnjk water-
winningsgebied
JORDANIË;
Irrigatie-
leidingen
v<\vj£n\Perz!schs
KUWAYT aw I
IGYPTE
TeJAviV,
de Jordaan
SAUDI-ARABIE
[Dode Zee
[Jeruzalem]
BAHREYN
P Aswan-d
fNasser--
meery
Jordanië
Negev
woestijn
SUDAN
500 km
dott van Akaba
EN MENINGEN
Vrede in Midden-Oosten alleen mogelijk als waterproblemen zijn opgelost
De eerste confrontatie in
Madrid tussen premier
Shamir van Israël en de Sy
rische minister buitenland
se zaken as-Shara was geen
liefde op het eerste gezicht.
Het is dan ook niet uit we
derzijdse genegenheid dat
Israël en Syrië hebben be
sloten deel te nemen aan
het vredesproces.
madrid ad bloemendaal
correspondent
Eén van de doelen is via regio
nale besprekingen praktische
maatregelen te nemen die de
stabiliteit in het Midden-Oosten
bevorderen. De onrust in het
gebied heeft immers niet alleen
te maken met grensconflicten
en een wapenwedloop, maar
ook met de verdeling van hulp
bronnen, met name water. Als
het vredesproces mislukt, zou
de strijd om het water wel eens
kunnen uitlopen op een regel
rechte oorlog.
„Israël is voor de helft van zijn
watervoorziening aangewezen
op de Golan-hoogvlakte", zei
vorige week onderminister
Netanyahu (buitenlandse za
ken) na een van de zittingen in
Madrid. Hij wilde daarmee aan
geven dat het bezette Syrische
gebied niet alleen in militair op
zicht van strategische betekenis
is.
Met zijn vijftig procent over
dreef hij waarschijnlijk. Nie
mand kan precies zeggen hoe
het is gesteld met de verdeling
van de watervoorraad van de
Golan, maar zelfs voorzichtige
schattingen gaan ervan uit dat
minstens een kwart van het wa
ter daar uiteindelijk terecht
komt in Israël.
Watergebruik
Overeenstemming over nieuwe
grenzen in het gebied is dan
ook alleen mogelijk als de bijbe
horende waterproblemen zijn
opgelost. De inwoners van Da
mascus hoeven de kraan maar
open te draaien om te merken
hoe belangrijk vooruitgang in
het vredesproces kan zijn voor
hun dagelijks leven. De Syrische
autoriteiten zijn er in geslaagd
het waterverbruik in de hoofd
stad met veertig procent te ver
minderen, maar alleen door een
aantal uren per dag de water
toevoer af te sluiten. Vijf jaar
droogte heeft de Barada, de ri
vier die het centrum van Da
mascus doorsnijdt, veranderd
in een troosteloze modderpoel.
Volgens Israëlische meteorolo
gen belooft het komende win
terseizoen opnieuw weinig re
gen. In tegenstelling tot de be
volking van Damascus merken
inwoners van Tel Aviv en ande
re Israëlische steden weinig of
niets van de waterschaarste. Op
ieder uur van de dag stroomt er
volop water uit kranen en ga
zonsproeiers. Maar het is in
meer dan één opzicht water
waar een luchtje aan zit. Door
de schaarste moet het waterlei
dingbedrijf namelijk steeds
meer vervuilde bronnen aanbo
ren. Het ziet zich genoodzaakt
zoveel chloor toe te voegen dat
het drinkwater in grote delen
van het land ondrinkbaar is ge
worden. De consumptie van
bronwater is de afgelopen jaren
dan ook stormachtig toegeno
men. En waar staat de grootste
„fabriek" van gebotteld schoon
water? In Katzrin, de belangrijk
ste Israëlische nederzetting op
de Golan.
De schaarste aan zoet water in
Israël is voor een belangrijk deel
politieke druk uitoefenen op al
le landen die ervan afhankelijk
zijn.
De Syriërs zijn volkomen afhan
kelijk van de Turken waar het
gaat om de Eufraat, de rivier die
voorziet in zestig procent van
de Syrische waterbehoefte en,
verder stroomafwaarts, van le
vensbelang is voor Irak. In de
jaren zestig heeft de Sovjetunie
in Syrië de gigantische Al-Furat
dam aangelegd met acht turbi
nes voor de opwekking van
elektriciteit. Van die acht zijn er
slechts drie in bedrijf. Het wa-
temiveau in het stuwmeer is te
laag doordat Turkije stroomop
waarts een aantal dammen
heeft gebouwd.
De ondergrondse bronnen van
de Golan leveren niet alleen Is
raël water, maar ook Jordanië,
via de Dan en de Jordaan. Het
Golan-water stroomt in zuidelij
ke richting en om ervan te kun
nen profiteren zouden de Sy
riërs dus dammen moeten bou
wen. In het begin van de jaren
zestig, toen ze nog meester wa
ren in het gebied, zijn ze inder
daad aan zo'n project begon
nen. De Israëli's beschouwden
dat als een bedreiging van hun
economie en vlak voor het be
gin van de Zesdaagse Oorlog
bombardeerden ze wat er tot
dan toe was gebouwd.
Conferentie
Israël gebruikt op grote schaal
waterbronnen in de bezette ge
bieden voor zijn nederzettingen
en voor zijn binnenlandse land
bouw. De Palestijnen beschou
wen dat als diefstal van hun na
tuurlijke hulpbronnen en zullen
in de loop van het vredesproces
daarvoor een oplossing eisen.
De politiek, die een betere ver
deling van de waterbronnen
mogelijk zou moeten maken,
werkt in de praktijk als een be
lemmering. Deze week had in
Turkije een grote internationale
waterconferentie moeten be
ginnen. De organisatrice, Joyce
Starr, hoofd van het in Was
hington gevestigde Global Wa
ter Summit Initiative, heeft drie
jaar lang geprobeerd alle be
langhebbende landen in het ge
bied aan de tafel te krijgen.
De Turkse regering wilde er een
grootse manifestatie van ma
ken, vooral om de Turkse repu
tatie op het gebied van „water-
diefstal" te verbeteren. Maar Sy
rië en een paar andere Arabi
sche landen dreigden met een
boycot van de conferentie om
dat ook Israël was uitgenodigd.
De organisatoren besloten uit
eindelijk de bijeenkomst uit te
stellen „om de vredesconferen
tie over het Midden-Oosten niet
in de wielen te rijden".
Maar het ziet er naar uit dat de
Syriërs ook daar voor proble
men gaan zorgen. De multilate
rale of regionale onderhande
lingen, met de waterhuishou
ding in het Midden-Oosten op
de agenda, moeten volgens het
vastgestelde schema half no
vember beginnen, maar het
staat nu al vast dat het later
wordt.
De Syriërs, en dus ook de Liba-
nezen, hebben laten weten dat
ze pas multilataraal willen pra
ten als er vooruitgang is geboekt
in het bilaterale deel van het
proces. Met andere woorden:
als Israël zich in principe bereid
heeft verklaard de Golan en de
andere bezette gebieden te ver
laten.
Maar als iedereen wacht tot alle
politieke problemen in het Mid
den-Oosten zijn opgelost, gaat
het gebied een droge en vooral
een gewelddadige toekomst te
gemoet.
WIM STEVENHAGEN
Een historisch moment in Madrid: de handdruk van de Israëlische delegatieleider Eliakim Rubinstein (rechts)
en zijn Palestijnse gesprekspartner dr. Haider Abdul-Shafi. Ondanks het optimisme over de Israëlisch-Pales-
tijnse toenadering blijft het conflict over het Israëlisch gebruik van waterbronnen in de bezette gebieden on
opgelost. FOTO AP SANTIAGO LYON
Oorlogspropaganda volkomen doorgeslagen
Servische vrijwilligers bedienen een kanon in de 'Servische autonome republiek Krajina', die in Kroatië ligt en
volgens de Servische propaganda moet worden beschermd tegen aanvallen van Kroatische fascisten en huur
lingen. FOTO EPA MAJA IUC
budapest runa helunga
correspondent oost-europa
De Sloveense minister van defensie Janez Janca
en de Oostenrijkse minister van buitenlandse za
ken Alois Mock hebben een complot bedacht om
Oostenrijk de zo gewenste zeehaven te geven,
Doel van de 'Operatie Habsburg' is de verhuizing
van de Italiaanse minderheid aan de Sloveense
kust naar andere delen van de republiek.
Hun plek moet worden ingenomen door Oosten
rijkers uit Karinthië. Vorig jaar al heeft de Oosten
rijkse regering een speciale inlichtingendienst op
gericht om de operatie uit te voeren. Een niet-be-
staande diplomatenschool in het Zuidoostenrijk-
se Graz dient als cover voor degenen die het com
plot moeten uitvoeren.
Onzinning als het klinkt, in Belgrado gaat het erin
als zoete koek. Servische kranten kunnen de
laatste tijd alles schrijven wat ze maar willen. De
propagandamachine in de Servisch-Kroatische
oorlog draait op volle toeren en spuugt, het moet
eerlijk worden gezegd, aan beide kanten de meest
ongeloofwaardige berichten de wereld in.
Maar in Servië is de afdeling oorlogspropaganda
inmiddels volkomen doorgeslagen. Het nieuws is
soms zo absurd dat je zou verwachten dat de
meeste lezers de krant schaterend ter zijde leg
gen. Maar het tegendeel is het geval. De absurde
voorbeelden duiken in discussies regelmatig op.
Wat bijvoorbeeld te denken van het verhaal van
de 14 katholieke Tsjechische meisjes die onlangs
zouden zijn aangehouden nadat ze vanaf Hon
gaars grondgebied met parachutes in Kroatië wa
ren gedropt. £e waren gekleed in Navo-camoufla-
gepakken en hadden als opdracht om achter de
frontlinie sabotagedaden te plegen in Servische
dorpen.
Je zou zeggen dat het met veertien arrestantes
makkelijk moet zijn een van hen als bewijs op te
levisie te tonen. Maar hun arrestatie bleef even
ongedocumenteerd ais de claim van het leger dat
er onlangs twee Hongaarse vliegtuigen zijn neer
gehaald. Die waren met wapens op weg naar Za
greb. Ook van die wrakken heeft niemand ooit
een plaatje gezien.
Nu toont de Servische tv af en toe wel degelijk be
wijzen. Zo verklaarde een arrestant onlangs op tv
dat hij een gevangen genomen Roemeense Secu-
ritate-agent was, die aan Kroatische zijde als
huurling meevocht. Hij somde daarbij uitvoerig
alle gruweldaden op die hij had begaan. Hij deed
dat, wel praktisch voor de kijkers Belgrado, in'
vloeiend Servokroatisch, al was hij volgens eigen
zeggen pas een paar dagen in Joegoslavië. Maar
goed, misschien was deze Securitate-agent toe
vallig afkomstig uit de 7000 zielen tellende Kroati
sche minderheid in Roemenië.
Uiterst dom
Dat er in deze oorlog huurlingen meedoen, is niet
verzonnen. Maar als je de Servische media leest,
krijg je haast de indruk dat de Kroaten zelf hele
maal niet meevechten. Ghanezen, Arabieren,
Marokkanen, Roemenen, Albanezen, Nigerianen,
Libiërs, je kunt het zo gek niet bedenken of ze la
ten zich voor het Kroatische karretje spannen.
En al die vreemdelingen schijnen uiterst dom te
zijn. De Serviërs melden in ieder geval regelmatig
vondsten van stapels waardeloze Duitse marken
uit de Tweede Wereldoorlog, die de huurlingen
zich als betaling voor hun diensten in handen la
ten drukken.
IriLipik, een kuuroord in West-Slavonië, zouden
bovendien zakken vol met Braziliaans, Mexi
caans, Paragayaans, Hongaars en Turks geld zijn
gevonden; dies bedoeld om misleide huurlingen
uit Afrika en Azië als soldij uit te betalen.
De verhalen getuigen van fantasie, dat moet wor
den gezegd. Hongarije schijnt te barsten van de
opleidingskampen voor Kroatische terroristen. Ze
worden getraind op verlaten Sovjet-bases en krij
gen les van een tamelijk onwaarschijnlijke com
binatie van instructeurs afkomstig uit de PLO, de
IRA, Oostenrijk en de Duitse inlichtingendienst.
De terroristen worden ondermeer opgeleid in het
gebruik van 'apparatuur' om de bronnen in Servi
sche dorpen te vergiftigen.
Genocide
Maar het populairst in de Servische media is toch
wel het genocide-verhaal. Dag in, dag uit valt te
lezen dat er op dit moment in Kroatië genocide
wordt gepleegd. En die is minstens zo erg, zo niet
erger dan tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen
de Kroaten zo'n 700.000 mensen, waaronder
honderdduizenden Serviërs, ombrachten in het
concentratiekamp Jasenovac.
Natuurlijk gebeuren er in deze oorlog verschrik
kelijke dingen. Zonder enige twijfel lopen er op
de slagveld mensen rond die als oorlogsmisdadi
gers zouden moeten worden veroordeeld. Aan
beide zijden vechten uiterst duistere en ongure
types mee waarvan je niet bepaald het gevoel
hebt dat ze de conventie van Genève hooghou
den.
Een deel van alle Kroatische en Servische gruwel
verhalen over opengesneden buiken, afgehakte
vingers en uitgestoken ogen zal dan ook zeker op
waarheid zijn gebaseerd. Ook het Internationale
Rode Kruis constateerde al dat dit een oorlog is
waar geen van de partijen zich aan de regels
houdt en dat heeft ongetwijfeld gevolgen voor de
manier waarop met de burgerbevolking wordt
omgegaan.
Maar genocide? Toen het leger het Kroatische
dorp Ilok liet ontruimen, heette dat voor de vei
ligheid van de bevolking te zijn. Als de Kroaten
een Servisch dorp laten ontruimen, is dat plotse
ling genocide. Als je de Servische media moet ge
loven, zijn er aan Kroatische zijde inmiddels al tal
van concentratiekampen opgericht. Het duurt
nog maar even, of de bouw van gaskamers is be
gonnen.
Trouwens, de Kroaten schijnen 'niet-dodelijk' gif
gas te gebruiken om Servische soldaten tijdelijk
uit te schakelen. Traangas misschien? Maar eer
lijk is eerlijk: in Zagreb wordt bloedserieus verteld
dat de Serviërs napalm gebruiken. En als je om
bewijzen vraagt, krijg je te horen dat die te gru
welijk zijn om aan het publiek te laten zien.
Rechts: Russische
emigranten betrok
ken gisteren het
voormalige militaire
kamp Kela, dat met
veel vertoon in ge
bruik werd genomen
als nieuwe Israëlische
nederzetting op de
voor water zo belang
rijke Golan-vlakte.
FOTO AP NATLHARNIK
de opvang van immigranten.
Daar komt het verweer van de
overheid op neer. In de Israëli
sche verkiezingsstrijd speelt het
milieu geen rol van betekenis,
omdat bijna niemand erin is ge
ïnteresseerd.
Ondertussen gaat de industriële
bodemvervuiling en de verzil-
ting van de waterreservoirs in
hoog tempo door. De nood is zo
hoog gestegen dat de Israëlische
regering ernstig overweegt
drinkwater te gaan aanvoeren
uit Turkije.
Dat zou moeten gebeuren in
enorme plastic containers, die
achter sleepboten door de Mid
dellandse Zee worden getrok
ken. Ook de Golfstaten hebben
een beroep gedaan op Turkije.
Er zijn plannen om een pijplei
ding aan te leggen van Oost-
Turkije naar Saudi-Arabië en
zijn buurstaten.
Wapen
Iedere ingreep in de natuurlijke
waterhuishouding heeft ver
gaande gevolgen voor het hele
gebied. Toen Turkije in januari
van dit jaar het kunstmatige
meer bij de Atatürk-dam liet
vollopen, werd maandenlang de
watertoevoer naar Irak en Syrië
afgesneden. De Turken waar
schuwden de Syriërs evenwel
dat de afsluiting „om techni
sche redenen" langer zou kun
nen duren.
Al snel bleek dat de waarschu
wing niets met techniek en alles
met politiek had te maken.
Toen de Syriërs lieten weten dat
ze niet langer Armeense terro
risten zouden opleiden en de
hulp aan de Kurdische verzets
beweging in Turkije zouden sta
ken, begon het water als bij to
verslag weer te vloeien. De les:
wie waterbronnen heeft, kan
een probleem van eigen make
lij. Omdat de autoriteiten het
agrarische waterverbruik subsi
dieerden, gingen veel landbou
wers katoen verbouwen en an
dere produkten die eigenlijk
niet geschikt zijn voor droge ge
bieden. Nu de druk op de wa
terreservoirs toeneemt en het
niveau van het Meer van Galilea
de laagste stand in de geschie
denis heeft bereikt, zijn de auto
riteiten wakker geschrokken.
Het water voor de boeren wordt
duurder en de toegewezen hoe
veelheid geringer.
Milieuproblematiek hoog op
de politieke agenda in westerse
landen krijgt in het Midden-
Oosten maar weinig aandacht.
Zelfs in Israël, het enige demo
cratische land in het gebied, be
staat geen milieulobby van be
lang. Verbetering van het milieu
kost geld en dat geld kan beter
worden besteed aan defensie en
Links: Onderminister
Binyamin Netanyahu:
50 procent van Israë
lisch water uit Golan.
FOTO EPA a, DIAZ
