Ontmoeting met
Europa was
doodvonnis
voor miljoenen
Desertie op de Pinta
TT
ZATERDAGS
ZATERDAG 26 OKTOBER 1991
B 1 VOEGSEL
Spanjaarden sloten
weddenschappen af
dat zij met één
zwaardslag een In
diaan doormidden
konden klieven. Ook
maakten zij brede gal
gen en hingen daaraan
telkens dertien au
tochtonen op, ter ver
heerlijking van de Ver
losser en zijn twaalf
apostelen, maakten er
vuur onder en ver
brandden ze levend.
Nee, op het toenmalige
Hispaniola (het huidi
ge Haïti en de Domini
caanse Republiek) is
men niet zo gelukkig
met de nakende Co-
lumbus-herdenking.
Uil de
senmenigte die op
de trappen van de
basiliek van Notre Dame en op de
stoepen aan weerszijden van de
straat haar schamele koopwaar
heeft uitgestald, kwam met een
paar sprongen een jonge neger op
mij af en drukte zijn roze hand
palm voor de lens van mijn came
ra. „Waarom fotografeer jij hier?
Vind je het mooi, deze ellende?."
Hij moet gezien hebben dat hij
mij behoorlijk had laten schrik
ken, want hij trok zijn hand weg
en glimlachte. Ik probeerde hem
uit te leggen dat iedere reiziger
graag beelden maakt van wat hij
ziet Nee, ik vond die ellende niet
mooi, maar wel boeiend. Hij haal- Columbus: "Het was zo heerlijk om al dat groen en die bosjes en die vogels te zien, dat het mij moeilijk viel om terug te
de zijn schouders op en hurkte gaan" (Uit:'Het scheepsdagboek van Christoffel Columbus', uitg. Bruna). De verovering van Amerika was misschien wel
weer naast zijn kleedje met een de grootste ecologische ramp die de aarde te vefwerken heeft gekregen
paar potten en ander eetgerei.
woesting, de ellende en de, uit
roeiing van dit ongelukkige volk.
De Spanjaarden namen eerst
vrouwen en kinderen van de In
dianen af om die te misbruiken.
Daarna aten zij al hun levens
middelen op, die met veel ar
beid en zweet bijeen waren ge
bracht. Wat bij de Indianen voor
drie families van dertig perso
nen genoeg geweest zou zijn
voor een hele maand, verslindt
een Spanjaard in één dag."
Het relaas van De las Casas is
gruwelijk. Hij vertelt dat de
Spanjaarden met elkaar wed
denschappen afsloten dat zij
één zwaardslag iemand
Port-au-Prince: bergen vuilnis versperren de weg. Er hangt
de weeë lucht van verrotting. foto ap
De ontdekking van de Nieuwe Wereld was stad va
misschien wel de grootste ecologische schok zeven i
die de aardbol te verwerken heeft gekregen, daarna
doormidden konden klieven of sedert in de oertijd de continenten uit elkaar
werden gedreven en de Oceanen ontstonden.
Dat lijkt pathetisch, maar het valt niet te ont
kennen.
De probleemstelling is betrekkelijk jong,
want er wordt nog niet zo lang bewust aan
het milieu gedacht. De wijzigingen die in
zeer korte tijd in het ecologische systeem van
het Caribisch gebied werden aangebracht,
waren gigantisch. Binnen een jaar na zijn
eerste reis ging Columbus op pad met een
nieuwe expeditie van 1700 man.jnet
Met dat ene zinnetje had hij precies onder
woorden gebracht wat ik al enkele dagen va
gelijk voelde. Ik geneerde mij steeds meer
Wanneer ik het chaotische leven in de marge
van het menselijk draaglijke in de Haïtiaanse
Hoofdstad probeerde vast te leggen. Het is de
weerspiegeling van eeuwen wanbeheer door
politieke opportunisten die het land hebben
uitgezogen ten bate van zichzelf en hun clan.
Zij hielden alleen de instituties van hun ter
reur in stand en lieten volk en land over aan
de grillen van de natuur. Het is er bijna altijd
goed weer en behaaglijk warm. Dat scheelt,
wanneer je op zoek bent naar lege blikken en
golfplaten om in de onafzienbare krottenwij
ken een eigen behuizinkje te bouwen.
Armer dan arm
Het lijkt alsof de bestuurlijke capaciteit van
de regering nooit verder is gekomen dan het
verzorgen van de tuinen rondom het presi
dentiële paleis en het park van de helden van
de onafhankelijkheid. In de stad werken al
leen nog het economische systeem van de
absolute armoede, de straathandel, en de
even kleurrijk als primitief beschilderde mi
nibussen.
Verder functioneert er niets meer. Vuilnis
verspert in grote bergen de weg. De huizen
Zijn vervallen. Sanitair werkt niet meer of is
verstopt. Mensen doen hun behoeften in de
goot van wat vroeger winkelstraten waren. Er
hangt de weeë lucht van verrotting.
Haiti is het armste land van het westelijk
halfrond. Volgens de statistieken zijn geloof
ik alleen Guinee en Burundi in Afrika armer.
Het zegt me weinig; wat is armer dan arm? Ik
geloof dat volgens de cijfers het gemiddelde
inkomen van de 5,5 miljoen inwoners onge
veer 300 dollar per jaar bedraagt. Nog geen
50 gulden per maand. Maar de meeste van
de ruim 500.000 bewoners van de 'bidonvil
les' rondom de hoofdstad Port-au-Prince
zien een dergelijk bedrag in geen drie jaar bij
elkaar. Met hun straathandel - drie tomaten
en een qi, wat schroeven en moeren, ge
bruikte pantoffels en een oude transistorra
dio - maken ze nog geen gourde (40 cent) per
dag. Bijna 80 procent is analfabeet en de le
vensverwachting reikt niet hoger dan vijftig
jaar.
Claude
Niemand wil graag woordvoerder zijn van de
ellende, maar de man die mij op het plein
voor de Notre Dame het fotograferen wilde
beletten, komt mij later achterna en stelt zich
voor als Claude. Hij wil mij alleen maar de
vraag stellen of ik mij als Europeaan mede
verantwoordelijk voel voor de maatschappe
lijke puinhoop die Haïti geworden is. Ik merk
op dat Haïti al bijna twee eeuwen geleden
onafhankelijk werd en feitelijk de eerste zelf
standige negerrepubliek ter wereld was. Hij
zou de schuld dus bij zijn eigen volk en lei
ders moeten zoeken.
Dat vindt hij een goedkoop argument,
want wie bedreef de genocide op de oor
spronkelijke bewoners, de Taino-indianen?
Wie heeft vervolgens de negers naar dit Ca
ribische eiland gesleurd? Wie heeft het gevoel
voor gewelddadigheid in hen wakker geroe
pen? Wie heeft het goud ontgonnen en de
natuurlijke hulpbronnen leeggehaald?
Hij heeft geschiedenis gestudeerd, hij geeft
enkele uren les op een lagere school, drijft
1 |s alverwege de
I oversteek van
.M. .JL Cuba naar Haï
ti zag Columbus dat de
Pinta, waarover Martin Alon-
"so Pinzon het bevel voerde,
■van de kleine vloot wegvoer.
Het was 21 november 1492.
In zijn dagboek noteerde hij
dat Pinzon dat deed „uit
•hebzucht, omdat een In
diaan bij hem aan boord
hem waarschijnlijk veel goud
had beloofd."
Tot dan toe was de schipper
uit het Zuidspaanse Palos de
la Frontera een zeer toege
wijd medewerker geweest.
Toen enkele dagen voor het
vertrek nog niemand in Palos
bereid was gebleken om rpet
Columbus mee te gaan, om
dat men geen enkel vertrou
wen had in de expeditie,
haalde hij de nodige zeeli ?-
den over. Na dertig dagen op
zee dreigde de ontevreden
bemanning Columbus over
boord te zetten en terug te
keren naar huis. Pinzon
bracht ze tot bedaren en ad
viseerde een kleine koerscor
rectie, waardoor er vier da
gen later land in zicht kwam.
Er moet onenigheid zijn
ontstaan tijdens het krabben
langs de Noordoostkust van
Cuba. Wellicht ging het Pin
zon te langzaam en wilde hij
meer contact met de bevol
king, speciaal met het vrou
welijke deel dat als Eva door
het oerbos liep. Columbus
liet zijn mannen slechts zeer
kort aan wal gaan.
Op eigen houtje voer Pinzon
45 dagen rond het eiland
Hispaniola en min of meer
toevallig kwamen Columbus
en hij elkaar weer tegen op 6
januari, toen Columbius zich
gereed maakte om naar huis
terug te gaan. Pinzon bood
zijn excuses aan, maar daar
wilde Columbus niets.van
weten. Hij beschuldigde zijn
ondercommandant van de
sertie. Daarna hebben beide
mannen elkaar nooit meer
aangekeken en geen woord
meer met elkaar gewisseld.
Op de terugweg werden,de
twee schepen bij de Azoren
overvallen door een zware
storm en verloren ze het
contact. Columbus wist de
haven van Lissabon te berei
ken en Pinzon meerde af in
Bayona, ten noorden van
Portugal in Galicië. Onmid
dellijk na aankomst op
Spaanse bodem zond Pinzon
een boodschap naar de ka
tholieke koningen, die op dat
moment in Barcelona verble
ven. Zijn boodschap arri
veerde enkele dagen eerder
dan het bericht van Colum
bus, die daar naderhand ont
zettend kwaad over werd.
Pinzon stierf kort na zijn te
rugkeer in Palos en werd be
graven onder het altaar van
de kloosterkerk van La Rabi-
da. Volgens de historicus
Juan Manzano is het zeer
waarschijnlijk dat Pinzon het
eerste bekende slachtoffer is
geworden van de toen nog
geheimzinnige ziekte syfilis.
straathandel en is activist voor een van de
kleine partijen die de inmiddels bij coup ver
jaagde president Jean Bertrand Aristide
steunden. Ik heb er geen moeite mee de col
lectieve schuld van Europa te erkennen.
Maar als eenling kan ik moeilijk alle ellende
in de wereld voor mijn rekening nemen. Ik
ben een simpele reiziger in het kielzog van
Columbus.
Dan brandt hij los. Er moet toch een reden
zijn dat juist in de landen die door Columbus
als eerste zijn ontdekt, dat daar 500 jaar later
armoe nog steeds troef is. San Salvador, geen
middelen van bestaan; Cuba, économisch
aan de rand van de afgrond; Dominicaanse
Republiek, al geruime tijd bankroet; Haïti,
komt om in vuilnis en verpaupert totaal.
Veroveraars
Van de vijf naties die Amerika hebben bezet,
heten alleen de Spanjaarden 'veroveraars'.
De Engelsen, Portugezen, Fransen en Hollan
ders, die eveneens grote delen van de Nieu
we Wereld in beslag namen, zijn nooit zo be
titeld. Zelfs de dikke Van Dale kent het woord
'conquistador", de veroveraars van Amerika
in de zestiende eeuw. Volgens de Spaanse
historicus Francisco de Solano komt dat om
dat de Spanjaarden hun veroveringsoorlog
tegen de Moren in eigen land voortzetten in
de Nieuwe Wereld. Veroveren met het
zwaard en bekeren met het kruis in de hand.
In de praktijk van de kolonisatie waren de
Spanjaarden anders. Zij zonden uitsluitend
mannen uit die zich ter plekke vermengden
met de autochtone bevolking. De Spanjaar
den schiepen hun eigen wereld van mestie
zen en mulatten. De Britten en de Fransen
zonden hun religieuze dissidenten weg in fa
milieverband. Verjaagde gezinnen met vrou
wen en kinderen vestigden zich in de Nieuwe
Wereld en probeerden zich daar te handha-
De Noordamerikaanse kolonisatie werd
een kopie van de meest orthodoxe Britse,
Hollandse en Franse samenleving. De Span
jaarden maakten door vermenging een nieu
we samenleving, die geen historische en cul
turele achtergrond had en zich maar moest
zien te redden.
De betrekkelijke achterstand in de voor
malige Spaanse kolonies kan ook ontstaan
zijn door het feit dat de Spanjaarden zich als
eersten uit de veroverde gebieden terugtrok
ken. Die terugtocht was totaal. Zij lieten hun
bezittingen volledig in de steek, als hun on
echte kinderen, wat zij ook waren.
Duivels
Tot hun verdediging kan worden gezegd dat
zij eveneens de eerste belangrijke anti-kolo
nialisten hebben geleverd, zoals pater
Bartolomeo de las Casas. Die schreef in het
begin van de zestiende eeuw, toen de verove
ringen nog maar veertig jaar aan de gang wa
ren: „Wij kunnen als waarheidsgetrouw feit
aanvoeren dat in die bedoelde veertig jaar
door de tirannieke en duivelse praktijken van
de christenen meer dan twaalf miljoen zie
len, mannen, vrouwen en kinderen een sma
delijke dood zijn gestorven en ik geloof zelfs
de waarheid niet te kort te doen als ik het
aantal op meer dan vijftien miljoen schat."
Over Haïti schrijft hij in zijn 'Kort relaas
van de vernietiging van de Indiën': „Op het
eiland Hispaniola, waar de christenen het
eerst aan land gingen, begon de grote ver-
piek zijn hoofd konden
splijten. Pasgeboren kinderen
rukten zij aan beide beentjes
van de borst van hun moeder en
slingerden ze met het hoofdje
tegen de rotsen. Ook maakten
zij brede galgen en hingen daar
aan telkens dertien Indianen op
ter verheerlijking van de Verlos
ser en zijn twaalf apostelen,
maakten er vuur onder en ver
brandden ze levend. Bartolo
meo de las Casas heeft al die
nog veel ergere met eigen ogen
Dat is de basis van hun terechte
nationale trots. Tegen wil en dank
is Afrika de grootste koloniale
macht geworden in de Cariben,
Brazilië, Midden- en Noord-Ame-
rika.
Executeren
Wat betekent Columbus voor de
ze Afro-Caribische eilanden? De
Jamaicaan Leaken Semaj, reggea-
zanger, dichter en psycholoog,
heeft een radioprogramma dat el
ke nacht van één tot vijf uur live
uitzendt in Kingston, de hoofd-
Jamaica. Hij slaapt van 's ochtends
ir tot twee uur in de middag, gaat
aar zijn kantoor, treedt elke avond
op als zanger en zit vanaf middernacht aan
de microfoon. Zeven dagen in de week.
„Ik heb in mijn programma de vraag ge
steld: Should we salute or execute Columbus?
Diezelfde nacht belden al 53 luisteraars die
hem wilden executeren en slechts één die
hqm wilde begroeten. Ik heb wekenlang die
zelfde vraag gesteld en elke nacht belden
honderden mensen op. Zij tekenden allemaal
het doodvonnis van Columbus. Er wordt
nachts in Jamaica ontzettend veel
gruwelen
zien gebeuren.
Verdwenen
De Taino-Indianen van de Arawaks-stam wa
ren een nijver en kunstzinnig volk. Waar
schijnlijk waren zij, ruim 5000 jaar vóór Co-
radio geluisterd, misschien nog wel meer dan
den en werktuigen om het eiland Hispaniola overdag. Als je mijn programma een nacht
te koloniseren. Die volledig Europese mini-
maatschappij veranderde in een paar jaar de
ecosystemen volledig. Alles werd anders, voe
dingspatronen, wooncultuur, verplichte ar
beid, gedwongen verplaatsing, de. bescher
ming van het bos, ziekte, pijn, alles.
Negerslaven
lumbus, vanuit Venezuela en Brazilië uit de Niet alleen het fysieke geweld elimineerde de
delta van de Orinoco naar de Kleine en Grote
Antillen getrokken. Zij waren zeer bedreven
in het maken van grote kano's uit de stam
men van mahoniebomen, waar wel tachtig
man in konden.
Het 'Museo del Hombre" in Santo Domin
go (het 'Museum van de Mens') geeft een
prachtig en ontroerend beeld van die broze
cultuur. Niemand weet precies hoeveel men
sen er op Hispaniola, Cuba en de andere Ca
ribische eilanden waren toen Columbus daar
aankwam. Volgens een boekwerkje in de min
of meer officiële Spaanse serie 'Biblioteca
Iberoamericana' waren het er tussen de zes
en de tien miljoen. Vijftig jaar later waren er
nog enkele tienduizenden over. Niemand
kon mij in San Salvador, Cuba, Haïti of de
Dominicaanse Republiek één directe afstam
meling van de Taino's aanwijzen. Ze bestaan
niet meer. Ze zijn van de aardbodem verdwe-
Wij hebben
niets te vieren,
alleen iets te
betreuren'
oorspronkelijke bevolking. De Europeanen
importeerden naast hun sociale en economi
sche orde ook hun ziekten. Binnen één gene
ratie stierf de helft van alle Indianen aan pok
ken, influenza, gele koorts en aan de uit Afri
ka geïmporteerde malaria. De tewerkstelling
in de goud- en zilvermijnen, waarbij de In
dianen zeven dagen achtereen in de schach
ten moesten verblijven, werd zo'n schrik
beeld dat hele dorpen zelfmoord pleegden
voordat zij door de ronselaars bijeen werden
gedreven.
Het waren de missionarissen onder aan
voering van Bartolomeo de las Casas zelf, die
uit kommernis om het fatale lot van de India
nen voorstelden om negerslaven te importe
ren uit Afrika. Die zouden beter opgewassen
zijn tegen het zware werk. Volgens de meest
gemist hebt, hoor je overdag wel a
het heb gehad. Of je ziet het aan de t-shirts.
Want die zijn een geweldig communicatie
middel. Elke slogan die ik in mijn program
ma bedenk, zie ik een week later terug op t-
shirts."
„Ik denk dat mijn voorouders Ibo's zijn,
die geroofd zijn uit Nigeria. Die behoefte om
je roots' na te gaan is door het naderende
vijfde eeuwfeest van Columbus enorm ge
groeid. Wij hebben niets te vieren, alleen iets
te betreuren. Wij moeten dit jubileum ge
bruiken om onze claims op herstel neer te
leggen, niet alleen materieel, ook eerherstel.
Er gaan steeds meer stemmen op om de bui
tenlandse schuld weg te strepen tegen datge
ne waarvan Europa ons vijf eeuwen heeft be
roofd. Maar wij willen de werkelijkheid niet
uit het oog verliezen. Onze trieste geschiede
nis is onze werkelijkheid van vandaag. Wij
zijn er nog en dit is ons thuis. Columbus past
daar uitsluitend in als historisch gegeven
zonder waarde. Het vijfde eeuwfeest moet
dus in low-profile, very low-profile worden
gespeeld. Anders zal vooral de Rastafari-ge-
meenschap luidkeels protesteren. En die zal
zijn grote aanhang in Europa, Azië en Afrika
gehanteerde cijfers zijn er tot de afschaffing goed weten te bespelen met opwindende
van de slavernij tegen het einde van de vorige songs. Ik verheug mij er op. Laat de Span-
eeuw zo'n 15 miljoen negers tegen hun wil jaarden hun flamenco-borst maar vast nat
uit Afrika naar Amerika getransporteerd. Het maken."
kurfnen er ook 20 miljoen zijn geweest. Ik vraag Leaken Semaj of hij ooit is terug-
Het lot van de negerslaven was zo mogelijk gegaan naar Afrika, naar Nigeria. „Nee", zegt
nog gruwelijker dan dat van de Indianen, hij. „Ze hebben mijn enkele reis hierheen
Maar zij waren sterker, ook al stierf ruim de nog nooit omgewisseld voor een retour."
helft een voortijdige dood. Ze wisten te over
leven en tot op de dag van vandaag hebben
zij, tegen de verdrukking in, een goed deel Volgende week deel 6 en slot:
van hun eigen cultuur weten te handhaven. Waar zijn de botten van Columbus?
Haïtianen vandaag: slachtoffers v
dan.
ri wanbeheer door po
die het land hebben uitgezogen ten bate v
i zichzelf en hun
foto epa
