ZAT
ERDAG
Een geslepen
tacticus met
veel humor
1
EINDREDACTIE: WILLEM SCHRAMA JAN VAN DER NAT
ZATERDAG 26 OKTOBER 1991
Met zijn Irakese ambtgenoot Tariq Aziz aan de vooravond van Desert Storm, 9 januari 1991
Nu Baker er na acht achtereenvol
gende bezoeken aan het Mid
den-Oosten in is geslaagd een
vredesconferentie te beleggen, weet hij maar
al te goed dat dit het moment is waarop hij
zijn reputatie kan maken of breken. Maar al
voordat het hem lukte om Israël aan de con
ferentietafel te krijgen, leek hij de meest suc
cesvolle Amerikaanse minister van buiten
landse zaken sinds Henry Kissinger, en mis
schien zelfs sinds John Foster Dulles.
Bovendien zou zijn succes of mislukking in
het Midden-Oosten kunnen bijdragen tot het
besluit of hij wel of niet zijn vriend George
Bush zal opvolgen als president.
Hij heeft drie grote voordelen boven zijn
gerenommeerde voorgangers. Nu de Sovjetu
nie is verzwakt, Europa met zijn eigen zaken
bezig is en Japan zijn economische gewicht
niet in de schaal kan leggen, hebben de Vere
nigde Staten een griezelig monopolie over de
ornamenten van de internationale macht.
Dat is het eerste voordeel.
Het tweede is zijn eigen talent als onder
handelaar: hij is koelbloedig en vastbesloten,
en toch vriendelijk en bekwaam genoeg om
mensen zo ver te krijgen dat ze graag datgene
doen waartoe hij ze met zachte dwang heeft
gebracht.
Het derde voordeel is de warme vriend
schap met zijn baas. Beiden zijn, zo niet el-
kaars allerbeste, dan toch wel één van eikaars
beste vrienden. Hun ervaringen vullen elkaar
aan, hun status is gelijk: in de acht jaar dat
Baker Ronald Reagans stafchef van het Witte
Huis en minister,van financiën was, had hij
meer in de melk te brokkelen dan vice-presi
dent Bush; en Bush weet dat hij het presi
dentschap te danken heeft aan Bakers poli
tieke management.
Wat haast ongelooflijk is in Washington
een oud gezegd daar luidt: 'Als je een vriend
zoekt, neem dan een hond' ze mogen el
kaar werkelijk. Baker bezorgt Bush menige
lachstuip met zijn gewaagde Texas-grappen,
en in hun vrije tijd gaan ze samen vaak jagen
of vissen. Tijdens het werk spreken ze elkaar
tientallen malen per dag.
GEHEIM
Misschien ligt het.geheim van hun goede
relatie in het feit dat ze, hoewel op dezelfde
plaats terechtgekomen, daar van verschillen
de kanten zijn aangekomen. Ze leerden el
kaar kennen op de tennisbaan van de Hous
ton Country Club, het favoriete trefpunt van
welgestelde, blanke Amerikanen die de rijk
dommen van olie, financiën en onroerende
goederen aan de Golfkust in hun macht had
den.
Bush was opgegroeid in New England. Hij
ging zijn fortuin zoeken in Texas omdat daar
in die tijd de kansen gunstiger leken dan in
'het noordoosten. Daar kwam hij de jonge Ja
mes Addison Baker III tegen. Bakers over
grootvader was een van de stichters van een
grote advocatenpraktijk in Houston, in de ja
ren na de Burgeroorlog toen het zuiden van
Texas nog in het teken stond van koeiemest
en gele koorts. Zijn grootvader hielp bij het
oprichten van twee van Houstons grootste
banken.
Jim Baker, geboren in 1930, bezocht een
dure kostschool in Pennsylvania voordat hij
naar Princeton ging, waar hij tot de toplaag
behoorde. Na dienst te hebben gedaan bij de
marine, studeerde hij rechten aan de Univer
siteit van Texas in Austin. Het zit hem nog
steeds dwars dat hij net niet bij de beste tien
procent hoorde. Daarna ging hij aan de slag
bij een concurrerende firma, omdat het fami
liebedrijf niet aan nepotisme deed. Daar be
gon hij flink geld te verdienen met wat men
in Houston 'een particuliere advocatenprak
tijk' noemt: wat bankieren, handelen in on
roerend goed en een hele hoop olie.
Zijn eerste vrouw, Mary Stuart, was geïnte
resseerd in Republikeinse politiek: Baker zelf
was grootgebracht in de traditie dat serieuze
advocaten zich verre hielden van politiek. Pas
na Mary's dood (ze stierf aan leukemie) in
1970 raakte hij betrokken in de politiek, ten
behoeve van Richard Nbcon in 1972. Vier jaar
later deed hij zulk uitstekend werk bij het in
zetten van Republikeinse afgevaardigden
voor Gerald Ford tegen Reagan, ironisch
genoeg dat Ford hem tot zijn campagne-
James Baker Je moet weten wanneer je je troeven moet uitspelen." foto's spa
Baker praatte de dollar omlaag, terwijl hij
heel slim de andere grote handelsnaties on
der druk zette om hem niet te snel te laten
dalen. Hij haalde een persoonlijke triomf bij
het veranderen van de Groep van Vijf (econo
mische machtstaten), die bijna krachteloos
was geworden, in de Groep van Zeven.
CONTROLE
Het belangrijkste kenmerk van Bakers poli
tieke stijl is dat hij de touwtjes in handen
blijft houden. Hij omringt zichzelf met trou
we helpers en doet enorm veel moeite de
pers te bespelen. Zijn helpers geven hun in
formatie slechts mondjesmaat aan een groep
door henzelf uitgezochte verslaggevers; een
ieder die zich niet aan de regels houdt wordt
meedogenloos informatie onthouden.
De presidentsverkiezingen van 1988 leken
bepaald niet slecht te gaan, maar Baker ging
in zijn geldingdsdrang over tot het neersabe
len van de Democraten. Zowel Baker als
Bush nam de verantwoordelijkheid voor har
de acties als de z.g. Willie Horton-pamfletten,
waarin te lezen viel dat Michael Dukakis als
gouverneur van Massachusetts persoonlijk
verantwoordelijk was voor het vrijlaten uit de
gevangenis van een zwarte moordenaar en
verkrachter. Baker gelooft in competitie.
Er bestond weinig twijfel dat hij minister
van buitenlandse zaken wilde worden en hij
pakte die taak dan ook met beide handen
aan. Hij ontdeed zich van carrière-gerichte
diplomaten door zijn plannen angstvallig
binnen een kring van trouwe volgelingen te
houden. Men zou kunnen beweren dat, als
hij wat meer bereid was geweest gebruik te
maken van de kennis van het ministerie van
buitenlandse zaken, de regering niet zo zou
zijn verrast toen Saddam Hussayn Kuwayt
binnenviel.
Maar sinds die tijd heeft Baker alles in de
hand. De vorming van de anti-Iraakse coali
tie onder de vlag van de Verenigde Naties
werd onder hoge druk en met succes uitge
voerd. En toen de oorlog was gewonnen,
bood de Golfoorlog de kans op wat of zijn
meesterwerk of zijn Waterloo zal worden: de
poging tot vrede in het Midden-Oosten.
ONDER DRUK
Met veel geduld heeft hij de Arabische
bondgenoten in zijn kudde geleid. Onophou
delijk heeft hij Israël onder druk gezet. Maar
alleen nadat Syrië zich bij de coalitie tegen
Irak had gevoegd, deed zich de kans op een
diplomatiek offensief voor. Baker greep zijn
kaïns en begon aan zijn onafgebroken serie
reizen door het Midden-Oosten.
Zijn favoriete gezegde stamt uit zijn advo-
catentijd in Houston: It's a done deal (het
zaakje is geregeld). Hij is gebleken zowel een
meester in het onderhandelen te zijn als een
schrandere en harde politieke tacticus. Hij
heeft presidentscampagnes geleid, het Witte
Huis, de ministeries van financiën cn buiten
landse zaken. Kan hij ook het land leiden? Is
dit weer eens een geval van 'en morgen de
hele wereld'?
Toen hem door een journalist werd ge
vraagd of hij er aan dacht zich als president
verkiesbaar te stellen in 1996, pakte Baker
een foto van zijn ranch en sprak hij vol
warmte over hoe heerlijk het was „een paar
koeien te houden". Weer die Tex-prep. 1
Een even gladde jongen als hij, de advo
caat cn ex-voorzitter van de Democratische
partij, Bob Strauss, ook uit Texas, zegt rond
uit: „Het is niet voor te stellen dat hij niet
heel graag president wil worden."
De meesten in Washington zijn het daar
mee eens, en niemand twijfelt er aan dat hij
het ook heel goed zou doen.
„Ik ben geen man met visie", vertelde Ba
ker een andere journalist. Ook George Bush
ontkent die visie te hebben, maar dat heeft
hem er niet van weerhouden hardop te dro
men over een nieuwe wereldorde. Het Is
geen Tex-prep om ongegeneerd te spreken
over de toekomst van de wereld wanneer je
ook op kalkoenen jaagt, blikjes bier drinkt of
hier en daar wat 'zaakjes regelt'.
Wat lim Baker zo uitzonderlijk maakt is
niet zijn visie op hoe alles zou moeten zijn,
maar zijn bekwaamheid om dingen te laten
gebeuren.
Vertaling: Monique Eggermont
Na acht slopende rondreizen heeft James Baker de kibbelende
partijen in het Midden-Oosten eindelijk rond de tafel. Dankzij
de inspanningen van de Amerikaanse minister van
buitenlandse zaken begint volgende week woensdag in Madrid
de lang verwachte vredesconferentie. Dat mag gerust een
prestatie van formaat worden genoemd. Maar menigeen is er
van overtuigd dat de ambitieuze Texaan al verder vooruit kijkt.
Naar de presidentsverkiezingen van 1996. Een portret.
leider benoemde. Ze begonnen met een ach
terstand van 30 punten op Jimmy Carter en
verloren slechts op het nippertje.
NIET INGEHUURD
In 1978 ging hij alleen verder in de verkie
zingen voor minister van justitie in Texas; hij
verloor. Drie dagen later kwam zijn oude
vriend George Bush hem opvrolijken; hij
vroeg hem zijn presidentscampagne te leiden
in 1980.
Bakers kracht kwam deels voort uit het be
sef dat hij geen ingehuurde figuur was, maar
een vriend van de kandidaat. En zijn gelijke.
Dat ging zelfs zo ver dat hij zijn vriend uit de
verkiezingen terugtrok zonder het hem te
vragen. Hij wilde niet dat Bush te gronde zou
gaan aan een verloren zaak, en hij meende -r-
terecht dat hij het beter kon proberen met
het vice-presidentschap. Bush was des dui-
Voor James Baker
is het uur U
aangebroken
veis. Baker antwoordde in pokertaai: „Je
moet weten wanneer je je troeven moet uit
spelen."
Die stijl hebben beide mannen gemeen:
distinctie met een snufje Texas. Ze noemen
dat 'Tex-prep'. Het staat voor een georgani
seerde, gedisciplineerde werkstijl, als het
moet 14 uur per dag, onderbroken door be
zoeken aan een van Bakers twee ranches,
door deelname aan een kalkoenenjacht of
diepzee-vistochten in de Mexicaanse Golf.
Baker, die ervoor waakt nooit als ouderwets
bestempeld te kunnen worden, heeft beslo
ten dat het nu maar eens afgelopen moet zijn
met zijn macho-achtige jagersactiviteiten.
„Dat doden heeft niets opwindends meer,"
zo zei hij. „Ik ga me nu eens ontspannen,
naar de zonsopgang en - ondergang kijken."
Hoe keurig zijn Princeton-achtergrond ook
is, hij kauwt graag Red Man tabak en vertelt
de meest waanzinnige verhalen uit Texas.
Voor Baker, een robuust, scherp man met
een dreigende blik en humor waarbij hij zelf
geen spier vertrekt, betekent Tex-prep: cow
boylaarzen onder een maatkostuum, of tij
dens een diner voor diplomaten zijn biertje
uit blik drinken.
DOORDACHT
Maar deze stijl verraadt ook een doordach
te politieke strategie. Hij wekt hiermee de in
druk van 'ouwe jongens krentenbrood'; het
spreekt sterk aan bij veel Amerikanen die
hun sociale status willen handhaven; die er
van genieten het 'te hebben gemaakt', maar
die er niet van beschuldigd willen worden
hun eigen mensen de rug te hebben toege
keerd.
Hoewel Baker de campagne van Bush te
gen Reagan leidde in 1980, was het louter
door zijn kundigheid dat hij de zeggenschap
kreeg in het Witte Huis, in het driemanschap
met de wat excentrieke Califomiërs Edwin
Meese en Michael Deaver. Eind 1984, toen
Reagan opnieuw werd geïnstalleerd na een
verkiezing die meer van een zegetocht had
dan van een verkiezingsstrijd, was Baker op
alle belangrijke gebieden de machtigste man
in Washington.
In die tijd maakte hij een van zijn grootste
vergissingen. Hij ruilde van baan met de mi
nister van financiën, Donald Regan. Regan
ging naar het Witte Huis waar hij het werk
niet aankon, alles uit de hand liet lopen, zich
de vijandschap van Nancy Reagan op de hals
haalde en uit het zicht verdween.
Zodra hij op financiën was aangekomen,
zette Baker de Reagonomie in z'n achteruit.
Hij had een overgewaardeerde dollar geërfd,
en ongecontroleerde tekorten in handel en
bebgroting. Het gevaar bestond dat hierdoor
een grote vraag naar de dollar zou ontstaan,
een protectionistische vuurstorm op Capitol
Hill, en een recessie.
