Feiten
Het vredesspektakel van Madrid
Verdeling Palestijnen in Midden-Oosten
Spaanse hoofdstad belegerde feestzaal
Zaterdag 26 oktober 1991 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FR1SART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: HANS BOEZELUN
EN MENINGEN
Het nieuwste vredesproces
voor het Midden-Oosten,
dat woensdag in Madrid in
première gaat, 'belooft
tientallen jaren van con
frontatie en conflict te be
ëindigen en biedt hoop op
een duurzame vrede'. Zo
adverteren de sponsors
Bush en Gorbatsjov hun
initiatief in de officiële uit
nodiging. Na de opzienba
rende oorlog in de Golf nu
dus het vredesspektakel
van Madrid.
CORRESPONDENT
Als het vooruitzicht van de on
derhandelingen in het Midden-
Oosten al geestdrift heeft ge
wekt, dan is daar weinig van te
merken. Het verzet onder radi
calen aan beide kanten van het
conflict is aanzienlijk. De Arabi
sche delegaties reizen dan ook
af met koffers vol wantrouwen,
terwijl de Israëliërs er vast van
overtuigd zijn dat ze in Madrid
onmiddellijk worden uitgele
verd aan de Spaanse inquisitie.
Beduchtheid voor een nieuwe
oorlog en de nóg grotere angst
hun toegangsbiljet te verspelen
voor de Amerikaanse nieuwe
wereldorde, lijken de belang
rijkste drijfveren achter het ja
woord van Israël, Syrië, Libanon
en de gezamenlijke Jordaans-
Palestijnse delegatie.
Genève
De bevolking van het Midden-
Oosten koestert het onbehaag
lijke vermoeden dat ze de film
die zich vanaf woensdag gaat
ontrollen, al eens eerder heeft
gezien. 'Madrid' is immers niet
de eerste internationale vredes
conferentie, zelfs niet de eerste
Gegevens 1990.
In overige landen
verblijven nog
182.000 Palestijnen.
Hiervan verblijven de
meesten in Tunesié,
Algerije, Marokko,
Mauritanië, Djibouti,
Somalia,'Temen, Oman,
Sudan en Bahrayn.
op ministerieel niveau. Op 21
december 1973 verzamelden
zich in het Palais des Nations in
Genève Arabische en Israëlische
delegaties, onder voorzitter
schap van de Verenigde Staten,
de Sovjetunie en de Verenigde
Naties, voor wat was geaffi
cheerd als de 'openingszitting'.
De bijeenkomst had evengoed
'slotzitting' kunnen worden ge
noemd, want het was het eerste
en tevens het laatste internatio
nale evenement in het Geneefse
vredesproces.
De bijeenkomst in Genève trok
veel publiciteit, maar wat de te
levisiecamera's uiteindelijk regi
streerden, was een nogal scha
mele vertoning. De toenmalige
VN-secretaris-generaal Wald-
heim zat op de voorzittersstoel,
met naast hem de Amerikaanse
en de Russische mede-voorzit
ters. Maar omdat de Arabische
landen weigerden met Israël
aan één ronde tafel te zitten,
schaarde iedere delegatie zich
om een afzonderlijke tafel. Die
tafels waren in de zaal geplaatst
Om één van de tafels stonden
alleen maar lege stoelen, want
Syrië liet verstek gaan.
Gevoelige zaak
De voorbereiding van intema-
tionele vredesconferenties, met
landen en organisaties die el
kaar alleen van het slagveld
kennen, is tot het laatste mo
ment een gevoelige zaak. Alsof
de inhoudelijke aspecten van de
besprekingen al niet moelijk ge
noeg zijn, bestoken de partijen
elkaar en de organisatoren ook
nog eens met allerlei procedu
rele kwesties. Wie mag als eer
ste de zaal betreden? Hoe is de
Vrede tussen Israël en Egypte. De Amerikaanse president Carter kijkt toe. Veel Israëliërs kijken met weemoed
tafelschikking? Hoe mogen de
delegaties zich noemen? Welke
vlaggen worden er gevoerd? Wie
geeft wie een hand? Kleinzielii
heden met een
achtergrond.
Met zijn boycot van de PLO bij
voorbeeld wil Israël in Madrid
duidelijk maken dat het die or
ganisatie niet beschouwt als een
evenwaardige partner, zoals de
Arabische landen. Om dezelfde
reden dient de delegatie van Pa
lestijnen uit de bezette gebie
den onderdeel te zijn van de
Jordaanse vertegenwoordiging,
mag er geen Palestijnse vlag op
tafel komen en kan, als het aan
de Israëliërs ligt, alleen een
Jordaanse afgevaardigde tijdens
de openingszitting het woord
voeren. De Syrische minister
van buitenlandse zaken, Faro uk
ash-Shara, opz ijn beurt heeft al
gezegd dat hij niet van plan is
tijdens de vredesconferentie de
hand te drukken van de Israëli
sche delegatieleider.
Voor de Amerikaanse minister
Baker, die het voorbereidend
werk voor Madrid heeft verricht,
was het gemakkelijker geweest
als alle betrokken partijen zelf
hun vertegenwoordigers had
den kunnen kiezen en als de
delegaties zelf hadden kunnen
bepalen welke vlaggen ze voe
ren en hoe ze zichzelf noemen.
Ook zou het bemoedigend heb
ben gewerkt als Arabische en Is
raëlische delegatieleiders het
overleg zouden beginnen met
een omhelzing, of tenminste
een stevige handdruk. Maar zo
gaat het nu eenmaal niet bij dit
soort overleg.
Vietnam
De Amerikanen weten dat maar
al te goed. In 1968 zorgden ze
zelf voor grote problemen bij de
conferentie in Parijs over de
toekomst van Vietnam. Hun
dwarsliggerij was gebaseerd op
de politieke overtuiging dat het
Nationale Bevrijdingsfront (de
Vietcong) geen partij was in een
burgeroorlog maar slechts een
werktuig van de regering van
Noord-Vietnam. Om die reden
De steun onder de Palestijnen voor de internationale vredesconferentie voor het Midden-Oosten neemt gestaag af. In de Jordaanse hoofdstad Am
man werd enkele dagen geleden een verklaring verspreid waarin tien organisaties de Palestijnen opriepen af te zien van deelname aan de conferen
tie. Zelfs Arafats Fatah-beweging is verdeeld. foto afp
een aanzienlijk lagere status te
krijgen dan de afvaardiging van
de Noordvietnamezen. De
Amerikanen weigerden aanvan
kelijk niet alleen aan te schui
ven aan een ronde tafel, maar
ze verzetten zich ook tegen een
patroon van aparte tafels (de
'ijke
In 1967 werd een soort»
terug naar die tijd.
foto ap diende de Vietcong-delegatie
zo'n probleem).
Creatief denken
satoren leidde tot voorstellen als
twee half-ovale tafels die samen
een gebroken cirkel zouden vor
men, en twee tafels in de vorm
van een halve cirkel, aange
schoven aan de voorzitterstafel
waarbij deze laatste tafel een
paar centimeter zou uitsteken.
Uiteindelijk bereikten de partij
en overeenstemming over een
ronde tafel zonder vlaggen (ook
toen!) en zelfs zonder naamp
laatjes.
Het publiek kon via de media
tien weken lang meegenieten
van de procedure-gevechten,
terwijl in Vietnam de bommen
bleven vallen, en het resultaat
was een nederlaag voor de di
plomatie, schrijft de voormalige
Israëlische minister van buiten
landse zaken Abba Eban in zijn
boek 'The New Diplomacy'.
De geschiedenis van internatio
nale onderhandelingen staat
bol van. procedurekwesties.
Soms werden radicale oplossin
gen bedacht. Wie in Wenen de
Mettemich Zaal bezoekt (in
1814 en 1815 de vergaderplaats
van het Congres van Wenen)
ziet daar vijf deuren, waarvan er
een overbodig lijkt. Die archi
tectonische constructie maakte
het mogelijk dat vijf vorsten met
hun delegaties tegelijkertijd
naar binnen konden.
fenisplechtigheid voor Konrad
Adenauer, toen de Franse presi
dent Charles de Gaulle onder
geen beding wilde buigen voor
zijn Amerikaanse collega
Johnson.
Procedurekwesties
Als in Madrid de procedure-
kwesties naar ieders tevreden
heid zijn opgelost, zullen de
deelnemers aan de openingszit
ting elk een toespraak houden.
Voor het oog van de wereld,
want voor zover nu bekend zal
de bijeenkomst een open karak
ter dragen. Dat wil zeggen dat
elk van de partijen via de televi
siecamera's vooral voor eigen
publiek zal spelen en zijn uit
gangspunten voor de onder
handelingen in hun meest ex
treme vorm zal voordragen. De
nadruk zal liggen op de inter
nationale legitimiteit' (Arabie
ren), de 'inwilliging van onze eis
sinds jaren voor directe onder
handelingen met onze Arabi
sche buurlanden' (Israëliërs) en
de 'unieke en historische gele
genheid om vrede te sluiten'
(Amerikanen en Russen).
De pracht en praal van het
Spaanse paleis zal foto's en tele
visiebeelden opleveren waar
mee de campagneleiders van
president Bush en premier Sha
mir een verkiezingsjaar lang
hun voordeel kunnen doen.
Maar na de openingzitting is
het snel gedaan met de
De officiële uitnodiging voor de
deelnemende partijen vermeldt
in kort bestek het programma
Madrid: lokatie van vredesconferentie Midden-Oosten
MADRID «RUUD DE WIT
CORRESPONDENT
Geheel onverwacht is het voor Spanie ma
gische jaar 1992 twee maanden eerder be
gonnen. Want met alles wat Spanje volgend
jaar te vieren heeft de Olympische Spe
len van Barcelona, Madrid als culturele
hoofdstad en de Wereldexpo in Sevilla
weet het met de vredesconferentie over het
Midden-Oosten, die op 30 oktober in de
Spaanse hoofdstad begint, al veel eerder de
internationale aandacht op zich gevestigd.
Die vredesconferentie plaatst het jaar 1992
ook anderszins in een bijzonder daglicht.
Want precies 500 jaar geleden in hetzelf
de jaar dat 'reyes catolicos' Isabella en Fer
dinand aan Columbus toestemming gaven
om een alternatieve zeeroute naar Indië te
zoeken deporteerden zij bij koninklijk
decreet alle joden en Arabieren uit het land.
En daarmee kwam een einde aan een eeu
wenlange vermenging van de joodse, Moor
se en christelijke culturen op het Iberisch
schiereiland.
Het ligt dan ook voor de hand dat Spaanse
journalisten dit gegeven aangrijpen om de
vredesconferentie in Madrid in een breder
perspectief te plaatsen. Zo juicht het week
blad Cambio 16 deze week op zijn omslag:
'Joden, Moren en Christenen: Opnieuw sa
men in Spanje'.'
Zeker zo lyrisch is de nationale pers over de
Spaanse diplomatieke lobby, waardoor de
vredesconferentie niet naar het Zwitserse
Lausanne, maar naar Madrid ging. Het
waarom daarvan is nog altijd niet duidelijk,
maar zeker is dat het initiatief niet zozeer
van premier Gonzalez afkomstig was, maar
van ae Amerikaanse minister van buiten
landse zaken, Baker. Vanaf het moment dat
Baker per telefoon vanuit Jeruzalem liet we
ten dat de keus op Madrid was gevallen,
heerst in de Moncloa-residentie van Gonza
lez en op het kantoor van de officiële
woordvoerster van de regering chaos en pa
niek.
Zo maakte minister Conde, de officiële
woordvoerster van de regering, pas in de
loop van zaterdag bekend dat de conferen
tie niet in het Madrileense congrescentrum
zal worden gehouden, maar in de Zuilen
zaal van het Palacio Real dat meestal als
museum dienst doet. De media moesten tot
zondag wachten voordat zij te horen kregen
welke ruimte als perscentrum zal dienen.
In de loop van maandag begonnen ook de
diverse ministeries warm te lopen. Via de
ambassades komen accreditatieformulieren
beschikbaar en een telefoonnummer om
journalisten aan hotelaccommodatie te hel
pen. Het Palacio Real sluit een dag later zijn
poorten voor toeristen en verandert in een
belegerde vesting met honderden veilig
heidsspecialisten en Guardia Civil-agenten.
Ook bij de grensposten en op de luchtha
vens zijn de veiligheidscontroles vanaf dins
dag aanzienlijk verscherpt. Uit angst voor
aanslagen door radicale Palestijnse organi
saties en eventuele acties door de Baskische
afscheidingsbeweging ETA hebben de Ame
rikaanse, Russische en Israëlische ambassa
des en luxe hotels extra bewaking gekregen.
De grote vraag in Madrid blijft echter ofhet
Spaanse improvisatietalent flexibel genoeg
is om de vredesconferentie organisatorisch
tot een goed einde te brengen. Op het mi
nisterie van buitenlandse zaken heeft men
er alle vertrouwen in. Jorge Dezcallar, als di
recteur-generaal belast met de buitenland
se politiek van Spanje in het Midden-Oos
ten: „Spanje zal zich politiek neutraal op
stellen. De Amerikanen dragen de muziek
aan en dè deelnemende landen leveren de
dansers. Wij zorgen slechts voor de balzaal
en zullen het licht zo nu en dan wat dem
pen, als ons dat wordt gevraagd."
van het vredesproces. „Directe
bilaterale onderhandelingen
zullen beginnen vier dagen na
de opening van de conferentie",
zo staat er. Maar waar dat over
leg zal plaats hebben, wordt
niet vermeld en dat duidt al op
onenigheid.
Bilateraal
De bilaterale besprekingen zijn
de onderhandelingen die Israël
wil voeren met steeds één van
de Arabische landen, respectie
velijk de Jordaans-Palestijnse
delegatie. In Jeruzalem had
men graag gezien dat die bij
eenkomsten afwisselend zou
den worden gehouden in Israël
en in het Arabische land dat de
gesprekspartner is. Het overleg
met Syrië zou dus beurtelings
moeten worden gehouden in
Damascus en in Jeruzalem.
Maar gezien de omstreden sta
tus van die stad zouden de Sv-
riërs weinig trek hebben, zo be
grepen zelfs de Israëliërs. Tel
Aviv in plaats van Jeruzalem
zou Syrië op voorhand een klin
kende overwinning bezorgen.
Daarom is van Israëlische kant
geopperd te kiezen voor twee
vergaderplaatsen in het Israë-
liscn-Syrische grensgebied: een
aan de Syrische kant en een aan
de Israëlische.
De Palestijnen zouden best ak
koord willen gaan met een rege
ling waarbij het overleg tussen
de Israëlische en de Jordaans-
/Palestijnse vertegenwoordiging
alternerend in Israël en in de
bezette gebieden zou plaats
hebben. Maar dat lijkt voor Is
raël onacceptabel. Want zou dat
niet betekenen dat Shamir de
grens van 1967 bij voorbaat
aanvaardt? Een keuze voor een
plaats ten oosten van de Jor-
daan zou de Palestijnen weer
slecht uitkomen.
Ten einde raad hebben de Ame
rikaanse en Russische organisa
toren maar besloten de eerste
ronde van de bilaterale onder
handelingen in Madrid te hou
den. Israël is akkoord gegaan,
zij het morrend en onder voor
waarde dat het overleg zo snel
mogelijk daarna naar het Mid
den-Oosten wordt verplaatst.
Maar als het aan de Syriërs ligt,
blijft Madrid de onderhande
lingsplaats.
De Libanese onderhandelaars
bevinden zich in de Syrische
rugzak, dus dat zijn al twee lan
den die in Madrid willen blij
ven. PLO-leider Arafat, blij als
een. kind dat hij weer welkom is
in Damascus, geeft president
Hafez al-Assad bij voorbaat ge
lijk en de Jordaniërs hebben er
weinig behoefte aan geïsoleerd
te raken. Het ziet er dan ook
naar uit dat Israël hooguit zal
kunnen bereiken dat het bilate
rale overleg na de eerste zittin
gen wordt verplaatst van Ma
drid naar een andere stad bui
ten het Midden-Oosten, moge
lijk Washington.
Twee weken na de openings
conferentie moeten volgens de
uitnodiging multilaterale onder
handelingen beginnen. Dat zijn
besprekingen tussen een groot
aantal landen in het Midden-
Oosten - dus niet alleen Israël
en zijn buurlanden - over prak
tische zaken als waterhuishou
ding, wapenbeheersing, vluch
telingenproblemen, milieu en
economische ontwikkeling. Ba
ker heeft zich er na de Golfoor
log hard voor ingespannen,
want het is een belangrijk on
derdeel van de 'nieuwe wereld
orde' die president Bush ons al
lemaal in het vooruitzicht heeft
gesteld.
Maar Syrië bleek de rol van
Amerikaans bondgenoot, die
het in de Golfcrisis even heeft
gespeeld, al weer vergeten. De 1
laatste maanden heeft het de
banden met Iran en radicale Pa
lestijnse en islamitische organi
saties weer stevig aangehaald.
Assad heeft de Amerikanen la
ten weten dat hij afziet van
deelname aan de multilaterale
(of: regionale) onderhandelin
gen zolang Israël niet te kennen
geeft dat het bereid is zijn leger
terug te trekken tot de grenzen
van 1967. Libanon en de PLO
volgden het voorbeeld van de
Syrische president automatisch
en Jordanië doet alleen nog
maar of het twijfelt.
Deelname aan het regionale
overleg is trouwens een faculta
tieve zaak geworden. „De partij
en die wensen deel te nemen
aan multilaterale onderhande
lingen, zullen twee weken na de
opening van de conferentie bij
een komen..." heet het in de of
ficiële uitnodiging. Een louter
ceremoniële opening, dubieuze
bilaterale besprekingen en fa
cultatieve multilaterale onder
handelingen - dat is de schrale
'oogst van maandenlange Ame
rikaanse voorbereiding.
Camp David
Pessimisten hoeven niet naar
argumenten te zoeken. De par
tijen verschillen diepgaand van
mening over de procedure, de
inhoud en het doel van het
overleg. Maar optimisten hou- j
den vol dat in het Midden-Oos
ten zelfs een falikante misluk
king de kiem kan leggen voor
iets moois. Na de Geneefse vre
desconferentie startte Kissinger
uit pure wanhoop zijn befaam- I
de pendeldiplomatie. Die lever-
de troepenscheidingsakkoorden I
op tussen Israël en zijn buurlan
den en leidde, via via en na sle
pende onderhandelingen in
Camp David, tot vrede met
Egypte.
Aan de vooravond van 'Madrid'
denken veel Israëliërs met
heimwee terug aan de geestdrift
en de tomeloze verwachtingen
na het sluiten van dat eerste Is-
raëlisch-Arabische vredesver
drag. Opnieuw is er een kans op
vrede, maar waar zijn Sadat en
Begin?
