Zeven Bahama's eisen
de eerste voetstap op
Di
De gloriejaren van de zeilvaart
Alles draaide
om goud
zaterdags
bijvoegsel
ZATERDAG 19 OKTOBER 1991
e Indianen noemden het 'nu-
i/cay'. Het eerste woord dat Co
lumbus leerde van de taal van
de Taino's (of Arawaks). Nucay: goud. Dat
,was het enige waarvoor hij was gekomen;
goud, edelstenen en parels. Hij had bij dé
Spaanse koningen bedongen dat hij, na een H
geslaagde terugkeer, niet alleen de erfelijke
titel van Admiraal van de Oceaan en Onder-
koning van 'Het Nieuwe Spanje' zou krijgen,
maar ook tien procent van de totale op-
brengst van zijn ontdekkingen.
Op 13 oktober, de tweede en laatste dag
?dat hij op San Salvador verbleef, noteerde hij
'in zijn dagboek: „Ik keek oplettend rond en
jgaf mijn ogen goed de kost om te zien of er C
goud was. Enkelen droegen een klein stukje
aan een draadje door hun neus. Met gebaren
kwam ik er achter dat op een eiland in zuide-
lijke richting een koning huisde die heel veel
;grote gouden vazen zou hebben".
Hij verliet na 48 uur San Salvador, omdat
Jer niets te halen was. Hij nam een paar India
nen mee. Op hun aanwijzingen voer hij ver-
(der. Hij zag veel eilanden en ging ook op en
kele aan land. Die gaf hij de namen van het
koningspaar en hun kinderen. Hij liet zich
jechter geen uur ophouden als hij zag dat er s
geen goud te laden was.
Hij wilde zo snel mogelijk naar het land dat
Jdoor de Indianen Colba of Cibao (het tegen- 2
woordige Cuba) werd genoemd. Dat moest
i volgens hem het met goud beladen Chipango u
Jvan Marco Polo zijn. Op woensdag 24 okto-
tber scheef hij in zijn dagboek: „Vannacht om
twaalf uur heb ik de ankers gelicht om naar j
Cuba te gaan, waarvan ik gehoord heb dat 5
het heel groot is, met veel handel en dat er jj
'goud is en specerijen en grote schepen en I
^markten".
J Het eerste goud dat Columbus naar Spanje 1*
sbracht, werd door Isabella en Ferdinand aan f
!,de Spaanse paus Alexander de Zesde ge- jj
jschonken. Die liet er het majestueuze pla-
.fond van de kerk van Santa Maria Maggiore jj;
gin Rome mee bekleden. In de schittering van
deze barokke verkwisting zie je de tranen van
JWest-Indië.
Ie Riverad. In zijn flat in het betere deel van
Havana, Vedado, moet hij opboksen tegen
een rokershoest en het lawaai van Hongaarse
autobussen dat door de ramen dringt. Die
staan open, omdat de airconditioning en dus
ook de lift en de verlichting in het trappen
huis tot de negende verdieping niet werken,
want er is geen elektriciteit.
Als je alleen naar Columbus kijkt, is het alsof Jf
je naar een microbe van de historie gluurt
door een microscoop. Hij is maar een klein t
onderdeel in een groot, onomkeerbaar histo- i
risch proces. Ik ben wel aangewezen als lid
van het nationale comité voor dat vijfde
eeuwfeest, maar dat thema interesseert mij
niet zo. Wat ontdekte Columbus? Ik onder
schat zijn betekenis niet, maar ik heb wel
veel twijfels."
„In de bijbel van de Europeanen kwamen de
Indianen niet voor. Dat was voor hen een
ontdekking. Maar die Indianen waren na
tuurlijk de eigenlijke ontdekkers van het Ca-
ribisch gebied. Die hebben zo'n 5000 jaar ge-
leden vanaf het vasteland, uit Venezuela en
Florida, de vruchtbare gebieden van de eilan-
den ontdekt. Je kan daarom veel beter zeggen
dat door de reizen van Columbus de mens-
heid zichzelf begon te herkennen. Er wordt
ook wel gesproker\ over 'de ontmoeting van
culturen'. Maar dan vraag ik welke culturen?
Die van toen? Die bestaan niet meer. De In- fi
diaanse is verdwenen. De Spaanse was een
mozaiëk van regionale culturen die ook
goeddeels verdwenen zijn."
„Ontmoeting van volkeren dan? Welke volke-
ren? De Indianen, de Arawaks, zijn uitge-
roeid, die zijn er niet meer. Je kan eigenlijk
alleen maar spreken over 'een ontmoeting, 1
'waaruit culturen zijn ontstaan'. Uit de ver-
dwenen culturen zijn nieuwe geboren en t
daar is de Afrikaanse aan toegevoegd. Het
produkt daarvan is de Caribische en de La-
i tijns-Amerikaanse cultuur."
EXCESSEN
- „Ik heb er allfe begrip voor dat velen niet goed
raad weten met die figuur van Columbus en
wat na hem gekomen is. Genocide, excessen
van de veroveraars, het is allemaal gebeurd -
i als gevolg van de processen van verovering
en onderwerping. Die waren vóór en na 1492
precies dezelfde, zowel in Spanje en de rest
I van Europa als in het Caribisch gebied en in
Midden-Amerika. Dat alles was onderdeel
|van een wereldwijd proces van vernietiging
van primitieve culturen, van etnocide. De op
komst van. het commercieel kapitalisme, de v
behoefte aan goud als ruilmiddel en teken
van macht, bewoog landen tot onderwerping
van de gebieden waar grondstoffen te vinden 1
waren. Spanje is de schepper geweest van het 5
moderne kolonialisme. Maar het heeft ook
het eerste anti-kolonialisme voortgebracht.
Want ook dat is Europees."
„Ikzelf ben het produkt van dat historische
proces. Ik kan moeilijk ergens bij stilstaan en
dat betreuren of toejuichen. Dat proces is
nog steeds aan de gang, ook in het Cuba van
vandaag. Soms wordt de rol van bepaalde
mensen in dat proces te veel uitveigroot: Co
lumbus toen en Castro nu. Tijdens zijn eerste
reis heeft Columbus alleen maar een stuk van
de noordoost kust van dit land geëxploreerd.
Hij vond dat het mooiste dat mensenogen
ooit hadden gezien. Als hij ergens gelijk heeft
gehad, dan was het daarmee."
Volgende week: De ontmoeting met Europa was het
doodvonnis voor miljoenen.
Op het eilandje San Salvador
- markeert een wit kruis de plek
waar Columbus na 35 dagen
zeilen aan land zou zijn
j| gekomen. Dat eiland werd door
de Arawaks die ër woonden
Guanahani genoemd.
Columbus doopte het San
Salvador, naar de Verlosser die
zijn reis met succes had
bekroond. Maar vandaag de
dag eisen nog zes andere
1 Bahama-eilanden het recht op
zich San Salvador te mogen
noemen.
De aankomst in San Salvador op 12 oktober 1492 (Uit: 'Het scheepsdagboek van Christoffel Columbus', uitg. Bruna).
Het kruis dat de landingsplaats van Columbus op San Salvador markeert
verontschuldigend, „maar als er één eiland in
de Bahama's is dat het'recht heeft 'Guanaha
ni' genoemd te worden en dat van Columbus
de erenaam San Salvador kreeg, dan is het
dit. Wij hebben zijn beschrijving van wat hij
zag op 12 oktober 1492. Wie die beschrijving
in zijn logboek afzet tegen al die zeven eilan
den, komt tot maar één conclusie. Het vroe
gere Guanahani is het huidige San Salvador.
In het Logboek van Columbus staan twaalf
verschillende kenmerken. Die zijn alle van
toepassing op dit eiland."
„Columbus schrijft OOK dat hij de inboorlin
gen, die hem heel blij tegemoet kwamen,
kleine rozenkransen heeft gegeven met kra
len van glas en gekleurde mutsen en valke
belletjes. Hij had dat geleerd van de Portuge
zen, die op hun tochten naar Afrika veel van
dat spul meenamen voor de negerkoningen
die hun slaven verkochten. Er zal wellicht
ook wel een 'blanca', het Ideinste muntje uit
die tijd, gegeven zijn in ruil voor een pape
gaai of zo. Daar zou iets van terug te vinden
moeten zijn op de plaatsen waar oude neder
zettingen waren van Arawaks. Voorzover wij
weten is San Salvador de enige plaats waar
glazen kralen en een Spaanse munt uit 1472
zijn gevonden."
EROSIE
Ik wil de boot huren van de eigenaar van het
enige hotel, om rondom het eiland te varen
en te zien wat Columbus 500 jaar geleden
moet hebben gezien. „Onzin", roept Donald
Gerase. „Je kunt nooit meer zien wat de eer
ste Spanjaarden voor ogen kregen op die
avond van de elfde oktober 1492. Het eiland
was geheel begroeid met mahonie-bomen.
Die zijn door de Loyalisten allemaal gekapt
om ruimte te maken voor hun katoenplanta
ges. Daarna heeft de erosie hier huis gehou
den. De dunne vruchtbare aardlaag werd
weggespoeld en nu groeit er alleen nog laag
struikgewas. Mischien krijgen we een beetje
geld en kunnen we proberen om één hectare
weer te beplanten met bomen en struiken
die yr vroeger waren. Bespaar je het geld voor
die boot en rij het eiland rond."
Hij wil wel proberen of 'The Queens' High
way", die rondom het hele eiland is aange
legd toen het een Britse kolonie was, nog be
rijdbaar is. Het wordt een tocht langs grote
projecten die het eiland ooit voorspoed be
loofden te brengen, maar die ofwel mislukt
zijn, ofwel verlaten, omdat ze overbodig wa
ren geworden. Bert noemt zijn geboorte
grond het vergeten eiland. „Het kan de we
reld geen moer schelen wat hier gebeurt. Ze
hebben ons niet meer nodig en dan willen ze
niet eens meer weten waar ons eiland ligt."
Behoedzaam stuurt hij de blauw-gele Toyota
door de kuilen en poelen van wat eens een
perfecte rondweg geweest moet zijn. Dwars
over de landingsbaan van het kleine vliegveld
rijden we naar de Pan American Airbase. Hier
bouwden de Amerikanen een volgstation in
het kader van het Gemini-project, ter voorbe
reiding van de landing op de maan. Een jaar
voor die roemruchte landing van Neil Arm
strong en Edwin Aldrin werd de basis geslo
ten. Overbodig geworden. De behuizing voor
350 man is inmiddels vervallen tot ruïnes.
Meer noordelijk de basis van de Britse Royal
FOTO GPD
Airforce in de Tweede Wereldoorlog. Verval
len. Iets verder de basis van de Amerikaanse
Navy om Russische onderzeeboten in het Ca
ribisch gebied op te sporen. Deels vervallen,
deels in gebruik van het Bahamian Field In
stitute van Donald Gerase. Verderop een van
de laatste vuurtorens op kerosine, een monu
ment.
OUD PAARD
Dan het grootste dorp van het eiland, United
Estates, zonder licht, zonder drinkwater,
waar de helft van de vierhonderd eilandbe
woners in houten huisjes leven, zondpr bron
van bestaan als ze niet op de Field Station
werken. Aan de oostzijde wonen nog maar
enkele gezinnen. Verroeste autowrakken voor
de huisjes geven aan dat het vroeger beter
was, toen ze nog over de Queens' Highway
konden rijden. Nu hebben ze met z'n allen
nog één oud paard, dat een lekke visserboot
op het strand trekt en vette vijgen op de
highway achterlaat.
Zuidelijker de mines van het kaperslot, Wat-
ling's Castle. Daaromheen mooie wegen, die
uitlopen in het niets. Een spook-urbanisatie
van Cubaanse projectontwikkelaars vóór Fi
del Castro, die 2000 onrendabele percelen
hebben verkocht en daarna met de noorder
zon zijn vertrokken. Daarna de hoofdstad
Cockbum Town: twintig huizen en zes ker
ken, want de verzuiling heeft hier nog harder
gewoekerd dan in Hilversum.
Na twintig mijl terug op het vertrekpunt van
de rondrit, het enige hotel: 'Riding Rock Inn'.
Vanaf het terrasje van mijn eigen kleine
bungalow kijk ik onder de palmbomen door,
de vallende tropische nacht in. In de verte
vaart een hel verlicht cruiseship. En ik denk:
waar zijn de oorspronkelijke bewoners geble
ven?
Donald Gerase vertelt het mij. „Nadat Co
lumbus op 14 oktober 1492 is weggevaren, is
er nooit meer iemand teruggeweest totdat
Ponce de Leon, die Florida zou ontdekken, in
1513 averij kreeg aan een van zijn schepen.
Hij had iemand aan boord die met de eerste
reis van Columbus als matroos was meegeva-
ren. Die herinnerde zich dat eerste eiland,
waar je rustig voor anker kon gaan. Hij deed
dat en ging met een roeiboot aan land. Het
eiland was verlaten. De honderden bewoners
die Columbus beschreven had, waren weg,
de Spanjaarden achterna, of dood. Zij gaven
de Spanjaarden syfilis. De Spanjaarden
brachten hun weer griep,.influenza, pokken
en nog zowat. Wie hen achterna kwam werd
door de Spanjaarden te werk gesteld en ook
daaraan gingen zij dood. Adios San Sal
vador."
MICROSCOOP
De reist voert vervolgens naar Cuba. Wat
moet Cuba eigenlijk met de eerste reis van
Columbus? Niet zo veel, meent de directeur
van de Biblioteca Nacional van Havana, Julio
wereld was aan het einde van
de vijftiende eeuw rijp voor gro
te ontdekkingen. Ongeveer de
helft van de aardbol was nog onbekend, en er
een grote honger om ook die in kaart te
brengen. Men had er ook de middelen voon
geld, navigatiekennis èn goede schepen.
1, de constructie en de tuigage van de
grote schepen waren na eeuwen experimen
teren op elkaar afgestemd tot een optimale
zeewaardigheid. De scheepswerven gingen in
bouwen. Spanje en Portugal kenden
hoofdtypen: de nao, een groot trans
portschip tot 400 ton met drie of vier vierkant
getuigde masten; en de caravela, een snelle,
wendbare zeiler met twee tot vier masten, la-
tijn getuigd of vierkant en tot 125 ton.
Columbus voer uit met een nap, het vlagge-
schip 'Santa Maria' (225 ton), en twee ca-
ravela's: de 'Pinta' (115 ton), die al vierkant
was getuigd, en de 'Nina' (100 ton), die nog
latijnse zeilen voerde en op de Canarische ei
landen van vierkante werd voorzien.
De Pinta was eigendom van Cristobal
Quintero uit Palos, die als matroos op zijn ei
gen schip meevoer onder commando van
Martin Alonso Pinzon. De Nifia was van Juan
Nifio uit het naburige Moguer en werd be
stuurd door Vicente Pinzon. Columbus zelf
voerde het bevel over de grote, logge Santa
Maria, die van de Galliciër Juan de la Cosa
die zelf als schipper meevoer. Juan de la
Cosa was een begenadigd tekenaar. Hij
bracht de eerste reis in kaart. Tot grote woe
de van Columbus, die zijn ontdekking nog
niet wilde prijsgeven.
COLUMBUS HIELÓ NIET van de Santa Ma-
Hij vond het schip te log en niet snel ge
noeg. Herhaaldelijk moesten de beide andere
schepen vaart minderen om op het brede
monster te wachten. In zijn logboek - waar
in 1825 een kopie van de hand van pater
Replica's van de Santa Maria, de Pinta en de Nina (v.l.n.r.) verlieten afgelopen zondag de haven
Bartolomeo de las Casas is gevonden -
schrijft Columbus: „Deze nao was veel te
zwaar voor een ontdekkingsreis".
De Santa Maria liep kort voor Kerstmis 1492
op de koraalriffen voor Haïti. Ze sloeg lek en
was reddeloos verloren. Van de wrakstukken
liet Columbus een aantal hutten bouwen en
die werden de eerste Europese nederzeting in
de Nieuwe Wereld.
Omdat hij openlijk liet weten de Santa Maria
ondeugdelijk te vinden, heeft hij de verden
king op zich geladen dat hij haar met opzet
op het rif heeft gezet. Hij keerde temg naar
Spanje aan boord van de Nina, zijn lieve
lingsschip. „Als deze caravela niet zo goed en
zo recht op de golven had gelegen, zou ik ge
vreesd hebben mijn leven te verliezen",
schreef hij na de storm op de terugweg, 12 fe
bruari 1493.
Als hij aan boord van de Santa Maria was te
ruggekeerd, zou hij zijn heldendaden nooit
hebben kunnen navertellen. De Santa Maria
zou de storm van die twaalfde februari niet
hebben overleefd. Dan zou aan de gebroe
ders Pinzon ook formeel alle eer zijn toege
komen die zij en hun nabestaanden Colum
bus in jarenlange rechtszittingen hebben be
twist.
olumbus had een paar zak-
icen cement jnoeten mee-
^^ta^ftirengen. Die had hij aan het
i strand van Lóng Bay moeten aanmaken. Hij
had er tussen vier planken op het strand een
keurig blok van moeten gieten en dan zijn
- voet erin moeten afdrukken. Met een stokje
1 had hij zijn naam erin moeten schrijven en
de datum, 12 oktober 1492, 8.00 pm. Dan
si had.de wereld zeker geweten dat hij hiervoor
hj hét eerst voet aan wal in de Bahama's had
K gezet."
jI Bert Delveaux is voorzitter van 'The People's
"Committee' voor het vijfde eeuwfeest. Het
door hem voorgezeten volk zijn de 400 inwo-
>f ners van het eiland San Salvador, nakomelin-
gen van de zwarte slaven van, Loyalisten, die
nade Amerikaanse burgeroorlog in 1783
7 trouw bleven aan de Britse Kroon. Als land-
verraders werden zij gedwongen de Verenig-
>t de Staten te verlaten. Zij kregen van de Britse
't regering land toegewezen in de kroonkolo-
1 nies in Canada of dé Bahama's.
I Volgens Bert is er geen twijfel mogelijk: 'zijn'
San* Salvador is het enige Guanahani, waar
500 jaar geleden de eerste Europeaan tot zijn
1: grofe opluchting voet aan wal kon zetten.
Men weet echter niet waar dat precies ge-
'4 weest is. Het kruis is op goed geluk neergezet
op de plek waar het vermoedelijk is gebeurd.
I Er staan nóg twee monumenten op het ei-
i land. Aan de oostkust heeft het Amerikaanse
dagblad The Chicago Tribune een eeuw gele-
den; in the middle of nowhere, een hoop ste
nen en een marmeren wereldbolletje neerge
zet.'En een expeditie, die in 1951 de reis van
Columbus heeft geïmiteerd, liet een plaquet
te plaatsen een paar kilometer noordelijk van
waar nu het kruis staat.
Pas in 1926 erkende het parlement van de
Bahama's aan San Salvador het recht toe de
ze naam te dragen. Tot dan toe had het Wat-
ling's Island geheten, naar de Britse kaperka-
1 piteiri die zich het verlaten eiland had toege-
eigend om er zijn basis op te vestigen. Wat-
'i ling ondernam in zijn tijd rooftochten in de
vaargeulen tussen de eilanden tegen Spaanse
karvelen, die beladen met goud, zilver en
kruiden terugkeerden paar Spanje. Er staan
op Sari Salvador nog een paar muren over
eind van wat Watling's Castle wordt ge
noemd.
Volgens zes andere eilanden zou San Sal
vador gevoeglijk weer Waüing's Island mo-
gen gaan heten. Wat nu Cat Island heet, werd
in de vorige eeuw San Salvador genoemd en
wil die naam terug. Ook de inwoners van
Grari Turk, Rum Cay, Mayaguana, en Caicos
menen dat op hun stranden de eerste Eu
ropese voetstappen zijn gezet. Daar komt
sinds kort nog eens Samana Cay bij, een on
bewoond koraaleiland dat in 1986 door de
computers van het gezaghebbende Ameri
kaanse maandblad National Geographic als
de landingsplaats van Columbus is aangewe-
DE ECHTE GROND
De inzet is niet gering. Op 3 augustus vol
gend jaar zeilen.kopieën van de drie schepen
van Columbus uit de haven van Palos de la
Frontera opnieuw naar het Caribisch gebied.
Televisiecamera's zullen de wereld daarvan
op de hoogte houden. Op welk eiland moe
ten zij aanleggen? In hun kielzog reizen de
Spaanse koning en de paus. Johannes-Paulus
moet natuurlijk wel de échte grond kussen
waarop Columbus 500 jaar geleden heeft
rondgelopen.
Die puzzel leg ik voor aan de goeroe van San
Salvador, doctor Donald Gerase, leider van
het Bahamian Field Institute dat zich bezig
houdt met de flora, fayna en archeologie van
de gehele archipel. „Je kunt het nooit met
honderd procent zekerheid zeggen", zegt hij
