Feiten
Jeltsin stelt aanhang teleur
Idealisme komt boven in Afrika
IHETPOTAHTE'
JIEHMHA!
IHANDS OFF
.LENIN!
Grasmaaien
Zaterdag "9 oktober 1991
Redactie: 023-150225 J ANINE BOSMA AlTAN ERDOGAN RONALD FRJSART (dief) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: RALPH KLEINHOUT
2
Ndeh Ntumazah hoopt de
komende maand op tijd
thuis te zijn in Cameroun
voor zijn 65ste verjaardag.
Hij is er in geen 29 jaar ge
weest en heeft zijn broer
niet gezien sinds 1956. Hij
heeft een door de Britten
uitgegeven reispas waarin
staat Geldig voor alle lan
den - behalve Cameroun,
maar hij hoopt dat het
nieuwe politieke klimaat
voordelig voor hem zal
uitpakken en dat hij naar
huis kan terugkeren.
LONDEN RICHARD DOWDEN
THE INDEPENDENT
Het leven van Ntumazah is een
Afrikaanse allegorie. In 1955
stelde hij dat Cameroun onaf
hankelijk zou moeten worden,
de delen onder Brits en onder
Frans bestuur verenigd en dat
in het nieuwe land onder toe
zicht van de Verenigde Naties
verkiezingen zouden moeten
worden gehouden. De Engelsen
gooiden nem in de gevangenis
en zijn partij werd verboden.
Een paar jaar later werd Came
roun onafhankelijk en werden
de BTitse en Franse helften vere
nigd; maar hij werd het land
uitgezet. Er kwamen geen ver
kiezingen en uit vrees voor de
nieuwe regering vluchtte hij in
ballingschap. Terwijl Ntumazah
als machteloze banneling zijn
geld verdiende als parkeer
wachter in Zuid-Londen, wer
den «ij n vader en zusters gevan
gen gezet en moesten zijn
zoons hun naam veranderen
om aan vervolging te ontko
men.
Verkiezingen
Nu is Cameroun in opschud
ding. Door binnen- en buiten
landse druk is de regering van
president Paul Biya gedwongen
verkiezingen uit te schrijven en
politieke activiteiten toe te
staan. Door deze nieuwe vrij
heid kan Ntuzamah misschien
naar huis terugkeren en de
strijd voor de democratie her
vatten die hij bijna dertig jaar
geleden heeft verloren.
Het idealisme dat dertig jaar ge
leden de onafhankelijkheidsbe
weging inluidde, keert terug
naar Afrika. Alle 54 Afrikaanse
landen ondergaan snelle veran
deringen. Overal wordt gespro
ken over meerpartijendemocra-
tie, of gewoon, democratie. In
een aantal landen Guiné-Bis-
sau, Algerije, Togo, Zambia,
Zuid-Afrika gebeurt het al,
maar het gebeurt in ieder land
op een andere manier en in een
ander tempo.
In sommige landen dirigeren
knappe jonge juristen hun cam
pagne voor democratie met be
hulp van faxen en fotokopieën.
In andere landen vallen man
nen uit naam van de zelfbe
schikking hun buren aan met
messen en speren. Weer elders
muiten soldaten en demonstre
ren menigten vaker voor eten
dan voor vrijheid, maar beide
zorgen voor politieke verande
ring. Het is makkelijker iets al
gemeens te zeggen over waar
Afrika op reageert dan te zeggen
waar het heen gaat.
Taalgroep
Net als in Oost-Europa heeft de
ineenstorting van politieke
structuren geleid tot een herle
ving van ethnische en regionale
loyaliteiten. Volgens schattin
gen waren er duizenden auto
nome politieke eenheden toen
de Europese machten Afrika
meer dan honderd jaar geleden
op een willekeurige manier op
deelden. Deze eenheden, die
toegewijd waren aan gebied,
stam of taalgroep, laten zich op
nieuw gelden op het gevaar af
dat zij sterker zijn dan het bind
middel van het nationalisme.
Etiopië valt uiteen, Somalia is in
tweeën gesplitst, hele gebieden
in vele andere landen staan on
der niet meer dan onduidelijke
controle van de hoofdstad.
Door druk uit binnen- en bui
tenland zijn er veranderingen
opgetreden. Het einde van de
Koude Oorlog betekende dat de
Afrikaanse landen niet langer
konden kiezen uit de grote
broers. Het is het westen of
niets, en het westen heeft beslo
ten, met meer of minder op
rechtheid, de democratie in
Afrika te stimuleren. Voorheen
konden Afrikaanse landen zich
verdedigen door een aanval te
doen op de steun van westerse
landen voor Zuid-Afrika. Maar
toen Nelson Mandela was vrij
gelaten en zich uitsprak voor
een meerpartijendemocratie
werden veel Afrikaanse alleen
heerschappijen daardoor on
deruit gehaald.
Binnenlandse druk werd uitge
oefend door een nieuwe gene
ratie van Afrikanen die de strijd
tegen het kolonialisme nooit
hebben meegemaakt. Ideologie,
eenpartijstelsels en verlossers
ontmoeten veel kritiek. Het tijd
perk van de „vader van de na
tie" die zijn land naar onafhan
kelijkheid leidde en het regeer
de als zijn persoonlijke konink
rijk is voorbij. De jongere gene
raties zien hun land geregeerd
door oude mannen, die vaak
weinig opleiding hebben, van
wie velen corrupt zijn en die
hun macht te danken hebben
aan hun familie of hun stam.
Vooruitgang
Deze generatie is ook arm en
gedesillusioneerd. Studenten
van Lagos tot Lumumbashi en
Addis Abeba hebben weinig
hoop op een zeker salaris en
vooruitgang. Als studenten
wordt van hen verwacht dat zij
zorgen voor families, die van
hun ontwikkelde zonen geen
mislukking en armoede accep
teren. De voedselprijzen gaan
iedere maand omhoog en
brandstof om op te koken is
schaars en duur.
Deze verarming van Afrika, die
wordt veroorzaakt door het in
eenstorten van het prijsstelsel
voor handelsartikelen en het
onvermogen de produktie op
peil te houden, wordt vergezeld
van druk door het Internationa-
EN MENINGEN
Populist moet economische maatregelen nemen die kiezers vervreemden
HANS GELEUNSE CORRESPONDENT
Dus wijzen de beschuldigende
vingers nu richting Jeltsin. Hij
heeft er weinig van gebakken, is
de teneur van de commentaren
in de meeste dagbladen, ook
van schrijvers die Jeltsin ge
woonlijk goed gezind zijn.
Het gaat politiek niet goed met
de triomfator van de barricades,
de man die duizenden Mosko-
vieten tegen tanks en putschis-
ten in verzet bracht en daarmee
een eind maakte aan de macht
van de communistische partij.
Die overwinning was misschien
iets te veel van het goede. Jeltsin
en zijn democraten moesten
overschakelen van oppositie
naar regeren.
Dat plaatste Jeltsin voor dezelf
de problemen als waarmee zijn
vroegere rivaal Michail Gor-
batsjov had te kampen: econo
misch puinruimen, etnische
twisten bezweren, de relaties
met andere republieken probe
ren vast te houden. Niets van
dit alles is Jeltsin goed afgegaan.
De Komsomolskaja Prauda,
vroeger het lijfblad van de com
munistische jeugdbeweging, nu
een progressief dagblad, gaf gis
teren een handvol redenen voor
'Jeltsins falen'. In plaats van in
Rusland hervormingen in prak
tijk te brengen, hield hij zich be
zig met politiek gekijf in eigen
kring.
Geen programma
Voormalige Gorbatsjov-suppor-
ters die naar Jeltsin en Rusland
waren overgestapt, keerden te
leurgesteld naar de Kremlin-
chef terug. Vadim Bakatin werd
KGB-chef, Aleksandr Jakovlev
presidentieel adviseur, Ivan Si-
lajev tijdelijk Sovjet-premier en
de eigengereide econoom Gri-
gori Javlinski reizend pleitbe
zorger voor westerse hulp aan
een Unie van samenwerkende
republieken. Hun voornaamste
grief: Jeltsin heeft geen eigen
programma, maar probeert on
der de Russische vlag het voor
malige Sovjet-rijk te besturen.
Niet met hamer en sikkel dit
maal, maar met het e
Boris Jeltsin: Er valt steeds minder te lachen.
foto ap alexander zesuanichenko
Het gejuich is verstomd. Ruim drie maanden geleden
won Boris Jeltsin, de kampioen van democratisch Rus
land, de eerste vrije presidentsverkiezingen in de grootste
Sovjet-republiek. Alles zou anders worden. Maar het
werd meer van hetzelfde: meer politieke anarchie en
frustratie, economische teloorgang en nog legere winkels.
sche overwicht van de Russi
sche beer als wapen.
Het radicale Russische parle
mentslid Michael Dmitrijev,
voorzitter van een economische
commissie, veegde begin deze
week in de Nezavisimaja Gazeta
(Onafhankelijke Krant), toch
een doorgaans Jeltsin-vriende-
lijk blad, de vloer aan met de
Russische president. „Jeltsin
heeft geen economisch pro
gramma. Hij is een populist van
nature en dan ook nog eens een
persoon die zich niet rationeel
kan gedragen", schrijft hij.
Voor een populist is het onmo
gelijk om serieus economische
hervormingen door te voeren.
Die gaan nu eenmaal gepaard
met zulke kiezers-onvriendelij
ke maatregelen als het aanhalen
van de broekriem en verhoogde
kansen op werkloosheid. Dmit
rijev voorspelde dat Jeltsin zich
vooral zal concentreren op de
inter-republikeinse twisten. Als
er ergens een excuus klaarligt
voor eigen falen is het daar wel,
betoogt hij.
Buiten werking
Dmitrijev: „De enige manier om
de economische problemen te
verklaren, is die van de dreiging
van een burgeroorlog, interret-
nische conflicten en het uiteen
vallen van de Unie". De frustra
ties van een gepasseerde demo
craat? Misschien. Jeltsin heeft,
zeker na de mislukte putsch, het
Russische parlement praktisch
buiten werking gesteld. Over
presidentiële decreten wordt
nauwelijks met het parlement
overlegd, datzelfde geldt voor
de lopende politieke zaken,
waarover de president wel dis
cussieert met de leden van de
door hem benoemde Staats
raad, maar niet met zijn krach
teloze regering of het parle
ment.
Het parlement wil bijvoorbeeld
dat de provinciale en gemeen
telijke verkiezingen, die in de
cember zouden worden gehou
den, doorgaan. Jeltsin, die zijn
eigen prefecten naar alle wind
hoeken van de republiek heeft
gestuurd om de plaatselijke
machthebbers uit te schakelen,
voelt daar niets voor. De luxe
van democratie kunnen we ons
in deze benarde tijden niet ver
oorloven, laten presidentiële
adviseurs weten.
Gelijk of niet, dat doet er in de
huidige situatie niet zoveel toe.
Het resultaat is nog meer ver
deeldheid in de democratische
gelederen, steeds meer ver
vreemding van de Jeltsin-kiezer
die het politieke geredekavel al
lemaal niet meer volgen kan
maar wel wordt geacht econo
mische offers te brengen.
Bondgenoten
Jeltsins onbekookte reacties
hebben ook voor verwijdering
gezorgd met potentiële bondge
noten in andere republieken.
Eerst was er het dreigement met
grenscorrecties aan het adres
van republieken die niet
voetstoots met Rusland wilden
meedoen aan een Russisch ge
domineerde Unie. Dat zette
kwaad bloed in Kazachstan, in
de Oekraine, twee belangrijke
partners in een toekomstige fa
milie van vrije staten.
Daar bleef het niet bij. Er volg
den dreigementen met betaling
in harde valuta voor Russische
grondstoffen (Rusland heeft
daar praktisch een monopolie
in) en, deze week nog, met het
uitgeven van een Russische roe
bel. Tot grote verrassing van zo
wel de Unie- als Russische ban
kiers overigens. Maar de bood
schap aan de Oejcraine en ande
re republieken die met een ei
gen munt willen komen was
duidelijk. Geen overleg, maar
pressie om die stap niet te ma
ken.
Daarmee werd het gisteren met
het nodige ceremonieel in het
Kremlin getekende economisch
verdrag ondermijnd. De Oekrai
ne haakte af. En zonder die re
publiek, na Rusland de econo
misch rijkste, heeft een econo
mische Unie, waarmee tevens
de basis moet worden gelegd
voor politieke samenwerking
tussen de republieken, nauwe
lijks zin. Er zal dus water bij de
wijn moeten. Russisch water
vooral.
Jeltsin krijgt van verschillende kanten tegenstand. De orthodox commu
nisten protesteren regelmatig tegen de afnemende rol van de partij. Van
Lenin moet helemaal worden afgebleven, zoals deze demonstranten op
het Rode Plein aangeven. foto afp dima viktorov
AMERIKAANSE JUSTITIE
STANDPLAATS WASHINGTON
Het is gelukkig al weer oktober, dus dat betekent
dat ik, als het een beetje meezit, nog maar één
keer het gras hoef te maaien. Als het snel koud
wordt misschien zelfs wel helemaal niet meer.
Free at last. Eindelijk vrij. Want het enige dat ik
dan nog aan het grasveld rond ons huis moet
doen, is het de wintermest geven. En natuurlijk
moet er ook nog een keertje kalk overheen, want
de grond is zuur vanwege alle eiken hier, en het
gras houdt niet van zuur.
Maar als ook dat gebeurd is, hoef ik tot april niet
rrieer naar het groene kreng om te kijken. Moge
het gras een fijne winterslaap hebben. Moge het
rusten in vrede.
Ik houd niet van mijn gras. Want een grasveld be
tekent een hoop werk, vooral als het om een ter
rein ter grootte van een half voetbalveld gaat,
zoals hier in Amerika's suburbia gebruikelijk is.
In het warme seizoen moet je er twee tot drie
keer per maand met de motormaaier overheen.
De mijne is gemaakt van lood en beton, en duwt
terug als je er tegen aan duwt. Dat komt hard aan,
vooral als het buiten 35 graden Celsius is, en dat
is een normaal gemiddelde voor een Washing-
tonse zomerdag.
Daar blijft het leed dat het grasveld mij berokkent
niet bij. Het moet ook twee. drie keer per week
besproeid worden, want het houdt niet van
droog. In het groeiseizoen sta ik me zo'n beetje
elke dag wel voor het gazon uit te sloven. En wat
krijg ik als dank?
Een grasveld dat niet zo groen is als dat van de
buren, "niet zo mooi egaal kort is, enkele sleetse
plekjes heeft, en bovendien stukken met onuit
roeibaar onkruid. Er is een goede reden waarom
ik, ondanks mijn stadse afkeer van alles dat groeit
en bloeit, toch nog zoveel moeite aan het gras be
steed: de buurt. Een mooi gazon moet namelijk
in de gegoede buitenwijken van Amerika. Wie dat
niet heeft, ligt eruit.
De buren gaan dan de gemeente bellen. Want in
tal van steden is het verboden je gras hoger te la
ten groeien dan een nauwkeurig voorschreven
aantal centimeters. Wie daartegen zondigt, krijgt
eerst een waarschuwende brief. Daarna wordt het
gras door gemeentewerkers gemaaid, en krijgt de
overtreder de rekening.
Vrienden van ons, die afkomstig waren uit een
flat in Wenen en hier kwamen wonen, merkten
enige weken na vestiging in God's Own Country
op een wel heel aparte manier hoe serieus Ameri
kanen het gazon nemen. Toen zij het gras naar de
zin van hun buurman te lang hadden laten groei
en, belde hij aan met de mededeling: „Maaien
dat gras, of ik laat er slangen in los".
HENK DAM CORRESPONDENT
Overal in Afrika storten de oude machtsstructuren In. De oppositie tegen de Zaïrese dictator Mobutu kwam
de afgelopen maand in het geweer. foto afp oerard fouet
le Monetaire Fonds en de We
reldbank een einde te maken
aan de „vetpot"-economie.
Leiders kunnen niet langer
trouwe volgelingen in de steden
steunen door ze banen te geven
in de genationaliseerde indu
strie en enorme bureaucratie. In
sommige landen, zoals Zaïre,
kunnen de leiders niet eens
meer het leger betalen en dus
niet meer rekenen op zijn loya
liteit. Onder deze druk hebben
Afrikaanse leiders geprobeerd
zich te richten naar de eisen
voor democratie, of ze hebben
i overgangspe
riode naar democratie te be
werkstelligen of ze weerstonden
koppig de eisen en bleven zit
ten.
Andere landen, zoals Liberia en
Somalia, zijn ontploft. Hun lei
ders bleven zitten en het resul
taat was rampzalig. Hun hoofd
steden zijn te gronde gegaan,
hun landen verdeeld. Zaïre gaat
dezelfde kant uit. De twee
meest nauwe bondgenoten van
Engeland, Hastings Banda in
Malawi en Daniel arap Moi in
Kenya, waarschuwen voor
desintegratie en rampen wan
neer zij democratie toestaan,
maar door te Blijven regeren lo
pen zij het risico dat de explosie
wordt uitgesteld en alleen maar
erger wordt. Hetzelfde geldt
voor Madagaskar, waar de op
positie al maanden actie voert
tegen president Ratsiraka.
Ntumazah wil alleen maar eer
lijke verkiezingen of een natio
nale conferentie in Cameroun.
Een paar landen, zoals Benin,
Sao Tomé, Mali en Togo, zijn
deze weg ingeslagen. Togo heeft
ten minste drie couppogingen
overleefd door de mensen in
Moskou te imiteren. Andere
landen, zoals Zambia, zou het
zelfde kunnen overkomen wan
neer daar verkiezingen worden
gehouden.
Elders ontwikkelt zich de strijd,
tegen een achtergrond van eco
nomisch verval, stijgende ge
boortecijfers en een dalende
voedselproduktie. De slag wordt
gevoerd tussen degenen die de
macht hebben en niet voor een
behoorlijke levensstandaard
kunnen zorgen, en de opposi
tiebewegingen die een eind
kunnen maken aan de tirannie
maar slechts een langdurig ge
ploeter van honger en hoge prij-
