Kunst
Schliemann, een pionier die
zich van alles permitteerde
Schliemann in Leiden
Musicalshow rond
Simone Kleinsma
BOUWPLANNEN?
BRISTO1.
Zaterdag 19 oktober 1991
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: PIET KOOREMAN
13
Troje-opgravingen tentoongesteld in Museum van Oudheden
'Schliemanns Troje'. Het Rijksmuseum van Oudheden
heeft vanaf vandaag tot 5 januari een tentoonstelling ge
wijd aan de beroemde en omstreden opgravingen naar
het legendarische Troje door de Duitse amateur-archeo
loog Heinrich Schliemann (1822-1890). De duizenden
objecten tellende verzameling die Schliemann aan de
Duitse staat in Berlijn schonk, is na de Tweede Wereld
oorlog in tweeën gedeeld. Met de hereniging van de bei
de Duitslanden is het voor het eerst sinds vijftig jaar weer
mogelijk de vondsten gezamenlijk te presenteren. Schlie
mann, de vader van de moderne spade-archeologie,
maar ook de man die verguisd en bejubeld werd en nog
steeds wordt.
hem een piönier die zich van al
les permiteerde en'kon permite-
ren, want hij was een van de
eerste archeologen die veldwerk
verrichtte en met een spade in
de grond ging wroeten. Wroeten
dat was het wel. Na enig speur
werk naar de mogelijke vind
plaats van Troje is Schliemann
in 1871 met een handjevol ar
beiders onder erbarmelijke om
standigheden als een bezetene
gaan graven in de heuvel His-
sarlik in Noorwest-Turkije. Hij
verwoestte daarbij veel. Pas in
latere jaren besefte hij dat hij
veel voorzichtiger en weten
schappelijker te werk moest
Smokkelen
Al in het eerste jaar vond hij in
Hissarlik omvangrijke stadsres-
ten. In het derde jaar trof hij in
de onderste laag een onvoor
stelbare mooie goudschat aan,
die de romanticus Schliemann
onmiddellijk in verband bracht
De tentoonstelling 'Schlie
manns Troje' in het Rijksmuse
um van Oudheden toont een
deel van het materiaal dat
Schliemann ruim 100 jaar gele
den aantrof op zijn zoektocht
naar het legendarische Troje.
Van kindsaf aan was hij gefasci
neerd door de Trojaanse oorlog.
Zijn vader vertelde daar vol
vuur over. Toen hij op 40-jarige
leeftijd zijn fortuin had gemaakt
als koopman o.a. in Amster
dam en Petersburg en daar
na als bankier tijdens de
'goldrush' in Califomië, kon hij
iets doen met de verhalen van
de Griekse dichter Homerus die
hij op zijn Woord geloofde. Van
af dat moment stelde Schlie
mann zijn immense kapitaal
ten dienste van de archeologie.
Alles wat in de Ilias en Odyssee
stond nam hij letterlijk.
Waarom beroemd en omstre
den? Organisator van de ten
toonstelling, Paul Spies, noemt
met de koning van het Troje uit
de Ilias: de schat van Priamus.
Hij smokkelde de schat het land
uit en verborg die op verschil-
lénde plaatsen in Griekenland,
maar niet nadat hij een foto van
zijn vrouw, getooid met de sie
raden als een nieuwe Helena
van Troje, had laten maken en
de hele wereld via telegrafische
berichten kond had gedaan van
zijn vondsten. Aan het eind van
zijn leven kwam hij er wel ach
ter dat hij de schat en de archi
tectuurresten in een veel te
oude laag had gevonden om in
verband te kunnen worden ge
bracht met de Trojaanse oorlo
gen.
In de laatste veertig jaar is
door een groeiend aantal ge
leerden vraagtekens gezet bij de
betrouwbaarheid van Schlie
manns werk en van het beeld
dat hij van zijn activiteiten gaf.
Werden aanvankelijk vooral de
biografische gegevens als niet
geheel strokend met de werke
lijkheid bekritiseerd, in de
laatste tijd heeft men ook ver
draaiingen en vervalsingen in
de publicaties geconstateerd.
Nu pogen hoogleraren Wahr-
heit van Dichtung te onder
scheiden, net zoals bij Homerus
het geval is.
Wat blijft er na ruim 100 jaar
over van Heinrich Schliemann?
Het gaat niet alleen maar om
ordinair schatgraven, maar ook
om het oplossen van essentiële
levensvragen.
De spade
Professor Cobet,
hoogleraar kist.
Oude Geschiedenis aan de Uni
versiteit van Essen, zegt het zo.
„Heinrich Schliemarins erfenis
aan ons is tweeledig: enerzijds
symboliseert hij het begin van
de moderne archeologie, waar
aan wij de kennis over lang ver
dwenen culturen hebben te
danken. Aan de andere kant
heeft hij ook een nieuwe mythe
geschapen, die de geschriften
van de klassieke auteurs op de
achtergrond plaatst: de actieve
wetenschap van de spade, die
een eind maakte aan de einde
loze discussies van kamerge
leerden. Welke concrete gege
vens heeft een historicus be
schikbaar, als hij een nuchtere
vergelijking wil maken tussen
archelogische gegevens en de
indrukwekkende teksten van
Homerus?"
En verder:de beroemde schat
van Priamus is nog altijd zoek.
In de laatste dagen van de
Tweede Wereldoorlog is ze op
mysterieuze wijze ontvreemd
uit de Flakbunker in de Berlijn-
se dierentuin, een onverwoest
bare betonconstructie tegen
luchtaanvallen. Er zijn aanwij
zingen dat de goudschat zich
net als de Königscollectie in
Moskou bevindt. Op de ten
toonstelling is de schat Priamus
dus niet echt, maar een getrou
we replica.
Heinrich Schliemann werd op
4 januari 1891 begraven. Aan
het hoofd van de grafsteen
stond een borstbeeld van
Homerus, de Ilias en de Odys-
meegegeven in de
Dansgroep Reflex. Gezien 18/10 LAKthe-
i 19/10 LAKtheater te 20.30
n Leiden
HET CONCERT 'Lingua Franca meets Val Resia' dat vanavond in.
De Waag zou plaatsvinden is afgelast in verband met de financië
le problemen rond de Stichting Jazzzpodium Hot House. Er is een
alternatief programma opgezet (aanvang 21.00) met plaatselijk
talent en het Hot House Leerorkest. Alle optredens staan in het
teken van een actie om Hot House voor opheffing te behoeden.
Reflex: veelkleurig danspalet
en geladen met emoties is
'Trekidos' van Itzik Galili. Twee
mannen en een vrouw zoeken
naar verbinding met elkaar. Met
overtuigende, heftige gebaren
wordt een verhaal van onver
vulde erotiek verteld. In de bij
drage van Glenn van der Hon,
'Negen min één', vindt een
energiek spectakel plaats, dat
door de overvloedige acrobatie-
ke bewegingen op den duur
vermoeiend wordt. Wel mooi is
de tegenstelling met de achter
grond, waar een trage dans, te
gen het decor geplakt, werd uit
gevoerd. Intrigerend èn speels is
het duet 'Tran Chan' van Mar-
celo Evelin, waarin de snelle ge
baren, vooral met de armen,
aan vogels doen denken. De
kracht werd wel een beetje aan
getast doordat sommige komi
sche bewegingen herhaald wer
den. Ongrijpbaar, maar erg ori
gineel en komisch, is Lionel Ho-
che's 'Comment séduire en cas
d'incendie'.
Een grote kracht van dq voor
stelling was het decor, een
muur die bij elke choreografie
weer anders wordt gebruikt.
Ook de muziek, de kostuums en
de kleuren van het licht zijn
fraai en sluiten goed aan op de
dans.
Het nieuwe programma van Re
flex is samengesteld uit werk
van zes choreografen. Een aan
gename afwisseling is het resul
taat. De dansers slagen er moei
teloos in van de ene stijl en
stemming in de andere over te
stappen. De eerste dans, 'Head
over heels' van Charles Comeil-
le bestaat uit soepele bewegin
gen, die elkaar helder afwisse
len, boeiend om te zien, al is het
totale beeld soms wat onover-
fotopr zichtelijk. 'Klytamnastr's Mut-
tertag' van Thomas Lankau
houdt het midden tussen toneel
en dans. We zien een familie
aan tafel. In komische gebaren
spat de ironie uit de maaltijdge-
baren te voorschijn en onge
remd tonen de dansers wat zich
in het innerlijk van de persona
ges afspeelt: onderlinge erotiek,
obligate ouderliefde en dood.
Zware thema's, maar met rake
humor behandeld. Dramatisch
RECENSIE
'Funny Girl' Tekst: Isobel Lennart/ Bob
Merrill. Muziek: Jule Styne. Regie/choreo-
grafie:Chet Walker, Spel Simone Klein-
sma, Hans van der Gragt, Joss Flühr en
anderen. Gezien: 18 oktober schouwburg.
Leiden
Zijn vrouw, Sophie Schliemann, behangen met de goudschatten
Priamus als een nieuwe Helena van Troje.
Nogtezi
i:19.21,22 en 23 oktober,
prnjt'L tii-
LEIDEN. SASKIA STOEUNGA
Heinrich Schliemann bezocht
op 3 en 4 augustus 1875 het
Rijkmuseum voor Oudheden.
In het gastenboek schreef hij
zijn
het
Oudgrieks een zinnetje aan
toe: 'ho tèn Troian 'anas-
kapsas', 'de man 'die Troje
heeft opgegraven'. Schlie
mann bestudeerde die twee
dagen vooral de prehistorische
afdeling van het museum, op
zoek naar parallellen voor zijn
Trojaanse vondsten. Hij toont
zich in zijn brieven enthou
siast over de objecten uit de
Drentse hunebedden en de re
cent verworven collecties uit
de grafvelden rond Hilversum,
vondsten die later echter; ver
valsingen bleken te zijn.
Schliemann kende Neder
land goed. Op 20-jarige leeftijd
werkte hij na een schipbreuk
bij Texel enige tijd voor het
handelshuis Schroder in Am
sterdam, waar hij de buiten
landse correspondentie ver
zorgde. Na enige tijd beheer
ste hij ook de Nederlandse
taal. Toen hij beroemd en de
middelbare leeftijd was gepas
seerd, kreeg hij na een lezing
in Engeland een uitnodiging
van koningin Sophie, de echt
genote van koning Willem 111.
Hij bracht in die eerste dagen
van augustus 1875 ook een
dag met haai- door. Sophie be
zat naar zijn zeggen 'het heili-
archeolöog' "en zou het liefst
haar leven op opgravingen
doorbrengen, als haar per
soonlijke omstandigheden an
ders zouden zijn geweest.
Ter herinnering aan dat be-
zoëk schonk hij koningin Sop
hie een aantal Griekse terra
cotta-beeldjes uit zijn privé-
collectié. Negen hiervan zijn in
1886 door het Koninklijk Huis
aan het Rijksmuseum van
Oudheden geschonken.
Het gastenboek en de negen
Griekse terracotta-beeldjes
zijn in een speciale vitrine op-
Grote Noord-Zuid sleuf in de heuvel Hissarlik, opgraving Troje 1871J1873.
als een hoogzwangere bruid
deze tekst te zingen. Dat is deze
Fanny Brice ten voeten uit: ei
genzinnig, recht door'zee, ge
voel voor humor en uiteindelijk
toch gezagstrouw. En zo ont
staat één van de beroemdste
scènes uit 'Funny Girl'.
Het verhaaltje zelf doet er ver
der niet meer zo vreselijk veel
toe. Het is dan wel gebaseerd op
het levensverhaal van de echte
Fanny Brice, maar een aanpas
sing aan de amusementswetten
van de musical en dein ook nog
eens een adaptatie naar het Ne
derlands eisen nu eenmaal hun
tol. De sfeer rond zo'n dochter
van Joodse immigranten in het
New York van rond de eeuwwis
seling pak je niet zo snel, en de
korte fragmenten die het stuklo
pen van haar grote liefde voor
Nick Amstein, de man van de
Toesjesbloes', laten zien, ont
aarden al gauw in sentimentele
dialogen.
Het verhaal biedt echter meer
dan voldoende aanknopings
punten voor veel show, en juist
op dat punt wordt hier groots
uitgepakt. Simone Kleinsma is
het stralende middelpunt van
deze musicalshow waarin overi
gens gisteravond de veelbespro
ken commercial voor een siga
rettenmerk achterwege bleef
De hele theatermachinerie die
er bij een dergelijke produktfc-
komt kijken, liep geolied. Na
haar veelgeprezen hoofdrol in
'Sweet Charity' is Simc ie Klein
sma in 'Funny Girl' wederom
degene om wie alles draait In
beide rollen moest ze opboksen
tegen beroemde voorgangers.
Hopelijk krijgt ze hierna iets
waar zij de eerste is. Dat ze
daarvoor alles in huis heeft is
duidelijk.
'Ik ben de
van mijn n
tekst weigert Fannie Brice, de
ster uit de show van revue-ko
ning meneer Ziegfeld te zingen.
Maar Ziegfeld is nu eenmaal de
baas, en ze zal dus wel moeten.
Al neemt ze zoete wraak door
WEL EENS
IN HET
BOEIENDSTE
DORP VAN
NEDERLAND
GEWEEST?
Zaterdag 26 oktober
is je kans.
Let op de advertentie
van woensdag a.s
fS>
U)£
LEZERS SCHRIJVEN
OP NAAR VAN DER PLOEG!
Het vertrouwde adres voor:
RAMEN EN DEUREN.
WAND- EN PLAFONDBEKLEDING
SCHUIFPUIEN
SERRES, ETC.
Voor nieuwbouw en renovatie.
Uitgevoerd in onverwoestbaar
kunstslof van het kwaliteitsmerk
deceuninck
Onderhoudsarm, leverbaar in
diverse kleuren, volledig
gegarandeerd en door onze
vakmensen perfect op maat'
gemaakt. Het geheel voorzien v&n
Komo-certificaat.
Kom gewoon eens alles op uw,
gemak bekijken. We geven u graag
uitgebreid advies.
KUNSTSTOF OM OP TE BOUWEN.
ni AC/*.
©SS rtvcvi
Letterenfonds
In het Leidsch Dagblad van 20
september gebruikt Hans War
ren zijn literatuurrubriek om
van leer te trekken tegen het be
leid van het Fonds voor de Let
teren. Het aardige is dat hij
daarbij put zij het zeer selec
tief uit hetzelfde jaarverslag
waarin mijn afscheidstoespraak
tot oud-voorzitter Pieter Hagers
is opgenomen. „Wie geen sub
sidie ontvangt", zei ik daarin
onder meer, „vindt dat vrijwel
steeds volkomen onterecht", en
de daaruit voortvloeiende boos
heid en verongelijktheid „wordt
niet zelden in kranten en tijd
schriften breed uitgemeten". Ik
word op mijn wenken bediend,
want Warren g
uit het jaarverslag
fulmineren tegen het bestaan
van zoiets belachelijks als een
inkomensgrens voor het ont
vangen van werkbeurzen.
Wijselijk laat hij daarbij on
vermeld dat hijzelf met deze
subsidievoorwaarde is gecon
fronteerd na jarenlang een
werkbeurs van het Fonds voof
de Letteren te hebben ontvan
gen. Sterker nog, hij doet alsof
hij nooit iets met het Fonds te
maken heeft gehad, en volko
men onbekend is met de subsi-
diesystematiek. Zo verbaast hij
zich erover dat iemand voor de
vertaling van een dik boek van
Eco méér aanvullend honorari
um ontvangt dan voor de verta
ling van een kort toneelstuk van
Shakespeare. Alsof hij, als vrij
wel jaarlijkse aanvrager, niet
zou weten dat de aanvullend
honorarium-tarieven recht
streeks gekoppeld zijn aan de
omvang van het werk. Net als
de honoraria van de uitgever,
want het aanvullend honorari
um is een marktconforme sub
sidie.
Had Warren het bij die ge
speelde onnozelheid gelaten,
dan zou ik mij beslist niet ge
roepen hebben gevoeld om op
zijn stukje te reageren. Ook de
inconsistenties in zijn verhaal
kan de lezer zelf wel constate
ren. Maar Warren maakt twee
opmerkingen die niet door de
beugel kunnen; daarom toch
een reactie.
Ten eerste beschuldigt hij im
pliciet twee auteurs uit de lijst
van degenen die een twaalf-
maandswerkbeurs toegekend
krijgen van oplichterij, wanneer
hij zich publiekelijk afvraagt wat
voor trucs zij hebben bedacht
om het Fondsbestuur te laten
geloven dat zij onder de inko
mensgrens van 52.000 (exclu
sief het werkbeursbedrag) be
lastbaar inkomen blijven. War
ren weet uit eigen ervaring heel
goed dat toekenningen altijd
'principe'-toekenningen zijn.
Als een auteur boven de inko
mensgrens uitkomt, wordt zijn
beurs niet uitgekeerd. Als hij er
dicht onder uitkomt, wordt de
beurs slechts uitgekeerd tot aan
het bedrag van de inkomens
grens.
Maar als het een jaar finan
cieel minder goed gaat, wordt
uiteraard de beurs volledig uit
betaald. Brouwers en Van der
Heijden frauderen dus niet, zij
krijgen lang niet altijd hun
beurs volledig uitbetaald. Dat is
ook de essentie van het werk
beurssysteem, dat marktcorri-
gerend werkt. Het legt een bo
dem in het meestal veel te lage,
maar in elk geval zeer wisselval-.
lige inkomen van auteurs en
vertalers. Een bodém die hen in
staat stelt in elk geval aan het
werk te blijven. Literaire kwali
teit is daarbij vanzelfsprekend
een voorwaarde vooraf. Het
werkbeursstelsel is dus geen so
ciale regeling, maar een regeling
die kwaliteit de kans geeft tot
zijn rpcht te komen. Als iemand
uit de markt genoeg verdient, is
er geen reden om marktcorrige-
rende subsidies te verlenen. Het
is ten slotte geen prijzengeld dat
door het Fonds wordt uitge
keerd, maar belastinggeld. De
twqede opmerking die om een
weerwoord vraagt is dat 'het
Fondsbestuur op ondemocrati
sche wijze is samengesteld' en
als gevolg daarvan een zeer
statisch beleid voert. Het be
stuur bestaat niet uit 'afgevaar
digden' van welke organisatie
dan ook, zoals Warren beweert;
het bestuur bestaat uit leden die
zonder last of ruggespraak wor
den benoemd door de minister
van WVC. Het verantwoordt zijn
beleid in openbare beleidsplan
nen, die in het parlement wor
den besproken. Het gevoerde
beleid en alle genomen beslis
singen worden in extenso gepu
bliceerd in openbare jaarversla
gen. Die beslissingen kunnen
vervolgens dus ook worden be
kritiseerd. Maar wanneer con
troleerbaarheid alleen maar met
kwade trouw wordt beant
woord, schiet ze haar doel voor
bij. Zorgvuldig beleid vraagt ook
om zorgvuldige kritiek. Als War
ren déórmee komt, wil ik wel
eens met hem in discussie.
Gelukkige combinatie Barton Workshop
zijn werk Archeology' was lang
en onduidelijk. De muziek was
stoffig en onduidelijk. Die gé
dachte kwam pas bij me op bij
de Suite (1953) van de Italiaan
Giacinto Scelsi voor fluit en kla
rinet. Jos Zwaanenburg en lohn
Anderson zetten een zeer lijfe
lijk en tastbaar klankstuk neer.
fascinerend om te volgen; je
kon er je oren niet van losma
ken. 'Don't Touch the Dial'
(1991) is kamermuziek-theatcr
Jos Zwaanenburg werkt zijn
sombere visie op het televisie
kijken uit in een muzikaal ver
haal. Een visie die, hoewel niet
bijster origineel, tóch de aan
dacht waard was.
Er is een aantal elementen
dat het luisteren naar muziek
fascinerend kunnen maken:
wijze van uitvoering, klank
kleur, ritme, samenklank en
structuur d.w.z de manier waar
op een stuk opgebouwd is. Een
gelukkige combinatie van deze
elementen houdt de aandacht
gevangen. De klarinetsonate
van de Rus Vassily Lobanov
(1985) was daar een mooi voor
beeld van. John Anderson kreeg
terecht langdurig applaus voor
zijn uitvoering. Tot zover het
laatste nieuws aan het Waag-
-front: jammer dat u er- niet
Interesse in de ontwikkelingen
van de hedendaagse muziek
kan de Leidenaren nauwelijks
verweten worden. Ook al is er
een ruim aanbod van concerten
in Leiden, dan nóg zouden de
luisteraars zich wel iets eerlijker
over de verschillende muziek
stijlen kunnen verspreiden. Na
dat het gemiddelde bezoekers
aantal van de Gaudeamusserie
in het vorige seizoen was geste
gen tot tweeëntwintig luiste
raars per avond, was de op
komst van vier mensen deze
eerste keer wel een klap in het
gezicht van de organisatie.
Zeker, het kostte mij ook weer
even moeite om mijzelf open te
stellen voor de nieuwste ont
wikkelingen: zeer recente com
posities (1991) van twee van de
Workshopleden. Frank Denyer
is behalve pianist ook ethno-
-musicoloog en als zodanig ge
ïnteresseerd in vreemde, ont
stemde tonen binnen een stuk.
De programmatoelichting bij
MORGENGEOPENDVAN11.00-17.00Ul
Nubuck molière in zwart en bruin.
Maten 36-41.
Normaal 49.95
Bristolprijs 35.-
ALLÉÉN MORGEN
IN LEIDEN
LEIDEN
Langegracht 5
(naast DIGROS)
