Wetenschap
Computer
verdringt
windtunnel
Uniek onderzoek gehoor walrus
Minder borstvoeding
door drinken alcohol
Biomagnetometer ziet de
kleinste details van mens
Medicijn tegen nekkramp weer stapje dichterbij
Wereldwijd jaarlijks zestig miljoen abortussen
Woensdag 16 oktober 1991
071-161400 Redactie: BRAM VAN LEEUWEN EN HANS SONDERS Eindredactie: HANS SONDERS Vormgeving: SIMON DE GRAAF
25
DE WERKLOOSHEID ONDER BIOLOGEN is het afgelopen jaar met 45 procent verminderd In
oktober 1990 stond 12,6 procent van de biologen als werkzoekend ingeschreven. Dit jaar was 6,8
procent van de 11.300 biologen nog zonder werk. Het Nederlands Instituut van Biologen is verrast
over de snelheid waarmeer de werkloosheid afneemt en voorspelt als de daling in dit tempo door
gaat er in 1992 een tekort aan biologen zal ontstaan.
Bij ontwerpen nieuwe vliegtuigen
De kennis over vliegtuigbouw neemt steeds minder snel
toe. Aangezien stilstand achteruitgang is, zijn vliegtuig
bouwers toch voortdurend op jacht naar nieuwe kennis.
De vermindering van het brandstofverbruik is daarbij de
voornaamste drijfveer. Bij het ontwerpen worden steeds
vaker enorm krachtige computers gebruikt.
VERSLAGGEVER ANP
Nederland had een achterstand
op dit gebied. Maar die is nu
goeddeels ingehaald met de in
gebruikneming van de NEC SX-
3 (van Japanse makelij) bij het
Nationaal Lucht- en Ruimte
vaart Laboratorium (NLR) in de
Noordoostpolder. Deze machi
ne kost ongeveer 20 miljoen
gulden. Hij kan in één uur uitre
kenen waar de meest geavan
ceerde pc 15 jaar over zou doen.
„Die computer helpt de tijd te
verkorten tussen het moment
waarop marktonderzoek aan
toont dat er behoefte is aan een
bepaald soort vliegtuig en het
moment waarop het vliegt",
legt ingenieur W. Loeve, leider
van de hoofdafdeling Informati
ca uit.
Bovendien eisen klanten te
genwoordig voordat er nog
maar een nagel is geklonken dat
het vliegtuig aan bepaalde spe
cificaties voldoet. Alleen met
uitputtende en nauwkeurige
berekeningen kan een fabrikant
zich indekken tegen het risico
dat het vliegtuig zwaarder is,
meer weerstand heeft en meer
brandstof verbruikt dan op ba
sis waarvan het is verkocht
„vanaf de tekentafel", aldus
Loeve.
De computer kan de stroming
berekenen rondom bijvoor
beeld een vleugel, maar heeft
daar dan toch wel gauw een dag
voor nodig. Toch is er dan nog
maar een betrekkelijk simpel,
stilstaand „plaatje" beschikbaar
bij een constante snelheid. Ont
werpers willen graag weten hoe
luchtstroming rondom een nog
niet bestaand vliegtuig wordt
beïnvloed als de vorm van het
ndert door
buiten komt, de
landingskleppen worden uitge
zet of de roeren bewegen. Maar
dat kan zelfs deze supercompu
ter nog niet.
In het geheugen van de com
puter wordt een complete drie
dimensionale „windtunnel" be
schreven met daarin het model
van een vliegtuig. Dat model
wordt op een beeldscherm
zichtbaar als een rooster dat is
opgebouwd uit elkaar kruisende
lijnen. Op de snijpunten in dit
„rekenrooster", dat zijn er al
gauw 1,2 miljoen, berekent de
computer de luchtdruk en daar
uit ontstaat een ruimtelijk beeld
LEDEN JAN WBTERLAKEN
Alcohol vermindert de borst
voeding. Bovendien' heeft het
een nadelige invloed op het
drinkgedrag van het kind. De
geur van de moedermelk veran
dert zodra een vrouw alcohol
drinkt.
Aldus luidt de uitkomst van
een Amerikaans onderzoek on
der twaalf vrouwen die borst
voeding gaven. De moeders kre
gen afwisselend sinaasappelsap
zonder of met alcolhol. Een pa
nel beoordeelde de geur van de
melk. Het drinkgedrag van de
kinderen werd op video vastge
legd. Vóór en na de voeding
werden ze gewogen.
Het panel oordeelde dat de
geur van de melk sterker was na
alcoholgebruik. Hoe meer alco
hol, hoe intenser de geur. De
baby's dronken deze melk gul
ziger dan 'alcoholvrije' moeder
melk. Het gewicht van de kin
deren nam echter minder toe.
De onderzoekers zeggen niet te
weten of veranderde drinkge
drag te wijten is aan de andere
geur, de invloed van de alcohol
op het zenuwstelsel van de ba
by's of aan de afname van de
melkproduktie van de moeder.
In een commentaar op het
onderzoek in het Amerikaanse
artsenblad The New England
Journal of Medicine trekt ene
dr. Jason de uitkomst in twijfel.
Eerder, zegt hij, is waargeno
men dat het drinken van bier
juist een gunstige uitwerking
heeft op borstvoeding. De proef
had daarom beter met alcohol
vrij bier kunnen worden ge
daan. Volgens Jason mogen
moeders die een kind aan de
borst hebben, best af en toe een
glaasje drinken.
De Universiteit Twente beschikt
sinds enkele weken over specia
le apparatuur om magnetische
golven in het menselijk lichaam
tot in de kleinste details zicht
baar te maken. Met de zoge
noemde 19-kanaals biomag
netometer kunnen delen van
onder meer de hersenen zonder
huidcontact worden bestu
deerd. Dat is mogelijk geworden
door toepassing van de super
geleidingstechniek met materi
alen op temperaturen van min
270 graden.
Volgens onderzoeksleider
prof. dr. H. Rogalla kan de nieu
we, vijf miljoen gulden kosten
de apparatuur, onder meer bij
dragen tot het localiseren van
de 'epileptische haard' in de
hersenen en wordt het mogelijk
het hartje van een ongeborene
in de laatste -vaak kritische- we
ken voor de bevalling te contro
leren.
Het onderzoeksteam wil de
komende 5 jaar apparatuur ont
wikkelen die „voor een gewoon
ziekenhuis en misschien zelfs
voor een huisartsenpraktijk be
taalbaar is", aldus Rogalla.
UTRECHT/LEDEN JAN WESTERLAKEN
De komst van een medicijn tegen nek
kramp (hersenvliesontsteking) is weer een
stap dichterbij gekomen. De Utrechtse che
micus A. Verheul heeft kans gezien om anti
stoffen tegen het gif van de meningokok op
te wekken.
Nederland kent jaarlijks vijfhonderd geval
len van nekkramp. Acht procent van hen
overlijdt. In derde wereldlanden -ligt het
aantal veel hoger: ruim 300.000 zieken per
jaar van wie er 35.000 sterven. De ziekte,
waarvan de eerste verschijnselen op een
zware verkoudheid en griep lijken, is een
killer. Binnen 24 uur kan iemand eraan
overlijden.
De Utrechtse chemicus zocht jaren naar
de antistoffen. Toen hij die had gevonden
kreeg hij hulp van Leidse wetenschappers
die de stoffen synthetisch namaakten. De
antilichamen waren in staat macrofagen
(vreetcellen) te helpen de bacteriën op te
vreten en te doden.
Dat schrijft dr. M.J. Crooij, vrouwenarts in
het Alphense ziekenhuis Rijnoord, in het
jongste nummer van het blad 'De vrouwe
lijke patiënt'. Hij zegt dat dit niet alleen
komt door eebrek aan voorlichting, maar
ook omdat net voorkomen van zwanger
schap faalt.
Ongewenste zwangerschap leidt vaak tot
abortus. Een ingreep, die op verschilende
Wereldwijd laten jaarlijks 33 miljoen vrou
wen zich legaal aborteren. De schatting is
dat tussen de twintig en dertig miljoen
vrouwen een illegale abortus ondergaan in
landen waar de ingreep verboden is of al
leen op strikte medische indicatie is toege
staan.
kan plaatshebben. Er kunnen
medicijnen worden ingenomen, maar de
vrouw kan ook kiezen om de vrucht opera
tief weg te laten halen. Crooij stelt dat me
dicijnen voor- en nadelen hebben. Voordeel
is dat de vrouw niet in het ziekenhuis hoeft
te worden opgenomen. De baarmoederhals
en de baarmoeder zelf worden niet bescha
digd.
NIEUWSLIJN
Wall Street ziet af van kernenergie
Veertig procent van de Amerikaanse elektriciteitsbedrijven met
kerncentrales moet zijn dividend aan aandeelhouders vermin
deren of schrappen. Oorzaak zijn de hoge kosten van kerncen
trales. Bovendien werd 15 miljard dollar (bijna 30 miljard gul
den) aan investeringen in diverse kerncentrales ten laste ge
bracht van aandeelhouders. Daardoor houden investeerders in
het Amerikaanse financiële centrum Wall Street zich afzijdig van
kernenergie. Dat verklaart Carl Seligson, financieel adviseur van
Wall Street.
Sensoren waken over stuwdam
Het Duitse bedrijf Strabag Bau-AG bouwt bij de aanleg van
stuwdammen speciale lichtgolfgeleiders in, waarmee het moge
lijk is inwendige vervormingen direct op te sporen. Daarbij wor
den twee soorten sensoren gebruikt. Het ene apparaatje stelt
scheurvorming vast. het andere meet de breedte van de scheu
ren. Scheuren worden al herkend, als ze nog maar 0.2 mm breed
zijn.
Warme perioden zijn niets nieuws
De wereld heeft geologisch gezien vrij recent wel eerder flinke
warme perioden meegemaakt. In de afgelopen 2,5 miljoen jaar
deden zich tal van grote klimaatschommelingen voor. Tijdens
de afgelopen 730.000 jaar duurden ijstijden ongeveer 100.000
jaar, maar de warme perioden ertussen 'slechts' 10.000 tot
15.000 jaar. Het huidige interglaciaal duurt al 11.400 jaar.
Opmerkelijk is, zo betoogde prof. dr. Burkhard Frenzel van de
universiteit van Stuttgart op de Keulse expositie Geotechnica,
dat tijdens de interglacialen, van de laatste 2,5 miljoen jaar de
temperaturen op de continenten gemiddeld drie graden hoger
waren dan nu. Gedurende de ijstijden was het overal op aarde
kouder. De kou veroorzaakte in grote gebieden droogtes die tot
de ineenstorting van hele ecosystemen leidden. Maar de kou
veroorzaakte ook een verandering in zeestromingen, waardoor
in andere gebieden de bioproduktie juist sterk steeg.
Malaria is weer in opmars
Malaria is weer in opmars en steeds moeilijker in toom te hou
den. Dat staat in een alarmerend rapport van het Institute of
Medicine in de VS. „In veel gebieden waar bijna een einde was
gemaakt aan de overbrenging van malaria, is de ziekte terugge
keerd en overstijgt zij soms eerder waargenomen aantallen ziek
tegevallen." Omdat de parasiet die de ziekte veroorzaakt steeds
resistenter is geworden tegen medicijnen en omdat de muskie
ten die de ziekte verspreiden minder gevoelig zijn geworden
voor insekticiden zijn er vandaag de dag minder instrumenten
voorhanden dan 20 jaar geleden om malaria in te dammen. Op
Madagaskar stierven in drie maanden tienduizenden mensen
aan malaria.
Pleidooi voor college op video
Tijdrovende hoorcolleges in de eerste fase van een studie aan de
universiteit moeten worden vervangen door video-lessen. Do
centen houden dan in een latere fase meer tijd over voor direct
contact. Nederlandse en Vlaamse technische universiteiten zou
den gezamenlijk een video-instructie voor de basisvakken kun
nen maken. Dat betoogde de hoogleraar en oud-rector magnifi
cus prof.ir. M.Tels tijdens zijn afscheidscollege op de TU Eind
hoven. Het is volgens Tels de vraag of de universiteiten op dit
moment hun taken op het gebied van onderwijs nog wel kun
nen uitvoeren in verband met het massale aanbod van studen
ten. Nauw contact tussen leermeester en leerling blijft volgens
Tels vooral in een later stadium van de studie essentieel.
Doofheid veroorzakende medicijnen
In China, Vietnam en India en vermoedelijk ook in Afrika en
Zuid-Amerika worden op grote schaal ondeskundig en zonder
begeleiding medicjnen toegediend die doofheid veroorzaken.
Dr. RA. Tange, keel-, neus- en oorarts in Amsterdam, liet deze
waarschuwing horen in het kader van de wetenschapsweek.
Het gaat daarbij vooral om antibiotica (varianten van strepto-
mycine) die in de westerse wereld nauwelijks meer worden ge
bruikt. Als ze in grote en ongecontroleerde hoeveelheden wor
den toegediend beschadigen ze via de bloedvaatjes de haarcel
len van het binnenoor.
Geheimschrift van Chinese vrouwen
In november komt een boek uit met gedichten, verhalen en
brieven die zijn vertaald uit een geheimschrift dat eeuwenlang
door Chinese vrouwen is gebruikt om buiten hun mannen om te
communiceren. Het „nushu" werd zo'n 1000 jaar geleden ont
wikkeld in een bergachtig gebied van de provincie Hunan.
In tegenstelling tot het standaard-Chinees, waarin elk karakter
een eigen betekenis heeft, is het een fonetisch schrift, waarbij de
Chinese karakters worden gebruikt om lettergrepen van een
plaatselijk dialect aan te duiden. Hét schrift is waarschijnlijk ont
wikkeld omdat vrouwen waren uitgesloten van het onderwijs.
Nieuwe middel voor aids-patiënten
In de VS is een nieuw medicijn beschikbaar voor aids-patiënten.
DDI of didoxyinosine is geen geneesmiddel, maar het kan het
aangetaste immuniteitssysteem versterken door het aantal witte
bloedlichaampjes te vermeerderen. Omdat talrijke medici en
medische onderzoekers enthousiast waren over het middel ga
ven de Canadese en Amerikaanse autoriteiten snel hun toestem
ming voor toepassing. De fabrikant van het middel heeft aange
kondigd dat DDI gratis gebruikt mag worden door mensen die
geen geld hebben, niet verzekerd zijn of de ziekte in een verge
vorderd stadium hebben.
De supercomputer kan de stroming berekenen rondom bijvoorbeeld een vleugel, zoals bij deze Fokker 100.
van de luchtstroming.
Om de huidige supercompu
ter zijn betrekkelijk simpele
momentopnamen van een vlie
gend vliegtuigmodel te laten
maken is een rekensnelheid no
dig van een miljard bewerkin
gen per seconde. De rekenfor-
mules die de computer daarbij
gebruikt, zijn ontleend aan het
echte windtunnelonderzoek.
Uit de enorme brij gegevens die
uit de computer rolt, kunnen de
wiskundigen patronen herken
nen die hen nopen tot het bij
stellen of verfijnen van hun for
mules.
Om de stroming echt volledig
te berekenen zou de rekensnel
heid een miljard maal groter
moeten worden, dus een mil
jard maal een miljard bewerkin
gen per seconde. Zo wordt bij
voorbeeld gespeurd naar „de
volmaakte vleugel". Voor elke
vleugel geldt dat de prijs van de
draagkracht die zij levert, wordt
uitgedrukt in weerstand. Elke
vliegtuigbouwer streeft dus naar
een vleugel die zoveel mogelijk
draagkracht levert bij een zo
laag mogelijke weerstand. Dan
verbruikt het vliegtuig immers
de minste brandstof, het beste
verkoopargument vandaag de
dag.
Een vermindering van de
weerstand met 10 procent van
een vliegtuig als de Fokker 100
levert een besparing op van 2,5
miljoen gulden per jaar voor
bijvoorbeeld Swissair dat 10 van
zulke toestellen heeft.
Toch zullen windtunnels blij
ven bestaan, zo voorspelt het
NLR. Supercomputers zullen
naar de juiste vorm zoeken en
windtunnels worden straks al
leen nog gebruikt om die vorm
uit te testen.
Een model op schaal van de Fokker 100 wordt in de windtunnel van het
Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium (NLR) beproefd.
FOTO ANP
HARDERWIJK ANP
Het Dolfinarium in Harderwijk
onderzoekt de gevoeligheid van
het gehoor van walrussen. De
resultaten zullen worden ge
bruikt om vaarroutes van oliet
ankers rond Alaska zo uit te zet
ten dat de dieren daar zo min
mogelijk hinder van ondervin
den.
Het Dolfinarium heeft de
laatste jaren internationaal
naam gemaakt met het onder
zoek naar de zintuigen van zee
zoogdieren. Behalve Amerika
toont ook de Sovjetunie er be
langstelling voor. Bioloog ir. R.
Kastelein ontdekte samen met
de neuro-anatoom dr. N. Gerri-
ts van de Erasmusuniversiteit
dat de walrus, een vinpotig
zoogdier met twee lange naar
beneden gerichte hoektanden,
in staat is zijn inwendig ge
hoororgaan onder water van
binnen met een klep af te slui
ten. Boven water gekomen, kan
hij de lange gehoorbuis openen.
In de biologie een bijzonder
heid.
Toch kan de walrus onder
water te horen. Geluidstrillin
gen bereiken het gehoororgaan
via de schedel. Met de reactie
van de walrus op verschillende
geluidsniveaus probeert de bio
loog er achter te komen hoe ge
wen, kleuren kunnen onder
scheiden.
„Voor het herkennen van
voedsel hoeft de walrus niet te
zien. De 6000 schelpdieren die
hij dagelijks verorbert, zoekt hij
op door ze met zijn snorharen
af te tasten. Het zien van kleu
ren is evenmin nodig om zijn
vijanden, de orka en ijsbeer, te
herkennen, want deze roofdie
ren zijn slechts zwart en wit",
zo legt de bioloog uit.
Een mogelijke verklaring voor
het feit dat de walrus de jongen
die anders van tint zijn, kan
herkennen is dat de jonge man
netjes op die manier de volwas-
sen mannen, waarvoor zij bij
het jagen naar vrouwtjes moe
ten oppassen, beter kunnen on
derscheiden. „Een andere uitleg
is dat het om een rudiment
gaat. Wellicht had het kleuron-
derscheidingsvermogen van de
walrus vroeger wel nut", aldus
Kastelein.
Meer kennis over de zintui
gen van zeezoogdieren is, zo
benadrukt de onderzoeker, van
groot belang bij de bescherming
van de dieren. Wanneer bekend
is hoe scherp walrussen beelden
of geluiden kunnen waarne
men, kan men voorspellen in
hoeverre deze dieren gestoord
worden door menselijke activi
teiten, zoals scheepvaart en
mijnbouw.
Een walrus.
voelig het gehoororgaan van de
walrus is.
Samen met prof.dr. H. van
Spekreijse en drs. R. Zweipfen-
nig van het Inter Universitair
FOTO ANP
Oogheelkunig Instituut in Am
sterdam kwam Kastelein er ach
ter dat walrussen in tegenstel
ling tot andere zeezoogdieren,
zoals zeehonden en zeeleeu-
Een nieuw type hartpomp
die een maand geleden 4
in de Verenigde Staten I
bij een patiënt werd 1
geimplanteerd, doet ij
het goed.
De pomp helpt de linker
hartkamer met het
rondpompen van
zuurstofrijk bloed.
Dat werkt zo: 11
SCHOUDER
HOLSTER
met
oplaadbare
batterijen
ONDERHUIDS
bedrading voor
1 BOVEN-
HUIDS
H draden
verbinden
J batterijen
m met pomp J
H HUIDPLUG verbindt boven-
:i;<; onderhuidse bedrading
Draagbare synthetische hartpomp
O HART
Zuurstofrijk bloed
stroomt door het
BLOEDPOMP
Bloed stroomt in
elektromotor-pomp-
O AORTA
Het bloed wordt
door een slangetje
in de aorta
gepompt
