'Een kwestie
van broeien
en borrelen'
Op/aan
de vleugel
T
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
De tower safe: de eerste compu
tergestuurde kluis waarvoor thans
wereldwijd een octrooi-aanvrage
loopt.
Een karretje annex imperiaal voor de surfplank haalde het niet, evenmin als een
handvol andere vondsten. Maar toen kwam de 'run mate', een uiterst handig elek
tronisch meetinstrumentje, op de voet gevolgd door de 'tower safe' oftewel een
computergestuurde kluis. Het blijft broeien in de bovenkamer van uitvinder/ont
werper Corné Rijlaarsdam. En de markt hapt gretig toe.
Zaterdag 12 oktober 1991
Onze
TAAL
deze uitvinding laat zich meten in de orders: tienduizenden c
SURFPLANK
Dat bleek niet het geval bij twee ideeën op
surfgebied. Rijlaarsdam ontwierp voor de
surfplank een karretje dat ook als imperiaal
op de auto kon, en een koppelstuk - systeem
trekhaak - voor de fiets om de surfplank te
vervoeren. Beide plannen haalden het in de
marktverkenning niet.
Zo borrelde er meer op in het brein van de
Alphenaar, maar verder dan deze twee voor
beelden wil hij niet gaan. „Ik voorzie dat in
de nabije toekomst alsnog een aantal van die
plannen zal worden uitgevoerd. Bovendien,
wat nu nog te duur is zou straks door veran
derde prijsbepalingen haalbaar kunnen wor
den."
Toen kwam plotseling het, naar later bleek,
eerste gouden idee: een uniek meet-instru-
ment. „Tja. hoe krijg je dat...?!" Moeilijk om
uit te leggen, vindt Comé Rijlaarsdam. „Het
is een totaalproces in je hoofd." Zomaar?
Nee, dat ook weer niet. De ontwerper/uitvin
den „Ik kreeg een curvi meter in handen: een
apparaatje voor het bepalen van de lengte
van kromme lijnen. Ik vond het te beperkt.
Slechte ergonomie, beperkte schalen, en een
beperkte nauwkeurigheid. Ik dacht: er zou
iets moeten komen wat je kunt hanteren als
een pen, met gebruik van micro-elektroni-
Viereneenhalf jaar later - tweede helft 1989
- ging de run-mate in produktie. Het was een
lange, vermoeiende weg, die Comé Rijlaars
dam opgewekt ging. „Omdat ik geloofde in
het succes." Die kracht, zegt hij. is een abso
lute voorwaarde om met enige kans van sla
gen langs de burelen van financiers en pro-
duktiebedrijven te gaan. Rijlaarsdam: „Want
daar sta je dan, met eigenlijk niks. Leuk zo'n
idee, maar alles moet nog bewezen worden:
de technische haalbaarheid, de marktaccep-
INGEWIKKELD
Een indruk van de route die een ontwerper-
/uitvinder gaat. Rijlaarsdam: „Begonnen met
na te trekken of er zoiets al was. Het heeft
geen zin om het wiel nog een keer uit te vin
den." Daarom op naar de bibliotheek van de
Octrooiraad, en een speurtocht naar catalogi
van het marktaanbod. Rijlaarsdam: „Het be
stond nog niet."
Volgende stap: melding bij octrooibureau
en designdepot, waarvan de kosten afhanke
lijk van het aantal instanties (nationaal, Euro
pees. wereldwijd) schommelen tussen een
paar honderd gulden en vele tienduizenden.
Rijlaarsdam: „Een tamelijk ingewikkeld cir
cuit waarin je de weg moet weten. Ken je die,
dan is de bescherming groot genoeg om in
een tussenstadium je ontwerp te presente
ren. Veel particuliere uitvinders - zeg maar:
de gelegenheidsuitvinders - zijn daar bang
voor. Het zijn vaak mensen die binnen een
bedrijf een ontdekking doen, zodoende te
maken hebben met contractuele bepalingen
ten opzichte van hun werkgever en daarom
terecht uiterst voorzichtig en beperkt zijn in
het naar buiten brengen van hun idee."
Lastige halte op de route: het financiële
punt. Rijlaarsdam: „Eerst mijn eigen midde
len, en toen die op waren naar financiers ge
zocht. Terecht gekomen bij banken en parti
cipatiemaatschappijen, die werken met risi
codragend kapitaal. Behoorlijk wat overtui
gingskracht nodig gehad, want ik kwam met
drie risicofactoren die elkaar bovendien nog
eens versterktert: een nieuw produkt, voor
een nieuwe markt, van een nieuwe onderne
mer. Het moeilijkste dat je kunt bedenken."
KRUISTOCHT
Het werd een jarenlange kruistocht die een
glorieus einde kende. Rijlaarsdam kreeg de
miljoen gulden bijeen die gemoeid waren
met de voorbereidingen van het prototype
van de run-mate, daarna kwam er nog eens
een miljoen gulden op tafel voor de kosten in
de fase naar het produktieproces.
Uitvinder/ontwerper Comé Rijlaarsdam: „Mijn
vak is het ontwikkelen van nieuwe basiscon
cepten. Ik kies m'n eigen onderwerpen, ik pro
beer een totaal nieuw stuk techniek te beden
ken." fOTO BIN DE BRUYN
Inmiddels heeft hij ook de financiering van
de tower safe veilig weten te stellen: 500.000
gulden voor de aanloop naar het prototype.
1,5 miljoen gulden voor het traject naar de
produktie. Met het*werkplan dat hij opzette
toog hij met zijn vaste constructeur Fred Bolk
(„de man die laat bewegen wat ik wil laten
bewegen") van financiële kantoren naar
technische bedrijven.
Met het run-mate idee als bagage vloog hij
over de aarbol, op zoek naar geïnteresseer
den. Rijlaarsdam: „In Japan een firma gevon
den voor de chip en display, in Taiwan een
bedrijf voor het printboard." Toch 'Made in
Holland' door de fijnmechanica, de 'behui
zing' (het uiterlijk) en toegevoegde waarden
zoals exploitatie en industrieel eigendom.
Wat de tower safe betreft, die wordt vermoe
delijk helemaal in Nederland vervaardigd.
Het succes van de run-mate laat zich me
ten in de orders: tienduizenden over de hele
wereld. Binnenkort komt er voor een bedrag
van rond de 100 gulden een nieuwe uitvoe
ring op de markt, afgestemd op privé-ge-
bruik. Voor dit doel ontbreekt de calculator
zoals die is ingebouwd bij het thans gangbare
professionele type dat een winkelwaarde
heeft van 200 gulden.
De kromme lijnen metende pen, waarmee
ook berekeningen zijn uit te voeren, is met
name in de bouw- en overheidsbedrijven
sterk binnengekomen. Comé Rijlaarsdam
over zijn klantenkring: „Veel gemeenten, veel
provinciale energiebedrijven en waterstaten,
bouwondernemingen zowel in huizen als
wegen."
POSTKANTOREN
De handigheid van de run-mate in een aan
schouwelijk voorbeeld. Het gegeven: een gril
lig geprofileerde nieuwe parkvijver waarlangs
paaltjes moeten met een tussenafstand van
90 centimeter. Het antwoord is direct af te le
zen van de pen. Tijdens het natrekken van de
tekening wordt de lengte gemeten en - na in-
toetsing van de opdracht - berekend hoeveel
paaltjes er nodig zijn. Rijlaarsdam: „Met een
touwtje meten gaat ook, maar dat is wat lasti-
Het lelijkste muziekinstrument
dat ik ken is de vleugel. Je moet
er eens van dichtbij naar kij
ken, zo'n grote concertvleugel
metz'n lompe poten, z'n ontil
baar zware romp, meestal foei
lelijk glimmend zwart, een klep
zo groot als een zespersoons eet
tafel Je zult niet gauw op het
idee komen dat zo 'n kolos zou
kunnen vliegen. De vleugel is
het meest logge en lelijke in
strument dat ooit gemaakt is.
I och moet ik erkennen dat er soms
I mooie muziek mee te maken is.
Pianomuziek dus, want een vleu
gel is een speciaal soort piano. De bespeler
van een vleugel is dan ook een pianist, geen
vleugelist of vleugelaar. Een pianoconcert of
pianotrio blijft dus gewoon een pianoconcert
of pianotrio, ook als het op een vleugel wordt
uitgevoerd, zoals meestal het geval is. We
spreken niet van een concert voor vleugel en
orkest, en ook niet van een vleugeltrio.
Inderdaad doen 'we' dat niet. maar veel Ne
derlanders zouden het niet vreemd vinden.
"We' - dat zijn hier de liefhebbers van mu
ziek, de musici, de amateurmuzikanten en de
concertbezoekers. In die kringen zul je nooit
horen zeggen dat iemand 'vleugel speelt'. De
rest van Nederland zegt dat wel eens, als het
zo te pas komt. Het is zelfs een goed sjibbo
let, een herkenningsteken: als iemand het
heeft over 'vleugel spelen', dan weet je bijna
100 procent zeker dat er geen muziekliefheb
ber aan het woord is.
Net zo'n sjibbolet is het gebruik van 'op' in
sommige aankondigingen en programma
boekjes. Als ik lees 'op viool Marjolein Hen
nes en op fluit Veronica Steinbach'. dan weet
ik zeker dat het programma geschreven is
door iemand die daar geen kaas van gegeten
heeft.
Dubbel duidelijk was dat twee weken gele
den. in de grote advertenties voor het Aids-
gala in Amsterdam: 'Op vleugel spelen Ro
nald Brautigam en Rian de Waal'. Zelfs 'aan
de vleugel' zou hier onkunde verraden, want
deze uitdrukking is om de een of andere re
den strikt beperkt tot de populaire muziek,
zoals elke insider weet.
klassieke muziek een heel andere betekenis
dan alle woordenboeken aangeven. In de
woordenboeken staat meestal iets als 'beoe
fenaar van lichte muziek', 'lid van een mu
ziekkorps', 'straatmuzikant'. Dat kan het alle
maal óók betekenen, maar in de klassieke
muziek heeft het een andere betekenis. Of ei
genlijk twee andere betekenissen: een nega
tieve en een positieve betekenis. In de nega
tieve betekenis is een muzikant iemand die
zonder diepgang, op effect belust, goedkope
ger.
Hij schat dat 35 procent van de Nederland
se postkantoren inmiddels een run-mate
heeft aangeschaft. De ontwerper/uitvinder.
„Postcode-coördinatoren gebruiken die pen
voor het meten van bestelroutes op platte
gronden en het berekenen van de met post
bezorging gemoeide tijd."
En nu komt de tower safe (de 'torenkluis')
er aan als wereldprimeur. Via de Hannover
Messe en de vorige week in Amsterdam ge
houden Efficiency Beurs zijn de eerste orders
al binnen. Terwijl er alleen nog maar een
prototype gepresenteerd kon worden. Het
basisprincipe berust op het ontbreken van
uitwendig hang- en sluitwerk (de bovenzijde
zakt als een kurk in een stalen fl^s), en een
liftsysteem (naar keuze hand- of elektrome-
chanisch bediend én computergestuurd)
waarmee de boven elkaar gelegen comparti
menten boven het bureaublad zijn te bren
gen.
Zo kan, op -zithoogte, het opgeborgene
binnen bereik worden gehaald. Dat laatste
voordeel is het directe resultaat van het idee
waarmee het bij Comé Rijlaarsdam begon.
„Ik wilde discettes opbergen en ontdekte dat
er voornamelijk kluizen in kastmodel be
staan. Voor de meeste moet je op je knieën.
Ik dacht: dan ga ik ze op bureauhoogte aan
bieden." Vanuit dat plan groeide weer een
uitvinding naar brandveiligheid en bescher
ming tegen inbraak. Het meest eenvoudige
model gaat rond de 3000 gulden kosten, de
duurste uitvoering 7000 gulden.
WINST?
Moet Comé Rijlaarsdam nu gaan uitvinden
hoe hij de uit alle werelddelen toestromende
winst gaat besteden? „Nee", zegt-ie. „Daar
voor ben ik te kort bezig. En: ik heb veel
moeten financieren. In die zin is 'winst' een
betrekkelijk begrip. Trouwens, ik ben hele
maal niet bezig met privé-vcrmogen. Dat
komt misschien later nog wel eens. Nu wil ik
zo veel mogelijk eigen middelen in de projec
ten stoppen. Dat heb ik met de run-mate ge
daan, met de tower safe, en ik werk intussen
alweer aan iets nieuws. Ja, dat gaat maar
door. Het blijft broeien in die bovenkamer. Ik
sta te popelen om die volgende'uitvinding te
kunnen aanpakken."
delaar die graag gauw rijk
Maar veel vaker krijgt het woord muzikant
juist een heel positieve betekenis: iemand die
tot in z'n tenen muzikaal is. die maar naar
een instrument hoeft te kijken om het te la
ten zingen. Muzikant genoemd worden is
dan heel wat gunstiger dan musicus zijn.
Musicus kun je worden, door veel studeren
en oefenen, maar muzikant, dat ben je of dat
ben je niet. Vandaar dat de benaming 'musi
cus' zelfs een beetje de bujdank krijgt van
'droogpruim, goed in toonladders en vinger
oefeningen, wel beroeps maar waarschijnlijk
lang geleden muzikaal uitgedoofd'.
Waarom het zo gegaan is, weet ik niet.
Misschien zit het 'm hierin, dat de beroeps
musicus uit onze tijd wat meer waardering
heeft gekregen voor de straatmuzikant en de
amateur dan zijn voorganger van honderd
jaar geleden. En dat hij is gaan inzien dat de
musicus uit de vorige eeuw zich vergistte, die
toen dacht dat een echte musicus iets totaal
anders was dan de rasfledelaar op straat. Niet
voor niets zaten 19de eeuwse musici zo graag
op een podium: ze voelden zich ook letterlijk
een verheven soort mensen.
Misschien dat daarom een vleugel zo lelijk is:
iedereen zit toch ver weg.
organisatie Industrieel Ontwerpers Neder
land (ION), de andere van 'Industrieform
Deutschland'. Maar wat is Rijlaarsdam nu
precies, uitvinder of industrieel ontwerper?
Ook dat vragen ze hem vaak. En dan legt hij
geduldig uit dat hij beide is, maar dat de
meesten hem uitvinder noemen.
Rijlaarsdam zegt dan: „Ontwerpen is het
anders vorm geven aan een bestaande tech
niek - bijvoorbeeld: een bijzonder type fiets
uitbrengen - en/of het creëren van een totaal
nieuw basisconcept dat veel verder gaat dan
de vorm alleen, wat bijvoorbeeld indertijd de
contactlens was als variant van de bril. De
grootte van de stap in het ontwerp is ook be
palend voor de grootte van de uitvinding.
Mijn vak is het ontwikkelen van nieuwe ba
sisconcepten. Ik kies m'n eigen onderwer
pen, ik probeer een totaal nieuw stuk tech
niek te bedenken en daaromheen groeit het
design, de vormgeving."
Opeens had Comé Rijlaarsdam het idee
voor wat de run-mate zou worden. Tussen
door ook al wat uitgevonden, maar daar
bleek te weinig belangstelling voor te be
staan. Dat werd duidelijk uit marktonder
zoek, een factor die onlosmakelijk verbonden
is met het ontwerp, de uitvinding. Rijlaars
dam: „Bij alles wat ik wil uitbrengen staat de
verhouding prijs-prestatie centraal. De vraag
De gouden ideeën van
uitvinder Corné Rijlaarsdam
waarvoor thans wereldwijd een octrooi-aan- toeleggen op produktontwikkeling, enerzijds
vrage loopt; midden volgend jaar komt het vanuit de techniek, anderzijds vanuit de
produkt op de markt. vormgeving. In 1984 werd de Rijlaarsdam
Ze hebben het Comé Rijlaarsdam al vaak Design Holding bv opgericht. Daarna volgden
gevraagd. Hoe kom je nou op zo'n idee? En de bv Run-Mate Instruments en de Tower Sa-
steeds zegt-ie dan: 'Weet ik niet.' Dan ineens febv. Van deze ondernemingen is hij enig- of
toch weer een beetje Willy Wortel: „Het is groot-aandeelhouder; in het restant partici-
een kwestie van broeien en borrelen." peren zijn financiers. Comé Rijlaarsdam is
Opvallend: van huis-uit helemaal geen zodoende, behalve door ordners, regelmatig
techneut. Hij studeerde af (1963) aan de Ko- omgeven door commissarissen en jaarversla-
ninklijke Academie van Beeldende Kunst in gen. Daar kun je, als vrije kunstenaar van ori-
Den Haag, deed daarna 'vrij werk'. Dat liep gine, danig gek van worden. Ook dat heeft
uiteen van kerkramen tot speelobjecten voor Rijlaarsdam ontdekt,
scholen, en van schilderen tot het ontwerpen
van boekomslagen. Rijlaarsdam: „met voor- ANDERS
keur voor toegepaste kunst." Tegen een wand bij zijn bureau staat een gla-
Dat werk ontwikkelde zijn gevoel voor zen Vitrine waarin modellen en twee onder
techniek. Na 15 jaar besloot hij zich te gaan scheidingen voor de run-mate: één van de
Wat een tegenvaller. Geen ron
kende machines, geen prut
telend stomende potten. Niks
Willy Wortel. „Dit is m'n werkplaats," zegt
uitvinder Comé Rijlaarsdam en hij strekt de
rechterwijsvinger naar z'n hoofd. Wat een te
genvaller. Zelfs geen stofjas aan. Terwijl dat
toch wel het minste is dat zo'n genie zou
kunnen bedenken. En 's nachts uitvinden
doet-ie ook al niet. Gewoon, overdag. Het
wordt tijd om octrooi aan te vragen op de
moderne uitvinder.
Niet eens een wat mysterieus afgelegen
plek waar het allemaal wordt uitgeknobbeld.
Gewoon een kantoorpand in een winkel
straat te Alphen aan den Rijn. Hier zit Comé
Rijlaarsdam (50) achter een strak bureau,
waarop een strakke lamp en het strakke ding
van deze tijd, de computer. Rond hem rek
ken vol ordners.
„Daar wordt m'n secreterasse uiterst blij
van", zegt-ie. Hij dus niet. Rijlaarsdam wil zo
snel mogelijk uit die papierwinkel. Hij heeft
het pand in de verkoop. „Ik zoek een ruimte
in de showroomsfeer. Ik wil tussen m'n ob
jecten, m'n schilderijen, m'n ontwerpen. Dat
is m'n inspiratie. Niet die mappen met admi
nistratie."
WERELD VINDINGEN
Toch twee wereldvindingen ontdekt, hieraan
de Julianastraat. Eerst de run-mate - een slim
denkende pen waarmee de lengte van krom
me lijnen berekend kan 'worden - toen de to
wer safe. de eerste computergestuurde kluis
