De moeizame
weg naar
een nieuwe
verzorgingsstaat
ZATERDAGS
Veel opwinding viel er niet te bespeuren, de
afgelopen week in de Tweede Kamer. De
algemene beschouwingen kenden een rustig
karakter. Zeker in vergelijking met de afgelopen
maanden bleef het tijdens de eerste grote
vergadering van het parlementaire jaar bij een
paar strovuurtjes, die door Lubbers c.s.
moeiteloos werden bedwongen.
Tl
én hand in zijn zak, de benen ge-
I j kruist. Van achter het katheder for-
muleert fractieleider Thijs Wöltgens
van de PvdA zijn conclusie over drie dagen al
gemene beschouwingen in de Tweede Kamer.
I „Het waren niet de meest opwindende be
schouwingen. Dit is het gevolg van het feit dat
de grootste opwinding al achter de rug was,"
zegt hij, verwijzend naar de roerige WAO-dis-
cussie tijdens de zomermaanden, die eind vo
rige maand tijdens het PvdA-congres in
Nijmegen uitmondde in de Grote Omme
zwaai 1991. Het congresbesluit tot het saneren
van de WAO was een afscheid van een zorg
vuldig opgebouwde verzorgingsstaat en tege
lijkertijd een baken naar een nieuwe Neder
landse samenleving. De vraag was nu of het
schip van staat de afgelopen dagen onver
vaard een nieuwe koers zou kiezen? De alge
mene beschouwingen beschouwd.
De PvdA heeft een historisch besluit geno
men door een inbreuk te maken op het stelsel
van sociale zekerheid ten gunste van 's lands
financiën. De stap van de sociaal-democraten
markeert voorts een omslag in het denken
over de relatie tussen politiek en samenleving.
Het is een directe breuk met de ideologie dat
een politieke partij te allen tijde opkomt voor
haar achterban. Het ontstaan van D66 was al
een eerste aankondiging van het wegvallen
van de achterbangedachte. De deconfessiona
lisering dwong de christelijke partijen in de ja
ren zeventig een andere politieke koers in te
slaan en nu heeft de PvdA consequenties ge
trokken uit het definitief verdwijnen van de
arbeidersbeweging.
De samenleving is veranderd. Nederland is
een zeer rijk land. Gemeten naar levensduur,
onderwijs en levensomstandigheden staat Ne
derland op een lijst, waarop 130 landen in de
wereld zijn vergeleken, op de vierde plaats.
Gemiddeld zijn in Nederland de hoogste inko
mens 4,4 keer zo hoog als de laagste inko
mens. Alleen in Japan zijn de inkomensver
schillen nog kleiner. De levensduurverwach-
ting is bijna de hoogste ter wereld, de sterfte
cijfers van kinderen zijn het laagst. 78,5 Pro
cent van alle werkende Nederlanders heeft
een dienstverlenende baan. De welvaart is
hoog. Een smet op dit trotse vaandel is het
aantal mensen zonder werk. In zo'n samenle
ving heeft een parrij, die zich richt op arbeid,
met al die uitkeringsontvangers en werkers in
dienstverlenende beroepen haar natuurlijke
achterban verloren, zoals de politicoloog Van
Putten terecht opmerkte in het PvdA-blad So
cialisme en Democratie. En daarom is de
PvdA wel gedwongen een andere koers te va-
NIEUWE PERSPECTIEVEN
De ommezwaai van de PvdA biedt nieuwe
perspectieven voor een andere invulling van
de verzorgingsstaat. Een verzorgingsstaat, die
ondanks de gunstige internationale cijfers in
Nederland langzaam dreigt dicht te slibben
als gevolg van een steeds ongunstiger verhou
ding tussen het aantal werkenden en het aan
tal niet-werkenden. De actieven betalen im
mers voor de niet-actieven, maar hoe lang
houdt de samenleving dat vol, wanneer er
steeds meer niet-actieven komen? „Verdienen
gaat voor verdelen," zei fractievoorzitter Elco
Brinkman in 'zijn' algemene beschouwing.
Ook het kabinet Lubbers/Kok heeft onder
kend dat de uitkeringskoek opraakt. Vandaar
de ingreep in de WAO en de ziektewet. Maar
een herziening van de verzorgingsstaat eist
meer. Nieuw initiatief, nieuw elan, nieuwe po-
ZATERDAC 12 OKTOBER 1991
De verschillen tussen
Bolkestein (rechts) en
het kabinet liggen
vooral op het princi
piële vlak. Van Mierfo
(links) kwam bepaald
niet met vernieuwen
de ideeën.
foto» anp
litieke visies. In deze zin hadden de algemene
beschouwingen 1991 de trends kunnen zetten
voor de toekomst. Bijvoorbeeld: Op welke wij
ze krijgen de maatschappelijke veranderingen
gestalte? Of: durven de politieke partijen het
mes te zetten in traditionele verworvenheden
en plaats in te ruimen voor nieuwe denkbeel
den over de Nederlandse samenleving van het
jaar 2000? Maar Wöltgens ver
zuchtte dat de grootste opwinding
al achter de mg was en Brinkman
koos in de beste CDA-tradities
voor 'het stapsgewijs op weg gaan
naar een nieuwe sociale orde'.
De eerste dag van de algemene
beschouwingen is er van enig elan
in de Tweede Kamer niets te be
speuren. Plichtmatig draaien de
woordvoerders hun rondjes. Lan
ge betogen, lof voor het kabinet,
een paar kleine wijzigingen. Con
frontaties, nauwelijks. Zelfs voor
man Bolkestein van de WD,
wiens partij zich ouderwets rechts
profileert in een alternatief bezui
nigingsplan, oogst slechts inter
rupties van Groen Links. De bij
een nieuw beleid horende inspira
tie ontbreekt volledig. Geschrok
ken door de recente gebeurtenis
sen in Duitsland bezinnen de
volksvertegenwoordigers zich over
het te voeren migrantenbeleid, dat
aldus onverwachts een plaats
krijgt op de politieke agenda.
Naarmate de betogen langer
duren, hangen de kamerleden
verder onderuit. Af en toe een niet onderdruk
te gaap. Veel bankjes zijn leeg. Het gewone
werk moet echter ook doorgaan en vooral
wanneer de geachte afgevaardigden van de
kleinere fracties aan het woord komen ont
staan er grote, lege plekken in de naar nostal
gie geurende grote vergaderzaal, waar dit jaar
voor het laatst de algemene beschouwingen
over het voetlicht worden gebracht.
DIK TEVREDEN
De kamer vindt dat er ha de koerswijziging
van de PvdA voorlopig voldoende is ver
nieuwd. Brinkman en Wöltgens zijn dik tevre
den. Het kabinet staat goed op de rails, er zijn
afspraken gemaakt over de wijze waarop
wordt voortbewogen, op sommige plekken zal
het juiste spoor gevonden moeten worden.
Kortom, lof en waardering. Brinkman - 'De
begroting ademt soliditeit en solidariteit' -
gaat daarin heel ver, Wöltgens blijft niet ach
ter. Even heeft de PvdA'er overwogen in zijn
speech aandacht te besteden aan de massale
WAO-demonstratie op het Haagse Malieveld.
De algemene beschouwingen beschouwd
Thijs Wöltgens: „De grootste opwinding was
al,achter de rug." foto anp
Op het laatste moment komt hij daarvan te
rug.
Oppositie-voorman Van Mierlo heeft veel
'begrip' voor de door het kabinet ingeslagen
koers in deze moeilijke economische tijden. Is
voorzichtigheid zijn drijfveer nu na komende
verkiezingen wellicht een plaats in de regering
wacht? Het was een bitter jaar, dit jaar. Enor
me tegenvallers, gigantische politieke obsta
kels, onnavolgbare veranderingen in de we
reld. Ga d'r maar aan staan als Hollands kabi
netje. Vooral de bezuinigingsopdracht tot en
met het jaar 1994, die binnen een jaar opliep
van een tekort van 5 miljard tot een tekort van
22 miljard, was even slikken, onderkent ook
Van Mierlo.
Slechts op onderdelen van het beleid wil de
vernieuwer van weleer een duidelijk D66-
stempel hebben. Ontwikkelingssamenwerking
bijvoorbeeld. Moet anderhalf procent van de
nationale begroting blijven, vindt D66. Ver
nieuwend? Nauwelijks, want op de keper be
schouwd wil iedereen dat, als er maar geld
voor is. Een algemene milieuheffing, geleide
lijk in te voeren. Vernieuwend? Nee. Het idee
komt neer op het samenvoegen van al be
staande plannen. De WAO, een volumebeleid
voor 2 jaar en dan bekijken of ingrijpen in de
hoogte van de uitkering nodig is. Vernieu
wend? Nee dus. Al lang overwogen en als te
onzeker van de hand gewezen. Overigens zijn
ook CDA en PvdA best bereid de ingreep in de
hoogte van de uitkering te verzachten, als
blijkt dat de instroom van nieuwe gevallen
over een jaar fors vermindert en de uitstroom
groter wordt. D66 vernieuwend? Nee.
Wat is echter wel vernieuwend? Is het her
zien van de verzorgingsstaat een vernieuwing?
De PvdA heeft, uiteraard met het CDA, geko
zen voor een ingreep in het sociale zeker
heidsstelsel. De partij,' die het opkomen voor
de zwakkeren in haar vaandel heeft en prat
mag gaan op een grote historische inbreng in
de opbouw van een van de beste voorzienin
genstelsels ter wereld, zet nu noodgedwongen
de tering naar de nering. Dat is een grote, een
enorm grote stap. Maar is het een behouden
de of een vernieuwende stap? Uitgaande van
de opgebouwde verworvenheden kun je de
maatregel een stap terug noemen. Dat is ech
ter een achterhaalde gedachte. De samenle
ving verandert voortdurend en daarom is elke
aanpassing aan nieuwe omstandigheden een
vernieuwing.
BIKKELHARD
Aldus beschouwd is het mogelijk het door de
WD bij deze algemene beschouwingen ge
presenteerde correctie-scenario een nog ver
dergaande vernieuwing noemen. De liberalen
oordelen dat een verderstrekkende herstyle-
ring van de Nederlandse samenleving nodig
is. Ze presenteren een pakket bikkelharde
maatregelen, dat op den duur de Nederlandse
financiële huishouding gezonder maakt dan
de kabinetsvoorstellen. Afgezien van onenig
heid over de uitwerking van sommige maatre
gelen (Lubbers en Bolkestein verschillen bij
voorbeeld van mening over de gevolgen van
een bezuiniging van 30 procent op het mini
mumloon) ligt het grote verschil tussen de vi
sie van het kabinet en de WD in de principië
le sfeer. In de bezuinigingsvoorstellen van het
kabinet blijven de verschillen tussen arm en
rijk in Nederland ongeveer even groot. Als de
WD-voorstellen worden doorgevoerd zullen
die verschillen groter worden. Dit CDA/PvdA
kabinet zal die keuze nooit maken.
Wat je ook vernieuwing noemt, concrete
aanzetten voor de broodnodige herziening
van de verzorgingsstaat blijven tijdens deze
algemene beschouwingen uit. De beschou
wingen van de fractievoorzitters zijn vooral
vreedzaam van toon. Brinkman en Wöltgens
wensen na een moeilijk en zwaar bezuini
gingsjaar eindelijk verlost te worden van de
politieke druk op de ketel. De WD moet als
grootste oppositiepartij het voortouw nemen
in de kritiek op het uitgestippelde beleid.
Maar de liberalen weten op voorhand dat ze
machteloos zijn tegen de meerderheid van de
regeringscoalitie. Al tijdens de eerste ronde
„Verdienen gaat v
wing.
van de debatten legt Bolkestein het moede
hoofd in de schoot. De intellectueel is zelfs bij
de doodenkele hekelende opmerking van de
overkant niet uit zijn zetel te branden voor het
geven van een weerwoord.
D66-voorman Van Mierlo wenst niet als
dwarsligger te fungeren en besluit een gema
tigde, pragmatische koers te varen. Een partij
genoot had al voor de algemene beschouwin
gen opgemerkt dat de samenleving de ideeën
van D66 heeft ingehaald. En 'vernieuwen om
het vernieuwen' hoeft voor de democraten
niet. Dus houdt D66 zich gedeisd. Op enkele
punten gaat Van Mierlo het debat met Lub
bers aan, maar tot een zeer principiële ge-
dachtenwisseling komt het niet. De standpun
ten van D66 zijn óf al bekend (WAO) óf vrijwel
gelijkluidend aan de opvattingen van het ka
binet (ecotax). En zo kan een matig geïnteres
seerde premier Lubbers zonder veel moeite
het schip van staat op de uitgezette koers
houden, nadat hij zorgvuldig met een lange,
saaie beschouwing eventuele tegenstribbe
laars deskundig de mond heeft gesnoerd.
Natuurlijk bepaalt de actualiteit voor een
groot deel de beschouwingen. De rassenrellen
in Duitsland brengen de fractievoorzitters tot
overdenkingen over het migratiebeleid. Het
echec rond de Nederlandse voorstellen over
de Economische Politieke Unie blijkt een kolf
je naar de hand van de fractievoorzitters, die
vermoedelijk stilletjes hopen zich op deze wij
ze in de kijker van Europa te plaatsen. Van
zelfsprekend horen deze onderwerpen op de
ieke agenda van de Tweede Ka-
thuis, ook tijdens de algemene
houwingen. Maar vernieuwend,
dus.
HOOFDZAKEN
al sprake is van enige vemieu-
e elementen in het politieke
debat, dan zitten die in de direct uitgesproken
voornemens op bestuurlijk gebied. Het in
krimpen van de overheid en de overdracht
van taken van het rijk naar gemeenten en pro
vincies krijgen een prominente plaats in de
discussie. Minder ministeries, minder staats
secretarissen en minder vergaderen, kortom,
een rijksoverheid die zich uitsluitend bezig
houdt met hoofdzaken. Het klinkt als een
mooie wens, maar de kamer heeft deze week
sterke aanzetten gegeven tot het snel en voor
spoedig uitwerken van de plannen.
Op den duur zullen deze maatregelen ook
een bijdrage leveren aan een andere invulling
van de verzorgingsstaat, waar instellingen
dichter bij de burger zaken regelen voor die
zelfde burger. Dat is winst.
Winst is eveneens'dat een enkele keer in he£
debat de discussie over een grotere verant
woordelijkheid voor het individu doorklonk.
Binnen het kabinet is het denken daaroveF
nog maar net begonnen, maar het denken
gaat ongetwijfeld door en zal op de wat lange
re termijn - uiteraard: politiek blijft politiek -
voeren in de richting van het door de PvdA
uitgezette nieuwe baken. Een afgeslankte
overheid, die minder regelt en meer verant
woordelijkheid laat aan de burgers. Als deze
algemene beschouwingen een ding hebben
duidelijk gemaakt dan is het wel dat de weg
naar het nieuwe baken vooral een lange weg
is. Het taboe op de verzorgingsstaat mag dan
doorbroken zijn. de nieuwe verzorgingsstaat is
nog lang niet in zicht.
