Eindelijk op reis,
dank zij Isabella
De meest begeerde vrouw van Zuid-Europa
fj
ZATERDAGS
ZATERDAG 12 OKTOBER 1991
BIJVOEGSEL
De waterput waaruit ontdekkingsreizigers hun drinkwater
Onder de arcaden van de Plaza
Mayor voor het gemeentehuis
van Palos de la Frontera spelen
oude mannen domino. Dat doen oude man
nen daar al eeuwen. Aan de noordkant van
het plein staat in wit marmer het standbeeld
van de grootste stadgenoot aller tijden: de re
der Martin Alonso Pinzon, die 500 jaar gele
den de eerste tocht van Columbus heeft mo
gelijk gemaakt.
In zijn tijd was hij tussen zijn zeereizen
door op dat plein te vinden, wandelend
vanuit zijn thans mooi gerestaureerde huis in
de hoofdstraat en een praatje makend met de
spelers onder de arcaden. Een man van ge
zag, die zijn wil kon opleggen aan de stad.
Met zijn broers bezat hij grote, snelle zeilers
waarmee zij alle havens van de Middellandse
Zee hadden bevaren en strooptochten had
den gemaakt over de nukkige Atlantische
Oceaan, op zoek naar rijk beladen Portugese
koopvaarders op thuisreis van de Afrikaanse
kust.
Zolang Castilië op voet van oorlog stond
met Portugal werd die piraterij door de adel
lijke machthebbers heimelijk aangemoedigd.
Maar na de Vrede van Alcacovas, die in 1479
door koningin Isabella met haar oom, Alfons
de Vijfde van Portugal was gesloten, moest er
een einde aan komen. Die van Palos hadden
daar niet zo'n boodschap aan. Voor straf
moesten zij twee karvelen afstaan voor de
eerste reis van Columbus.
TROTS
Gietijzeren scheepjes ter grootte van een
badkuip, een okergele romp en plaatijzeren
zeilen met het rode kruis van Castilië marke
ren alle toegangswegen tot Palos. Een kleine
provincieplaats als zovele in het Zuidspaanse
land. Gebouwd op een heuvel, de kerk van
San Jorge op het hoogste punt, trappen-
straatjes met goed verzorgde huizen die afda
len naar de waterput waar vroeger de zeil
schepen hun drinkwater insloegen voor grote
reizen. Er is eën voorzichtig begin gemaakt
met opgravingen om de oude haven te zoe
ken. Er zijn fundamenten gevonden van wat
waarschijnlijk de oude schippersbeurs is ge
weest. De-Staatscommissie voor het eeuw
feest heeft 18 miljoen gulden aan Palos gege
ven. Iedereen zou het wel mooi vin
den als er een kunstmatige rivier
arm zou kunnen worden gegraven,
waardoor Palos weer aan het water
zou komen te liggen.
Op elke straathoek verwijzen tek
sten op tegeltableaus naar wat daar
500 jaar geleden precies is gebeurd.
Palos is er trots op de uitvalshaven
geweest te zijn van de grote-ontdek
kingsreis. „Dat was vijfhonderd jaar
geleden wel anders", zegt in het ge
meentehuis Julio Izquierdo Labra-
do, secretaris en geschiedschijver
van de stad. „Columbus kwam hier
in mei 1492 met de koninklijke or
donnanties op zak dat de stad twee
schepen moest uitrusten voor zijn
expeditie. Wij weten niet precies
waarom, maar Palos had een straf
opgelopen, waardoor de stad gedu
rende twee maanden twee schepen
aan de koningin moest afstaan. In
de kerk van San Jorge werden die
ordonnanties voorgelezen. Maar
niemand reageerde. In de stad
woonde Vazques de la-Frontera, die
was meegegaan met een Portugese
De onverschrokken zeeschuimers uit het
Zuidspaanse havenstadje Palos de la
Frontera, in 1492 door de Castiliaanse
koningin Isabella aangekocht als thuis
basis voor Columbus' ontdekkingsvloot,
voelden er aanvankelijk niets voor om
mee te varen naar de Nieuwe Wereld.
Pas nadat er was gelobbyd bij invloed
rijke burgers en geestelijken, kon het
startsein worden gegeven. Op 3 augus
tus 1492 vertrok de expeditie.
Havenstad Palos liep niet echt warm voor Columbus' eerste ontdekkingstocht
expeditie die met hetzelfde doel een paar jaaj
eerder was vertrokken en verzeild wa
raakt in de verraderlijke windstilte van de Sa
ragossa-zee. Wat de Portugezen niet is ge
lukt, zal ons ook niet lukken, moeten zij ge
dacht hebben".
TERUGGEROEPEN
„Kun je nagaan hoe Columbus zich gevoeld
zal hebben? Zes jaar had hij gesoebat bij de
koning van Portugal. Als een onbetrouwbare
fantast was hij afgewezen. Daarna had hij zes
jaar lang de Spaanse koningen achterna ge
reisd. Ook de Spaanse koninklijke commissie
van bischop Hemando de Talavera had zijn
plannen afgewezen. Hij was al bijna op weg
naar Frankrijk om zijn diensten aan de Fran
se koning te gaan aanbieden, toen hij door
koningin Isabella werd teruggeroepen. In het
voorjaar van 1492 kreeg hij zijn contract. En
toen hij zijn expeditie in Palos wilde gaan uit
rusten, kreeg.hij niemand mee".
„Maar hij had invloedrijke vrienden. Hij
was al eerder in Palos geweest. Na zijn ver
trek uit Portugal was hij hier gekomen om in
het Franciscaner klooster 'La Rabida' zijn 5-
jarig zoontje Diego achter te laten. Hij had
vriendschap aangeknoopt met de abt Juan
Perez, die een van de biechtvaders was van
Isabella, en de astronoom pater Antonio de
Marchena. Die zijn met de gebroeders Pin
zon gaan praten en toen die waren overge
haald om met Columbus mee te gaan, durf
den ook de andere zeelieden uit de stad de
tocht aan".
Volgens Julio Izquierdo was de keuze van
Palos als plaats van afvaart weloverwogen.
„Columbus zocht zeelieden van het type uit
Palos, onverschrokken zeeschuimers, die de
gevaren van de Atlantische Oceaan goed ken
den. Hun karvelen waren van hetzelfde type
als de Portugezen op hun ontdekkingsreizen
gebruikten, klein jnet toch een groot laadver
mogen, wendbaar, snel en stabiel in zwaar
weer. Het waren geen loze vissers, zoals el
ders langs de kust. Zij konden kaarten lezen
en kenden het gebruik van navigatiemidde
len."
MONSTERROLLEN
„Er was meer dat tót de keuze van Palos bijd
roeg. De koningin van Castilië bezat geen en
kele haven aan de oceaan. Die waren alle in
bezit van machtige adellijke families. De poli
tiek was er op gericht zo veel mogelijk land
op te kopen voor het centrale gezag en spe
Columbus bij zijn vertrek uit Spanje en het afscheid van de vorsten (gravure van Honorius Philoponus, 1621)
ciaal een haven als ligplaats voor een nog op
te richten nationale marine. Al in 1480 kon
het hof de helft kopen van Palos. Sedert 1487
werden de onderhandelingen opgevoerd om
ook de rest te verkrijgen. Ik ben er zeker van
dat koningin Isabella toen reeds van plan was
om op de voorstellen van Columbus in te
gaan en dat Palos als thuisbasis voor de ont
dekkingsvloot werd aangewezen. In juni 1492
werden de onderhandelingen met de eige
naar, don Pedro de Silva, afgesloten. Isabella
kocht de havenstad weg voor de begerige
neus van de machtige hertog van Medina
Sidonia".
Het laatste decennium van de vijftiende
eeuw, en in het bijzonder het jaar 1492, is
voor Spanje van ongemeen grote betekenis
geweest. In nauwelijks tien jaar tijd ontwor
stelde het land zich aan de achterstelling in
de Middeleeuwen en schiep het zich een
nieuwe toekomst als wereldmacht. Dat was
een uiterst pijnlijke bevalling, waarbij veel
bloed is vergoten.
In januari 1492 werd' het laatste Moorse
bolwerk - het koninkrijk Granada van koning
Boabdil, dat verscheurd was door
twisten over de troonopvolging -
definitief op de knieën gedwongen.
Boabdil moest de sleutels van de
stadspoorten persoonlijk overhan
digen aan koning Ferdinand. In mei
van dat jaar werden de ruim 200.000
joden gedwongen zich binnen drie
maanden openlijk tot het christen
dom te bekeren, of het land te verla
ten. Wie na 2 augustus nog in Span
je werd aangetroffen zou met de
dood worden bestraft, evenals dege
ne die aan de ongelukkige onderdak
zou hebben gegeven.
Dat was niet de eerste jodenver
volging. Een eeuw eerder, in 1391
het al tot wrede pogroms geko-
vrijwel alle grote steden.
Door boetepredikers werden de jo
den aangewezen als de schuldigen
voor de grote pest-epidemieën die
het land hadden geteisterd. Dat was
de straf van God geweest voor de
kruisdood van zijn zoon Jezus
Christus. Het opgezweepte volk ver
greep zich aan leven en bezit van de
joden. Passie, haat en hebzucht wa
ren de drijfveren achter deze volkerenmoord, van hen waren tot het christendom bekeerd
Al meer dan duizend jaar hadden de joden en bekleedden hoge posities, zowel in kerk
vreemdzaam in Spanje kunnen leven. Tegen als staat. Om na te gaan of zij in het geheim
het einde van de vijftiende eeuw vormden zij niet toch het oude geloof beleden, of oude
bijna de helft van de stedelijke bevolking van gewoonten in ere hielden, werd in 1478 ook
een miljoen mensen. Driehonderdduizend in Spanje de kerkelijke rechtbank, de Inquisi- Volgende week San Salvador, het irrgeten eiland.
tie opgericht. Die heeft in korte tijd een waar
schrikbewind uitgeoefend. In 2000 openbare
manifestaties van zogenaamd geloof werden
meer dan vijfduizend tot ketters bestempelde
joden verbrand en van'vijftigduizend werd al
het bezit verbeurd verklaard.
WRAAK
In de geschiedenis van het katholieke Spanje
is herhaaldelijk gebleken dat de monnikspij
en de beulskap identiek zijn. Bovendien had
den de katholieke koningen geld nodig voor
hun oorlog tegen het Moorse Granada. Ook
de twee miljoen maravedis die Columbus no
dig had voor zijn eerste reis, zijn uit de op
brengst van de Inquisitie betaald. Het heilige
doel wettigde afgrijselijke middelen. Maar de
historie heeft wraak genomen. De intellectu
ele en economische aderlating ten gevolge
van de jodenvervolging is Spanje nooit meer
te boven gekomen en markeerde uiteindelijk
de ondergang van het wereldrijk.
Columbus vertrok met zijn drie schepen -
de Santa Maria, de Nina en de Pinta - op 3
augustus 1492 uit de haven van Palos, met
aan boord 90 zeelieden en 20 passagiers. Er is
vaak gedacht dat zijn expeditie door de joden
is gefinancierd, omdat zij zich wilden ont
trekken aan h$t ultimatum van koningin Isa
bella. En dat Columbus zelf een jood was. Die
these wordt door de nazi-jager Simon Wie-
senthal in zijn boek 'Zeilen der hoop' met
verve verdedigd. Maar er zijn geen bewijzen
voor. De monsterrol die Julio Izquierdo heeft
gereconstrueerd bevat geen joodse namen.
ZIJ WAS IN HET BEGIN van de
tweede helft van de zestiende
eeuw om haar bruidschat, het
centrale koninkrijk van het Ibe
risch schiereiland, de meest be
geerde vrouw van Zuid-Europa:
Isabella van het geslacht Trasta-
mara, halfzuster van de zwakke
koning Hendrik de Vierde van
Castilië die in de volksmond 'De
Impotente' werd genoemd.
De oudere weduwnaar Alfons de
Vijfde van Portugal wilde haar tot
een huwelijk verleiden om hun
beider rijken te verenigen. Lode-
wijk de Elfde van Frankrijk had
met soortgelijke bedoelingen een
bruidsbed in gedachten voor
haar en zijn zoon, de latere Karei
de Achtste. Johan de Tweede van
Aragon, Catalonië en Sicilië
meertde dat de wereldgeschiede
nis en de belangen van zijn eigen
rijk beter gediend zouden zijn
wanneer zij met zijn zoon Ferdi
nand zou trouwen.
De nationale opdeling van Euro
pa was koortsachtig in de maak
en het huwelijk was het meest
probate middel om vorstendom
men tot naties aaneen te sme
den. Als Isabella haar oude oom
Alfons (van moeders kant) had
gekozen, of de later kinderloos
gebleven Franse Karei, dan was
de kaart van Europa er heel an
ders gaan uitzien. De stranden
van de zuidelijke Costa del Sol
waren dan óf Portugees óf Frans
geweest. Hoewel, die stranden
hadden ook nog Marokkaans
kunnen zijn omdat het niet zeker
is of Isabella met die partners de
vorst Boabdil van het Moorse ko
ninkrijk Granada had kunnen
verslaan.
absolute macht in Castilië. Zoals
iedereen wist, was haar halfbroer
koning Hendrik de Vierde niet bij
machte een nageslacht te ver
wekken. Toch had hij een doch
tertje, Juana, voor wie hij het do
norschap van de frivole hertog
Beltran de la Cueva had moeten
toestaan. Een deel van de Castili
aanse adel wilde deze Juana op
de troon, en de oude Alfons van
Portugal was eventueel ook be
reid te wachten tot deze 2-jarige
de huwbare leeftijd zou h^ïben
bereikt om met hem het bed te
gaan delen. Isabella en Hendrik
hadden nog een broer, Alfons.
Een dreigende burgeroorlog
werd afgewend door het recht
van opvolging aan Juana te ont
nemen en daarvoor Alfons te be
stemmen. Maar die ging in 1468
vrij plotseling dood en toen was
Isabella wat zij wezen wilde: de
troonopvolgster.
Haar huwelijkspartner koos zij
zelf uit. ofschoon mag worden
aangenomen dat ze daarbij door
de aartsbisschop van Toledo en
haar hofkringen danig werd ge
stimuleerd. In het najaar van
1469 reisde in het geheim de
kroonprins van Aragon. de 17-ja-
rige Ferdinand, met enkele ge-
Isabella, koningin van Castilië.
trouwen verkleed als marskra
mers van Zaragoza naar Vallado-
lid: 300 kilometer, die zij voorna
melijk 's nachts te paard afleg
den. Onmiddellijk na aankomst
trouwde hij de 18-jarige Isabella.
Zij was zijn volle nicht en er was
een pauselijke bul voor nodig om
dispensatie te verlenen. Daar was
geen tijd voor, zodat de aartsbis
schop van Toledo dat pontificale
stuk zonder scrupules eigenhan
dig heeft vervalst.
dat met een grote karavaan
voortdurend op reis was door
beider koninkrijken. Het kreeg
vijf kinderen, van wie de oudsten
stierven voordat ze volwassen
waren en hun dochter Johanna,
die met Filips de Schone van
Habsburg zou trouwen, als 'de
waanzinnige' de geschiedenis in
zou gaan. Johanna baarde in
1500 in Gent Karei de Vijföe, die
de eerste Groot-Europese vorst
zou worden.
Na de dood van Hendrik de Im
potente in 1474 riep Isabella zich
uit tot koningin van Castilië.
waarna een burgeroorlog uitbrak
waarin Alfons van Portugal zich
actief mengde om de belangen
van Juana en van zichzelf te ver
dedigen. In 1479 werd de vrede
met Portugal getekend bij het
Verdrag van Alcacovas. Dat re
gelde ook de relaties tussen bei
de landen op de Atlantische Oce
aan. Portugal kreeg het recht de
kusten van Afrika te bevaren en
de heerschappij over de Azoren.
Madeira en de Kaap Vcrdische
Eilanden. Spanje behield de Ca-
narische Eilanden, maar moest
de piraterij tegen de Portugese
koopvaardij staken, en Castili
aanse schepen mochten niet be
zuiden de 28ste breedtegraad ko-
Die laatste bepaling is van grote
betekenis geweest voor het be
stek van de eerste reis van Co
lumbus. Isabella had van hem
geëist dat hij zich aan de letter
van dat verdrag zou houden. Zij
wilde geen problemen met haar
Portugese familie.
