Binnenland
Decentralisatie moeizaam
KWF start aanval op Simons
Hoe zit het ook alweer met die ecu?
Dinsdag 8 oktober 1991 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FR!SART (chef) PATRJCK VAN DEN HURK SJAAK SMAKMAN FRANS VISSER
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke Persdienst (GPD), Inter Press Service (IPS).
Zeggenschap over gymnastiekzaaltje inzet Haagse politieke strijd
Tijdens de Algemene Beschouwingen in de Tweede Ka
mer zal ongetwijfeld de decentralisatie van taken en
bevoegdheden van rijk naar provincies aan de orde ko
men. Dat proces gaat veel moeizamer dan verwacht.
Over het hoe en waarom, de kabinetstruc van het 'dub
bel bezuinigen' en de 'sterfhuisconstructie'.
«WILFRED SCHOLTEN
De directeur van de basisschool
in Ommen moet zich even ach
ter het oor hebben gekrabd
hebben toen hij die brief uit
Zoetermeer kreeg. Wat moet je
daar nu mee aan? Vraag je ais
school bij het ministerie van
onderwijs beleefd toestemming
voor een simpele uitbreiding
van het gymnastieklokaal met
50 vierkante meter, krijg je een
onvervalst staaltje ambtenaren
dom retour.
De directeur leest de brief nog
eens over. Maar het staat er
echt: helaas kan niet aan het
verzoek worden voldaan. Op
grond van het Bouwbesluit IS-
OVSO en besluit WBO kan de
directeur kiezen: óf het gymnas
tieklokaal wordt 152 vierkante
meter groter, óf de school in
Ommmen moet het met de hui
dige krapte doen.
Vrijheid
„Kijk", zegt het Kamerlid De
Cloe (PvdA) als hij zijn Kamer
vragen over dit voorval van zijn
bureau pakt. „Dit toont toch
overduidelijk aan dat gemeen
ten veel meer vrijheid moeten
krijgen om zelf beleid te bepa
len. Want waarom moet een
ambtenaar in Zoetermeer met
strikte regels in zijn hand beslis
sen over een gymnastiekzaaltje
in Overijssel? Dat kan iedere ge
meente toch zelf?"
Het zijn voor De Cloe retori
sche vragen. De Brabantse par
lementariër is al jaren overtuigd
van de noodzaak van decentra
lisatie van taken en bevoegdhe
den naar provincies en gemeen
ten. En ook elders in de politiek
belijdt men al jaren dat 'Den
Haag' veel te veel regelt voor
'het land'.
Jarenlange voornemens heb
ben tot nog toe echter vrijwel
geen noemenswaardige overhe
veling van taken en geld naar de
'lagere' overheden opgeleverd.
Haagse, departementale mach
ten en politieke onwil hebben
daadwerkelijke uitvoering altijd
geblokkeerd.
Ook de papieren afspraken in
het regeerakkoord van het kabi-
net-Lubbers/Kok over aanzien
lijke decentralisatie leken gedul
dig te zijn. Léken. Want de plot
selinge noodzaak om 's rijks fi
nanciën op orde te brengen bij
de Tussenbalans heeft grote ge
volgen voor het binnenlands
bestuur. Het rijk moest maar
eens flink wat taken afstoten.
Dan kon er gelijk een doelma
tigheids-korting van zo'n 550
miljoen gulden worden inge
boekt, zo dacht het kabinet in
februari van dit jaar.
En zo geschiedde. Staatssecre
taris De Graaff-Nauta van Bin
nenlandse Zaken ging aan tafel
zitten met vertegenwoordigers
van provincies en gemeenten
om over rijkstaken te spreken
die eventueel 'overgenomen'
zouden kunnen worden. Het re
sultaat: een pakket aan over te
dragen taken ter waarde van 8,5
miljard gulden. Een 'toevallig'
werd het te bezuinigen bedrag
ook nog keurig gehaald.
Te mooi voor woorden dus.
Als de plannen die er nu liggen
werkelijkheid worden, kan te
recht gesproken worden van
een politieke aardverschuiving.
Een revolutionaire stap in het
staatsbestel waarin veranderin
gen doorgaans met muizestap-
jes plaatsvinden. Zal het dan
eindelijk gaan lukken?
„Nou, ik sluit niet uit dat dat
de provincies zeggen: zo hoeft
het niet van ons. We doen niet
mee". De secretaris van het In
terprovinciaal Overleg (IPO) ge
looft nog niet in de revolutio
naire overdracht van taken. Van
Leeuwen is teleurgesteld. Na
tuurlijk, het bedrag van 8 mil
jard gulden is prachtig, maar
daarvan is slechts 300 miljoen
bestemd voor de gezamenlijke
provincies. Een schijntje, zo
meent het IPO. Samen met de
Vereniging van Nederlandse
Gemeenten (VNG) had het IPO
voorstellen ingediend voor een
bedrag dat maar liefst drie maal
zo hoog was: 25 miljard gulden.
De vertegenwoordigers van
de lagere overheden voelen zich
door het kabinet in hun hemd
gezet. Nu hebben ze eens hun
nek flink uitgestoken met het
noemen van taken die het rijk
beter aan hen zou kunnen over
dragen en wat doet het kabinet?
„Uit de etalage van 25 miljard
gulden koos het rijk slechts
boodschappen voor iets meer
dan 8 miljard gulden net ge
noeg om volgens eigen rekenre
gels die bezuiniging van 550
miljoen uit de Tussenbalans te
realiseren", aldus IPO-voorzit
ter Beelaerts van Blokland, die
als Commissaris der Koningin
in Utrecht zulke harde taal
doorgaans niet bezigt.
Ook de gemeenten zijn onte
vreden over de kabinetsvoor
stellen. „Volstrekt ontoerei
kend", zegt VNG-woordvoerder
Meijer. Natuurlijk zitten er veel
krokodilletranen tussen. Meijer
geeft zelf al toe dat „het woord
'tevreden' niet past bij een lob
by-organisatie als het VNG".
Maar naast de beperktheid van
het pakket, hebben de provin
cies en gemeenten inhoudelijke
kritiek.
Verbaal'
Die kritiek snijdt hout Kern: de
'bestuurlijke vernieuwing* die
het kabinet op het oog heeft is
slechts verbaal. Bovendien be
zuinigt het kabinet zonder blik
ken of blozen dubbel op de toe
komstig af te stoten budgetten.
Om met het eerste te begin
nen: het pakket voorstellen is
vrij willekeurig gekozen. Wat de
(kabinets)visie achter de plan
nen is blijft onduidelijk. Som
mige onderwerpen worden op
de lijst 'te decentraliseren' gezet
en anderen op de lijst 'nog te
onderzoeken onderwerpen' of
'af te wijzen voorstellen'. Maar
waarom bepaalde onderdelen
van bijvoorbeeld jeugdhulpver
lening wel overgeheveld kun
nen worden en andere andere
delen onderzocht of zelfs
meteen worden afgevoerd, blijft
eveneens duister.
Een ander punt van kritiek is
de beleidsvrijheid. Overdragen
Het verbouwen van een gymlokaal blijkt door de decentralisatie van overheidstaken meer dan eens zeer ingewikkeld.
Ar -
UNITED PHOTOS DE BOER
van bevoegdheden is mooi,
maar als het rijk daarbij karre-
vrachten regels stelt, schiet je er
nog weinig mee op. Tenslotte is
het opvallend dat het kabinet
nu tevreden is met het decen
tralisatie-pakket en dat een re
kensommetje leert de 550 mil
joen gulden aan 'doelmatig
heids-korting' slechts bij toeval
wordt gehaald. Het kabinet
hanteert daarbij de (onbewe
zen) stelregel dat gemiddeld bij
de uitvoering door de lagere
overheden 7,5 procent te bespa
ren valt. IPO en VNG weigeren
om die reden hiermee akkoord
te gaan.
Sterfhuisconstructie
Echt onverkwikkelijk is dat het
kabinet in veel posten die voor
decentralisatie in aanmerking
komen, nog even snel het mes
heeft gezet. Globaal is er op de
ze manier zo'n 260 miljoen gul
den 'dubbel bezuinigd'. Dat
blijkt uit vergelijking van een in
tern ministerraadsstuk van juli
dit jaar en een latere versie die
in augustus naar de Tweede Ka
mer is gestuurd. Een 'fraai'
voorbeeld daarvan is de post
'openluchtrecreatie' (naar pro
vincies): in juli was er nog 49
miljoen gulden voor beschik
baar; de provincies krijgen deze
taak overgedragen met het uit
gemergelde bedrag van 14,7
miljoen gulden erbij.
De boze en teleurgestelde
houding van provincies en ge
meenten is op deze manier te
begrijpen. Het IPO spreekt in
sommige gevallen dan ook van
een 'sterfhuisconstructie'. Over
te dragen en uitgeklede posten
worden aan de lagere overhe
den gegund. Desondanks blij
ven IPO en VNG in werkgroe
pen met het kabinet in gesprek
om zo veel mogelijk nieuwe ta-
ken binnen te krijgen.
Gelukkig voor hen houdt de
Tweede Kamer de operatie
angstvallig in de gaten. Het al
genoemde Kamerlid De Cloe
heeft met succes geëist dat de
uitkomst van het beraad tussen
kabinet en IPO/VNG naar de
Kamer werd gestuurd. Eind de
ze maand wordt er met de
staatssecretaris over gesproken.
CDA-woordvoerder Koetje
houdt ook de kritische vinger
aan de pols. Beide regeringspar
tijen willen bovendien dat na
een forse eerste decentralisatie-
stap, snel een tweede zal vol
gen.
Het is al met al moeilijk te
voorspellen wanneer onze
schooldirecteur in Ommen zon
der problemen zijn gymnastiek
lokaal kan uitbereiden met de
gewenste 50 vierkante meter.
Afgezien van alle hindernissen
die nog moeten worden geno
men is er de vraag of het daarna
allemaal zo paradijselijk wordt.
Want wie kan de garantie geven
dat de provinciale of gemeente
lijke ambtenaar die in plaats
van de rijksambtenaar de be
slissing moet nemen, het beter
doet? Die vraag blijft in de dis
cussie hardnekkig afwezig.
Europese Week tegen Kanker in teken rookverbod
DEN HAAG GPD
Het KWF, de Nederlandse Kan-
kerbestrijdingsorganisatie, is de
Europese Week tegen Kanker
begonnen met een uitval
staatssecretaris Simons
volksgezondheid. De bewinds
man roept de boosheid van de
kankerbestrijders over zich af,
omdat hij het kabinet niet zo
ver kan krijgen tabaksreclame te
verbieden.
Nederland behoort tot de vier
landen in de Europese Gemeen
schap die dit verbod niet willen.
De rest van de EG is voor. De
schatkist krijgt per jaar ruim 2,6
miljard gulden binnen aan ac
cijnzen op tabaksprodukten.
Vanwege dit economische as
pect neemt het kabinet geen of
ficieel standpunt in over het re
clameverbod. Blijkens eerdere
uitlatingen voelt Simons zelf er
wel voor, maar krijgt hij dat niet
voor elkaar. Vooral omdat de
ministers Kok (financiën) en
Andriessen (economische za
ken) zich ertegen verzetten.
Het KWF verwijt Simons half
slachtigheid en vraagt hem het
standpunt van Nederland om te
buigen in de richting van de
EG-meerderheid. Simons voert
nu een inconsequent beleid, al
dus het KWF. Vanwege de hoge
opbrengst van tabaksprodukten
wordt de reclame gedoogd, ter
wijl het tabaksverbruik duizen
den doden per jaar eist. Tegen
over de vele miljarden voor de
staatsruif staat het schamele be
drag van elf miljoen gulden per
jaar dat voor de Europese Wee-
ek tegen Kanker in 12 landen
beschikbaar wordt gesteld, al
dus het KWF.
De afschaffing van tabak zou
het kankersterttecijfer volgens
schattingen met een derde
doen verminderen. Met haar
et voor reclame
iaksindustrie de
jeugd van Europa over met ro
ken te beginnen, stelt het KWF.
Tabaksreclame levert op die
manier een bijdrage aan het
vroegtijdig overlijden van bijna
een half miljoen Europeanen
per jaar. Het zijn Engeland, De
nemarken en Duitsland, die
met Nederland, het aan banden
leggen van de tabaksreclame
toch tegen houden.
„Iedere minister van volksge
zondheid die niet alles in het
werk stelt om de enorme sterfte
door roken te voorkomen is
hiervoor medeverantwoordelijk
en daardoor ongeloofwaardig in
zijn functie geworden", aldus
het KWF in een harde brief aan
de bewindsman. Het schrijven
wordt ondersteund door de
Stichting Volksgezondheid en
Roken en werd bekend tijdens
de start van de Europese Week
tegen Kanker. Bij de officiële
presentatie mocht de brief niet
aan Simons worden overhan
digd. Ook weigerde hij na af
loop op de brief van het KWF in
te gaan.
De staatssecretaris begroette
wel instemmend het verschij
nen van het nieuwe KWF-tijd-
schrift 'OverLeven'. Het blad,
dat in een oplage van ruim
20.000 vier maal per jaar ver
schijnt, is bestemd voor de
wachtkamers van de huisartsen.
Korte artikelen zullen de be
langrijkste onderwerpen op
kankervoorlichtingsgebied be
handelen. Het eerste nummer
staat in het teken van vroege
opsporing en bevolkingsonder
zoek.
Die onderwerpen staan ook
centraal in de Europese Week
tegen Kanker, die nog tot en
met zondag 13 oktober duurt.
LEIDEN PASCALE CAPFTTI
Dat de eenwording van Europa
dichterbij komt, weet bijna ie
dereen. Maar dat dit bijvoor
beeld betekent dat de grenzen
niet helemaal opengaan, is voor
velen onbekend. Ook slimme
rikken die een goedkope Merce
des in Duitsland willen kopen
en de slag van hun leven den
ken te gaan slaan, komen be
drogen uit.
leonieke Samsom weet het
allemaal te vertellen. Als pro
jectleider werkt de 26-jarige his
torica sinds een half jaar bij de
Eurolijn: een telefoonvraagbaak
over Europa 1992 en alles wat
daarmee samenhangt.
Sinds de spot van de Eurolijn
in juli vijf avonden per week op
de televisie werd uitgezonden,
stromen de telefoontjes binnen.
De vragen top-4: Hoe kan ik een
eigen bedrijf in het buitenland
opzetten? Hoe kom ik aan werk
in het buitenland en hoe zit het
met mijn verblijfsvergunning?
Wat gebeurt er met de invoer
rechten, de btw en de accijnzen
na 1992? En: hoe zit het nou
met die ecu? Het kantoortje van
de Eurolijn zetelt vanaf juli 1989
in Leiden, op de bovenverdie
ping van het distributiecentrum
van de Staatsdrukkerij-Uitgeve
rij (SDU-DOP).
Het Nederlandse voorzitter
schap van de EG per 1 juli en de
naderende openstelling van de
grenzen, waren aanleiding om
ook de burgers bewust te ma
ken van de consequenties en de
mogelijkheden die Europa na
1992 biedt. Dit leidde tot een
enorme stijging van het aantal
telefonische vragen. Was dit
aantal in mei nog maar 34, in
juni bedroeg het aantal tele
foontjes al 79 en in juli nam het
toe tot 381 bellers. In augustus
was de belangstelling wat min
der: 194 verontruste, nieuwsgie
rige, leergierige, zenuwachtige
of dollartekens in de ogen heb
bende bellers.
Samsom: „De kennis zelf
hebben wij niet in huis, we vor
men slechts het opvangnet voor
vragen van particulieren. We
kunnen mensen meteen door-
pluggen naar instanties die wel
met de vraag uit de voeten kun
nen. Hierdoor raken de vragen
stellers niet verstrikt in het web
van een ministerie waar ze
steeds worden doorverbonden
en aan het eind niet meer weten
met wie zij nu eigenlijk hebben
gesproken." Een kamelendrijver
uit Italië die zijn beesten naar
Nederland wil halen en piekert
over hoe dat moet, wordt door
gestuurd naar Landbouw en
Visserij. Een ondernemende im
ker die zijn bijenvolk in honing
rijk Frankrijk wil laten werken,
vraagt of hij invoerrechten moet
betalen. De mari krijgt een spe
cialist van het ministerie van fi
nanciën aan de lijn. Een para
normaal genezer die geld ruikt
in Duitsland en daar een eigen
praktijk voor ogen heeft, vraagt
zich af of in dat land dezelfde
voorschriften als in Nederland
gelden. De Eurolijn-telefonistes
verwijzen de man naar de Duit
se ambassade.
Zenuwachtige omaatjes die
hun geld in een oude sok of on
der het matras bewaren, kun
nen door de beide dames zelf
worden gerustgesteld. Zij hoe
ven niet bang te zijn dat de Ne
derlandse gulden wordt afge
schaft en dat hun spaargeld
waardeloos wordt als de ecu is
ingevoerd.
Een 'mistery man' of 'woman'
moet voorkomen dat de aan
dacht van de telefonistes ver
slapt. Periodiek verricht de
Rijksvoorlichtingsdienst onder
zoek naar de werkwijze en doel
matigheid van de vraagbaak
„Een soort privé-detective legt
ons een vraag voor", zegt
Samson, „Wanneer er wordt ge
beld, door wie en met wat voor
vraag men bij ons te rade komt,
weten we echter niet."
KOKANJE
De Kinderboekenweek die vorige
week van start is gegaan heeft
nu ook haar eigen rel. Zoals er
in het verleden veel te doen is geweest om
sommige geschenken in de literaire Boe
kenweek, zo is er nu heisa ontstaan rond
'Het wonder van Frieswijck' van Thea Beek-
Het boek zou een racistische lading heb
ben. In het weekeinde verscheen er een
donkerhuidige dame van een anti-racisme
comité in het Jeugdjournaal met de mede
deling dat men kinderen van deze tijd niet
mocht lastigvallen met de vooroordelen uit
een vroegere tijd. En gisteren las ik in de
Volkskrant een boos stuk van een onder
wijskundige die niet begrijpt waarom onze
huidige „multi-etnische samenleving" met
een dergelijk racistisch produkt wordt op
gezadeld.
Deze reacties doen mij sterk denken aan de
protesten die in de weken voor vijf decem
ber altijd weer te horen krijgen. Net als het
Sinterklaasfeest zelf, behoren die langza
merhand tot onze folklore. Ook dan ergeren
de anti racisme comité's en de onderwijs
kundigen zich aan de figuur van Zwarte
Piet, in wie zij een slaaf en een karikatuur
van de neger herkennen. Volkskundigen
zijn het daar overigens niet mee eens. Vol
gens hen is hij een overwonnen duivel die
tot knecht is gedegradeerd.
In 'Het wonder van Frieswijck' gaat het niet
om Sinterklaas en Zwarte Piet, maar om
een Portugese koopman en zijn negerslaaf-
je Danga. Zij stappen in 1470 door de stads
poort van Kampen en verwekken daar grote
opschudding.
„Het is een duivel aan een ketting', riep e
visverkoper.
de zonde", gilde e
Die reacties zijn heel normaal in een chris
telijke gemeenschap die nog nooit eerder
een neger had gezien. Voor christenen is
zwart de kleur van het kwaad en de zonde.
Afrika werd dan ook eeuwenlang als een
vervloekt continent gezien, waar de afstam
melingen van Cham en Kaïn woonden. De
zwarte huidskleur was een Kaïnsteken. Het
was dan ook de taak van de zending en de
missie om licht in deze duisternis te ontste
ken.
Danga wordt pas echt een mens als hij
Gods genade deelachtig wordt: „Een neger
over wie Onze lieve Vrouwe zich had ont
fermd kon geen duivel zijn!" Daar gaat het
natuurlijk om Danga heeft een ziel en
dus kan hij bekeerd worden.
Vanwege de contacten met Afrika was men
in de vijftiende eeuw in Portugal al goed be
kend met zwarte mensen. Zodra zij gedoopt
waren, kwamen zij bij rijke families als slaaf
in dienst. Later vermengden zij zich met het
Portugese volk.
De Europeanen vergaapten zich niet alleen
aan de Afrikanen, maar later ook aan de In
dianen die Columbus meebracht. Weer la
ter was dat het geval bij de Zuidzee-bewo-
ners die door de ontdekkingsreizigers Cook
en Bougainville mee aan boord waren ge
nomen. In de vórige eeuw was het zelfs heel
normaal om 'wilden' op wereldtentoonstel
lingen of bij speciale shows, die door het
land reisden, aan het publiek te tonen.
Niet alleen de Europese reizigers stonden
paf van de primitieve volken die zij in verre
streken tegenkwamen. Ook die volken zelf
schrokken zich een hoedje. Kon je wezens
met een blanke huid en blond haar wel tot
het mensdom rekenen? Wat waren het, de
monen of goden? Iedereen wil die blanke
huid aanraken en later op de avond kijkt de
hele kampong gespannen toe of de vreem
deling voor het slapen gaan ook zijn blanke
vel zal uittrekken.
Wat de critici Thea Beekman verwijten is
dat zij een realistisch beeld schildert van de
zeden en gebruiken in voorbije tijden. Dat
beeld strookt niet met de idealen van de
huidige multi-etnische samenleving. De
zaak is uiteraard dat dergelijke idealen en
een dergelijke samenleving vroeger niet be
stonden.
Wie die idealen moedwillig op het verleden
gaat projecteren, doet aan geschiedverval
sing.
Je kunt je natuurlijk wel de vraag stellen of
het verstandig is om in deze tijd van 'toene
mende vreemdelingenhaat', zoals de brief
schrijver het uitdrukt, een dergelijk boek als
nationaal geschenk uit te kiezen. Wat had
men dan gewild? Een bloemlezing uit Ot en
Sien of uit Dik Trom? Een herdruk van 'De
brave Hendrik'?
Nee, het is heel goed dat kinderen weten
hoe hun voorouders leefden en hoe zij
dachten. Dan mogen zij proberen om het
beter te doen.
GERRIT JAN ZWIER MEDEWERKER
