Kunst
'Liefdesgedichten waren te persoonlijk'
99
99
49
9?'l
Kamermuziek
met warm hart
De nieuwe Janis lan:
jazzy en zelfverzekerd
Leidse antiquariaten:
niet stoffig, niet duur
PREI
Maandag 7 oktober 1991 Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKJA STOEUNGA Eindredactie: PAUL DE TOMBE Vormgeving: PIET KOOREMAN
6
J ANIS IAN is terug en de Leidse Schouwburg heeft 'DE SPIECEL der Klassieke Chinese Poëzie', sa-
dat zaterdag geweten. Een feest van herkenning mengesteld en vertaald door de Leidse sinoloog
en tegelijkertijd een kennismaking met een nieu- Wilt Idema, beleeft deze maand een tweede druk.
we, zelfverzekerde en zeer muzikale Janis lan. Zeer ongewoon voor een dergelijke bloemlezing.
NIEUWSLIJN
Sovjetzanger tijdens concert vermoord
MOSKOU De populaire Sovjetzanger Igor Talkov is gisteren
doodgeschoten tijdens een concert in St. Petersburg, zo heeft
het Sovjetpersbureau Tass gemeld. Een onbekende schoot de
33-jarige Talkov precies in het hart. Er ontstond paniek na de
moordaanslag en de dader maakte daarvan gebruik om te ont
komen.
Koning leidt Taiwanese dansgroep
HAARLEM De Nederlandse danser en choreograaf Leon Ko
ning (1947) is benoemd tot artistiek leider van het Kaohsiung
Contemporary Dance Theater in Taiwan, het eerste educatieve
dansgezelschap in het verre oosten.
Na zijn carrière bij het Nederlands Dans Theater en Het Natio
nale Ballet met het Hans van Manen-repertoire en karakter
rollen in Sleeping Beauty als zijn specialiteit werkt Leon Ko
ning sinds 1983 voornamelijk in Taiwan. Hij is er jarenlang als
docent en choreograaf verbonden geweest aan het National In
stitute of the Arts en het Cloud Gate Dance Theater.
Eerste cao danssector ondertekend
AMSTERDAM De Kunstenbond FNV en de werkgeversvereni
ging Direktie Overleg Dansgezelschappen (DOD) hebben zater
dag in Amsterdam de eerste cao voor de danssector onderte
kend. De cao, die op 1 november van kracht wordt, bevat de mi
nimum voorwaarden voor de danssector.
De ondertekening vond plaats tijdens een feestelijke bijeen
komst ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van het DOD. In
het DOD zijn acht van de negen structureel gesubsidieerde
dansgezelschappen verenigd, waaronder Het Nationale Ballet en
het Scapino Ballet.
Leidse sinoloog W. Idema maakt Spiegel Klassieke Chinese poëzie
„Hij kost minder dan twee cd-tjes en je hebt er een leven
lang plezier van." We hebben het hier niet over een
nieuw type haardroger maar over 'De Spiegel der Klassie
ke Chinese Poëzie', samengesteld en vertaald door de
Leidse sinoloog Wilt Idema. Het boek en dat is zeer
ongewoon voor een dergelijke bloemlezing beleeft
deze maand een tweede druk. Deze prachtige verzame
ling verzen laten de Chinese dichter zien als een wezen
dat met beide benen in het maatschappelijke leven staat.
Niks geen perzikbloesems en gelakte theeblaadjes met
vliesdun porselein. Dat 'lievige' en ijle beeld van de Chi
nese poëzie is door Westerse dichters in leven geroepen.
LEIDEN CEES VAN HOORE
Zondag 20 oktober Boekenstad
LEIDEN SASKIA STOEUNGA
Stoffige oude mannetjes en ho
ge prijzen. Dat beeld hebben
nog veel mensen voor zich als
ze denken aan een antiquariaat.
De Eerste Leidse Boekenzondag
op 20 oktober moet daarin ver
andering brengen. Alle boek- en
prenthandels in Leiden hebben
dan hun deuren geopend. En
zie: schone jongelingen met be
taalbare waar.
Antiquariaten, boekhandels,
bibliotheken en musea in Lei
den staan zondag 20 oktober in
het teken van boeken. Een spe
ciale route met plattegrond
moet de bezoeker naar alle ste
gen, straten en pleinen bren
gen, waar boeken te zien zijn. In
de Pieterskerk is een boeken
beurs met handelaren uit het
hele land. Organisator Chris
Uhlenbeck: „Leiden heeft een
grote variëteit aan instellingen,
die boeken bezitten. En in een
klein gebied zitten veel boek- en
prenthandels. Wij hebben ge
merkt dat een antiquariaat voor
veel mensen nog een hoge
drempel heeft. Je loopt er niet
zomaar binnen. Daar willen we
iets aan doen. We zijn niet stof
fig en wij zijn niet extreem
duur. Die zondag willen we dat
aantonen. Ieder op zijn eigen
Zo heeft Burgersdijk Nier
mans gratis taxatie van boeken
en prenten, liggen bij Brill de
klassieke boeken in de verkoop
en is bij Ukiyo-e Books en Hotei
Japanese Prints een gespeciali
seerd restaurateur aanwezig om
adviezen te geven.
Dit mooie initiatief van de an
tiquariaten heeft ook gehoor ge
vonden bij de musea. Ingrid
Moerman en Mia van Iterson
van het Museum de Lakenhal
hebben ook andere Leidse mu
sea bereid gevonden iets met
boeken te doen. Volkenkunde
heeft een kleine tentoonstelling
over de boekdrukkunst in Ja
pan, Korea en China. Oudheden
heeft 19e eeuwse steendrukken
van Egyptische voorwerpen uit
het museum in de verkoop en
in de Lakenhal staan de Leidse
drukkers, boekstempels en ste-
reotypplaten centraal.
Ook de gewone boekhandels
en bibliotheken laten zich niet
onbetuigd. Zij hebben eveneens
een speciaal boekenprogram
ma. In boekhandel Kooyker
leest de Leidse dichter Anton
Korteweg voor uit eigen werk en
in de openbare bibliotheek is
voor de jèugd de theaterpro-
duktie 'Zachtjes murmelt het
papier'. Slechts een greep
In de eerste drie decennia van
deze eeuw werden er in Europa
nogal wat gedichten vertaald
van Chinese dichters. Duitse
dichters als Bethge en Klabund
hebben deze Chinoiserie gesti
muleerd met hun werk- Idema:
„Sinds die tijd is er een verkeerd
beeld van de Chinese poëzie
ontstaan. Toen ik pas Chinese
poëzie begon te lezen, dacht ik:
het is zo weinig Chinees. Maar
later bleek me dat dat beeld van
perzikbloesems, porselein en
wat dies meer zij, door mensen
als Bethge en Klabund was ge
creëerd. Dan stond er bij een
bepaald gedicht dat het uit het
Chinees in het Duits was ver
taald, maar toen ik dat later
eens ging controleren bleek het
origineel nergens te vinden.
Ook veel Nederlandse dichter
hebben in de eerste helft van
deze eeuw Chinese gedichten
vertaald. Daarmee werd de in
druk gewekt dat die gedichten
toppers waren binnen de Chi
nese poëzie. In veel gevallen is
dat helemaal niet waar."
Wilt Idema staat in letterkun
dige kringen bekend als een
kenner als het gaat om het ver
talen van Chinese poëzie. In tal
van literaire tijdschriften en
bundels kunnen we lezen wat
hij heeft gepresteerd op dat ge
bied. Nu is er dan de kroon op
zijn werk: een bloemlezing zo
dik als een baksteen.
De auteur is zelf ook nogal
verbaasd dat het boek zo goed
loopt. „Ik ben zo'n vijftien jaar
geleden begonnen met vertalen
en het blijkt nu dat ik een be
scheiden publiek voor dit genre
warm heb weten te maken. An
ders kan ik deze tweede druk
niet verklaren."
De Chinese dichter wordt in
deze bloemlezing zoveel moge
lijk zelf aan het woord gelaten.
Natuurlijk komt er een grote
dosis vindingrijkheid kijken bij
het vertalen van dergelijk werk,
maar Idema heeft ervoor ge
waakt „de dichter te gaan ver
beteren."
Soms heeft hij de vrijheid ge
nomen om dingen te vereen
voudigen. Als een dichter bij
voorbeeld de naam van het pa
leis van die en die keizer noemt,
een naam die alleen de mensen
uit die tijd en die cultuur iets
heeft gezegd, heeft hij dat ge
woon vertaald met het woord
'paleis' of, als het beter uit-
W. Idema: „De klassieke Chinese dichter leverde wel commentaar op misstanden, i
buiten de maatschappij. Hij was geen rebel."
kwam, met 'lustwarande'. Het
boek moest vooral leesbaar blij
ven. De lezer moest zich niet
met een kapmes een weg hoe
ven te banen door een woud
van voetnoten.
Geen rebel
Idema heeft in zijn boek een zo
breed mogelijk overzicht van de
klassieke Chinese poëzie probe
ren te geven. „Daarnaast heb ik
ervoor gezorgd dat de belang
rijkste motieven in de klassieke
Chinese dichtkunst telkens
weer terugkomen. Op die ma
nier verduidelijken en verster
ken de verzen elkaar. Wat bij
voorbeeld telkens weer opduikt
is de trouw aan de vorst. En ook
de teleurstelling wanneer deze
de dichter onrechtvaardig be
handelt of slecht is voor de be
volking in het algemeen. Dat
wordt dan subtiel en met de no
dige eerbied geformuleerd. De
klassieke Chinese dichter levert
wel commentaar op misstan
den, maar hij stelt zich niet bui
ten de maatschappij. Hij is geen
rebel."
Hoe belangrijk de vorst voor
de dichters is, blijkt uit het le
ven van de dichter Wu Weiye,
die leefde van 1609 tot 1672. Na
misschien wel geschreven,
maar men nam ze niet op in de
belangrijke bloemlezingen uit
die tijd. Door de gevestigde
smaak werd dat onderwerp als
te persoonlijk beschouwd."
„De poëzie was een zaak van
heren van stand. Het hoorde bij
hun opvoeding. In je verzen kon
je laten zien wie je was. Je kon
er je diepste wezen in uitspre
ken tegenover de vorst. Poëzie
was erg belangrijk, vormde in
die tijd ook een onderdeel van
de staatsexamens. De meeste
gedichten werden voor bepaal
de gelegenheden geschreven.
Dat zie je in de titels van de ge
dichten terug. Veel gedichten
kun je dan ook beschouwen als
dagboekaantekeningen.
De vorm waarin zij zijn ge
schreven liet zich niet overbren
gen in het Nederlands. En ook
de klank ervan kon in de verta
ling niet gehandhaafd blijven.
Idema: „Het Chinees is een
toontaal en het stijgen of dalen
van de stem kan aan een woord
een totaal andere betekenis ver
lenen. Daarom is de klank van
deze poëzie niet in het Neder
lands te vangen. Ik heb dat ook
niet eens geprobeerd, want an
ders zou je een zeer gewrongen
poëzie krijgen. Als je weet dat
het woord 'herfst' in het Chi
nees dezelfde klank heeft als het
woord 'verdriet', dan begrijp je
de moeilijkheid. Ik ben bij het
vertalen zo dicht mogelijk bij
het origineel gebleven, als het
idiomatisch gezien
de zelfmoord van de keizer be
sloot ook hij zelfmoord te ple
gen. Maar zijn familie wist hem
er gelukkig van af te houden.
Telkens weer kom je dit loyali
teitsmotief tegen.
Echte liefdespoëzie, zoals wij
die kennen, tref je in de Chinese
poëzie maar zelden aan, vol
gens Idema. „Je hebt hier in Eu
ropa de zogenaamde hoofse
dichtkunst gehad, waarin de Nederlands was. Als je eenmaal
onbereikbare vrouw werd
bedongen. Het verlangen was
daarin een telkens terugkerend
motief. Dat soort verzen tref je
in deze verzameling bijna niet
aan. Die gedichten werden dan
gedicht aan het vertalen
bent, dan blijf je erover naden
ken. Ik ben blij dat ik geen auto
rij, want anders had ik zeker al
een keer tegen een boom geze
ten."
Amsterdammer
het meest
naar theater
Een Amsterdammer bezoekt
jaarlijks gemiddeld drieëneen
halve keer een theater- of mu
ziekuitvoering. Een Hagenaar
tweeëneenhalve keer en een in
woner van de stad Utrecht drie
maal. Rotterdammers gaan
minder vaak naar een voorstel-
het programma dat volgende ling: gemiddeld twee keer per
week samen met de wandelrou- jaar. Dit is af te leiden uit recen
te in de betrokken instellingen,
boekhandels en antiquariaten
zal liggen.
Volgens Chris Uhlenbeck gaat
deze dag veel bezoekers trek
ken. „Er is voor iedereen wat te
doen. Niemand hoeft zich aan
schema's te houden. De route is
zo gemaakt dat je overal kunt
beginnen en eindigen." En ook
de dagen, de weken of de
maanden erna kan spontaan
nog een boekenwandeling wor
den gemaakt. Maar niet op zon
dag, want dan wordt het alleen
maar etalages kijken.
AMSTERDAM ANP
Concertgebouw wil 1,5 miljoen
houd. Dat blijkt uit het beleids
plan voor de periode 1993-1996,
dat het Concertgebouw onlangs
bij de gemeente Amsterdam
heeft ingediend. Op basis van
de beleidsplannen van de
hoofdstedelijke kunstinstellin
gen moet de gemeente Amster
dam het eerste Kunstenplan
voor de periode 1993-1996 op
stellen.
Om de komende jaren een ver
antwoord artistiek beleid te
voeren, heeft het Concertge
bouw in Amsterdam jaarlijks
een half miljoen gulden nodig.
Daarnaast moet er een bedrag
van een miljoen gulden be
schikbaar komen voor het ver
richten van achterstallig onder-
te cijfers (over het seizoen '89-
'90) van het Centraal Bureau
voor de Statistiek over het be
zoek aan podiumkunsten in
Nederland. Dit betekent niet
dat in Rotterdam de zalen min
der vol zitten. Integendeel. Het
gemiddeld aantal toeschouwers
dat men aantrof, lag volgens het
CBS in Rotterdam juist hoog:
ruim vierhonderd bezoekers per
evenement, honderd meer dan Janis lan: aanvankelijk schuchter, maar eenmaal achter de piano jazzy en vol zelfvertrouwen,
in de overige drie steden.
Dat kan omdat er in Rotter
dam relatief weinig optredens
zijn, de grootte van de stad in
aanmerking genomen. Op iede
re honderdduizend inwoners
zijn er in Rotterdam slechts 450
uitvoeringen per jaar. Den Haag
neemt een middenpositie in
met 750, terwijl Utrecht en Am
sterdam op kop gaan met jaar
lijks 1050 en 1200 voorstellingen
per honderdduizend inwoners.
In hoeverre deze cijfers verte
kend worden door bezoekers
van buiten de stad, is niet be
kend. De gemiddelde Nederlan
der bezoekt volgens het onder
zoek van het CBS slechts één
keer per jaar een optreden.
^haagsë
^^^(geldigt/mwoensdag) i 1 -* l'i »V«
OVENVERSE
KRENTEN
BOLLEN
4 stuks
GEEN L39MAAR
0AGVERSE
KARNE
MELK
uterpak
GEEN MAAR
groente 4 FBun»F0
blanke
heel pond
GEEN.S9* MAAR
f-nlE SUPEBSlAUtH» J
MAGER
RUNDER- 1
GEHAKT h
heelkÏlo f
'Tattoo' gaat over een vrouw die
de Duitse concentratiekampen
heeft overleefd. De melodie is
typisch lan, de tekst ook. Een
luisterliedje waarbij de rillingen
over je rug lopen. 'Stolen fire' is
eveneens nieuw. Zij brengt het
onderkoeld, alsof ze een vuur in
zichzelf in bedwang moet hou
den dat elk moment naar bui
ten kan breken.
En dat gebeurt ook op een ge
geven moment: 'This House' en
'Cosmopolitan girl' zijn harde,
snelle nummers, waarin bassist lacht, maakt grappen, slaakt op-
taar. Ze loopt het toneel op, blik Chad Watson zijn instrument gewonden kreten en ramt erop
op oneindig, geen lachje kan de vrije loop kan laten. Het los op de piano. Het publiek
dreunt door tot in je ingewan
RECENSIE ANNEMIEK RUYGROK
Concert: Janis lan, première; met Janis lan,
zang, gitaar en piano; Ched Watson, bas;
Jim Brock, drums.
Gehoord zaterdag 5 oktober Leidse
Schouwburg.
Nog te horen in onder meer Haarlem:
10/10 Concertgebouw, Amsterdam:
12/10 oktober Stadsschouwburg, Rotter
dam: 14/10 Schouwburg en 23/10 Den
Haag, Circustheater
Het lijkt wel of ze niet durft,
aarzelt het podium te betreden.
Een kleine vrouw met een gi-
eraf. 'What about love', 'From
me to you', nummers waarmee den. En Ian zingt met een volu
me dat je trommelvliezen doet
knappen. Tussendoor weer die
ingehoudenheid
RECENSIE MONICA SCHIKS
Kamermuziek in de Lokhorstkerk. Jan
Sprank: hobo, Rien de Reede: fluit. Henk
Rubingh viool, Lucia Swarts: cello en Sie-
be Henstra: clavecimbel. Op het program
ma stonden werken van o.a. Janitsch. Te-
lemann, J.C. Bach en Handel
Gehoord op 6 oktober de Lokhorstkerk.
Leiden
Er zijn muziekliefhebbers die
zelden of nooit een concert be
zoeken. Zij stellen zich tevreden worden samengesteld
met de aanschaf van bijvoor
beeld cd's. Je kunt jarenlang
plezier beleven aan zo'n een
malige uitgave. Bij een concert
ligt dat heel anders. Eenmaal
geklonken is de muziek weg en
het geld op. Geluid is immers
een vluchtige materie.
Toch denk ik dat een concert
unieke kwaliteiten kan bezitten
die niet in een geluidsopname
te vangen zijn. De start van bo
vengenoemde kamermuziek
serie is daar een mooi voor
beeld van. Het beeld dat op
mijn netvlies is achtergebleven,
is dat van vijf musici die uiterst
geconcentreerd aan het spelen
zijn. Ze straalden als het ware
muziek uit, waaraan wij, luiste
raars, ons konden verwarmen.
De muziek was niet alleen te
horen aan hun spel, ze was bo
vendien zichtbaar in hun hou
ding en welhaast tastbare mate
rie geworden. Kortom het was
dubbel en dwars genieten.
Gelukkig waren er deze avond
n het 'vluch-
de kaartver
koop van het concert had zich
opgesteld die tot
dan écht los. Ze op de straat reikte. De ruimte
van het schuilkerkje was aange
naam vol. De programma's
raakten uitverkocht, zodat de
musici de werken zelf aankon-
tie opdoet, klinkt duidelijk door
in haar nieuwe bewerkingen
van oude nummers. Jazzy,
bluesy in 'The other side', ge
nietend van de muziek die zij
samen met haar begeleiders
maakt.
Wadson krijgt de kans zijn bas
in een solo te laten bonken,
Broek mag
een hele r
werking heeft gekregen, de bek
kens naar hartelust teisteren. En
lan zelf? Die
'Fly too high', dat veel liefhebbers
hardere be- tige moment"
Janis lan haar toernee opent c
die aan de zaal een enthousiast
applaus ontlokken. Ingetogen
zingt ze, een beetje meedeinend venteen', waarvan het publiek
op de muziek. Songs over verlo- natuurlijk smult. Maar dan
•Ktt£«n2N
r Stairenburgtoan 47 Zoetetmeer Croesmc*p4etn
i liefdes, over hunkering. Pas
na het derde nummer kan er
een opgelucht lachje af. Ze ken
nen haar nog, zelfs na tien jaar
weet lan met oude nummers te
boeien.
Na 'Jesse', ingehouden ge
zongen met een stem die nog
weinig aan kracht heeft inge
boet, barst het enthousiasme
los. Dan durft ze ook een nieuw
nummer naar voren te brengen.
„Het is vreselijk eng met
s te komen", bekent
ondeugend in Cosmopolitan
girl' over het bedrijven van sex
'with no shame, no pain, no
guilt', „want wij Amerikanen
schamen ons er nog steeds
voor. al doen we het wel."
Na de pauze zien we de nieu
we lan pas echt. Dan verruilt ze
de gitaar voor de vleugel, waar
op ze, klein als ze is, nauwelijks
bij de pedalen kan. Maar hemel,
wat weet ze die te bewerken. De
invloed van Nashville, waar ze
tegenwoordig woont en inspira-
kan er niet genoeg van krijgen.
Na de verplichte toegift moet en
zal er nog een volgen. Het wordt
The party is over', toepasselijk,
maar wél een meerstemmig
lied. Daarvoor is deze bezetting
te klein, maar geen nood,
Wadson neemt het met stem en
bas wel van het koortje over.
Janis lan is terug en de Leidse
Schouwburg heeft het geweten.
Een feest der herkenning en te
gelijkertijd een kennismaking
met een nieuwe, zelfverzekerde
en zeer muzikale Janis lan. Het
wachten is nu op haar nieuwe
album, dat volgend jaar uit
komt. Tot dan kan de liefhebber
nog uit de voeten met 'Uptil
now' een verzamelalbum van
bekende songs.
digden. Werken van achttiende
eeuwse componisten, Handel
en Bachs jongste zoon, Johann
Christiaan, die voor een belang
rijk deel geschoold zijn in Italië.
Beiden vestigden zich daarna
voorgoed in Engeland en ver
wierven grote bekendheid.
Door de grote variatie aan in
strumenten (fluit, hobo, viool,
cello en clavecimbel) kon een
zeer afwisselend programma
stuk
stuk aantrekkelijke compo
sities. Composities die waar
schijnlijk nauwelijks op cd zijn
opgenomen en die op het podi
um slechts zelden worden uit
gevoerd.
Wie heeft er bij voorbeeld ge
hoord van Johann Gottlieb Ja
nitsch (1708-1763), een min of
meer vergeten componist uit de
Berlijnse School. Zijn kwartet
voor fluit, hobo, viool en basso
continuo laat duidelijk de in
vloed horen van de 'Berlijnse'
Bach: Carl Philip Emmanuel.
Waar hoor je het prachtige
'concerto a quattro' in d kleine
terts van Handel? Drie instru
menten strijden met elkaar om
de aandacht. De cello met zijn
schitterende concertante partij
wint het grandioos van fluit en
viool'. Over elk van de gespeelde
werken zou een boekje te schrij
ven zijn.
Nög belangrijker dan de oor
spronkelijke muziek die ge
speeld werd, is de 'authentieke'
manier waarop dat werd ge
daan. Wat uiteindelijk van be
lang is op het podium, wat wér
kelijk telt, is het hart en het
hoofd van de musicus. Zij die
spelen met kennis van zaken,
met kunde en met een hart dat
open staat voor de muziek, zijn
werkelijk authentiek.
Rijksmuseum wil nieuw gebouw
toonstellingsgebouw op het
Museumplein dat eventueel ook
door de daar gevestigde andere
musea zou kunnen worden ge
bruikt. Ook wordt onderzocht of
voorverkoop van kaartjes een
oplosssing kan bieden voor de
rijen voor de kassa's. Tevens
wordt geconstateerd dat de faci
liteiten voor de museumbezoe
kers niet meer voldoen aan de
huidige normen. De verbou
wing van een aantal ingangen
kan hier voor een deel uitkomst
bieden.
Meer aandacht voor het behoud
van de eigen collectie, verbete
ringen aan gebouwen en in de
publieksbegeleiding en het be
perken van het aantal grote ex
posities tot één per jaar. Dat
zijn enkele van de beleidsvoor
nemens die het Rijksmuseum
heeft neergelegd in de beleids
nota 'Zorg voor de Nationale
Schatkamer' voor de jaren
1991-1999. In de nota pleit het
museum voor een nieuw ten-
