Feiten
Aristide
volgende slachtoffer
Op naar Waalse en Vlaamse republiek?
Nieuwe premier Zaïre werd tien
jaar lang door Mobutu vervolgd
Dinsdag 1 oktober 1991 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: ANDRJES DETMAR
EN MENINGEN
Haïti heeft na verdrijving dictator Duvalier nog geen politieke rust gekend
vorm van proces.
Nadat Aristide begin dit jaar zit
ting nam op de presidentiële
zetel, gemaakt door jongeren
uit een jeugdhuis waar hij vroe
ger werkte, kondigde hij het
ontslag aan van zes generaals,
aanhangers van de verdreven
Duvalier en diens opvolgers. Te
vens betuigde hij een soort lief
desverklaring aan het leger on
der leiding van opperbevelheb
ber generaal Hérard Abraham
die de putsch van Lafontant had
verijdeld. In een poging om het
gevaar voor eventuele nieuwe
staatsgrepen te bezweren, ver
hoogde Aristide de wedde van
de militairen en verbeterde hij
hun sociale voorzieningen.
Of hiermee de al lang voortsle
pende machtsstrijd binnen het
leger bezworen is, is een twee
de. Binnen het leger tierde de
corruptie altijd welig en officie
ren zouden het monopolie heb
ben op de levendige internatio
nale handel in cocaïne. De con
trole op deze handel was de af
gelopen jaren vaak de directe
aanleiding voor een coup. Het
leek niet waarschijnlijk dat de
militairen in het kader van Aris-
tide's campagne voor „recht
vaardigheid en doorzichtig
heid" hun lucratieve nering wil
den opgeven.
Ook heerste er onvrede over de
déchoukja-prakü)k waarbij bur
gers het recht in eigen hand na
men tegen Duvalier-aanhan-
gers. Een van de eisen van de
opstandige militairen was dan
ook dat er een einde diende te
komen aan het vermoorden van
„Baby Doc"-getrouwen met een
brandende autoband rond hun
nek, zoals generaal Alex Silva,
een van de coupplegers, van
morgen eiste.
Salaris
Zelf weigerde de president zijn
wettelijk bepaalde maandsalaris
van 10.000 dollar te aanvaarden
„in een land waar de mensen
geen werk en niet genoeg te
TOM JANSSEN
Shto VOOR VAK&ÊWÉGINO PAT PÉN UYl
INPÉRTOP P6 MIJNW GBtflïN Wn,
Couppogingen in Haïti zijn schering en
inslag. De staatsgreep tegen president
Jean-Bertrand Aristide is al de tweede dit
jaar. In januari, toen hij al tot president
gekozen was maar nog niet benoemd,
probeerden Aristide's tegenstanders door
een coup te verhinderen dat hij aan de
macht zou komen. Sinds de val van dicta
tor Jean-Claude Duvalier in 1986 is de rust
in Haïti nog niet weergekeerd. Sindsdien
zijn zeker al negen staatsgrepen of pogin
gen daar toe ondernomen.
DEN HAAG ANP
eten hebben". Westerse diplo
maten wezen er al eerder op dat
de verwachtingen van het volk
hoog gespannen waren dat het
alleen maar op een teleurstel
ling zou kunnen uitlopen. In het
armste land (6,5 miljoen inwo
ners) van het westelijk halfrond
ligt het gemiddeld inkomen op
nog geen zeshonderd gulden
per maand. De gemiddele le
vensverwachting is 55 jaar.
Onder ambtenaren heerste veel
onvrede omdat ze bang zijn
ontslagen te worden in verband
met hun steun aan de vorige
autoritaire leiders. Ondanks va
ge verklaringen van Aristide ge
durende de verkiezingscampag
ne over landonteigening, voerde
de president een gematigde po
litiek. Zijn regeerploeg bestond
uit een aantal gematigde minis
ters. Het woord „socialisme"
kwam na zijn aantreden niet
meer voor in het vocabulair van
de man die eens een „een
marxistische maniak" werd ge
noemd.
Drie jaar geleden verstootte de
priesterorde van Salesianen
Aristide omdat hij de klassen
strijd zou prediken. Gedurende
zijn studie in onder meer Rome,
Montreal en Griekenland ver
diepte Aristide zich toch vooral
in archeologie, theologie, bijbel
studie, psychologie en een
zestal talen.
De 38-jarige Aristide is de eerste
president van Haïti die demo
cratisch is gekozen. Nu is hij
dus ook het eerste democrati
sche gekozen staatshoofd dat
door geweld het veld moest rui
men. Langer dan acht maanden
heeft hij het niet uitgehouden.
Wegens zijn bescheiden boe
renafkomst en zijn niet aflaten
de strijd tegen de diepe armoe
de en welig tierende corruptie
in zijn land werd hij in februari
tijdens de verkiezingen door het
volk binnengehaald als de nieu
we Messias. Het feit dat de mili
tairen „de Verlosser der armen"
gisteren na zijn arrestatie aan
vankelijk wilden opknopen,
zoals in regeringskringen werd
gezegd, laat zien dat Aristide te
maken had met cynische tegen
standers hetgeen het ergste
deed vrezen.
Dat hij veel vijanden had. wist
de ex-priester al langer. „Er
worden complotten gesmeed....
De Macoutes willen me doden','
zei de tengere president deze
zomer nog. DcTonton-Macou-
tes, een verzamelnaam voor mi
litieleden van de ex-dictators
(vader en zoon) Duvalier en an
dere ondemocratische elemen
ten, hebben het al jarenlang op
hem gemund. Al zeven maal
hebben tegenstanders gepro
beerd om hem met mitrailleurs
en brandbommen uit de weg te
ruimen, maar zeven maal wist
de priester aan hun snode plan
nen te ontkomen.
Hakmessen
In september 1988 ontsnapte
hij ternauwernood aan de dood
toen aanhangers van Duvalier
tijdens een mis de kerk binnen
stormden en met hakmessen
een bloedbad aanrichtten onder
de gelovigen. Het drama bracht
Aristide tot tranen. „Een gevoe
ligheid voor het lijden van an
deren kwam aan het licht, zoals
bij Jezus die huilde over ander
mans leed", zei hij later.
De vroegere chef van de Tonto-
Macoutes, Roger Lafontant, had
tijdens de laatste verkiezings
campagne gezworen dat Aristi
de het presidentieel paleis niet
zou halen. Zijn coup, waarbij
dertig doden vielen, werd echter
neergeslagen en Lafontant
Etienne Tshisekedi,
de man die het
Afrikaanse land
Zaïre er na 26 jaar
dictatuur bovenop
moet helpen, on
derging tijdens zijn
strijd tegen presi
dent Mobutu Sese
Seko negen jaar ge
vangenschap, huis
arrest, verbanning
en marteling.
Tshisekedi werd op
14 december 1932
geboren in de stad
Kananga, in het
toenmalige Bel
gisch Congo. Hij
studeerde in 1961,
een jaar na de on
afhankelijkheid, als
eerste af aan de Lo-
vanium Universi
teit in de hoofdstad
Kinshasa als mees
ter in de rechten.
Aanvankelijk was
Tshikesedi een vol
geling van Mobutu,
die in 1965 door
een militaire staats
greep aan de macht kwam. In
1966 was hij met Mobutu me
de-oprichter van de regerende
Volksbeweging voor de Revolu
tie (MPR). Hij diende onder
Mobutu als minister van bin
nenlandse zaken, justitie, plan
ning en wetenschappelijk on
derzoek.
Tshisekedi tekende echter in
Etienne Tshisekedi, de nieuwe premier van Zaïre, scjhudt de hand van president
Mobutu (rechts)
sloegen hem in elkaar en mis- keerde later terug om onder
handelden zijn echtgenote. Zijn Mobutu premier te worden.
medewerkers vertellen dat hij
uit veiligheidsoverwegingen de
nacht steeds in een ander huis
doorbrengt.
Mobutu heeft altijd als geen an-
Tshisekedi heeft echter ver
klaard geen stroman van Mo
butu te zullen worden. Of hem
dat zal lukken is nog maar de
vraag. Zijn Unie voor Democra-
der kans gezien politieke rivalen tie en Sociale Vooruitgang heeft
voor zijn karretje te spannen. op politiek en economisch ge-
Zo werd Nguza Karl I Bond, de
1981 samen met dertien andere leider van de Heilige Unie x
voormalige parlementariërs een de Oppositie, een coalitie van
brief waarin kritiek werd g
spuid op Mobutu. Hij werd ge
arresteerd, kreeg huisarrest en
moest later de gevangenis in
waar hij werd gemarteld.
Na zijn vrijlating vorig jaar
drongen aanhangers van Mo
butu Tshisekedi's huis binnen,
tien partijen, tot tweemaal toe
gevangen gezet en vervolgens
gerehabiliteerd. Nadat het
doodvonnis tegen hem was uit
gesproken ontvluchtte hij het
land en schreef een boek met
de titel „Mobutu, of de belicha
ming van de Zaïrese ziekte". Hij
bied weinig in te brengen tegen
Mobutu's beleid. De belangrijk
ste programmapunten van de
partij zijn tot nog toe dat het
land weer Congo moet heten en
dat de oude nationale vlag in
ere moet worden hersteld, die
na de putsch van Mobutu werd
afgeschaft.
Jean-Bertrand
Aristide: lan
ger dan acht
maanden heeft
hij het niet uit
gehouden.
foto ap
draaide de bak in. Ooggetuigen
zeiden dat er gisteren ook bij de
gevangenis schoten vielen waar
hij gevangen zit. Niet duidelijk
is of hij werd vrijgelaten.
Nadat de januari-coup was
neergeslagen, koelde het volk
zijn woede op vermeende Ton-
ton-Macoutes en aanhangers
van Duvalier. Hierbij zouden
zeventig mensen zijn gedood.
Na de val van Duvalier steunde
Aristide de déchoukaj, het met
wortel en tak uitroeien van de
Duvalier-aanhangers. Later
leidde dit tot vervolging van de
Tanton-Macoutes en sprak Aris
tide zich uit tegen volkstribuna
len en veroordelingen zonder
België dreigt verder uiteen te vallen
Premier Martens vertelt de pers over de wijzigingen in zijn regering. foto belca
BRUSSEL HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
Functionarissen van de centrale
Sovjet-regering informeerden
onlangs belangstellend in Brus
sel naar de Belgische ervaringen
met federalisering. Zij dachten
daarvan iets te kunnen leren ten
behoeve van de hervorming van
de Sovjet-staat, nu vrijwel alle
deelrepublieken zich onafhan
kelijk verklaren.
Maar het lijkt er meer op dat de
Belgen het afgelopen weekeinde
het Sovjet -voorbeeld hebben
gevolgd. De partijen die de cen
trum-linkse coalitie vormen,
deden er tenminste alles aan
om de illusie van een Belgische
staat om zeep te helpen. Er be
staan geen Belgen, zo is wel
eens gezegd. Maar bestaat Bel
gië eigenlijk nog wel?
Dat België geen eenheidsstaat
meer is, was al lang bekend.
Walen en Vlamingen hebben de
laatste decennia stap voor stap
gewerkt aan een federalisering
van het land, waarbij steeds
meer bevoegdheden van de na
tionale regering naar de Waalse
en Vlaamse gewesten, elk met
eigen deelregeringen en -parle
menten. overgeheveld werden.
Maar men was het er steeds
over eens dat een aantal zaken
nationaal geregeld moest blij
ven, zoals het buitenlands be
leid, de defensie en de sociale
zekerheid. Na de gebeurtenis
sen van de afgelopen dagen is
echter zelfs die overeenstem
ming zoek en dreigt het land
uiteen te vallen. Op naar een
Waalse en Vlaamse republiek?
Grondwet
Het klinkt bizar, en dat is het
ook. Dat een regering in proble
men kan komen over wapenle
veranties aan een land in een
spanningsgebied, zoals Saudi-
Arabië, is op zich niet vreemd.
Maar dat orrt daartoe te kunnen
overgaan zelfs de Grondwet
wordt overtreden, is iets dat, zo
zeggen de Belgen zelf, alleen in
België kan.
Kortweg gaat het hierom: de
Waalse wapenfabrieken FN en
Mecar willen voor enkele hon
derden miljoenen guldens aan
geweren en munitie leveren aan
Saudi-Arabië en enkele Golfsta
ten. Dat levert werk op voor de
1500 werknemers. Meer nog: de
garantie dat beide (noodlijden
de) bedrijven voorlopig kunnen
blijven draaien.
Twee regeringspartijen, de
Vlaamse socialisten (SP) en de
Volksunie, een centrumrechtse,
Vlaams-nationalistische en pa
cifistische partij, voelden daar
niets voor. De Waalse socialis
ten en christendemocraten
staan op de bres voor de wa
penfabrieken en hun werkne
mers (kiezers), terwijl de Vlaam
se christen-democraten vooral
zwijgen.
Wekenlang is hierover onder
handeld en werd van alles wat
er niets mee te maken had erbij
gesleept. Zoals een overheids
opdracht voor de vernieuwing
van het Belgische telefoonnet,
uit te voeren door Vlaamse tele
communicatiebedrijven. Wij
geen wapenleveranties, dan jul
lie geen telefooncontract, dreig
den de Waalse partijen ronduit.
Om een kabinetscrisis te be
zweren, werd uiteindelijk voor
gesteld om de beslissing over
het afgeven van de wapenex
portvergunning aan de Walen
zelf over te laten. Men was toch
al van plan om het-handelsbe-
leid te federaliseren en dit be
sluit zou daarop alvast vooruit
lopen. De Walen dolblij, maar
vooral de Volksunie ziedend.
Die overheveling van het han
delsbeleid maakt immers deel
uit van een pakket met voorstel
len voor de derde fase van de
staatshervorming van België,
waarbij de gemeenschappen
nog meer bevoegdheden krij
gen. De Volksunie, die een van
Wallonië zo onafhankelijk mo
gelijk Vlaanderen wil, is groot
voorstander van die hervor
ming.
Met veel moeite (vanwege de
pacifistische grondslag) wilde
de VU dan wel instemmen met
de overheveling van het export
beleid, maar alleen als dan ook
meteen de rest van hel federali
seringspakket geregeld zou kun
nen worden. Daar voelden de
Walen noch de Vlaamse socia
listen nu voor en de VU stapte
zondag uit de regering.
In de overblijvende rooms-rode
coalitie werd afgesproken dat
voortaan speciale Vlaamse en
Waalse 'ministerscomités' kun
nen beslissen over dit soort za
ken. Is er een Waals handelsbe
lang in het geding, zoals nu, dan
beslissen de Waalse ministers
zelfstandig en is de nationale
regering gebonden aan dat be
sluit.
Oplossing
Grondwetspecialisten hebben
meteen al de vloer aangeveegd
met deze typisch Belgische op
lossing. Een deel van het kabi
net kan volgens hen nooit voor
de hele regering bindende be
sluiten nemen over onderwer
pen waar de rest van dat kabi
net het wellicht helemaal niet
mee eens is. De Belgische
Grondwet staat dat simpelweg
niet toe.
De vraag is hoe het nu verder
moet met de Belgische staat.
Verdere federalisering is onver
mijdelijk. Behalve het handels
beleid zullen ook de ontwikke
lingssamenwerking en wellicht
het landbouwbeleid een zaak
voor de deelregeringen worden.
Ook federalisering van de socia
le zekerheid en de volksgezond
heid staat Ier discussie.
Die laatste twee sectoren kun
nen door de Vlamingen ge
bruikt worden als een effectief
middel om de Waalse partijen
van verdere avonturen af te
houden. Het armere Wallonië
kan nooit zelf de financiering
van de sociale zekerheid en de
gezondheidszorg betalen als de
bijdragen van het rijkere Vlaan
deren wegvallen.
De overheveling van taken als
het landbouwbeleid van de na
tionale naar de deelregeringen,
zal tot de vreemde situatie lei
den dat België in het EG-land-
bouwoverleg straks door twee,
misschien drie ministers zal
worden vertegenwoordigd.
Zonder moeizame onderhande
lingen krijgt de EG er straks zo
ongemerkt een dertiende lid bij.
