Binnenland
Wim Kok redt
het, maar dan?
'Partij denkt te rozig over sociale zekerheid'
wm PW..
Vrijdag 27 september 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOCAN RONALD FRISART (chef) PATRICK VAN DEN HURK SJAAK SMAKMAN FRANS VISSER MARGOT KLOMPMAKER Vormgeving: ANDRIES DETMAR
4
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke Persdienst (GPD), Inter Press Service (IPS).
De PvdA staat aan de vooravond van wat ongetwijfeld
een van de moeilijkste en belangrijkste congressen voor
de Nederlandse sociaal-democratie gaat worden. Morgen
is het zover. Na weken van sussen, masseren en discus
siëren bij ontelbare bijeenkomsten in het land, moeten
de PvdA'ers in Nijmegen een duidelijk oordeel vellen
over hun leidsman en zijn beleid. De stemming zou ten
gunste van Kok zijn gedraaid. Maar ook als hij het redt,
gaat de PvdA moeilijke tijden tegemoet.
DEN HAAG HENRI KRUITHOF
Enkele weken geleden gaven
velen binnen en buiten de partij
nog maar heel weinig voor de
kansen van de leider. Algemeen
was de overtuiging dat hij de af
gelopen maanden had geblun
derd door akkoord te gaan met
het aanvankelijke voorstel om
het uitbundige gebruik van de
Ziektewet en de wao aan te pak
ken.
De manier waarop hij vervol
gens wijzigingen in die kabi
netsbesluiten bewerkstelligde,
dwong wel respect af. Maar
toen hij tegelijkertijd ook de
koppeling tussen lonen en uit
keringen liet vallen, waren de
rapen gaar.
Kok liet zich niet uit het veld
slaan, ofschoon hij op enig mo
ment wel heeft overwogen al
zijn politieke functies neer te
leggen. Jan Pronk, die vrij alge
meen als een van de verstandig
ste ministers uit het kabinet
wordt gezien, legde Kok echter
uit dat hij dat niet kon maken.
Dat zou vaandelvlucht zijn, zo
hield Pronk zijn leider voor. Dat
zou de vrijwel definitieve dood
van de partij zijn.
Aanval
Pronk legde uit dat Kok in
plaats van het veld te ruimen,
juist de aanval zou moeten kie
zen. Een advies dat Kok onmid
dellijk ter harte nam. Hij besloot
zelf het initiatief te nemen tot
een partijcongres, waarin het
vertrouwen in het tot nu toe ge
voerde kabinetsbeleid zou wor
den gevraagd. Morgen mogen
de geachte afgevaardigden in
Nijmegen 'ja' zeggen tegen Kok
en het beleid.
Want 'nee' is niet mogelijk.
Het beleid afwijzen, leidt tot de
totale ondergang van de partij.
Want niet alleen Kok is dan
weg, maar ook de PvdA-fractie
en het partijbestuur zouden in
dat geval eigenlijk niet veel an
ders kunnen dan hun biezen
pakken. Hebben zij zich immers
niet ook met huid en haar aan
de kabinetsvoorstellen ver
kocht?
Kok heeft een tussenweg ge
blokkeerd, die veel congresgan
gers eigenlijk zouden willen
gaan. Het liefst zou de PvdA-
achterban zaterdag het beleid
inzake Ziektewet en wao afwij
zen en het vertrouwen in Kok
als politiek leider uitspreken.
Maar dat gaat niet. Terecht
heeft Kok direct al met kracht
laten weten dat hij vertrekt als
zijn beleid wordt afgekeurd. Hij
kan ook niet anders.
Het is dan ook ronduit bela
chelijk om Koks stellingname
als chantage te betitelen, zoals
sommigen doen. Zij hebben ge
lijk als ze denken dat met de
door Kok aangebrachte koppe
ling tussen beleid en persoon,
de kans op verwerping van het
beleid tot vrijwel nihil is terug
gebracht. Maar daarmee is het
nog geen chantage. Het is in de
politiek heel gebruikelijk dat
een politicus verdwijnt als een
belangrijk onderdeel van zijn
beleid wordt afgewezen.
Wat morgen nog interessant
wordt, is niet de vraag öf Kok
voldoende steun zal krijgen,
maar hoe groot de meerderheid
wordt die hij achter zich krijgt.
Want kan een politiek leider
functioneren als hij nog slechts
kan rekenen op de steun van
zestig procent van zijn partij, of
zeventig, of vijfenzeventig?
Tot nu toe heeft de PvdA-lei-
de." zich angstvallig onthouden
van uitspraken in die richting.
Onmiddellijk na de uitslag van
het partijdebat, zal hij duidelijk
moeten maken of hij de aan
hang die hij krijgt voldoende
vindt om door te gaan.
Geweld
Er zal een enorm verbaal ge
weld vanaf het podium op de
duizend congresgangers neer
dalen om hen ervan te overtui
gen dat 'we nu als één man-
vrouw' achter Wim Kok moe
ten gaan staan. Hij is de man
die de partij uit het diepe dal
kan trekken. Hij is ook de man
die het CDA aankan, zo zullen
vele prominenten het congres
voorhouden.
Waarschijnlijk is dat waar.
Want wie zou, voor zover al
goede kandidaten te bedenken
zijn, de partij in de huidige cha
os nog willen leiden? Kok wel,
die kan niet anders, maar te
genkandidaten zullen er zeker
niet te vinden zijn.
Aan de andere kant heeft Kok
absoluut geen behoefte aan het
soort 'steun' dat hij deze week
kreeg van een groepje PvdA'ers
onder leiding van André van der
Louw. Wat Van der Louw met
zijn initiatief ook heeft bedoeld,
een coup tégen, of juist steun
vóór Kok, geen van beide is
prettig voor de leider. In het ene
geval wordt de oppositie ge
steund, in het andere lijkt het
op z'n minst dat Kok het niet al
leen aankan.
Maar het is twijfelachtig of
Thijs Wöltgens, die verwacht
dat Kok sterker te voorschijn
komt uit een goed verlopend
congres, gelijk krijgt. Het is al
lerminst zeker dat de discussie
na een onder zware druk tot
stand gekomen congres-goed
keuring, zal stoppen. Het veran
dert namelijk niet de mening
van de meerderheid van de
PvdA-achterban dat de wao-
maatregelen 'a-sociaal' zijn.
Het staat vast dat veel con
gresgangers morgenavond het
gebouw 'De Vereeniging' in
Nijmegen met een kater zullen
verlaten. Ze snappen heel goed
dat ze niet anders konden dan
Kok te steunen, maar van harte
gaat dat natuurlijk niet. Die col
lectieve kater zal op één of an
dere manier een uitweg zoeken.
(E)moties
Misschien gebeurt dat zelfs al
tijdens het congres. Na de dis
cussie over de wao en de Ziek
tewet, wordt er nog een paar
uur gedicussieerd over Troonre
de en Miljoenennota. Het is
heel goed mogelijk dat over een
heel ander onderwerp dan de
wao moties worden aangeno
men, die de bewindslieden en
de fractie in een heel pijnlijke
situatie kunnen brengen.
Natuurlijk mag het congres
best uitspreken dat de geplande
verhoging van het lesgeld met
driehonderd gulden onder geen
beding mag doorgaan. Dat heeft
de overgrote meerderheid van
de Tweede Kamer ook al ge
zegd, dus daar vloeit geen bloed
verhoging van 5,5 procent per
jaar geen doorgang mag vin
den? Óf als de PvdA-achterban
zich uitspreekt tegen de verho
ging van de tarieven van het
openbaar vervoer? Moet Kok
dan weer zeggen dat hij dat niet
meemaakt, en hoe geloofwaar
dig is hij dan nog?
Ook als dat allemaal niet ge
beurt, moet de PvdA oppassen
voor WD-achtige' toestanden.
De WD is na de kabinetscrisis
van 1989 diep gevallen. Daar
heeft de partij zich alleen maar
uit kunnen optrekken, omdat ze
geen regeringsverantwoorde
lijkheid meer draagt. De interne
discussie kon in alle rust wor
den gevoerd door de relatief
comfortabele positie in de op
positie.
Maar dat comfort is de PvdA
(nog) niet gegund. Terwijl zij re
geringsverantwoordelijkheid
draagt, zal zij een ingrijpende
inhoudelijke discussie moeten
voeren met een achterban die
met een kater rondloopt. Dat
kon wel eens een te zware op
gave worden.
Van Kemenade wil mét Kok grondige discussie over uitkeringsstelsel
BARTJOCHEMS
HENRI KRUITHOF
Het is roerig bij de PvdA-afde-
ling in Eindhoven. Het zaaltje
van de FNV is afgeladen met
merendeels 50-plussers. Ook
Jos van Kemenade, de Eindho-
vense burgervader en promi
nent lid van de PvdA, maakt de
vergadering van 'zijn' afdeling
mee. Zwijgend hoort hij de op
gewonden partijgenoten aan
over de wao en de 'chantage'
van partijleider Kok.
Verscheidene malen wordt
zijn naam gebezigd. In vragen
aan de voorzitterstafel, in ant
woorden van Tweede Kamerlid
jan van Zijl die vanavond voor
de leeuwen mag. Kritiek is er op
'de oude partijbonzen die het
de afgelopen weken niet kon
den nalaten karren met mest
over de partij uit de storten'.
Met enige regelmaat wordt ook
het rapport van het drieman
schap Wöltgens, Ritzen en Van
Kemenade over de toekomst
van de sociale zekerheid aange
haald. In 1984, bij de publikatie,
ging het zonder omwegen in de
PvdA-prullenbak, nu wordt het
aangehaald als een voorbeeld
van het toekomstgerichte den
ken van de sociaal-democraten.
„Dat rapport uit 1984, het
komt weer uit de la", zegt hij te
vreden. „Dat werkstuk is niet
heilig, maar je moet nu echt het
debat voeren over de sociale ze
kerheid. Over dat stelsel wordt
nog veel te rozig gedacht in de
partij. Er is niet gediscussieerd,
de voorlichting aan de leden
deugde niet, er is gebrek aan
coördinatie. Iedereen roept
maar wat. En de mensen die
voor de toeter (de microfoon,
red.) gaan, zijn vaak degenen
die niet voor de consequenties
hoeven te staan. Dat is te ge
makkelijk praten".
„De regeringsverantwoorde
lijkheid dwingt tot een discussie
over het sociale zekerheidsstel
sel. Kijk naar 1982, Den Uyl. Die
kreeg het ook voor zijn kiezen,
met zijn pogingen om de Ziek
tewet aan te passen. Maar óók
in de oppositie hadden we voor
deze maatregel moeten kiezen."
„De PvdA heeft sinds 1978 ei
genlijk in de oppositie gezeten.
De psychologieën daarachter,
die zieken door tot in 1981. Dan delijker naar voren komen,
regeren we even, maar dat leidt Toen werden we er weer af ge
er alleen maar toe dat de tegen- gooid, terug in de oppositie. En
stellingen met het CDA nog dui- de rest van de jaren tachtig heb
ben we ons niet druk gemaakt
over de sociale zekerheid. Dat
hoefde niet, we zaten immers in
de oppositie. Die opstelling, dat
is de makke geweest".
Alleen in 1984 leek het er
even op dat de PvdA uit eigen
beweging de discussie over de
sociale zekerheid aandurfde.
Maar dat rapport van Van Ke
menade, Ritzen en Wöltgens,
„dat ging huppekee de la in".
Volgens Van Kemenade een ka
pitale fout. „Hadden we maar in
de regering gezeten in de jaren
tachtig, dan hadden we wel
móeten nadenken over de toe
komst van het stelsel. Het is
jammer dat er geen tweede ka
binet-Den Uyl is geweest. In
een discussie over de sociale ze
kerheid kan het sociaal-demo
cratische geluid niet ontbreken.
In de jaren tachtig ontbrak het".
„Tijdens het congres draait
het in de eerste plaats om het
hernieuwen van het vertrouwen
in de politiek leider. Kok weg?
Hij mag er niet over piekeren!
Zo gemakkelijk is hij niet van
ons af! Dat zou de stemming op
het congres moeten zijn".
Voor Van Kemenade is daar
mee de kous zeker niet af:
„Daarna kan in de partij de dis
cussie eindelijk worden ge
voerd. De centrale vragen zijn
dan: waar liggen de grenzen van
de verzorgingsstaat, waar liggen
de grenzen van de solidariteit?
Praten over de herinrichting
van de samenleving, daar hoort
de sociaal-democratie bij te
zijn".
Krijgt Kok het vertrouwen van
het congres niet, dan klapt het
kabinet uit elkaar. Van Kemena
de waarschuwt: „Kies je nu voor
de oppositie, dan moet je er op
rekenen dat je daar langere tijd
blijft. Dan staat de PvdA op
nieuw aan de zijlijn. Dan wordt
er weer niet gediscussieerd".
Van een 'crisiscomité', zoals
voorgesteld door André van der
Louw, moet Van Kemenade
niets hebben. De partijleider
moet de crisis in de partij be
zweren: „Kok staat in de ring,
helpers weg".
Kok tijdens een van de partijbijeenkomsten over de plannen voor Ziektewet en wao.
KOKANJE
Naar aanleiding van
mijn stukje over
Mellie Uyldert kreeg
ik onder andere een brief van de
heer J. Daams uit Kortenhoef. In
de tijd dat hij nog redacteur was
van het blad Natura, het orgaan
van de Natuurhistorische Ver
eniging, stuurde de „toverkol
uit Blaricum", zoals hij Mellie
noemt, hem regelmatig het
door haarzelf volgeschreven
blaadje „De Kaarsvlam" toe.
Daarin stond bijvoorbeeld een
uitnodiging om op midzomer
avond op het gazon voor haar
huis te komen dansen. Voor
passende kleding witte hem
den zou worden gezorgd!
De briefschrijver legt er de
nadruk op dat deze natuurmys-
tica vele mensen op een dwaal
spoor heeft gebracht. „Zij be
weerde dat als je ziek was, je
maar in je tuin moest rondkij
ken. De plant die de kwaal kon
bestrijden, zou je dan wel vin
den. Ik weet van mensen die dit
advies opvolgden en doodziek
zijn geworden, omdat ze een
vergiftigde plant gebruikten.".
Mellie zelf is niet ontvankelijk
voor kritiek. Zij ziet zichzelf als
een door de goden begenadigde
zieneres. Niet voor niets is haar
naam afgeleid van Mellifica (ho-
ningdraagster). „Heel tepasse-
lijk", zei de nu 83-jarige eens te
gen een interviewer. „De bij
haalt het wezenlijke uit de
bloem en maakt het verteer
baar. Ik haal het wezenlijke uit
de dingen en probeer het voor
de mensen opneembaar te ma
ken".
Dat de richtlijnen van de ho-
ningdraagster wel eens heel ver
keerd kunnen uitpakken, zal
niemand verbazen die kennis
neemt van haar aanpak van
kanker en hersenvliesontste
king. Bij kanker dient men zich
allereerst met rauwkost te voe
den. Maar ook de geest moet de
strijd met de ziekte aanbinden:
„Als je ergens een gezwel hebt,
moet je je daarop concentreren
en denken dat het kleiner
wordt, kleiner, nog kleiner, het
verschrompelt en verdroogt
dan, en wordt nog kleiner als
je dat een paar keer per dag
doet, gaat het weg". De lijder
aan meningitis dient zijn pijnlij
ke hoofd drie keer per dag met
een stukje ijzer te bestrijken. De
volgende dag moet hij zijn
schedel tien keer met kalkwater
inwrijven, telkens met een half
uur tussentijd.
Een aantal jaren geleden werd
Mellie Uyldert aan het kruis ge
nageld door enkele critici die
zich grondig in haar boeken en
in De Kaarsvlam hadden ver
diept. Niet alleen schoven ze
een groot deel van haar ideeën
wereld terzijde als „hemelter
gende onzin", maar ze legden
ook de vinger op het racistische
gedachtengoed van de zieneres.
Het kwam dan ook niet als een
verrassing dat haar houding in
de oorlog pro-Duits was ge
weest. Het is nu eenmaal een
trieste waarheid dat het ge
dweep met Moeder Aarde een
onverkwikkelijke politieke scha
duwkant heeft. Dat gevaar
schuilt in de hele Romantiek,
waarvan de natuurbeweging
een uitloper is; een deel van dit
heldere bronwater is later naar
de poelen van het fascisme
weggestroomd.
In zijn brief wijst de heer
Daams nog op de zogenaamde
„signatuurleer", die bij natuur
genezers en kruidenvrouwtjes
veel aanhangers heeft. Zo zou
ogentroost een onovertroffen
oogwater zijn, omdat de blade
ren van dit plantje getooid zijn
met „oogvlekken". Een brouw
sel van judasoren (een zwam)
zou een effectief middel tegen
oorkwalen zijn. Van de stink
zwam, die de vorm van een fal
lus heeft, en die ontspruit aan
een slijmerig „duivelsei", kan
men een elixir maken die de vi
riliteit verhoogt.
Dit associatieve denken is al
heel oud. Een geleerde tovenaar
als Paracelsus, die in de zestien
de eeuw leefde, dacht ook in
signaturen. Met elke ziekte cor
respondeert een plant of mine
raal, en zo heb je paardebloem-
ziekten, knoflookriekten, zwa-
velziekten enzovoort. Voor Pa
racelsus was de natuur een ge
zonde apotheek en luidde de
naam van 's werelds beste apo
theker: God. Niet alleen Klazien
uit Zalk, maar ook Mellie Uyl
dert, zijn het wat dat betreft
roerend met hun grote voor
ganger eens.
GERRIT JAN ZWIER MEDEWERKER
