Kunst
'Je leeft niet in een lege wereld'
Concert der superlatieven
Materialenbelicht
bijzondere van het
alledaagse onvoldoende
Twijfel over 'nieuwe' Saenredam nog niet verdwenen
NIEUWSLIJN
Sjef Oltheten samen met zijn makker Ab Bolier aan het werk.
De employé's van de Leidse belastingdienst moeten deze
week behoorlijk zijn afgeleid van hun werkzaamheden.
Althans, diegenen die aan de achterkant van het gebouw
werken. Op het, aan een speelplaats grenzende, braaklig
gende terreintje was kunstenaar Sjef Oltheten bezig met
het testen van zijn touw-sculptuur 'Overspanning'. Wie
deze sculptuur van enige afstand bekijkt, ontdekt de vor
men van een moderne brug, zo'n brug van het type dat
twee Amerikaanse highways aan elkaar verbindt. De
overspanning wordt aanstaande donderdag boven de
Doelenbrug in Leiden aangebracht. Kunst dus. Maar
kunst van een verrassende speelsheid.
wilde organiseren is nu weer
bezig. Misschien dat het projekt
nu in 1993 doorgaat. Ik zal dan
natuurlijk meedoen, maar ik
kon niet langer wachten met
het uitvoe-
Er staat een vies windje op het
terreintje achter de belasting
dienst. Sjef Oltheten en zijn
makker in de kunst, Ab Bolier,
worden bijna gezandstraald tij
dens hun werk. Met een hand
schuin boven de ogen, bekijken
zij het bedrieglijke lijnenspel
van de touwen. Het is alsof hier
een werktekening is gemaakt,
met als grauw tekenpapier de
Hollandse lucht. De brug is ge
realiseerd, maar zonder de zwa
re materie die daar bij hoort.
We zien een uitgekiende touw
constructie, die wordt gesteund
door enkele bamboe-palen.
Deze palen zullen later op de
dukdalven aan weerszijden van
de Leidse Doelenbrug komen te
staan. Ze worden hoger dan ze
nu zijn, zodat het brugdek voor
verkeer en wandelaars vrij blijft.
Sjef Oltheten wordt al sinds
jaar en dag geboeid door brug
gen. „Vooral die moderne brug
gen, die webachtige staalcon
structies, fascineren mij. Als je
ze tegen de skyline ziet, maken
ze een iele indruk, maar ze zijn
buigzaam en zeer solide. Ik zou
dit ontwerp eerst maken in het
kader van het project 'Over
bruggen', je weet wel dat kunst
project dat een tijdje geleden is
afgeblazen omdat er geen geld
voor was. De stichting die dat
Sjef Oltheten maakt
'Overspanning'
voor Leidse Doelenbrug
mijn idee."
„Als je
het ontwerp
van 'Over
spanning'
op papier
ziet, word je
gek. Over
spannen
bijna, ja. Nu
het hier zo
staat, zit er
een derde dimensie in, kun je er
de diepte in zien en het telkens
wisselende spel van lijnen. Dat
lucht op. Ik werd er gewoon
doodnerveus van dat ik dit niet
kon uitwerken. Dit hier is nog
maar de try-out. Aanstaande
donderdag moet het echte werk
gebeuren. Dan gaan we de Doe
lenbrug met deze sculptuur
overspannen. De 'expositie',
waarvoor ik van de gemeentelij
ke instanties alle medewerking
heb gekregen, duurt maar een
dag. Maar de mensen zullen
niet weten wat ze zien."
Culturele Zaken is door Ol
theten niet ingelicht. Dat vond
hij niet nodig. Alles bij elkaar
komt het materiaal voor zijn
kunstwerk op zo'n 85 gulden.
Maar het denkwerk en de orga
nisatie die aan de totstandko
ming voorafgingen, zijn natuur
lijk niet in geld uit te drukken.
„Ik heb het touw op de kop ge
tikt in Katwijk. Dit is het soort
touw waarmee netten worden
geboet. Ik wilde eerst zwart
touw hebben, maar dat was er
niet. Nou ja, groen is ook mooi.
En het is sterk en veerkrachtig."
„Ik heb altijd een grote liefde
gehad voor ogenschijnlijk inge
wikkelde constructies. Met deze
constructie gaat het mij om het
beheersen, het afbakenen van
de ruimte met lichte middelen.
Ruimte innemen met wat je
maakt, en toch ook weer niet.
Als je om dit werk heen loopt
zie je telkens
lijnen ver
schuiven,
net als bij
een rasterfo-
to. Het
vloeit, maar
dan in stil
stand. In
combinatie
met de brug
en het water,
waarin de
het
strakke lij-
worden weerspiegeld, lijkt
me prachtig."
Spierenstelsel
De creatie van Oltheten ont
leent zijn spanning voor een
deel aan een al bestaand bouw
werk, te weten de Doelenbrug.
Dat vindt de kunstenaar geen
bezwaar. Integendeel. „Elk
kunstwerk moet je toch zien te
gen de achtergrond van wat er
al is. Je kunt als kunstenaar die
dit soort dingen maakt niet on
der de omgeving uit. Ik vind dat
niet erg: je leeft niet in een lege
wereld, zo is het toch."
Ab Bolier, ooit werkzaam in
de off-shore-industrie, helpt Ol
theten een handje. „Net als Sjef
ben ik helemaal gek van de aan
blik die grillige constructies als
boorplatforms en drijvende
bokken bieden. Al dat staal dat
als een soort spierenstelsel een
constructie bij elkaar houdt.
Mooi is dat. Ik help Sjef bij het
'doorrekenen' van deze con
structie en bij het ophijsen er-
Vindt Oltheten het niet jam
mer dat er maar weinig musea
zullen zijn die zoveel ruimte be
schikbaar hebben dat ze een
permanente plek kunnen bie
den aan zijn kunstwerk? Olthe
ten: „Nee hoor, als musea het
per se willen hebben, maken ze
wel ruimte vrij. Maar ik zie dit
werk toch sneller geadopteerd
worden door het bedrijfsleven.
Ergens op het dak van een par
keergarage of zo. Ik wou maar
dat ze dat deden, dan was ik in
een klap uit de sociale dienst.
Maar laten we nu eerst maar
eens kijken hoe het donderdag
gaat op de Doelenbrug. We be
ginnen donderdagochtend heel
vroeg en dan moet het kunst
werk in een paar uur staan.
Voor storm of zo ben ik niet
bang, samen met Bolier heb ik
het zo uitgekiend dat het kunst
werk ook bij extreme weersom
standigheden blijft staan. Of er
meeuwen op gaan zitten? Nee
hoor, die vogels doen dat niet
meteen. Die moeten eerst er
gens aan wennen en voor ze
aan die touwen gewend zijn is
het werk al weer weg."
Terwijl Oltheten en zijn com-
paan de steuntouwen rondom
de bamboepalen losmaken,
kijkt in het belastingkantoor een
bebrilde heer met aandacht toe.
Zijn mond staat open van ver
bazing. Hij is in de war. Wie
weet, ziet hij die hoge aftrekpost
op uw belastingaangifte straks
wel over het hoofd. Waar kunst
allemaal niet goed voor is.
Woensdag 25 september 1991
Dichtersmiddag Verbaal Signaal
LEIDEN Voor Verbaal Signaal' begint op zondag 29 septem
ber het nieuwe seizoen met een afwisselend programma met
drie dichters (Irun S., Laurens Boom en Arjan Doorgeest) en
twee flamencogitaristen (duo Benito Y Otto). Nieuw is dat er aan
het eind van de middag een klein open podium is waarvoor de
bezoeker zich tijdens de middag kan opgeven. Via deze weg
wordt de bezoeker de mogelijkheid geboden voor te dragen uit
eigen werk. Het programma vindt plaats in de salonzaal van so
ciëteit De Burcht aan de Burgsteeg 14 in Leiden. Aanvang 14.30
Legendarische gitaarhelden in Sevilla
BARCELONA Zo'n 25 legendarische gitaristen zullen van 15
tot en met 19 oktober aanstaande te zien en te horen zijn in de
Andalusische stad Sevilla. Daar vindt volgend jaar de 25ste We-
reldexpo plaats. Volgens de organisatie, onder meer verantwoor
delijk voor het concert ter ere van Nelson Mandela en het Pink
Floyd-concert in Berlijn, moet de concertreeks een eerbetoon
worden aan de creativiteit van de moderne muziek. Op de lijst
van artiesten staan gitaristen als Bo Didley, B.B. King, Dave Ed
munds, Steve Cropper, George Benson, John McLaughlin, Paco
de Lucia, Phil Manzanera, Roger McGuinn, Robbie Robertson,
Roger Waters, Richard Thomson en Joe Walsh. De concertreeks
zal door televisiestations over de wereld worden uitgezonden.
Eenmalig optreden van Seal
AMSTERDAM In het kader van zijn Europese tournee komt
Seal met zijn band naar Nederland voor een eenmalig optreden
op 18 november in het Amsterdamse theater Carré. De kaartver
koop voor dit concert begint aanstaande zaterdag bij alle beken
de adressen.
LaToya Jackson trekt flink van leer
BUSSUM LaToya Jackson deed onlangs al een pittig boekje
open over het helse leven binnen 's werelds meest muzikale fa
milie. Bij haar persontmoeting gistermiddag in Bussum ging de
oudere zus van Michael nog een stapje verder dan ze op papier
had durven gaan. Ze liet geen spaan heel van de superstrenge
opvoedingsmethoden van haar ouders en bevestigde andermaal
de incestueuze praktijken van haar vader. Haar openhartigheid
was stellig bedoeld om de aandacht te vestigen op haar zojuist
verschenen autobiografie 'The Controversial Expose Of Life In
The Jackson Family'. Het aankaarten ervan valt in Nederland sa
men met het verschijnen van LaToya's nieuwe single 'Sexbox',
waarmee ze wil aangeven dat ze meer wil zijn dan alleen een
aantrekkelijke verschijning. Dat eerder gecultiveerde imago
wordt door LaToya overigens wel opnieuw bevestigd met een
'onthullende reportage' in de komende Playboy, het pikante
maandblad waarvoor ze twee jaar geleden al eens uit de kleren
ging-
LaToya Jackson: autobiografie.
9
ONDANKS DE TALLOZE voorbeelden is het voor
veel mensen nog steeds moeilijk om te accepteren
dat als 'waardeloos' aangemerkte producten of
materialen tot kunstwerk worden verheven of dat
bestaande objecten een andere functie krijgen.
Expositie: 'Materialen' van Stephine van
Gennip.
Te zien: t/m 19 oktober, ma. t/m vr. van
10-22 uur, za. vanaf 19.00 uur en zo. van
14-17 uur LAK-Galerie. Cleveringaplaats
Leiden.
De solo-ex positie van Stephine
van Gennip bij het LAK heeft als
sleutelwoord 'materialen' mee
gekregen. Al geeft deze titel wei
nig van de inhoud van de ten
toonstelling prijs, hij zegt veel
over de aard van haar werk. Het
geëxposeerde bestaat uit hout-
drukken, collages en reliëfs.
De serie houtdrukken sluit
wat de toepassing van techniek
en materiaal betreft het meest
aan bij wat veel mensen van
kunstobjecten verwachten. Dat
dit duideljk anders ligt bij de
overige werken is onder meer
op te maken uit de reacties van
passanten. Het verlangen naar
een zekere mate van esthetiek
past vaak niet bij het accent op
het gewone van de gebruikte
materialen, zoals plastic draag
tassen en monsters van vloerbe
dekking. In de toepassing van
dergelijke elementen sluit Ste
phine van Gennip aan bij kun
stenaars die eenvoudige voor
werpen en materialen, welke
ons in het dagelijks leven om
ringen, als basis voor hun
kunstwerken gebruiken.
Ondanks de talloze voorbeel
den is het voor veel mensen nog
steeds moeilijk om te accepte
ren dat als 'waardeloos' aange
merkte producten of materialen
tot kunstwerk verheven worden
of dat bestaande objecten een
andere functie krijgen. De bij
dragen van dadaïsten en kun
stenaars van de 'arte povera'
hebben dit beeld nog steeds
niet kunnen doorbreken, het
geen onlangs nog eens beves
tigd werd door de discussie
rond het beeld van Kounellis
voor het nieuwe gebouw van de
Tweede Kamer.
In de serie collages en reliëfs
van Van Gennip staan variaties
met het gebruikte materiaal en
de vormen centraal. Voor de
collages nam Van Gennip de
welbekende plastic tas van de
Hema als uitgangspunt. In de
keuze van zo'n massaprodukt
dat ook na hergebruik al snel
eindigt als afval schuilt een ze
kere toevalligheid, maar in de
toepassing ervan toont Van
Gennip een voorkeur voor vaste
patronen. Door een beperkt
aantal componenten, zoals op
gedrukte vormen en letters, te
verschuiven, te spiegelen of te
herhalen, ontstaat een nieuwe
structuur. In een van de colla
ges zijn twee ruitvormige lagen
over elkaar aangebracht zodat
de opgedrukte driehoeken een
blauw vierkant vormen. Naast
de formele interesse spelen ei
genschappen van het materiaal,
waaronder de transparantie en
de plooibaarheid van het witte
plastic een rol in de diverse
composities.
De reliëfs van Stephine van
Gennip kenmerken zich door
een groter formaat en een an
der, consequent doorgevoerd
materiaalgebruik. Deze stukken
hebben een combinatie van
metalen platen en rechthoekige
stukken vloerbedekking met el
kaar gemeen, maar binnen de
serie brengen kleurnuances en
de verschillende typen vloerbe
dekking variatie aan in de geko
zen patronen. Van Gennip ge
bruikt heel opvallend zowel de
voor- en achterkant van de
rechthoekige stalen en toont
met lijm bewerkte stukken, die
op verschillende manieren in
rijen onder elkaar aangebracht
worden.
Het element van herhaling
brengt, anders dan bij in de col
lages, ritme in de compositie. In
beide soorten werk wil de keuze
van het materiaal een bepaalde
vanzelfsprekendheid suggere
ren; de eenvoud van alledaagse
elementen (in de toelichting
'objets trouvees' genoemd) legt
samen met de aandacht voor de
vorm in dit geval het accent te
veel op de uiterlijke aspecten.
De werkwijze is beproefd, maar
wat hier eigenlijk ontbreekt is
een aanknopingspunt voor de
vraag waarom Stephine van
Gennip de materialen op deze
manier gebruikt. Misschien dat
duidelijkheid over de intentie
van het werk bij bezoekers ook
meer begrip voor het bijzondere
van het alledaagse met zich
meebrengt.
Klassiek en pop in Night of the Proms '91
ROTTERDAM» JOS FRUSCH
De zevende editie van de 'Night of the Proms',
het grootste klassieke concert in Europa, belooft
het concert der superlatieven te worden. De Ant
werpse versie van wat in Londen al meer dan een
eeuw bestaat is uitgegroeid tot een echte muzika
le happening. Een aantal vernieuwingen zal het
promsconcert, op 24, 25 en 26 oktober in Antwer
pen, een nog grotere uitstraling geven. Naam en
faam van orkest, koor en solisten, met sterren als
Beverly Craven, Randy Crawford, Steve Harley,
Roger Hodgson en Daniel Blumenthal, lijken die
verwachting te rechtvaardigen.
Voor het eerst zal dit jaar het hele 'Promscircus'
ook verkassen naar Nederland: op zondag 27 ok
tober, één dag na de laatste voorstelling in Ant
werpen, is hetzelfde programma in Ahoy' Rotter
dam te zien. Het spreekt vanzelf dat zo'n giganti
sche klus alleen met financiële medewerking van
de grootste bierbrouwer van ons land geklaard
kan worden.
Kosten noch moeite zijn gespaard om het de ver
wachte 60.000 toeschouwers naar hun zin te ma
ken. Het podium is gedeeltelijk in de achterlig
gende tribune geïntegreerd zodat optimaal kijk
genot wordt gegarandeerd en technische hoog
standjes als videobeelden, lichteffecten en een
hypermoderne geluidsinstallatie maken van het
Antwerpse sportpaleis een perfecte en sfeervolle
concertzaal. Hoewel, het middenterrein met zijn
deinende massa studenten die elkaar met strijd
liederen, toeters en bellen, spandoeken en andere
attributen 'te lijf gaan' heeft meer weg van een
disco. Maar juist dat 'studentikoos' vermaak
vormt een belangrijk onderdeel van de aparte
sfeer in het sportpaleis, waarin op de tribunes
'normale' bezoekers zich laten verleiden tot de
'wave' of luidkeelse bijval.
Nieuw op de 'Night of the Proms' van dit jaar is
het orkest. 'Geen ongemotiveerde musici meer',
aldus de organisatoren, daarmee doelend op de
leden van het Philharmonisch Orkest van Vlaan
deren dat tot nu toe, met stijgende tegenzin, de
voorgaande afleveringen voor zijn rekening nam,
maar een groep enthousiaste musici, luisterend
naar de naam 'II Novecento, Het orkest van de
twintigste eeuw'.
De opzet van Proms '91 is dezelfde gebleven als
voorgaande jaren: populair-klassieke muziek
blijft de hoofdmoot van het programma. Het in
strument dat dit jaar bijzonder in de kijker wordt
geplaatst is de piano. De Amerikaanse pianist Da
niel Blumenthal, in 1983 laureaat van de Konin
gin Elisabethwedstrijd van Brussel, zal zich solis
tisch manifesteren in 'I got Rhythm' van
Gershwin, het 'Warsaw Concerto' van Addinsell
en een fragment uit 'Ouvertura' van Groslot. Wei
nieuw is het programma-onderdeel 'Pop Clas
sics': enkele popvedetten brengen hun bekendste
successen ten gehore onder begeleiding van het
symfonie-orkest, dat wordt versterkt door een
vierkoppige begeleidingsgroep met onder meer
John MUes.
Zwoel
Steve Harley, ooit boegbeeld van de populaire
popgroep Cockney Rebel, brengt in Antwerpen,
zijn hit 'Sebastian' ten gehore. Roger Hodgson,
special guest van Proms '91, die aan de basis
stond van de successen van Supertramp, brengt
enkele magische nummers uit het Supertramp-
repertoire: 'Logical song', 'Take the long way ho
me', "Give a little bit' en "Fool's Overture'. De
meeste aandacht zal ongetwijfeld uitgaan naar de
twee diva's Randy Crawford en Beverley Craven.
Crawford zingt in Antwerpen met haar betove
rende en zwoele stem 'One day I'll fly away' en
'Street Live', Beverley Craven zal 'Promise me' en
'Love songs' ten gehore brengen.
Het populair-klassieke programma biedt 'tradi
tionals' als Strauss' Also Sprach Zarathustra, Ros
sini's ouverture La Gazza Ladra, Bizets Farandole
uit L'Arlèsienne, Andersons Typewriter en Verdi's
Triomfmars uit Aida. En dat is nog maar een
greep uit het programma, dat traditiegetrouw
met Land of Hope and Glory van Elgar wordt be
sloten. Het immense Promskoor, dat onder meer
bestaat uit het Westbrabants Operakoor en een
koor uit Roosendaal, wordt dan, eveneens tradi
tiegetrouw, bijgestaan door een brullende, bijna
hysterische massa en geleid door een hele horde
geflipte, als pinguin verklede 'dirigenten'.
Want Antwerpen kan er wat van als het gaat om
het bespelen van het publiek. Voor dat laatste
zorgt ook presentator Carl Huybrechts. Zijn niet
altijd even fijnbesnaarde opmerkingen gaan er bij
het Proms-publiek in als koek.
Japanse versie
J.C. Superstar
The Shiki Theatrical Company
uit Tokio heeft gisteren tijdens
het Japanse Festival in Londen
een eigen versie gebracht van
de door Tim Rice en Andrew
Lloyd Webber geschreven musi
cal 'Jesus Christ Superstar'. De
uitvoering had plaats in het Do
minion Theatre van de Britse
hoofdstad. De Japanse Jezus
Christus werd gespeeld door de
acteur Yuichiro Yamaguchi.
Twee weken geleden bleek Nederland
ineens een Saenredam rijken het interi
eur van de Grote of Sint Laurenskerk te
Alkmaar werd definitief toegeschreven
aan Nederlands grootste kerkenschilder.
Maar Gary Schwartz, schrijver van een
recent standaardwerk over Saenredam,
is niet overtuigd: er blijven veel te veel
vragen onbeantwoord.
Over wie de maker van het schilderij is
wordt al jaren gediscussieerd. Is het een
echte Saenredam, heeft Isaac van Nic-
kele het geschilderd of een onbekende
andere zeventiende eeuwer. Jeroen Gil-
tay, hoofdconservator oude kunst van
museum Boymans van Beuningen heeft
gemeend dat het eeuwige getwijfel afge
lopen moet zijn en heeft beslist dat
Saenredam zelf de schilder is. Hij draagt
een tweetal belangrijke argumenten voor
deze toeschrijving aan. Ten eerste zijn er
twee tekeningen van de zeventiende
eeuwse meester bekend met exact de
zelfde voorstelling van het kerkinterieur
en ten tweede zijn de verfstreek en de
kleurentoetsen volgens hem vergelijk
baar met de andere Saenredams. Deze
technische zaken zijn pas goed zichtbaar
geworden na de restauratie die onlangs
is uitgevoerd.
Maar deze argumenten poetsen de te
gengestelde gegevens niet weg. Zo heeft
het doek een veel groter formaat dan de
andere Saenredams. Verder is 't het eni
ge schilderij op linnen, alle andere zijn
op houten panelen geschilderd. Boven
dien is het niet gesigneerd en al het an
dere werk wel. Ook is het blanke kerkin
terieur veel bleker en valer dan de ande-
Volgens Gary Schwartz zijn het idee en
de compositie van het doek ongetwijfeld
van Saenredam. De gesigneerde tekenin
gen met dezelfde voorstellingen zijn
daarvoor voldoende bewijs. Maar dat is
geen nieuws: die tekeningen zijn al lang
bekend. De schilderkunstige argumen
ten, die 'Rotterdam' aanvoert voor de
echtheid roepen in de opvatting van
Schwartz nu juist de meeste twijfels op.
De kleurtoetsen in de witte vlakken zou
den typisch van Saenredam zijn.
Schwartz: „Als ik die toetsen vergelijk
met de afbeelding van de Mariaplaats te
Utrecht dan vind ik de kleurtoetsen
daarop veel rijker en genuanceerder. De
oppervlakte van de witte partijen op het
Alkmaarse doek is nogal grauw met on
genuanceerde toetsen rood en grijs. De
kwaliteit ervan blijft bij het genoemde
paneel ver achter. Bovendien is het ge
bruik van vlekken zeker niet exclusief bij
Saenredam aan te wijzen, ook tijdgeno
ten en navolgers werken zo", aldus
Schwartz. Kortom, hij acht het onjuist
dat men in museum Boymans van Beu
ningen heeft gemeend de knoop te moe
ten doorhakken.
De toegenomen waardevermeerdering
van het schilderij van drie ton naar acht
tien miljoen gulden is volgens Schwartz
ook uiterst relatief. Ten eerste zal Alk
maar, dat het schilderij al sinds 1767
binnen zijn stadsmuren heeft, zeker niet
verkopen. Bovendien kan één museum
alleen niet zo'n nieuwe prijs bepalen.
„Het enige dat ze hebben bereikt is dat
de verzekeringsgelden veel hoger zullen
worden als het werk nog eens wordt uit
geleend", aldus Schwartz.
Verder is hij, net als ieder ander, vol lof
over de schitterende tentoonstelling Per
spectieven, waarop het betwiste schilde
rij is te zien. Volgens hem zal het niet
snel weer gebeuren dat er zestien Saen
redams in één keer te zien zullen zijn.
