Kunst
Traditie is voor Rob Zuidam
onuitputtelijke inspiratiebron
Josephine: meeslepend
Dramatisch juweeltje
in versnipperd optreden
Sir Georg Solti: een moderne Toscanini
'5,-,Vrijdag 20 september 1991
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: HENK BUIS
P
JONGMA FOTOGRAFEERDE diverse jongeren
met rood haar. Het is een serie confronterende
portretten geworden, waarin alle kenmerken van
roodharigen sproeten, lichte huid, wimpers en
wenkbrauwen goed uitkomen.
-nieuwslijn
Koninklijke waaiers tentoongesteld
AMSTERDAM Vier koninklijke waaiers van prinses Juliana
worden op 29 september tentoongesteld tijdens het Aids Exit
Gala in het Muziektheater in Amsterdam. Het gaat om waaiers,
die normaal gesproken in het Koninklijk Huisarchief zijn opge
slagen. Eén van de vier waaiers is volgens een woordvoerder van
het Koninklijk Huisarchief beschilderd door de privé-secretaris
van koningin Emma, baron S. De Ranitz. Hij heeft de waaier,
waarschijnlijk omstreeks 1900, versierd met een winterland
schap. De waaiers werden meestal 'leeg' uit Frankrijk aangele
verd. De drie andere waaiers zijn beschilderd door de Fries I.
Wiersma (1905), door de Fransman G. Lasellaz (1880/90) en W.
Steelink (1911).
Eenmalig concert Sting
's HERTOGENBOSCH Sting komt voor een eenmalig optre
den terug naar Nederland. In mei gaf Sting al vijf concerten in
een uitverkochte Statenhal in Den Haag. Zijn Europese tournee
is nog steeds aan de gang en hij heeft nog een dag in november
vrij kunnen maken voor een optreden in Nederland. Dat zal
plaatsvinden op 19 november in de nieuwe Brabanthallen in 's
Hertogenbosch. De voorverkoop voor dit concert start op zater
dag 28 september bij alle bekende adressen.
Berendse directeur Theater Netwerk
AMSTERDAM Het bestuur van de stichting Theater Netwerk
Nederland (TNN) in Amsterdam heeft Martin Berendse be
noemd tot directeur. Berendse volgt de naar het Holland Festival
vertrokken Peter Swinkels op. Berendse is sinds de oprichting in
1986 directeur van het Festival Theater a/d Werf in Utrecht.
Deze functie blijft hij vooralsnog vervullen. De stichting Theater
Netwerk Nederland beheert een fonds van 9 ton waaruit voor
stellingen in schouwburgen en kleine zalen worden gesubsidi
eerd. De stichting bemiddelde in 1990 bij de programmering
van bijna 1200 voorstellingen. Dat is een stijging van 12 procent
ten opzichte van 1989. TNN wordt financieel ondersteund door
het ministerie van WVC en een aantal provincies.
The Nylons: 3 concerten in Nederland
AMSTERDAM De Canadese close harmony 'rock a capella'
groep The Nylons komt voor drie concerten naar Nederland.
Opgetreden wordt op 25 september in het Circustheater in
Scheveningen, op 26 september in de Amsterdamse RAI en op
27 september in De Oosterpoort in Groningen. De groep bestaat
uit Micah Barnes, Claude Morrison, Billy Newton-Dais en Ar
nold Robinson.
RECENCIE FRANS ALTfN
Voorstelling: Josephine. The Musical. Re
gie en choreografie Billy Wilson. Met
Cheryl Howard als Josephine.
Gezien: 19/9, Luxor,
Rotterdam.
Te zien: t/m 12 oktober in Luxor. Daarna
tournee door het land.
Rotterdam was gisteren even
'Broadway aan de Maas'. Met
de wereldpremière van de mu
sical Josephine beleefde Luxor
het schouwspel van het gala
feest, compleet met glitterende
avondjurken, hooggespannen
verwachtingen en de glanzende
uitstraling van het succes. En
een succes was het, zeker ge
zien de reacties van het publiek
en de staande ovatie die Cheryl
'Josephine' Howard en regis-
seiir/choreograaf Billy Wilson in
ontvangst mochten nemen van
het eerste 'echte' publiek.
Met de halve Nederlandse
showbizz- en omroepwereld op
de voorste rijen kon het ook bij
na niet meer stuk. Maar de bij
val was verdiend: Josephine is
een meeslepend zangspel ge
worden, waar je ademloos naar
kijkt, dat je in een hoog tempo
scènegewijs leidt door het leven
van de 'zwarte Venus', die in de
jaren twintig en dertig Parijs en
de rest van de wereld aan haar
voeten kreeg met haar onna
volgbare slangenlijf.
Het verhaal is bekend: het ar
me negermeisje uit de sloppen
van St. Louis weet aan haar dis
criminerende wereld te ont
snappen door haar tot dan toe
niet vertoonde danskunst. Ze
weet tot New York door te drin
gen, wordt ontdekt en gaat naar
Parijs dat ze verovert door haar
uitstraling en de voor die tijd
gewaagde dansen met slechts
een bananenrokje aan. Maar
het is haar man en impressario
Pepito Abatino, die het echte
goud aanboort. Is ze eerst nog
een dansend clowntje, pas dan
wordt ze echt een ster en ko
men de wereldberoemde songs
als La Vie en Rose en vooral J'
deux amours.
Na de oorlog koopt ze he
kasteel Les Milandes en adop
teert ze een dozijn kinderen van
alle kleuren van de regenboog.
„Ik zal zorgen dat de wereld
ders wordt", zingt ze in het be
gin en daarmee wordt het ver
haal ook afgerond. Het ideaal
blijft, maar de zorgen, de schul
den en de ouderdom zorgen e
voor dat ze weer net zo arrr
sterft als ze begon.
Een leven als een boek en hei
is een raadsel waarom dit brok
drama niet eerder in muziek en
dans is gegoten. In Josephine
alles: bezieling, uitbundig ple
zier, verdriet, ruzie, glamour,
idealen en de keiharde strijd om
te overleven. Al die aspecten
heeft Billy Wilson verpakt in
zang en dans van de bovenste
plank, show en spektakel, schit
terende costuums en decors, en
een niet al te overdadige mise
en scène. De 'First night party'
en de glanzende finale zijn een
lust voor oog. Dirigent Steve
Galloway zorgt daarbij voor de
juiste muzikale dosering. Maar
Cheryl Howard is natuurlijk 'de
ster'. Ze is vaardig in Josephines
huid gekropen, danst bijna even
bezeten, groeit van bekkentrek-
kend clowntje tot diva en wat
meer is: ze weet op de juiste
momenten te ontroeren.
HET IS EEN RAADSEL waarom het leven van Jo
sephine Baker niet eerder in muziek en dans is ge
goten. In Josephine zit alles: bezieling, uitbundig
plezier, verdriet, ruzie, glamour, idealen en de kei
harde strijd om te overleven
In Amerika schaafde Nederlandse componist aan talent
ROB VAN DER HILST
Op de valreep van het gesprek kan ik niet nalaten het
tóch te vragen. Zou je, op verzoek van een koor en na
tuurlijk tegen ruime vergoeding, bereid zijn een composi
tie te schrijven op klassieke misteksten, van Kyrie tot en
met Agnus Dei. Of zou je een eigentijdse toonzetting ma
ken van de Internationale?.
van de jonge Nederlander het
buitengewoon goed uithield.
Geen wonder, want met Ameri
ka en met Amerikaanse muziek
heeft Rob Zuidam een sterke
band. In 1989 werd hij, als een
van zes uitverkoren jonge com
ponisten, toegelaten tot het be
roemde Amerikaanse muziek
festival van Tanglewood. Hij
speelde daar gast-docent Leo
nard Bernstein op tape zijn
compositie 'Fishbone' voor
veertien koperblazers voor. Rob
Zuidam: .Amerikanen vinden
iets al gauw of afschuwelijk
slecht of ontzettend goed. Een
tussenweg is er niet. Bernstein
vond mijn compositie dus ont-
zéttend goed. Hij bood mij fi
nanciële ondersteuning aan om
het jaar daarop in Tanglewood
bij Lukas Foss en Oliver Knus-
sen te studeren".
Voor 'Fishbone' ontving
Zuidam in 1989 de Koussevitzky
Composition Prize. Het werk
ging deze zomer tijdens het ei
gentijds muziekfestival in Tang
lewood in wereldpremiere.
Zuidam: „Tanglewood wordt
jaarlijks georganiseerd door het
Boston Symphony Orchestra.
Het wordt gehouden op een
heel mooi landgoed waarop wij
len dirigent Sergej Koussevitzky
zijn landhuis had. Koussevitzky
was de oprichter van het zo
merfestival. Daar hebben in
Als hij onaangenaam verrast
zou zijn door deze vraag, dan
weet de maestro dat meesterlijk
te verbergen. Rob Zuidam, heel
vriendelijk: „Tja... Nee. Ja. Mis
schien. Ik weet het gewoon niet.
Ik heb over het algemeen grote
moeite met teksten die geloof
en idealen uitdrukken. Compo
neren is een handwerk, dat
weet ik. Maar een tekst moet
wel door je heen kunnen gaan,
om er goede noten bij te beden
ken. Ik zie wel, als zo'n situatie
zich ooit zal voordoen".
Afgelopen zaterdag beleefde
een nieuwe compositie van de
thans 26-jarige Zuidam zijn we
reldpremière: 'Trance Forma
tions', een eigentijdse ouverture
van grote allure en dito zeg
gingskracht. Dat gebeurde tij
dens het openingsconcert van
de 'Premiereserie' van de Vara-
Matinee in het Concertgebouw
in Amsterdam. Het muziekstuk
werd door critici als een 'mees
terwerk' gekwalificeerd.
De Amerikaans composities
die tijdens het Matineeconcert
op Zuidams Trance Formations
volgden twee delen uit The
Age of Anxiety en vier songs van
Leonard Bernstein en de derde
symfonie van Aaron Copland
vormden met elkaar een drie
luik waarin het nieuwste opus
meer dan vier decennia allerlei
belangrijke musici en compo
nisten van zich laten horen".
„Het is in Tanglewood de ge
woonste zaak van de wereld om
als jonge componist bij musici
van het New York Philharmonic
Orchestra of bij een gevierd
Amerikaans componist als Elliot
Carter even langs te gaan. Ge
woon om informatie in te win
nen over hoe je voor een be
paald instrument zo gunstig
mogelijk kunt schrijven. Of over
de manieren waarop je je mu-
ziekideeën op papier kunt
vormgeven".
Grootheden
„In 1989 werd ik dus in het
vroegere landhuis van Kousse
vitzky ondergebracht. Door el
kaar eigen werk voor te spelen,
erover te discussieren of door
het kritisch oordeel en sugges
ties van grootheden zoals Bern
stein erover uit te horen spre
ken, kom je binnen korte tijd
heel ver. Ik had geen beter ver
volg op mijn conservatoriumtijd
in Rotterdam, als leerling van
Klaas de Vries, kunnen wensen.
Fantastisch, om zeg'maar te
verzuipen in zoveel goede mu
ziek en door de allerbeste musi
ci omgeven te zijn. In Tangle
wood wordt iedere dag min
stens één concert gegeven. Jn
het weekeinde zelfs drie per
dag. Dat drijft tot componeren.
Heerlijk".
Voor het componeren van
'Trance Formations' ging Rob
Zuidam te rade bij... Tsjaikovs-
ky. Op zijn zachtst gezegd een
intrigerende keuze. In het ei
gentijdse componeren van na
de Tweede wereldoorlog werd,
zeker in Nederland, driftig afge
rekend met de 'onhoudbaar' ge
achte romantiek. De ideologise
ring van de Tweede Weense
School, in het bijzonder door de
strenge seriele muziek van An
ton (von) Webem als norm naar
voren te schuiven, werd het
boegbeeld van abstracte Nieu
we Muziek.
Ambachtelijk
Dit had onder meer tot gevolg
dat niet alleen de esthetiek en
alles wat daarmee samenhangt
(het badwater), maar ook de
ambachtelijke kanten van het
vak componeren, zoals instru-
mentatiekunde en inzichten in
muzikaal-akoestische aspecten
(het kind) werden weggesme
ten.
Is Rob Zuidam het voorbeeld
van een nieuwe generatie de
negentigers die traditie niet
meer als bedreiging ervaart voor
de eigen doening maar, heel
pragmatisch, als een rijk pla
teau waarop 'voorbeeldige' com
positie-technische ideeën te vin
den zijn?
Zuidam: ,Als je een muziek
stuk heel briljant wil laten klin
ken, moet je in ieder geval goed
instrumenteren. Wat dit betreft
is Tsjaikovsky nog steeds een
onuitputtelijke ideeënbron."
Haastig voegt hij er aan toe: „Je
moet oppassen om zoiets in
Nederland te zeggen. Het beeld
van de gelikte carrieremaker
wordt dan al gauw op je ge
plakt. Maar hiervan is geen
sprake. Ik ga toch altijd mijn ei-
Subtiele zwart/wit-fotografie
FOTOGRAFIE
Te zien: t/m 3 oktober. Ander werk van
Jongsma is t/m 11 oktober te zien bij de
Het lijkt een trend geworden
de afgelopen jaren: het fotogra
feren van oudere mensen in bij
na verdwenen wijken. Marco de
Nood begon er in 1985 mee
toen hij in het kader van de Am
sterdamse documentaire foto
opdrachten de eigenaren van
eenmansbedrijfjes en buurtwin-
kels fotografeerde. In Leiden
nam Mare de Haan de midden
stand onder de loep en talloze
fotografen en academiestuden
ten namen het succesvolle con
cept over.
Zo ook Eelco Jongma. Hij
richtte zich voor zijn afstudeer
project aan de Koninklijke Aca
demie van Beeldende Kunsten
in Den Haag op de geschiedenis
van de Scheveningse vissersfa
milies. Hij portretteerde de be
jaarde vissers en vrouwen in
hun eigen omgeving en voegde
als extra dimensie onder elke
foto een handgeschreven tekst
toe, die herinneringen over de
oude tijd ophaalt. Het zijn ver
halen over 'dikke armoede, de
etensschool, werken bij een me
vrouw of doorleren op de naai
school, met handel gaan en af
gezet worden bij de reder als je
door je moeder gestuurd wordt
om vaders loon te halen'.
Met ontroerende portretten
van mensen als Kliertje Pronk
uit 1900 die, gewikkeld in een
eigenhandig geknoopt net, de
fotograaf parmantig aankijkt.
Opvallend is dat de geportret
teerde vrouwen veel vrolijker lij
ken dan de mannen, die triest
een modelscheepje in de hand
ronddraaien of met het portret
van hun overleden vrouw op de
achtergrond gereserveerd voor
zich uitstaren. Een cliché als 'de
zee geeft en de zee neemt'
schiet je direct te binnen.
Jongma maakte nog een tweede
serie voor zijn eindexamen deze
zomer, die een heel andere
groep mensen tot onderwerp
heeft: Roodharigen. Op een zeer
directe en frontale wijze foto
grafeerde hij diverse jongeren
met rood haar.
Het is een serie confronteren
de portretten geworden, waarin
alle kenmerken van roodhari
gen sproeten, lichte huid,
wimpers en wenkbrauwen
goed uitkomen. Maar dat is niet
zo bijzonder voor goede por
tretfoto's. Wel bijzonder is het
feit dat het hier om zwart/wit-
drukken gaat en tegelijkertijd
niemand aan de haarkleur van
de geportretteerden zal twijfe
len. Jongma blijkt in staat door
middel van zwart/wit-fotografie
de fysieke eigenschappen van
roodharigen op een even sub
tiele als duidelijke wijze naar
voren te brengen. En dat maakt
deze serie meer bijzonder en
zeker origineler dan de foto's
van de Scheveningse vissers.
gen gang. Ik schreef niet naar
het publiek toe, maar ik stel mij
tijdens het componeren op zo
in de trant van 'als ik nou in het
publiek zou zitten, dan zou ik
het zó en zó willen horen."
„Ik voel mij verwant met
componisten en generatiegeno
ten als David Lang, Michael
Gordon, Randy Woolf en in ze
kere zin ook Michael Torke. Alle
zijn hier onbekend, want het
zijn amerikanen. En natuurlijk
biedt de wereld waar mijn vroe
gere leraar Klaas de Vries voor
staat herkenning te over."
Reactie
Rob Zuidam: „Ik denk dat de
na-oorlogse generatie compo
nisten zich bijzonder sterk met
de materiele kanten van het
componeren hebben bezigge
houden. Muziek werd in het
componeren toen vaak terugge
bracht tot het basiselement
klank. Een buitengewoon scher
pe reactie op de blijkbaar heel
sterke periode daarvoor. Ik voel
daar weinig voor. De geschiede
nis, zoals belichaamt door com
ponisten als Beethoven, Haydn
en Mozart, biedt voor het hand
werk van het componeren - het
denken over vormen, span
ningsverhoudingen, over de or
ganisatie van tonen - ideeën en
inspiratie te over."
„Per situatie, per nieuwe op
dracht (het Fonds van Schep
pende Toonkunst kende aan
Zuidam voor het tweede achter
eenvolgende jaar een stipendi
um toe, red.) kun je bekijken
wat de nuttigste technieken zijn
om muzikale ideeën te verwer
ken. Ik zie in de afwezigheid
van 'vaste afspraken' over de
aard van het eigentijds compo
neren, zoals die in jaren zestig
en zeventig wel golden, aller
minst tekenen van armoede. De
huidige tijd biedt daarentegen
ongelofelijke mogelijkheden om
iedere volgende keer op weer
een andere manier iets nieuws
te scheppen. Overigens is het
toch ontzettend saai om jezelf
in ieder nieuw stuk te gaan her
halen?"
Rob Zuidams Trance Forma
tions, alsmede de overige wer
ken van het Vara-Matineecon-
cert van afgelopen zaterdag,
zijn op 3 en 17 oktober te be
luisteren op Radio 4 (VPRO),
19.00 uur.
Een zwart-wit afdruk waarbij niemand a
tretteerde zal twijfelen.
RECENSIE CONNY VAN DER ZANDE
VOORSTELLING: 'Droom en Daad', lite
rair variétéprogramma van Clara Smit.
Gezien: 19/9 Microtheater Imperium,
Te zien: vanavond en morgenavond
'Droom en daad' is de titel
van een literair variétéprograrö-
ma dat gisteravond in het Mi
crotheater Imperium in premiè
re ging.
Literair variété staat hier voor
een sterke afwisseling van lied
jes, verhalen, sketches en ge
dichten. En juist in die afwisse
ling zit hem de moeilijkheid van
deze voorstelling.
Smit wil in zeer kort tijdsbe
stek al haar kunstjes laten zien
en dat is te veel van het goede.
Daardoor krijgt de toeschouwer
niet de rust om te genieten van
de mooie momenten die de
voorstelling biedt. Het gaat alle
maal te snel. Zo zingt ze het
prachtige „Ik hou van jou" op
ingetogen wijze. Meteen daarna
valt de goedkope sketch over
Leidse Monika, die meedoet
aan een miss-verkiezing koud
op je dak. En hup, dan moet je
je weer inleven in een gedicht
van Piet Paaltjens. Deze ver
snippering zorgt voor een hor
tend en stotend verloop van de
avond.
De typetjes die Smit speelt
kunnen zonder moeite uit de
voorstelling worden gelaten. Ze
voegen niets aan het thema toe.
Ook de foeilelijke muzikale ver
tolking van het gedicht 'Het hu
welijk' van Willem Elschott had
beter geschrapt kunnen wor
den. Het blijkt maar weer dat
goede gedichten zich zelden op
muziek laten zetten. lammer
was ook dat Smit met dit lied de
avond besloot, want het zou er
bijna voor zorgen dat je het
hoogtepunt van de avond ver
geet. Dat was zonder twijfel de
geschiedenis 'Natte As', bewerkt
naar een fantastische vertelling
van de schrijver F. Bordewijk.
De zaal houdt de adem in als
Clara Smit vertelt hoe ze haar
man gaat vermoorden. De
spanning is voelbaar. De actrice
maakt geen gebaar te veel en ze
spreekt op een toon die je doet
huiveren. Of je nu wilt of niet, je
moet naar haar blijven kijken.
Bart Vieveen bewijst hier ook
zijn diensten als regisseur. Hij
laat haar onheilspellend met
een wurgkoord spelen en dat
geeft de lugubere tekst iets ex
tra's. Door dit juweeltje van dra
matiek wordt het publiek wer
kelijk gegrepen. Wie lange tijd
geen spannend verhaal heeft
gehoord moet deze voorstelling
gaan zien. Al was het alleen
maar om na afloop te kunnen
verzuchten dat het toch maar
spel is.
Bovenstaand 'Portret van een vrouw met blauwe tulband', in 1827
geschilderd door Eugene Delacroix, zal naar schatting zo'n 1,3 mil
joen dollar opbrengen wanneer het in december aanstaande geveild
wordt in het Londense veilingshuis Sotheby's. De huidige eigenaar
van het schilderij wil anoniem blijven. foto ap
MUZIEK
RECENSIE MAARTEN BRANDT
Concert: Koninklijk Concertgebouworkest
ol.v. Sir Georg Solti Programma:
Sjostakovitsj (Symfonie nr.1) en Stravinsky
(Le sacre du printemps).
Gezien: 18/9, Concertgebouw,'
Amsterdam.
Te
Eindelijk was het dan zover.
Sir Georg Solti na 36 jaar terug
voor,het Concertgebouworkest.
Niet dat hij in de tussenliggende
jaren niet af en toe Amsterdam
aandeed. Met het Chicago Sym
phony Orchestra gaf hij verplet
terende lezingen van de 5e en
de 9e symfonie van Mahler plus
nog zeer onlangs de 8e van
Sjostakovitsj.
Nu beet 'Sir Georg' het spits
af met de le symfonie van
laatstgenoemde. En meteen
met een verbluffend resultaat
Alles klonk uit de losse pols.
Maar dat was slechts schijn. In
werkelijkheid is de greep van de
maestro op de muzikale mate
rie zo ferm, dat er werkelijk
geen speld tussen te krijgen is.
Alleen zo is verklaarbaar dat de
zaak zelfs gedurende de meest
halsbrekende tempi scherp rit
misch gearticuleerd voor het
voetlicht werd gebracht. Met
een precisie die Solti haast tot
een moderne Toscanini maakt
Onder een dirigent van min
der kaliber dan Solti zou zo'n
aanpak meteen in tal van slor
digheden ontaarden. Nu stond
de partituur zo hecht overeind,
dat die razendsnelle tempi na
tuurlijk en volstrekt logisch
werkten. Zodanig zelfs dat er
binnen de extreemste wisselin
gen in beweging nog volop
ruimte bestond om de muziek
te laten ademen, getuige de
prachtige hobo-solo in het der
de deel van Sjostakovitsj's eer
steling. Dat Solti een grenzeloos
respect heeft voor Stravinsky
heeft hij gedurende zijn pers
conferentie niet onder stoelen
of banken gestoken. En hij
meent dat, blijkens een vertol
king van de 'Sacre' die mij in
menig opzicht deed denken aan
de interpretatie uit 1960 onder
de componist zelf. Stravinsky
moest het helaas stellen met
wat hij zelf noemt een 'pick-up'
orkest (namelijk het Columbia
Symphony Orchestra), terwijl
Solti nu de beschikking heeft
over een van 's werelds topen-
sembles en dat is wel even een
verschil.
Zonder voorbij te gaan aan de
brede en sonore klank, die het
KCO in aanleg bezit, werd het
een Stravinsky-uitvoering die
niet alleen vol ongekend felle
accenten stak, maar ook ont
daan was van alle overtollige
zwaarte. Solti mag dan wel een
generatiegenoot van wijlen Von
Karajan zijn, zijn benadering
van de 'Sacre' is veel eigentijd
ser en staat diametraal tegen
over de Wagneriaanse bombast,
waarmee de voormalige chef
van de Berliner Philhannoniker
Stravinsky's Lentewijding dra
peerde. Het KCO smeedde Sol-
ti's bedoelingen minutieus in
klinkende munt om en excel
leerde in een ritmische exact
heid die de dagen van Monteux
en Szell in de herinnering terug
roept. Met andere woorden, de
aangekondigde langere samen
werking tussen Solti en Amster
dam belooft heel veel voor de
toekomst van het orkest.
