Kunst
99
99
=DIGR0S= 2.38
'In de ochtenduren snoeien
en 's middags schrijven'
IP
J05» i
Stadsarcheoloog Amsterdam:
'Straks is het echt te laat'
Noor wint
Gaudeamus
Prijs 1991
BLOEM
KOOL
Maandag 9 september 1991 Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYCROK JAN RUSDAM SASKIA STOELINCA Eindredactie: PAUL DE TOMBE Vormgeving: RUTCER J HOOGERDUK
6
SCHRIJVEN OP een oud
landgoed. 'Ik heb het als een
heel groot geluk beschouwd
dat ik daar een kamer kreeg
toegewezen, het was werke
lijk fantastisch'.
Atte Jongstra schreef roman in achttiende-eeuws landhuis
Schrijver Atte Jongstra schreef een brief aan de Stichting
Oud-Amelisweerd, met een verzoek om werkruimte. Hij
had in de krant gelezen dat de Utrechtse Stichting ruimte
ter beschikking stelt aan kunstenaars. Jongstra kreeg een
positief antwoord, trok zich in de herfst van 1990 terug
op het landgoed, en nu ligt het resultaat van deze creatie
ve arbeid in de winkels. Het boek heet Groente.
AMSTERDAM INGE VAN DEN BLINK
Die brief van Jongstra ging zo:
„Ik werk aan mijn tweede boek,
een roman die Groente gaat he
ten. Het gaat over gespeciali
seerd lezen, alles wat illusies
kan verstoren wordt buitenge
sloten, buiten de muren van de
moestuin wel te verstaan. Mis
schien moet ik, bij wijze van
voorstudie maar een seizoen
moestuin ier in Amelisweerd
worden. In de ochtenduren wie
den en snoeien, 's middags
schrijven in een van de lege ka
mers. Is er ooit een moestuin op
het landgoed geweest?"
Onlangs is het boek gepresen
teerd op Oud-Amelisweerd, met
twee korte lezingen, één van de
schrijfster M. Februari, en één
van dr. A. Zeven, wetenschap
pelijk medewerker aan de Land
bouw Hogeschool Wageningen.
De laatste hield een voordracht
over afbeeldingen van groente
op zeventiende-eeuwse schilde
rijen. Bovendien is de Groente
salon van start gegaan, met
beeldend werk van meer dan 45
kunstenaars. Ze hebben alle-
c met groente in de
hoofdrol gemaakt.
Stoffig
Intrigerend, dit veelomvattende
groente-project en reden ge
noeg om de schrijver en initia
tiefnemer op te zoeken in zijn
stoffige souterrain/werkkamer
in een Amsterdams afbraak
pand. Hij blijkt graag bereid van
alles over zijn boek, zijn biblio
theek en zijn tamelijk uitzon
derlijke werkwijze te vertellen.
Atte Jongstra is geboren in het
noorden van het land. Ter-
wispel, om precies te zijn, tus
sen Heerenveen en Drachten.
Hij is neerlandicus, 35 jaar, en
leeft van de literatuur. In het
weekblad Vrij Nederland heeft
hij een column over boeken die
in de ramsj te koop zijn, afge
prijsd, en schrijft hij recensies
over non-fictie. Tot voor kort
besprak hij ook Nederlandse li
teratuur voor Het Parool.
Hij debuteerde in 1989 met
De psychologie van de zwavel,
een roman die kandidaat was
voor de AKO-literatuurprijs en
werd bekroond met de Geertjan
Lubberhuizen-prijs voor het
beste debuut van het jaar. An
der werk van Jongstra's hand:
de studie De Multatulianen, uit
1985.
De maand september zal ge
denkwaardig worden voor Jong
stra en zijn gezin, want op de
agenda staat, behalve het ver
schijnen van Groente, ook de
geboorte van een tweede kind,
en een verhuizing. Het afbraak
pand wordt verlaten voor een
splinternieuwe woning aan de
Martelaarsgracht.
Bereidwillig
Als de schrijver al onrustig is
van de dingen die staan te ge
beuren, weet hij dat knap te
verbergen. Hij neemt alle tijd
voor het interview, en poseert
bereidwillig in alle standen voor
de fotograaf: tussen het was
goed op het plaatsje, in het
bootje achter het huis, zittend,
liggend, staand. Als hij de foto
graaf heeft uitgelaten, komt hij
schaterlachend vanwege diens
enthousiaste inzet terug. Het
gesprek wordt voortgezet tussen
de hoog opgetaste verhuisdo
zen waarin de bibliotheek
handzaam is ingepakt.
Wat heeft Jongstra eigenlijk
met groente? Ofwel, hoe komt
hij aan de titel van zijn boek? En
gaat de roman, aangekondigd
als 'een liefdesroman met een
sterk 'horti-cultureel karakter'
eigenlijk wel over groente?
De schrijver: „Met die toe
stand rond de AKO-prijs (die
Jongstra niet won, red.) dacht
mijn uitgever me, heel begrijpe
lijk, even op de realiteit te wij
zen. Hij vroeg me dus wanneer
ik mijn volgende boek ver
wachtte af te hebben. Daar had
ik toen nog helemaal niet over
nagedacht, dus zei ik voor de
vuist weg: Groente, en er moet
een bloemkool op de omslag
komen."
Omheinde tuin
Helemaal uit de lucht gegrepen
was dit antwoord niet, want,
zegt Jongstra „ik heb altijd al
wat met bloemkool gehad. Mijn
eerste knullige verhalen gingen
er al over." Op de fiets schoot
hem vervolgens het beeld van
het tuinieren in een omheinde
tuin te binnen, dat weer veel te
maken heeft met het katholieke
Maria-begrip. De maagd werd
traditioneel wel afgebeeld in
een omheinde tuin.
Dat later ook de chaoswis-
kunde, en met de computer ge-
nereerbare bloemkoolachtige,
tevens hersenachtige vormen,
met het onderwerp in verband
bleken te kunnen worden ge
bracht, was alleen maar meege
nomen. Dit alles is terug te vin
den in het boek.
Tijd, zegt Jongstra, speelt in
Groente nauwelijks een rol, al
thans niet de gangbare, en ook
'plaats' blijkt een betrekkelijk
begrip. Een voetreis in het
spoor van Franciscus van Assisi
begint in de 7e eeuw, en eindigt
met een Autobianci, scooters,
en een broeikas op een jeep:
„Een soort pausmobiel."
Groente is trouwens toch een
'heel katholiek boek' zegt de
schrijver. Het zit vol monniken,
gelijkenissen en Maria-symbo-
liek. Eerder had Jongstra met
'De psychologie van de zwavel'
naar eigen zeggen juist een
'heel gereformeerd boek' ver
vaardigd. „Ik heb daarin mijn
niet-bestaande calvinistische
jeugd gereconstrueerd. Op mijn
vijftigste wil ik een joods boek
voltooid hebben, en tussendoor
moet er nog een boek over de
vrijmetselarij komen. De titel
heb ik al, nu het boek nog. Zo is
het met Groente ook gegaan."
zoek is naar de ideale liefde,
maar die vindt hij natuurlijk
niet. Er komen verschillende ge
liefden in het boek voor, met di
verse namen: Claire, Clara, Ma
ria, Jetty. Het is een queeste."
„Niet alleen wordt Maria af
gebeeld in een ommuurde tuin,
mijn hoofdpersoon trekt zich
op het eind terug in de beeld
spraak waarmee hij werkt: de
ommuurde tuin. Ik heb alles zo
dubbel mogelijk opgeschreven.
Er komt bij voorbeeld ook een
capucijner in voor die zowel
een boontje is als een monnik
die nog moet worden opge
kweekt. De ideale uitdrukking
bestaat net zomin als de ideale
liefde. In die zin gaat mijn boek
ook over taal."
Het achttiende-eeuwse karak
ter van het landgoed heeft de
achttiende-eeuwse inslag van
Groente beïnvloed en versterkt,
meent hij. „Het huis ademt heel
sterk de sfeer van de achttiende
eeuw, er is niets negentiende-
eeuws aan. Ik wil niet in occulte
verklaringen verzanden, maar ik
denk dat dat toch wel heeft
meegespeeld. De invloed van
een plek is moeilijk meetbaar,
het zijn vaak heel onbewuste
dingen. Maar het staat vast dat
ik een aantal beschrijvingen
buiten Amelisweerd niet had
kunnen maken. Mijn uiteinde
lijke hoofdpersoon woont ook
in een huis dat sterk lijkt op
Amelisweerd."
Groot geluk
Jongstra was, vertelt hij, een half
jaar lang twee of drie dagen per
week op het landgoed om te
schrijven, en de weekeinden.
„Dan waren we er met z'n allen,
mijn vriendin en m'n zoontje
ook, en dan deed ik werk waar
bij ik gestoord kon worden. Ik
heb het als een heel groot geluk
beschouwd dat ik daar een ka
mer kreeg toegewezen, het was
werkelijk fantastisch. Alleen al
Atte Jongstra neemt
alle tijd voor het in
terview, en poseert
bereidwillig voor de
fotograaf: tussen het
wasgoed op het
plaatsje, in het bootje
achter het huis, zit
tend, liggend, staand.
foiogpd
het geluid van de wind door die
oude bomen."
Veel tuinwerk heeft Jongstra,
in tegenstelling tot zijn oor
spronkelijke plannen, op
Amelisweerd niet gedaan: „Het
was ook niet de goede tijd van
het jaar om een moestuin aan
te leggen. Bovendien dacht ik:
als ik de godganse ochtend sta
te werken in die moestuin ben
ik 's avonds te moe om nog een
letter te schrijven. Ik heb wel
een beetje gesnoeid, dingen op
gebonden en onkruid weggesto
ken. Ik die zin heb ik mijn han
den wel vuil gemaakt op het
landgoed."
„Het was een fantastische
werkplek. Er liepen overdag wel
vaak veel mensen binnen, maar
's avonds niet, dan was het heel
rustig. Ik was de enige 'writer in
residence'. Soms was er een
tentoonstelling of andere activi
teit, dan moest ik mijn kamer
ontruimen".
HAZERSWOUDE Het dorp Hazerswoude is een galerie rijker. Gisteren opende de plaatsvervangend Deens ambassadeur in ons land, Jorgen
Hartnack, Galerie Laerken aan de Bent.
Al enige jaren speelde het Nederlands/Deense echtpaar Ouwerkerk-Rahbek met de gedachte om Deense kunstenaars naar Nederland te halen.
Contacten met de Deense beeldhouwer Keld Moseholm en zijn Nederlandse collega Theo Germann gaven de doorslag om te komen tot een
dubbelexpositie.
De galerie is geopend op zaterdag en zondag van 11 tot 17 uur.
Theaterprijs voor
'Café Lehmitz'
DEN HAAG «ANP
De toneelproduktie 'Café
Lehmitz' is gisteravond tijdens
het Theaterfestvial in Den Haag
bekroond met de Dommelsch
Theaterprijs. 'Café Lehmitz' is
een produktie van Theatergroep
Carver in samenwerking met
het Onafhankelijk Toneel. De
jury die het festivalaanbod be
oordeelde bestond dit jaar uit
de cultuurfilosoof prof.dr. J.
Doorman, de auteur/regisseur
Robert David MacDonald en de
criminolooog prof.dr. K. van
Weringh. Met de feestelijke uit
reiking van de prijs, die 50.000
gulden bedraagt, werd gister
avond het Theaterfestival in
Den Haag afgesloten. In Ant
werpen loopt het festival nog
door tot zondag 15 september.
'Café Lehmitz' is geregisseerd
door Mirjam Koenen en wordt
gespeeld door Leny Breeder-
veld, René van 't Hof, Beppie
Melissen en Jim v.d. Woude.
AMSTERDAM Directeur Eduardo Lipschutz opende gisteren zijn 'Institute of Contemporary Art' aan de
Amsterdamse nieuwe Spiegelstraat. Het Instituut voor Hedendaagse Kunst begint met een tentoonstelling
van de Amerikaanse kunstenaar Richard Tuttle. Ook In andere grote steden zijn dergelijke instituten, die
onafhankelijk van elkaar opereren. foto anp
i van binnen te transformeren
it een congrescentrum voor
„Als we niet snel ingrijpen, gaat het naburige Golden Tulip Bar-
AMSTERDAM FRANCOISE LEDEBOER
bizon Palace-hotel,
Over het antwoord op de
vraag waar Baart zelf aan de
slag zou gaan als hij niets te
maken had met de planning
moeden uit eerdere opgravin
gen dat daar de oorsprong van
Amsterdam heeft gelegen in het
met het laatste kwart van de 12e eeuw.
Dat willen we natuurlijk graag
zeker weten. Langs Amstel en IJ
ik bovendien willen kijken
r door de vele bouwactiviteiten
in Amsterdam een grote rijk
dom aan bodemschatten verlo
ren." Dit zegt de Amsterdamse
stadsarcheoloog drs. Jan Baart.
Hij heeft bij het college van B en
W een verzoek ingediend voor hij geen seconde en zegt
verdubbeling van zijn jaarlijkse thousiast: „Op de Dam. We
budget naar zeven ton. Met dit
geld wil hij een tweede opgra-
vingsteam samenstellen. „II
mer er voortdurend
ene team dat ik nu h<
we met zekere regelmaat be
langrijke opgravingen laten
schieten", aldus Baart.
De archeoloog benadrukt in
zijn bescheiden kantoorruimte
aan de Nieuwe Prinsengracht
dat zo'n tweede team voor de
hoofdstad beslist geen overbo
dige luxe is. Baart illustreert dit
met een actueel praktijkvoor
beeld over de werkwijze van
zijn dienst. Over twee weken
kunnen de stadsarcheoloog en
zijn twee vaste medewerkers
beginnen aan een belangrijk
onderzoek in de bodemlagen
van een terp, in het centrum
van het voormalige dorp Sloten.
Op die plaats zullen binnenkort
bouwwerkzaamheden plaats
vinden, zodat Baart en zijn hel
pers vantevoren de bodem op
eventuele
vondsten kunnen onderzoeken.
„De terp bestaat uit veen, een
grondsoort waarin overblijfse
len altijd goed worden gecon
serveerd", aldus Baart. „We krij
gen zo een unieke kans om de
groei van een agrarische sa
menleving naar een gemeen
schap met een moderne markt
economie in kaart te brengen.
Als er tijdens die opgraving op
een andere plek in Amsterdam
iets wordt aangetroffen, moeten
we door het ontbreken van een
tweede team echter nee verko
pen. Dat is doodzonde."
de rest van zijn beschikbare tijd.
In zijn kantoor aan de Nieuwe
Prinsengracht wacht elke dag
een uitgebreide stapel corres
pondentie. Daarnaast moet hij
de nodige wetenschappelijke
publikaties voorbereiden en te
lefoonlies van mensen die om
stadsvemieuwers, aarzelt informatie vragen beantwoor
den.
Baart: „In de 16e en 17e eeuw
bouwde Amsterdam handels
contacten op met onder meer
Nieuw Amsterdam (het tegen
woordige New York), Decima in
Japan, Ceylon (nu Sri Lanka) en
de Goudkust (nu Ghana). In de
afgelopen jaren is daar
naar de eerste sporen van be- steeds grotere behoefte ont-
woning in de Romeinse- en de
Ijzertijd, want ook daar weten
we nog niets over."
'Met het ene team
dat ik nu heb,
moeten we soms
opgravingen
laten schieten'
De stadsarcheoloog heeft
voor de aanvulling van de
vroegste geschiedenis van de
archeologische stad inmiddels wel een opgra
ving op een braakliggend ter
rein aan de Nieuwedijk in het
vooruitzicht: „Ook dat kan inte
ressant zijn omdat in die buurt
de oudste haven heeft gelegen."
Omdat Baart zoveel mogelijk
zelf bij opgravingen aanwezig
wil zijn, moet hij woekeren met
staan om die geschiedenis
kaart te brengen en dat merk ik
aan mijn stapel brieven. Ook in
Nederland meik ik echter dat
steeds meer mensen doordron
gen raken van de noodzaak, het
culturele erfgoed voor het nage
slacht te behouden."
Amsterdam heeft sinds kort
een speciale verordening voor
de bestrijding van hondepoep
op straat, inclusief een boetebe
paling van 85 gulden voor wie
in overtreding is. Agenten van
de reinigingsdienst zorgen voor
de naleving. Baart grijpt dit
voorbeeld met zichtbaar genoe
gen aan om zijn pleidooi voor w
extra geld te onderstrepen: „Je ponisten onder de 30 jaar. Er
De Noorse componist Asbjom
Schaatshün heeft gisteren de
Gaudeamus Prijs 1991 toege
kend gekregen voor zijn com
positie 'Actions, Interpolations
and Analyses', voor basklarinet
en ensemble. Het stuk werd za
terdag uitgevoerd door het Ra
dio Filharmonisch Orkest, on
der leiding van Richard Dufallo
met medewerking van baskla
rinettist Harry Spamaay. De
Stichting Gaudeamus in Am
sterdam heeft dit gisteravond
bekend gemaakt aan het slot
van de Internationale Gau
deamus Muziekweek 1991.
De prijs bestaat uit een geld
bedrag van 10.000 gulden en is
gekoppeld aan een opdracht
voor het schrijven van een
nieuw werk voor kleine be-
'zettng dat moet worden uitge
voerd tijdens de Internationale
Gaudemausmuziekweek van
volgend jaar. De jury bestond
dit jaar uit de Israëlische com
ponist Mark Kopytman en de
Nederlandse componisten
Huub Kerstens en Enrique
Raxach.
De muziekweek in Amster
dam was voor het eerst na ruim
45 jaar geheel gewijd
ruimt hondepoep op e
ligt er weer een nieuwe drol. La
ten we echter de kans op een
opgraving voorbij gaan, dan valt
zijn 45 werken van componis
ten uit 17 landen uitgevoerd.
Het aanbod varieerde van pia-
noduos, strijkkwarten en en
er niets meer te redden. Ik hoop sembles tot glasorkest en syn-
dat de de gemeenteraad zich thesizers. De concerten van
dat bij de behandeling van de deze muziekweek zijn opgeno-
voor volgend jaar zal men en worden later uitgezon-
den door de NOS.
Zeedijk
Baart is reeds twintig jaar bij de
gemeente in dienst en heeft al
tijd opgravingen geleid op plek
ken waar bouwwerkzaamheden
werden verricht zoals het Victo
ria-hotel en het afgebrande ho
tel Polen. De laatste grote op
graving werd in augustus afge
rond. Aan de kop van de Zeedijk
werd in de bijna geheel verval
len 15e eeuwse Olofskapel, een
exacte kopie van de Heilig Graf
kapel in Jeruzalem blootgelegd.
Bovendien vond het team een
aantal graven. Nu Baart en zijn
medewerkers zijn vertrokken,
gaan de bouwvakkers aan de
slag om de kapel te restaureren
OVENVERSE
MINI-
PUNTEN
10 STUKS
GEENI£9MAAR
DAGVERSE
HALFVOLLE
VANILLE-
V0GHURT
UTERPAK
geenJ^STmaar
GROENTE SFRUITAfD
geenT79maar
g^WMaar
6 2 Leiden: LangegracM 3 Diamantplein 71 Leiderdorp Winkeihot 70 NoonMpc Keridraai 20
J Sassen heim HooWstraal 284 lisse: Heereweg 246 Noordwijkerhout; Dorpsringweg 246 StevensNoem:
r. Beukenpad 14 Wassenaar: Slarrenburglaan 47 Zoelermeer: Croeslnckplein 1
