Rtv show
Herkenning is lekker,
erkenning belangrijker
Cursisten leren dramatiseren
T
Maandag 9 september 1991
Redactie: 023-150191/023-150192 JOLANDA OUKES GERARD VAN PUTTEN REINA VAN POPPELEN Vormgeving: ANDRIES DETMAR
10
SINDS 1969 ZIJN MEER dan 1500 ra
dio- en televisiemedewerkers uit 135
ontwikkelingslanden uit Afrika, Azië en
Latijns Amerika 'op cursus' geweest in
het complex van Radio Nederland We
reldomroep.
EEN PASTOOR. Een boekhouder?
Geen probleem. Ze bellen me bij wijze
van spreken een dag van tevoren een
tekst door en de volgende dag zet ik zo
een lui neer. (Cees van Oyen)
is net een Dak sintels, wat te klein is valt er
door heen. Als je inhoudelijk gezien niet genoeg hebt te bieden, ben je weg."
FOTO UNITED PHOTOS DE BOEfVGERALD VAN OPALEN
Lesprogramma Wereldomroep steeds actueler
H n het begin weegt de een-
zaamheid extra zwaar.
Het is daarom niet ver
wonderlijk dat de Ghanees
Awuku als idee voor zijn repor
tage aandraagt: 'Around town'
(De stad in). Hij meent daar
voor een week nodig te heb
ben. De directeur van het trai
ningscentrum remt hem wat af
en houdt hem voor dat op een
cursus - die maar vier maan
den duurt - niet zoveel tijd
voor één onderwerp kan wor
den uitgetrokken. Het plan om
een kinderprogramma te ma
ken onder de titel 'Kindercar-
rousel' vindt wel een willig oor
bij de directeur. „Als de film in
Afrika moet worden uitgezon
den, moeten we natuurlijk wel
Engelssprekende kinderen
hebben", zegt hij tegen Awu
ku".
Dit is een fragment uit een re
portage over de openingsdag
van het Trainingscentrum van
de Wereldomroep, op 18 febru
ari 1969. Nu, een slordige 22
jaar later, zijn meer dan 1500
radio- en televisiemedewerkers
uit 135 ontwikkelingslanden uit
Afrika, Azië en Latijns Amerika
cursus' geweest in het com
plex van Radio Nederland We
reldomroep. In de najaarscur
sus die nu is begonnen is Awu
ku uit Ghana opgevolgd door
zijn landgenoot Bemice Ahlijah.
En deze keer luidt het thema:
het dramatiseren van informa
tieve programma's op het ge
bied van de gezondheidszorg en
aidsbestrijding.
De thematische aanpak van
jen actueel onderwerp staat
symbool voor de ontwikkelin
gen in de afgelopen jaren. Vorig
r was het thema van de na
jaarscursus: Wat is nieuw(s),
waarbij hetbegrip actualiteit
plotseling wel heel actueel bleek
te zijn. De 24 cursisten waren
daar van 2 augustus tot 20 de
cember, dus op het moment dat
Tot 20 december maakt Radio!
Nederland Wereldomroep
cursisten uit de Derde Wereld
wegwijs in het maken-van
programma's. Zesentwintig
cursisten buigen zich gedu*;
rende enkele maanden over
het thema 'het dramatiseren;
van informatie', dat vooral ge
wijd is aan het voorkomen
van aids. Deze keer komen de
radio- en televisiemedewer
kers uit de Maldiven, Came-:
roun, Ghana, Etiopië, Nigeria,
Gambia, Uganda, India, Ja
maica, de Filipijnen, Bangla
desh, Zimbabwe, Malaysia,
Mexico, Brazilië en Zambia.
Dit keer achttien vrouwen en
'maar' acht mannen. Dat
laatste is niet het enige dat
verandert is sinds Radio Ne
derland Wereldomroep in
1969 met de cursussen begon.
de Golfoorlog zijn hoogtepunt
begon te naderen.
„Er zaten cursisten bij uit lan
den die er direct, zoals Egypte,
of indirect, zoals Pakistan, bij
betrokken waren. Het ging er
soms spijkerhard aan toe. We
leefden letterlijk en figuurlijk op
de toppen van de golven. Op
dat moment zag je ook hoe be
langrijk het is dat de cursus in
Hilversum zelf wordt gegeven.
Temidden van het internationa
le nieuwsaanbod. Voor mensen
die uit de uithoeken van de we
reld komen was dat natuurlijk
ideaal", aldus Pete van der
Kleut, de manager van het Trai
ningscentrum.
In het Trainingscentrum wor
den twee cursussen per jaar ge
geven die elk zo'n viereneenhal-
ve maand duren. De zogenaam
de-voorjaarscursus heeft een al
gemeen karakter en is meer be
doeld voor mensen die betrek
kelijk nieuw zijn in het vak, of
die hun kennis willen opfrissen.
De najaarscursus richt zich
meer op programmamakers die
ervaring hebben op een be
paald gebied. „Dan komen vra
gen aan de orde als: wat wil je,
voor welke doelgroep. En hoe
zet je dat dan op", aldus Van
der Kleut.
Confrontatie
De vraag is of Bemice Ahlijah
niet de kans loopt dat ze bijna
automatisch beïnvloedt wordt
door 'het westen'. In hoeverre
speelt ideologie een rol? „Het
gaat juist om de confrontaties
tussen mensen met verschillen
de achtergronden en culturen.
Belangrijk is het aankweken van
onderscheidingsvermogen en
het beoefenen van pluriforme
nieuwsgaring. Ook voor later,
als de cursist weer terug is in
zijn land. Hij, of zij, moet als
journalist in staat zijn in twee
werelden te leven. De technolo
gie is grenzeloos geworden. Ook
voor radio- en televisiemede
werkers uit ontwikkelingslan
den betekent het dat ze lokaal
en internationaal moeten den
ken.
„Kern blijft de vraag hoe je je
informatie zo volledig mogelijk
kunt overbrengen. Daarbij moet
ja natuurlijk goed kijken naar de
bijzondere omstandigheden
van kijkers en luisteraars. Hoe je
het dramatisch aanpakt moet
gaandeweg door de cursisten
worden ingevuld. Wat voor ver
haal maak je. Wat voor situaties
bedenk je. Schrijf je wel of niet
dialogen. Wat voor karakters
schep je. Dan gaat het juist om
culturele verschillen, die ook de
programmamakers met zich
meedragen. Wat in sommige
landen geaccepteerd macho-ge
drag is, is in andere landen
krenkend. Neem alleen maar de
verschillen tussen Latijnsameri-
kaanse en Afrikaanse landen.
Maar ook over de vormen kun
je het hebben. Misschien moet
je wel een soort Medisch Cen
trum West maken, een soap
waarin alles past wat je kwijt
wilt en die zowel in de Maldi
ven, in Colombia, in Ghana en
ui Bangladesh aanslaat."
Op zijn kaartje staat
acteur, entertainer,
stemmenspecialist,
commentator, voordrachts
kunst en radio-tv-commer-
cials. Hoogmoedswaanzin?
Nee, want in zijn woning in
Lisse geeft Cees van Oyen een
korte demonstratie: conferen
ces van Kan en Hermans, liéd
jes met de Leidse Sleuteltjes en
met drie voetballende Wille
men (Van Hanegem, Jansen en
Rijsbergen), stemmetjes bij te
kenfilmseries als Calimero en
Suske en Wiske, hoorspelen,
commercials voor onder meer
Edah en Danone en rollen in
de films Man slaat vrouw en
De Scharreltour. Over dat ene
seizoen Pipo wil Van Oyen het
eigenlijk niet meer hebben. „Ik
heb daar meer last dan gemak
van gehad."
Zanger/cabaretier/acteur Van
Oyen grossiert in stemmetjes en
typetjes. Uit voorraad leverbaar,
niets is hem te dol. „Een pas
toor. Een boekhouder? Geen
probleem. Ze bellen me bij wij
ze van spreken een dag van te
voren een tekst door en de vol
gende dag zet ik zo een lui neer.
Jaren geleden zat ik als bedelaar
voor de deur van de Utrechtse
Jaarbeurs waar een of andere
computerbeurs werd gehouden.
Geintje van de organisatoren.
Aan het eind van de dag had ik
omgerekend een paar honderd
gulden bij elkaar gebedeld, in
de onmogelijkste valuta's. Een
leuke bijverdienste", grinnikt
hij.
Duizendpoot Van Oyen werd
55 jaar geleden in Leiden gebo
ren. In deze stad zette hij ook de
eerste schreden op het arties
tenpad. „Tja, hoe is het begon
nen...", mompelt Van Oyen ter
wijl hij de koffie inschenkt, „ge
woon als driejarige met smoe
len trekken en vanachter de
gordijnen tevoorschijn komen,
denk ik. Daarna amateurtoneel
bij de Leidse toneelvereniging
Tot Ieders Genoegen, kortweg
TIG en actief in Minjon (de
AVRO-kweekvijver voor jong ta
lent red). Daar leerde ik Joop
Stokkermans kennen. Met hem
heb ik nog steeds veel contact.
Hij schrijft muziek voor me,
maar we zitten ook al 28 jaar in
hetzelfde voetbal- annex trim-
clubje."
In 1961 ging hij naar de Klein
kunstacademie. Van de drie
honderd aanmeldingen konden
er veertien worden geplaatst.
Van Oyen zat daar bij. Hij heeft
zich nooit aan een gezelschap
gebonden, maar opereerde al
tijd als vrije jongen. „Vroeger
deed ik alles zelf. Ik draaide een
programma in elkaar en ver
spreidde dat. Ik ben er ook vaak
financieel bij ingeschoten. Kijk,
een programma maken is geen
kunst, maar het verkopen wel.
Ik heb hier geloof ik nog zo'n
negen kilo conferences en lied
jes liggen."
Begin jaren zeventig was hij
plotseling voorpaginanieuws.
Toen Cor 'Pipo' Witschge het na
twaalf seizoenen niet met Cine-
centrum eens kon worden over
een nieuwe serie sprong Van
Oyen in dat gat. „Als ik alles van
tevoren had geweten had ik het
nooit gedaan. Ik ben die rol
nooit meer kwijt geraakt. Wit
schge werd afgeschminkt nooit
herkend, mijn smoel kwam
door de grime heen. Bovendien
vond men het niet kies dat ik de
rol aannam. Pipo was als het
ware eigendom van Witschge,
daar moest je van afblijven. Cor
en ik hebben het overigens later
allemaal uitgepraat. Maar het
kwaad was geschied. Het pro
gramma werd al afgebrand
voordat het begonnen was. Een
doodgeboren kindje, maar het
is later nog wel een keer her
haald."
Als een beest
Van Oyen werkt volgens eigen
zeggen als een beest, pakt alles
aan - behalve die ene klus voor
Shell want 'dan had ik ruzie met
mijh zoon gehad'. Maar een
echt bekende Nederlander is hij
nooit geworden, want zijn werk
speelt zich grotendeels achter
de schermen af. Stemmetjes in
Calimero en Suske en Wiske, ra
dioprogramma's en commer
cials. „En dat is het grote pro
bleem: je kop is belangrijker. Als
je maar regelmatig op tv komt,
heb je het gemaakt. Ik heb een
prijzenkast vol maar iedere keer
hoor je weer "Van Oyen? O ja,
Pipo'. Programmamakers heb
ben daar nog steeds een handje
van. Ik zou rolletjes krijgen in
Spijkerhoek en bij Spaan en
Vermeegen. Dat ging dus op
eens niet door. De reden? Die
rot-clown."
Hij is niet de enige die wordt
achtervolgd door een rol uit het
verleden. Joop Doderer blijft al
tijd Swiebertje, Hetty Blok Zus
ter Clivia en sommigen krijgen
zelfs bij het zien van Rob de
Nijs nog steeds visioenen van
Bertram Bierenbroodspot uit
Kunt u mij de weg naar Hame
ien vertellen. Maar niet iedere
acteur zit daarmee, weet Van
Oyen. „Lou Geels (Bromsnor
red.) bij voorbeeld is er eens in
geslaagd in vol ornaat het ver
keer voor het Amsterdamse
Centraal Station stil te leggen en
Rien van Nunen liet eens een
Erkenning
Van Oyen leidt zoals hij zelf zegt
niet meer onder het Pipo-verle-
den. „Het gaat goed nu. Ik heb
werk zat en ik doe precies waar
ik zin in heb. Kijk, herkenning is
lekker, maar erkenning is be
langrijker. Ik hoef niet zo nodig
in allerlei tv-panels. Vaak zitten
daar mensen die slechts door
een facet van het vak bekend
zijn geworden. Net zoals met
die jongens uit Goede Tijden
Slechte Tijden. Zo'n Amie hangt
overal de blits uit. Maar ik zeg
maar zo: het is net een bak sin
tels, wat te klein is valt er door
heen. Als je inhoudelijk gezien
niet genoeg hebt te bieden, ben
je weg."
Van Oyen is eigenlijk altijd
gebleven. Hij maakte voor de
EO radioprogramma's over Wil
liam Booth (oprichter van het
Leger des Heils) en prediker Jo
hannes de Heer en trad samen
met accordeonist Henny Lange-
veld in 1986 op in de Verenigde
Staten voor Nederlandse immi
granten met liedjes van onder
meer Lou Bandy en Willy Der
by. „Een fantastische happe
ning", glundert hij. „Een feest
der herkenning. Jong en oud
zingen alles woordelijk mee.
Een beetje Beatles-achtige toe
standen daar." Of de VS-tQur
een vervolg krijgt weet de Leide-
naar nog niet. „Als het mij ligt
wel, maar financieel gezien was
het natuurlijk weer eens mis. De
organisator ging failliet, of zo
iets."
Van Oyen is nog dagelijks aan
het schrijven. Liedjes, conferen
ces voor bedrijven of voetbal
clubs, commentaar bij bedrijfs
films vloeien uit zijn pen als wa
ter uit de kraan. „Het blijft een
verrukkelijk vak, hoewel er bij
ons natuurlijk ook sprake is van
haat en nijd. Bij voorbeeld col
lega's die je voor het oog van de
camera wegduwen en de hele
scène opeisen. Die dingen ge
beuren, maar niet bij de echte
groten. Ik heb een keer met Ko
van Dijk mogen werken. Een of
andere doodgraversscène. Zo'n
man laat iedereen in zijn waar
de. En waarom ook niet. Je bent
nooit te groot voor een kleine
rol. Ik heb me vroeger wel opge
wonden over dergelijk zaken,
maar dat doe ik niet meer. Voor
mij is een lekker leven belang
rijker. Kijk eens om je heen: $e
pruimenboom doet het weer
goed, mijn chow chow ligt lek
ker in het zonnetje. Maar ik ga
door tot de dood er op volgt, en
dat gebeurt een keer. En dan
gaan we weer gewoon verder."
STRIPS
BOLLEBOOM
BOES
HEINZ
Blije blijheid
De EO-Visie op de
maatschappij mag
buitenstaanders so
ber en vooral somber voorko
men, de leden van de omroep
zien dat uiteraard een slag an
ders.. En inderdaad, wie de
moeite neemt om naar de pro
gramma's van de Evangelische
Omroep te kijken ziet louter
blije blijheid over het scherm
glijden.
De EO, destijds mede opgericht
omdat verontruste NCRV-leden
hun omroep te frivool vonden,
laat een geheel eigen geluid ho
ren. In meerderheid wordt dat
beluisterd door de trouwe aan
hang; blijkens de kijkcijfers be
staat er bij andersdenkenden
amper interesse voor de bood
schap, waarvan de EO in zijn
uitzendingen kond pleegt te
doen.
Speciaal voor wie niet kijken wil
typerend genoeg de titel van
een goed beluisterd VARA-ra-
dioprogramma op de tv-avond
van de EO een middagje
Marlies van Dam en een avond
je Feike ter Velde uitgezeten.
Van den Ende zit nog niet in het
programmapakket, maar Joops
amusementsfabriek is doende
amusement op maat te vervaar
digen. Van den Ende en de EO:
het geloof in pret en poen vere
nigd met het Geloof. Ook de
wegen van een kleine christelij
ke (spreek uit:
gristelijke) om-
roepzuil zijn dus
ondoorgrondelijk.
De flirt met de
Aalsmeerse amu
sementskoning is
daarom zo opmer
kelijk, omdat de
EO met z'n pro
gramma's meer
pretendeert te bie
den dan informa
tie en gospelvertier. Een bood
schap, om het nader te duiden.
Zelfs de vruchten in de Muzika
le Fruitmand zijn meestal be
spoten met een beschermend
laagje tegen de almaar lossere
moraal wat dat ook moge
zijn van de wereld die niet
des EO's is.
Psalmen klinken onverveerd in
nachtprogramma's. Zonder
twijfel tot vreugde van de aan
hang, maar voor buitenkerkelij
ken maken ze een nachtdienst
tot een lange zit.
"Vrouw zijn', de titel zegt het al,
is er voor de vrouw. In dit tv-
programma geen emancipatori
sche thema's, wel verstrekken
Henk en Tonneke bij de EO
wordt eerst de man genoemd
en dan de vrouw kijksters ad
viezen over probleempjes die
zich in het gezin voordoen, over
één recht en één averecht,
bloemschikken, studiekosten en
over het vraagstuk: hoe doe ik
aan geloofsopvoeding?
Henk en Tonneke buigen zich
over een brief van een tot lich-
telijke wanhoop gedreven jonge
moeder, die schrijft niet in staat
te zijn de vragen van haar kin
deren over de bijbel te beant
woorden. Want ook al gaat ze
ter kerke, het ware geloof heeft
ze nog altijd niet gevonden. En
pa weet al helemaal niet van z'n
geestelijke gezond, die zit alleen
maar achter de computer of
naar de tv te staren. Henk her
kent het van nabij: zelf dacht hij
altijd dat het voldoende was om
naar de kerk te gaan en een va
der als ouderling te hebben.
Maar nee, dat is niet voldoende.
Je moet je volledig overgeven,
en dat moet die jonge moeder
ook doen en ze zal dan zien dat
op al die vragen van haar kinde
ren wel degelijk een antwoord
is.
Een gesoigneerde kalende snor
in een vertrouwenwekkend
blauw geruit colbert belichaamt
als volgt een wervende spot:
„Bent u een van die kieskeurige
mensen die alleen maar kiezen
voor het volmaakte? Dan wordt
u nooit lid van de EO. Want die
is niet volmaakt. Alleen, wat we
proberen is het uitdragen van
de volmaakte boodschap.
„Zorg dat u erbij bent", roept
vervolgens Wim de Knijff als
een van de bekendste Neder
landers uit de EO-stal. Om mis
verstanden te voorkomen: De
Knijff schnabbelt niet voor de
marine, hij nodigt iedereen van
harte uit om de Familiedag te
bezoeken, die op 12 oktober in
de Utrechtse Jaarbeurs wordt
gehouden.
Wonderen zijn trouwens de we
reld niet uit. Vertel Feike ter
Velde wat. Wie hem wel eens
bezig heeft gezien in een van
zijn praatprogramma's, weet
dat er zelfs in de neteligste situ
aties nog hoop op betere tijden
is. Feike heeft al heel wat men
sen uit de goot zien opkrabbe
len. Ontsnappen aan de zelf
kant van de maatschappij is wel
degelijk mogelijk. Menige ex-
dief heeft Feike reeds opge
biecht dat-ie thans elke week
diverse muntstuk
ken in het collecte
zakje stopt. Tal van
lichtekooien getuig
den in gesprek met
Feike van een
nieuw leven zonder
zonden. Feike ver
staat de kunst men
sen te laten praten,
simpel door telkens
de vraag te stellen:
„En toen, en toen?" En Feike
hoort de belijdenis van zo'n be
keerling aan met het begripvolle
gezicht van de kapelaan die de
biecht afneemt.
In beeld een Belgisch Marok
kaanse moslim, die niet alleen
is bekeerd tot het christendom,
hij zegt ook zijn criminele verle
den te hebben afgelegd. Hij be
zweert de binnenmuren van de
gevangenis nooit meer van na
bij te bekijken. Ter Velde hoort
het allemaal verrukt aan.
Een knul die zichzelf voor de
camera neerzet als een moeilijk
opvoedbare angsthaas blijkt er
ook beduidend beter aan toe
dan voorheen. „Anders had je
ook niet in het programma 'God
verandert mensen' gezeten",
merkt Ter Velde gevat op. De
angsthaas, die had gebroken
met zijn ouders, die zijn toe
vlucht had genomen tot het oc
cultisme teneinde zich beter te
kunnen verdedigen tegen de
pesterijen van zijn klasgenoten,
bevindt zich gelukkig ook weer
op het rechte pad.
„Al deze verhalen", aldus Feike
ter Velde tot besluit, „zijn leven
de voorbeelden van de realiteit
dat God ons leven in Zijn han
den neemt. Misschien bent u de
dood nabij, zijn er problemen i:
uw gezin. Wie u bent en waar u
bent, bedenk dat Zijn handen
altijd nabij zijn".
En zo getuigt de Evangelische
Omroep van zijn onwrikbare
geloof om iedereen op zijn golf
lengte te krijgen. Zelfs voor de
rotste appel in de maatschappij
is er uiteindelijk nog wel een
plekje vrij in de Muzikale Fruit
mand.
Feike ter Vel
de, het gewe
ten van de EO:
„En toen, en
toen?" AR
CHIEFFOTO
CLOSE UP
Cees van Oyen is Pipo-verleden te boven
binnen het huwelijk. Van Oyen speelt daarin de
schoonvader van de meppende echtgenoot. De
film kreeg dit jaar op het internationale filmfes
tival in New York goud. Verder speelt Van Oyen
naast Olga Zuiderhoek een rol in de voorlich
tingsfilm De Scharreltour. Deze korte film is een
aanklacht tegen de bio-industrie en zal door de
Dierenbescherming worden verspreid.
Zanger/cabaretier/acteur Cees van Oyen werkte
na zijn Pipo-periode voornamelijk buiten het
zicht van de camera's. Maar het lijkt er nu op
dat Van Oyen definitief het Pipo-juk van zich
heeft afgeworpen, want dit najaar verschijnt hij
weer op de buis.
De commerciële omroep RTL 4 zendt dan de
film Man slaat vrouw uit, over mishandeling
