Feiten
De ster van de derde man rijst
Armeniërs laten zich door
'die Turken' niet verjagen
m mm
Kroonprins Philip
'een droevig geval'
Vrijdag 6 september 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: HENK GEIST
JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
2
TOM JANSSEN
EN MENINGEN
Anatoli Sobtsjak balanceert tussen Jeltsin en Gorbatsjov
Terwijl Michail Gorbatsjov en Bo-
ris Jeltsin strijden om de restanten
van de Sovjetunie, rijst de ster van
een derde man: Anatoli Sobtsjak,
de burgemeester van Leningrad.
Gorbatsjov looft hem in zijn toe
spraken. Jeltsin gebruikt Sobtsjak
om de gemoederen te sussen wan
neer hij weer eens al te boude uit
spraken heeft gedaan. En de Sov
jetunie rekent op hem bij het in
goede banen leiden van de nieuwe
structuren, die haastig in elkaar
worden gezet om het rijk bijeen te
houden.
LENINGRAD THE INDEPENDENT
Ook vóór de coup werd Sobtsjak al be
wonderd. Hij stond bekend om zijn poli
tieke scherpte en zijn openlijke oppositie
tegen de oude garde, met name tegen de
almachtige geheime dienst KGB. Als af
gevaardigde in het parlement was hij de
eerste politicus die met zijn knappe ver
schijning en welbespraaktheid tijdens
parlementszittingen het nieuwe medium
televisie ten volle uitbuitte.
Sobtsjak is jurist. Voor zijn verkiezing tot
volksafgevaardigde was hij professor. Hij
heeft verscheidene boeken en talloze ar
tikelen geschreven over zijn favoriete on
derwerpen: burgerrecht, economisch
recht, en de rechtskundige aspecten van
kostenberekening. Via deze publikaties
werd hij een graag geziene gast in het
buitenlandse lezingencircuit.,
Desintegratie
Sobtsjak is nooit lang lid geweest van de
Communistische Partij. In 1988 trad hij
tot de partij toe, om er twee jaar later op
sensationele wijze weer uit te stappen.
Hij beschuldigde de partij ervan totaal
niet in staat te zijn „het land een daad
werkelijk programma te bieden voor de
overgang naar een nieuwe maatschap
pij".
De desintegratie van de Corrimunisti-
sche Partij na de mislukte coup tegen
Gorbatsjov biedt Sobtsjak nieuwe kan
sen. Momenteel vervult hij een unieke
functie als bemiddelaar tussen Gor-
batsjov én Jeltsin. En nu de Sovjet-rege
ring bezig is met de ontwikkeling van
een nieuwe federale machtsstructuur
met de vijftien republieken, is voor
Sobtsjak als rechtskundige een belangrij
ke rol weggelegd.
Siberië
De 53-jarige Sobtsjak werd geboren in
een arm gezin in het stadje Chita in Si
berië, waarheen de plegers van de anti-
tsaristische opstand van december 1825
(de 'dekabristen') werden verbannen. Hij
deed het goed op school en verdiende
een plaats aan de rechtenfaculteit van de
gerenommeerde Universiteit van Le
ningrad. Toen werd een juridische oplei
ding nog als een minderwaardige tweede
keus beschouwd en bood een inge
nieurstitel de beste kansen op een suc-
Anatoli Sobtsjak (rechts) en zijn Moskouse collega Popov spelen een belangrijke rol bij de herstructurering v
cesvolle carrière. Nadat hij was afgestu
deerd, werkte hij als advocaat in de dui
zend kilometer ten oosten van Moskou
tweede man achter Gorbatsjov)
kortom, een radicale realist". Hij heeft
beschuldigde „van de waarheid af te wij- onderdak gevonden bij de
ede
ken" over zijn eigen rol en de rol v
ihet
gelegen regio Stavropol, waar de plaatse- Politburo (het machtscentrum van de
lijke communistische partij werd geleid
door een toen nog onbekende Michail
Gorbatsjov.
Later keerde Sobtsjak terug naar Le
ningrad om zijn doctoraal in het econo
misch recht te behalen. Hij werd be
noemd tot hoofd van de rechtenfaculteit
partij) bij de beslissing (in april 1989)
troepen te sturen naar de Georgische
hoofdstad Tbilisi om een nationalisti
sche demonstratie de kop in te drukken.
Dit waren harde woorden voor een
nieuwkomer aan het adres van oudge
dienden. Sobtsjaks breuk met de partij
i de Universiteit van Leningrad en be- vorig jaar bracht hem op een koers die
gon boeken en artikelen te schrijven. De
rechtenfaculteit stelde hem kandidaat
voor het eerste Congres van Afgevaardi-
gen in 1989. Sobtsjak sprak zich uit voor
economische veranderingen en wetsher-
vormingen en won prQmpt een zetel die
voorheen altijd naar arbeiders was ge
gaan.
.Zijn toespraken, waarin hij de weinig
doortastende houding van de regering
bekritiseerde, waren een inslaand suc
ces. Dankzij zijn juridische training
baande hij zich gemakkelijk een weg
door de ondoorzichtige parlementaire
procedures. Hij werd evenmin afgeremd
door bindingen aan de partij. Daarnaast
regelrecht indruiste tegen Gorbatsjovs
overtuiging dat de partij van binnen uit
kon worden hervormd. Gorbatsjov en
Sobtsjak leken uit elkaar te drijven.
Hervormingen
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van
begin vorig jaar kregen de hervormers
een meerderheid in Lensovjet, de ge
meenteraad van Leningrad. Sobtsjak
werd gekozen tot burgemeester. Hij kon- houden. In
digde Sobtsjak allerlei radicale hervor- strijd zou Sobtsjak
mingen aan zoals vrije handelszones, het tematief kunnen
gebruik van militaire fabrieken voc
gerdoelen en nauwe economische
bleek hij het buitengewoon goed te doen menwerking met de Baltische staten i
mocratische beweging, die er ondanks
haar grote diversiteit in is geslaagd onder
het leiderschap van Boris Jeltsin een ver
enigd front te vormen. Maar hoewel
Sobtsjak zich tijdens de Russische presi
dentsverkiezingen achter Jeltsin schaar
de, heeft hij altijd de nodige afstand be
waard. Onlangs zei hij in een interview
dat Jeltsin voor nu de juiste man was
hij was robuust genoeg was om de klap
pen van de communisten en de KGB op
te vangen maar niet noodzakelijker
wijs voor de toekomst. Sobtsjak bena-
drukte.dat hij geen lid was van Jeltsins
team.
Gorbatsjov heeft Sobtsjak een plaats
aangeboden in zijn vernieuwde nationa
le veiligheidsraad. Deze invloedrijke
functie zou een goede springplank kun
nen zijn voor een hogere functie als er
ooit presidentsverkiezingen worden ge-
dergelijke verkiezings-
aantrekkelijk al
en voor wie Gor
batsjov niet meer vertrouwt en Jeltsin te
onvoorspelbaar vindt voor het hoogste
ambt.
op de televisie.
een 'Baltische Gemeenschappelijke
Sobtsjaks zelfvertrouwen groeide. Steeds Markt'. Volgens critici bleef het vooma-
vaker deed hij uitspraken die Gorbatsjov melijk bij woorden,
veel te ver gingen. Zo hield hij een tirade Sobtsjak noemt zichzelf „een gematigd
waarin hij Jegor Ligatsjov (de voormalige politicus met radicale opvattingen,
brus5el hans de bruun
correspondent
„Hij kan het niet, hé. Een droe
vig geval. Waarom? Hij loopt als
een hondje mee, handjes
schudden. Dat is het niet, hé?
Dat kan iedereen." Het oordeel
was vernietigend. Philip, de be
oogde volgende Koning der Bel
gen, is een kneusje.
Het kwam vooral hard aan om
dat het de woorden waren van
een man die vele jaren vertrou
weling van de huidige vorst was.
Herman Liebaers is zelfs 'ere-
hofmaarschalk'. En dat soort
mensen pleegt te zwijgen over
wat zich achter de paleismuren
afspeelt.
Maar in een interview met de
linkse krant De Morgen zei ex-
hofdignitaris Liebaers"wat de
Belgen al lang weten: de 31-jari
ge Philip van Saksen-Coburg-
Gotha is volstrekt ongeschikt
om te zijner, tijd zijn oom Bou-
dewijn op te volgen.
Politici haastten zich de voor
bije dagen om de kroonprins te
gen de kritiek van Liebaers in
bescherming te nemen. Vice-
premier Willy Claes, de socialis
tische minister van economi
sche zaken, vindt dat de ere-
hofmaarschalk veel te hard oor
deelt. „Ik vind dit oneerlijk. Je
moet meer vertrouwen hebben
in de jeugd en jongeren de kans
geven school te lopen, met val
len en opstaan", zei Claes, ook
al zo'n vertrouweling van het
hof. Maar het probleem is dat
Philip nooit valt. Hij doet niets.
Handjes schudden, lintjes door
knippen, zoals Liebaers dat
noemt. En dat is alles. Nee, dan
heeft de 72-jarige hofmaar
schalk veel meer vertrouwen in
Philips twee jaar jopgere zus As-
trid. „De enige met wie wat aan
te vangen valt."
Geruchten
Kort geleden leek er nog geen
vuiltje aan de lucht. Vorig jaar
vierde Boudewijn zijn zestigste
verjaardag en dit jaar zat hij 40
jaar op de Belgische troon.
Niets leek erop te wijzen dat hij
daar snel afstand van zou gaan
doen. Zelfs zijn vreemde esca
pade van vorig jaar, toen hij
weigerde om de nieuwe abor
tuswet te tekenen waarna de
regering hem twee dagen van
zijn taken onthief is hem al
lang vergeven. Boudewijn zou
nog jaren Koning der Belgen
kunnen zijn.
Maar twee weken geleden werd
hij plots in een ziekenhuis op
genomen met prostaatkanker.
De artsen denken er tijdig bij te
zijn geweest en Boudewijn heeft
het ziekenhuis inmiddels gene
zen verlaten, maar toch begon
de geruchtenmachine te draai
en. Boudewijns aftreden zou
wel eens dichterbij kunnen zijn
dan men had gedacht. En daar
door kwam Philip in de aan
dacht.
Overigens is Philip niet officieel
kroonprins. Dat is zijn vader,
Boudewijns broer Albert, aange
zien de koning zelf geen kinde-
Een prent uit het familie-album: Bij de zilveren bruiloft (in 1985) van koning Boudewijn (aan het hoofd van de
tafel) en koningin Fabiola (rechts naast haar man) was ook de brave Philip (naast tante) present. Verder op de
foto prinses Nora van Lichtenstein (naast Philip), prinses Margareta met de kleine Marie Anuntiata op schoot,
prins Albert en zijn echtgenote prinses Paola. archieffoto anp
ren heeft. Maar er bestaat een
afspraak dat Albert van de troon
zal afzien. En Philip gaat voor
zijn jongere broer Laurent (28),
een in Amerika studerende flie
refluiter.
Op 8 maart, de dag van de
vrouw, besloot de Belgische re
gering de wet te veranderen, zo
dat voortaan ook vrouwen de
troon zouden kunnen bestijgen.
Volgens Liebaers is men daar
wegens Philips zwakte toe over
gegaan. Prinses Astrid, die is ge
trouwd met aartshertog Lorenz
van Oostenrijk en drie kinder
tjes heeft, zou veel geschikter
voor deze taak zijn dan haar ou-
deré broer.
Philip is een schuchtere, wat
houterige jongeman. Met een
meisje heeft nog nooit iemand
hem gezien, hoewel in de sen
satie-bladen al heel wat Europe
se prinsessen aan hem zijn ge
koppeld. Volgens Liebaers kan
alleen een huwelijk met een
goede, sterke vrouw hem 'red
den'. Hij geeft als voorbeeld de
Zweedse koning Karl-Gustav,
ook geen sterke figuur, die op
leefde na zijn huwelijk met de
Duitse stewardess Sylvia.
Over het leven van 'de vorsten'
en hun familie lekte tot nog toe
bijna nooit iets uit. Het geheim
van (het paleis van) 'Laken' is
veel beter bewaard dan dat van
Soestdijk of Huis ten Bosch. En
nu heeft Liebaers openlijk uit de
school geklapt.
In het opzienbarende interview
onthult hij dat koningin Fabio-
lia onder invloed staat van de
omstreden, aarts-conservatieve
katholieke organisatie Opus Dei
en dat de vorstin van Spaanse
afkomst grote invloed heeft op
haar echtgenoot. Boudewijns
verzet tegen de abortuswet zou
daar het gevolg van zijn. Fabiola
wordt door Liebaers „geen jolij-
tige vrouw" genoemd.
Boudewijn is volgens Liebaers
'getraumatiseerd' door zijn
jeugd, waarin zijn moeder en
grootvader stierven onder on
natuurlijke omstandigheden.
Boudewijn wordt wel 'le roi tris-
te' genoemd en Philip nu 'een
droevig geval'. Misschien zit het
in de familie.
sjaoemian mort rosenblum
De helikopter maakt een plotse
linge zwenkbeweging. De gewa
pende mannen kunnen, geze
ten op stapels schoolboeken,
maar met moeite hun even
wicht bewaren. Ze kijken eerst
gespannen naar buiten; dan
grijnzen ze. Ze zijn op weg, deze
Armeense guerrillastrijders,
naar de door Azerbajdzjaanse
troepen belegerde enclave
Sjaoemian.
Als de Sovjets zich er niet mee
bemoeien, kunnen een miljoen
van dieTurken ons niet ver
slaan", zegt een potige strijder.
Hij draagt een uniformjasje
waarop 'Army' staat. „Turken"
is de plaatselijke aanduiding
voorAzeri's.
De belegerde Armeniërs vrezen
dat hun historische vijanden na
het wegvallen van de Sovjetunie
de burgeroorlog zullen opvoe
ren. „De Turk is tot alles in
staat", zei SjajenMeghin, de
president van het district Sjaoe
mian. Hij refereert aan de mas
sale slachtingen die van 1915 J*
tot 1918 onder Armeniërs in
Turkije werden aangericht.
Azerbajdzjaanse eenheden, ge
steund door het Vierde Leger
van de Sovjet-strijdkrachten,
hebben sinds mei volgens Meg-
hin vijftig Armeniërs gedood.
Het Sovjet-leger is op 24 augus
tus teruggetrokken, maar spe
ciale Azerbajdzjaanse KGB-troe-
pen zouden zich nu met mo
derne wapens hebben gemengd
in de strijd tussen de orthodox-
christelijke Armeniërs en de shi-
'itische Azeri's.
Sjaoemian is een enclave van
acht Armeense dorpen in de re
publiek Azerbajdzjan. Maandag
sloot het district zich aan bij de
naburige regio Nagorno-Kara-
bach, eveneens een Armeense
enclave, die zichzelf tot onaf
hankelijke Sovjet-républiek
heeft uitgeroepen. Plaatselijke
leiders zeggen dat Nagomo-Ka-
rabach wellicht aansluiting zal
zoeken bij de Russische Federa
tie om bescherming te zoeken
tegen de Azeri's, die de strook
land in handen hebben die hun
republiek afscheidt van Arme-
Sjaoemian heeft een bevolking
van 16.000 mensen en is niet
groter dan 450 vierkante kilo
meter. Sinds 1988 is de enclave
door Azerbajdzjan van de bui
tenwereld afgesloten. Voorra
den worden door de lucht aan
gevoerd vanuit de Armeense
hoofdstad Jerevan. De helikop
ters vliegen zoveel mogelijk
door de bergen om te ontsnap
pen aan Azerbajdzjaans afweer-
omdat het geweld de a
van voldoende voedsel verhin
dert.
De Russische parlementariër
Anatoli Sjabad bemiddelde vo
rige week bij een voorlopig ak
koord tussen de strijdende par
tijen in delen van Azerbajdzjan.
Optimistisch is hij echter niet.
Vooral door de onafhankelijk
heidsverklaring van Azerbajd
zjan en de erkenning vari Na-
gomo-Karabach als Azerbajd
zjaans gebied, staat de Armeen
se enclave volgens Sjabad alleen
en zit er een nieuwe geweldsuit
barsting in het vat,
De Sovjet-troepen hebben
weliswaar meegedaan aan de
portaties van Armeniërs, maar
ze hebben volgens Sjabad te
vens voorkomen dat Azerbajd
zjaanse milities zich te buiten
gingen aan gruweldaden. Getui
gen in Sjaoemian zeggen echter
dat ze tijdens de deportaties
slachtoffer zijn geworden van'
afranselingen, verkrachting en
David Leopold, een Amerikaan
se advocaat die de streek meer
dere keren heeft bezocht, zegt
dat de wreedheden vooral te
wijten zijn aan de „stenen-tijd
perkmentaliteit" van de com
mando's van het Azerbajd
zjaanse ministerie van binnen
landse zaken. In de gedwongen
deportaties ziet Leopold de
hand van Viktor Poljanitsjko, tot
voor kort tweede secretaris van
de Azerbajdzjaanse Communis
tische Partij, die dezelfde me
thode in Afghanistan toepaste.
Sovjet-troepen gingen eerst de
dorpen binnen onder het voor
wendsel van identiteitscontrole.
Daarna kwamen helikopters
overvliegen om de inwoners in
paniek te brengen, waarop
Azerbajdzjaanse commando's
van huis tot huis gingen om te
plunderen.
Boezloek
In de Armeense school van Ka-
racharnar, die door terugtrek
kende Sovjet-troepen is ver
nield, hebben vluchtelingen uit
het Sjaoemiaanse gehucht
Boezloek een heenkomen ge
zocht. Zij beschrijven hoe hun
dorp werd overvallen door Sov-
jet-tanks, waarachter zich Azer
bajdzjaanse troepen verscholen.
Toen de helikopters overkwa
men, vluchtten de 360 dorpelin
gen naar de bossen. Alleen
Mnatsakn Minasian, een man
van in de 90, bleef achter.
Dorpshoofd Gehan Moeradin
zegt vanuit de verte gezien te
hebben hoe Minasian door
Azerbajdzjaanse commando's
werd geslagen en uiteindelijk
opgehangen aan een boom.
Buiten doet het 9-jarig jongetje
Vlad uit Boezloek verslag. Hij
praat met het gebrek dat Larissa
Agabadian heeft beschreven.
Zijn woorden haperen en hij
heeft een lege blik in de ogen.
„Ik denk d&f ze me gaan*Ver
moorden. Ik ben bang", zegt
hij.
Toch is de moraal onder de Ar
meense strijders hoog. De vast
beslotenheid van de Armeniërs
wordt nog eens onder woorden
gebracht door Vladimir Ak-
opian, secretaris van het district
Sjaoemian. „Ze beschuldigen
ons er van dat we het land wil
len dat altijd al van ons is ge
weest. Wij behoren hier. Ik kan
u het graf van mijn grootvader
laten zien", zegt Akopian.
teerde Azerbajdzjan met hulp
van Sovjet-troepen duizenden
Armeniërs die in afgelegen ge
huchten in Sjaoemian woon
den. Sjaoemianen vormden een
eigen militie om terug te vech-
ten. Ze zeggen door Armenië te
worden gesteund, maar geven
daar liever geen bijzonderheden
over. Bijna dagelijks komen in
Sjaoemian nieuwe Armeense
para-militairen aan.
Kinderen MEMf M
Larisa Agabadian, hoofd van het
spaarzaam uitgeruste districts- g»WB -M
ziekenhuis, zegt dat in Sjaoe- ik/Tf»
mian zowel intellectuele als fy-
sieke volkerenmoord wordt ge- M
pleegd. „Onze kinderen blijven >W
lichamelijk en mentaal onvolg- 'v1
roeid", zegt ze. Volgens haar f
ontwikkelen kinderen door de-
portaties, granaatbeschietingen JH
en ander oorlogsgeweld ernsti-
ge neurosen. Leermoeilijkhe- I j -A». Mfiit
den, nachtmerries en langzame
spraak zijn het gevolg. Lichame- Armeense vrijwilligers bewaken het grensgebied met het vijandige
lijk blijven de kinderen achter Azerbadjzan. foto ap mort rosenblum
