/'92
'Theater, dat is de pijnbank'
Pf r 1
Frits Lambrechts is Herman Heijermans
Frans Boelen over de combinatie
theater èn televisie
Het gesprek is al bijna afgelopen als
Frans Boelen verzucht: „Ik ben blij
dat ik geen ambtenaar meer ben."
De voormalige directeur van de
Leidse Schouwburg voelt zich bij
John van de Rest Produkties als een
vis in het water. Sinds ruim een jaar
is hij daar mediadirecteur en dat
houdt in dat hij beleid bepaalt,
maar ook regisseert voor theater en
televisie, series verzint, jonge
schrijvers en acteurs 'ontdekt' en
eigenlijk alles doet wat hij écht leuk
vindt.
TONEEL ANNEMIEK RUYCROK
Nu was hij als schouwburgdirec
teur ook een enthousiast baas
je, maar echt goed bekomen is
hem die periode niet. Het eindigde, zoals
genoegzaam bekend, in 'rechtszaken, een
korte inhechtenisneming, ontslag van de
adjunct-directeur, een boete en een bypass-
operatie voor Boelen. Uiteindelijk nam hij
zélf ontslag om zich te nestelen in de-Hoe
velakense studio's. „Ik had me vantevoren
niet gerealiseerd wat er allemaal aan amb
tenarij aan die functie vast zat," bekent hij
een jaar later terugkijkend op die periode.
Toch zegt hij die jaren met plezier in Leiden
te hebben gewerkt. Want theater is zo lang
zamerhand zijn leven.
Maar was hij als directeur van de Leidse
Schouwburg toch voornamelijk - op een
enkele regie na - passief met theater bezig,
hier in Hoevelaken staat hij er middenin.
En wat voor hem het mooiste is: hij kan
theater maken combineren met televisie
maken.
Boelen heeft ten tijde van het gesprek een
'rustperiode'. Dat betekent dat hij niet voor
200, maar voor 150 procent met zijn werk
bezig is. „Alles was goed hoor bij de laatste
controle. ECG prima, bloeddruk ook. Maar
ik voelde me wat trillerig. Dus ik dacht:
Frans even rustig aan."
Dat 'rustig aan' houdt in dat hij 13 afleve
ringen van 'Laat maar zitten' aan het afron
den is, dat hij al heel druk bezig is met een
nieuwe serie 'Suite 215' die zich, de naam
zegt het al, in een hotel afspeelt, dat hij
voortdurend bemoeienis heeft met de Van
de Rest-produktie 'Tsjechov', de door Ro
bert Long geschreven musical met Boude-
wijn de Groot in de hoofdrol (op 5 en 6 fe
bruari in de Leidse Schouwburg) en dat hij
al warm draait voor de toneelproduktie 'De
wijze kater' die hij zelf regisseert en die in
november in première gaat. Op 14 april is
deze theaterproduktie in de Leidse Schouw
burg -'zijn' schouwburg - te zien.
Kater
Waarom eigenlijk weer Heijermans? Is dat
niet een beetje uitgekauwd? Boelen snuift
hoorbaar: „Nee, het is een fantastische to
neelschrijver. En het is geen slechte traditie
om elk jaar een van zijn stukken op het re
pertoire te nemen. Bovendien is het 17 jaar
geleden dat 'De wijze Kater' werd opge
voerd. Dat betekent dat een hele generatie
nog geen kennis heeft kunnen nemen van
deze satire, dit boosaardige sprookje, dat
ook nu weer actueel is (de coup in de Sow-
jetunie is ten tijde van dit gesprek nèt ach
ter de rug -red.), want het gaat over macht.
En daar draait alles toch om."
Boelen heeft als student al van 'De wijze
Kater' genoten. In de Amsterdamse Brakke
Grond zag hij de voorstellingen en vond het
een enig stuk. „Die Kater staat voor een he
leboel dingen die nu nog spelen. Ook de
aantasting van het milieu, de aandacht voor
de natuur, het speelt er een rol in. De Kater
is de aanklager van het charmante soort. De
Koning is in feite een aandoenlijk mens. Hij
is de dupe van verkeerde voorlichting en
van intrigerende hovelingen. Gedoemd om
te leven als een symbool dat geen werkelijk
contact mag hebben met het volk. De Kater
is in zijn eenvoudige dierlijkheid wijzer dan
die malle troep aan het hof. Het sprekende
dier laat zien dat de mens nog altijd een tra
gisch, verblind produkt van zijn omgeving
In zijn regie-opvatting laat Boelen het stuk
in een niet alledaags 'heden' spelen. Hij
Frans Boelen:„Theater en televisie vormen m'n leven."
De cast van 'De wijze Kater'. Van onder naar boven (vlnr) Kees van Lier, Hymke de Vries, Niek Pancras, Paul
Röttger (liggend), Michiel Kerbosch, Carol van Herwijnen, Jannie Houweling, Fer Conrad, Jan Nonhof en bo-
dijkman -venaan Frans Boelen. foto jan swinkels
heeft de tekst ook bewerkt. „Het klinkt mis
schien vreemd, maar ik heb er meer van
Heijermans in teruggebracht. In de loop der
jaren - Heijermans schreef het stuk in 1917
- waren er scènes uitgeschrapt. Zo was de
hele scène met de hofpredikant, waarin
theologische vraagstukken aan de orde ko
men, eruit. Dat kan anno 1991 weer, dus
die scène heb ik er weer ingeschreven."
Paul Röttger speelt de Kater. „Hij is klein
van stuk, heeft iets katachtigs. En als Mo
zart was hij al heel leuk. Dus dat de keuze
op hem viel lag voor de hand. Tegenover
hem staat de Koning als een bourgondisch
type. Mijn oog viel op Carol van Herwij-
„Ik heb maar <\e hele tijd het Hof van Mon
te Carlo voor ogen. Hoe dat daar gaat met
die Rainier. In de kostumering heb ik dat
tot uitdrukking laten brengen: de bedien
den lopen in livrei, met goud en zo, de rest
in zwarte pakken en mooie jurken."
Autoriteiten
Iedereen aan het hof is eigenlijk een beetje
bang voor de autoriteiten, men vreest voor
zijn eigen hachje. De Kater doorbreekt dat.
„Maar de Kater gaat, vanuit zijn dieren-
brein, zelf te ver. Dat is het grappige. Het
wordt een mooi kijkstuk, een speelstuk ook
met een spannende dialoog."
Tijdens het gesprek blijkt Boelen een voor
keur te hebben voor Nederlandse stukken.
„Tsjechov, dat heeft Robert Long toch fan
tastisch geschreven. In Nederland zijn een
heleboel talentvolle jonge theaterschrijvers.
We zijn heus niet alleen een land van schil
ders.»"
Jong talent, Boelen heeft het in zich om dat
op te sporen. Zo zal de televisieserie 'Suite
215' die zich in 'Hotel Maurtis' afspeelt, per
aflevering door jonge schrijvers worden ge
maakt. Boelen raakt zo mogelijk nog en
thousiaster dan hij al over 'De wijze Kater'
is: „Elke aflevering is een afgerond geheel.
Je hoeft de hele serie dus niet te volgen. Zo
komt er een aflevering waarin een oude
man (Lex Goudsmit) met zijn vroegere
minnares nog één keertje naar bed gaat.
Beiden zijn met anderen getrouwd, zij is
weduwe en erg ziek, en ze willen het nog zo
graag een keertje samen doen. Dus komen
ze in 'Hotel Maurits' voor één nacht bij el
kaar. Het wordt haar dood. Prachtig." Hij
leidt me rond door de studio's waar de
'lounge', de 'suite', de 'gang met hotelka
mers' en de 'badkamer' al klaar staan.
Ook is Frans Boelen bezig met 'De Manke
mentenshow' een serie die hij voor de NOS
gaat maken. Ook hiervoor heeft hij jonge,
vrij onbekende schrijvers ingeschakeld.
„Het gaat over mensen die iets hebben.
Want we hebben allemaal wel een lichame
lijk euvel. Van een loopneus tot aids. In de
'Mankementenshow' komen allerlei kwalen
op een boeiende en verre van zielige ma
nier aan bod. Fobieën, handicaps, maag
darmstoornissen enzovoorts. Het wordt ge
deeltelijk gespeeld (door Josine van Dalsum
en Victor Löwe) en gedeeltelijk documen
taire. Zo laten we per aflevering een beken
de Nederlander aan het woord die zélf aan
een kwaal lijdt. Vanaf februari komt die se
rie op televisie."
Close-up
Theater en televisie, Boelen weet niet wat
hem nu het meeste boeit. „Dat is ook het
fijne van deze baan, dat ik het allebei kan
doen. Theater en televisie vormen m'n le
ven. Er is wel verschil tussen beide vormen:
bij theater ga je zelf naar de voorstelling en
pik je eruit wat jou op dat moment het
meeste boeit, je maakt als het ware je eigen
close-up. Bij televisie is dat al voor je ge
daan. Bovendien zitje thuis."
Zelf heeft hij afgeleerd om met 'televisie
ogen' in een schouwburg te zitten. „Ik kan
die dingen aardig gescheiden houden. Maar
het is wèl zo dat wanneer een acteur in het
theater goed is, hij ook voor film en televisie
geschikt is. Want het theater dat is en blijft
de pijnbank."
Het gesprek, in de foyer van Studio 1 in
Hoevelaken, loopt ten einde. In de asbak
ligt inmiddels een groot aantal sigaren-
(Boelen) en sigarettenpeuken. John van de
Rest is met een paar relaties binnengelo
pen. De croquetten voor de lunch ligen
ruikbaar in het vet. Via het 'prieel' van de
Mankementenshow lopen we naar buiten.
Boelen haalt diep adem: „Mmm, heerlijk,
die Gelderse vallei. Ik woon nu ook in Hoe
velaken. En al blijf ik Amsterdammer, hier
kom je tot leven."
Frits Lambrechts: bedenker èn titelrol.
Schrijver model voor muzikale produktie
In de aanrollende musicalgolf in het
komende theaterseizoen dreigt
minstens één voorstelling in de
verdrukking te raken. Grote shows
als 'Revue Revue' van en met Jos
Brink Frank Sanders, 'Funny Girl'
met Simone Kleinsma, Tsjechov'
met Boudewijn de Groot, de
Vlaamse herscheppingen van 'Dear
Fox' en 'Anatevka' en ten slotte
'Josephine' met een reeks
buitenlandse stemmen staan al in
de belangstelling voordat er een
stap op een toneelvloer is gezet.
Maar er komt nóg een originele
vaderlandse produktie. Dat hebben
we te danken aan het initiatief van
het Nederlands Volkstoneel dat
'Heijermans!' gaat spelen. Frits
Lambrechts mag hem neerzetten.
MUSICAL JACQUES D'ANCONA
Je kunt het typerend noemen. Ger en
Marty Hinrichs, de directeuren van
het Nederlandse Volkstoneel, zijn ar
tistiek en maatschappelijk niet kapot te krij
gen. Wat dat betreft ligt er een overeen
komst met Herman Heijermans, een van de
belangrijkste vaderlandse toneelschrijvers
via 'Op hoop van Zegen,' 'Schakels,' 'Aller
zielen,' 'Uitkomst,' 'De opgaande zon' en
'De wijze Kater'.
Heijermans en de beide jongens Hinrichs
zijn terug. Ger en Marty waren eventjes ver
dwenen na tijden vol rampspoed en misère.
Ze hebben de kopjes echter weer boven de
grond. Vol optimisme kondigen ze 'Heijer
mans!' aan.
Niet helemaal een musical, overigens.
Trouw aan de traditie van het vroegere Am
sterdams Volkstoneel van Beppie Nooy
noemen de jongens Hinrichs het "een mu
zikaal volkstoneelstuk, geïnspireerd door
het leven en het werk van Herman Heijer
mans." Geen glitters, geen mooie meiden
met veren in de kontjes en op de kop. In
hun vroegere programmaboekjes heette
het: 'Toneelstuk met liedjes.' Gewoon een
aantal speelrollen, dus, met tekst, dialogen
en op zijn tijd een song en een muziekje.
De bedenkers en schrijvers zijn de acteur
liedjeszanger Frits Lambrechts en Arthur
Japin, die al vaker voor het Volkstoneel
heeft geschreven.
Ton Lutz, een van de waardevolle toneel
spelers van onze tijd, regisseert de voorstel
ling. De muzikale leiding is in handen van
Paul Diekman, het decor wordt ontworpen
door Eric van der Palen.
Zelfs de absolute leek weet dat Herman
Heijermans (1864 - 1924) vooral sociaal ge
laden toneelstukken heeft afgeleverd. Dat
hij aanvankelijk een fanatiek journalist en
een genadeloos theatercriticus was, is wei
nigen bekend.
Frustratie
Toen hij zélf toneel ging schrijven, werd hij
door zijn ex-collega's neergesabeld. Daar
had hij zoveel last van dat het op een frus
tratie ging lijken. Hij koos een pseudoniem
en organiseerde zijn premières altijd op de
avond voor Kerstmis: Dan duurde het ten
minste drie dagen, voordat de kranten met
de recensies verschenen.
Het privé leven van Heijermans verliep roe
rig. Financieel zat hij altijd krap, maar hij
hing graag de grote meneer uit. Dat tekent
de tegenstellingen in zijn karakter. Hij was
sociaal bewogen èn sentimenteel. De woe
de óver sociale misstanden waarvan hij als
schrijver blijk gaf, kwam niet voort uit zijn
milieu. Van huis uit behoorde hij tot de ge
goede burgerij, maar hij was wel lid van de
Sociaal Democratische Arbeiderspartij. En
nog iets opmerkelijks. Principieel was Her
man Heijermans een felle tegenstander van
het huwelijk, hetgeen niet wegnam dat hij
twee keer trouwde en vrolijk een twintigja
rige trouwdag vierde.
Heijermans heeft ook nog een tijd een ei
gen toneelgezelschap gerund als directeur,
maar dat liep fout af. Hij balanceerde met
de club voortdurend op het slappe koord
van een faillissement en in 1922 ging de
Nederlandse Toneelvereniging te gronde.
Aan het eind van zijn leven kreeg hij mond
kanker. Dat had tot gevolg dat hij niet meer
kon spreken. Maar hij bleef schrijven.
Zijn dochter Hermine Heijermans herinnert
zich de begrafenis op een gure november
dag in 1924. „Het was een imposante ge
beurtenis op het kerkhof Zorgvliet. Tot op
de daken stonden de Amsterdammers en
achter de stoet volgden de leden van de
SDAP met hun rode vaandels. De mensen
waren bedroefd. Ze voelden het gemis van
een kameraad die met offervaardigheid en
idealisme de arbeidersbeweging had ge
diend. Al zijn boeken, zijn toneelstukken en
zijn cursiefjes, de 'Falklandjes,' getuigden
daarvan."
Behoefte
Zo ontstaat een portret vol contrasten, ont
dekten Ger en Marty Hinrichs. En naarmate
ze zich verdiepten in de figuur Heijermans,
groeide de behoefte hem tot model te ma
ken voor een musical. Centraal staat een
mens, niet het thema of de story. Zoals Ro
bert Long koos voor de Russische schrijver
Tsjechov en Gerben Hellinga en Jacques
Klöters destijds voor Louis Davids in 'De
zoon van Louis Davids.' Japin en Lam
brechts exposeren Herman Heijermans als
realist èn dromer. Daarbij baseren ze zich
voor het verhaal op een van zijn markante
uitspraken: „Niemand kan mij beletten te
dromen en overal wonderen te zien."
Betrokken
Frils Lambrechts speelt de titelrol in zijn ei
gen stuk. Je mag veronderstellen dat hij veel
van zichzelf kwijt kan in dit personage. Van
huis-uit is hij acteur en maatschappelijk be
trokken cabaretier. „Maar," aldus Lam
brechts, „ik ben veel meer geïnteresseerd in
de dingen waar ik nu mee bezig ben dan in
het verleden."
Naast Frits Lambrechts staan enkele beken
de namen. De obsederende acteur Jeróme
Reehuis is het muziicale werk evenmin
vreemd. Jaren en jaren terug deed hij
'Scherts satire songs en ander snoepgoed'
met Robert Long, Jenny Arean en Dimitri
Frenkel Frank en van tamelijk recente da
tum is zijn verschijning in de musical 'Max
Havelaar' van Jos Brink, Frank Sanders en
Henk Bokkinga.
Maeve van der Steen maakte in de oertijd
deel uit van het Vrouwencabaret van Nata-
scha Emanuels. Ze werkte daarna in tal van
kleinere produkties en zat ook in 'Zeld-
Anjer
Annette Nijder acteerde onder meer in de
musical 'Publiek' van Seth Gaaikema en het
vorig seizoen met een kanjer van een rol in
'Chicago' bij het Koninklijk Ballet van
Vlaanderen.
Bij die firma nestelde zich ook de gewezen
liedjeszanger Ben Cramer die er bewees dat
hij méér kan. Hij stond bij de Belgen in de
produkties 'Evita' (1989) als Juan Peron en
in 'Chicago' (1990). Enkele jaren terug, in
'85, betrad hij trouwens ook bij het Volks
toneel de planken. Het ensemble heette
toen Nooy's Volkstheater, het stuk 'ln Hol
land staat een huis.'
Jet van der Meij werd bekend als de inmid
dels (bijna) weggeschreven moeder van Ar-
nie in de tv-dinerserie 'Goede Tijden Slech
te Tijden.' Kiki Heessels, ten slotte, is caba
retière. Ze won het Amsterdams Klein-
kunstfestival, werd genomineerd voor de
AVRO-prijs 'De Belofte' en stond in de mu
sical 'Geboren Vrienden' naast Nellekc
Burg. Met een eigen programmaatje is ze
inmiddels ook als soliste begonnen.
'Heijermans!' door Het Nederlands Volks
theater is op 15 en 16 november in de Leid
se Schouwburg.
VORMGEVING: ED PETIT; EINDREDACTIE: HANS SONDERS. MET MEDEWERKING VAN: ANNEMIEK RUYGROK, JAN RIJSDAM, CEES VAN HOORE, SASKIA STOELINGA, MAARTEN BAANDERS EN HANS KEIJZERS.
