Wetenschap
m
M
ri,
rv
t
Idee om Mars vruchtbaar
te maken vrijwel onhaalbaar
r1
as
Japanse technici werken aan
drie-dimensionale televisie
Actieve vulkanen vormen bedreiging voor vliegverkeer
Dinsdag 3 september 1991
071-161400 Redactie: KAREL BERKHOUT Eindredactie: HENK HOUTMAN Vormgeving: SIMON DE GRAAF
7
VULKANISCHE deeltjes kunnen alle
beweegbare (vleugel)onderdelen,
brandstof- en olieleidingen en hydrauli
sche en elektronische systemen aantas
ten en ontregelen.
DE OMSTANDIGHEDEN
op Mars zijn niet plezierig:
aan de polen daalt de
temperatuur tot onder de
min 100 graden.
NIEUWSLIJN
Golfoorlog veroorzaakt zandstormen
Een milieu-deskundige van de Verenigde Naties heeft gezegd
dat de Golfregio de komende tien jaar te kampen krijgt met een
toename van bodemerosie en zandstormen. De oorzaak hiervan
moet gezocht worden in de 41 dagen durende Golfoorlog, aldus
de deskundige, Ali Ayoub van het VN-milieuprogramma in Nai
robi.
Ayoub verklaarde dat voorlopige rapporten erop wijzen dat de
duizenden tanks, vrachtwagens en ander militair materieel de
bodemhuishouding van het land, waar voorheen uitsluitend ka
melen hebben gelopen, danig in de war hebben geschopt.
Ijskap Noordpool geslonken
De drijvende ijskap die een groot deel van de Poolzee bedekt is
tussen oktober 1978 en augustus 1987 met ongeveer 2 procent
geslonken, zo hebben geleerden in het Britse tijdschrift Nature
bekendgemaakt. Volgens de onderzoekers is het mogelijk dat
het slinken van de ijskap een gevolg is van het opwarmen van de
aarde door het broeikaseffect.
De onderzoekers gebruikten satellietwaarnemingen om de om
vang van de ijskappen van de Noord- en de Zuidpool over een
periode van negen jaar te meten. In de Antarctische ijskap wer
den geen veranderingen van betekenis gemeten. Waarom de
veranderingen in de noordelijke ijskap zich niet in de zuidelijke
voordoen is nog onduidelijk; een recent computermodel van het
opwarmen van de aarde suggereert echter dat de Noordpool
sneller opwarmt dan de Zuidpool.
Robijnenkoorts velt schatzoekers
Honderdduizenden Vietnamezen hebben hun woongebieden
verlaten en zijn in het noorden van het land op robijnenjacht.
Tweehonderd schatzoekers zijn bij ongelukken omgekomen, zo
heeft het Vietnamese staatspersbureau bekendgemaakt.
Sinds eind vorig jaar stromen de gelukszoekers naar de distric
ten Quy Chau en Quy Hop in de provincie Nghe Tinh, toen daar
..grote'1 robijnvoorraden werden ontdekt. Een aantal van hen
vond edelstenen, maar de gebieden zijn nu afgesloten, volgens
het persbureau vanwege de ongelukken. Eerder dit jaar meldde
de staatstelevisie dat het malaria-probleem in het land is verer
gerd door de trek van goud- en edelsteenzoekers naar de door
muskieten geplaagde bergen. Tussen januari en mei zouden
228.000 mensen malaria hebben gekregen en het sterftecijfer is
hoog.
Medewerker supercollider loopt over
Het beeld van de wereldwijde samenjverking tussen onderzoe
kers op het gebied van hoge energiefysica heeft een deukje op
gelopen. De Amerikaanse fysicus Sam Ting is opgestapt uit het
bouwteam van de Superconducting Supercollider in Texas en in
dienst getreden bij de Europese rivaal CERN in Genève. Voor de
SSC is de overstap van Ting een strop want hij heeft de blauw
drukken voor de zogeheten L-detector meegenomen.
De bouwkosten van deze L-speurder naar sub-atomaire deeltjes
bedragen 700 miljoen en CERN is er maar al te happig op de der
tèctor van Ting in huis te krijgen. Onderhandelingen tussen Ting
en CERN zijn gaande om de L-detector in CERNs nieuwe Grote
Hadron Versneller te bouwen.
Trevi-fontein glinstert weer
De beroemde Trevi-fontein in Rome staat na de restauratie als
vanouds te glimmen. Het water voor de fontein wordt aange
voerd via een aquaduct, dat 2.000 jaar geleden al water leverde
voor de Romeinse thermische baden.
De fontein, die zich op een klein plein bevindt, is een Romeins
monument. Volgens de legende zal iedereen die er een munt
stuk inwerpt, terugkeren naar de Eeuwige Stad. Na de schoon
maakbeurt ziet de fontein er weer ongerept uit, zeker in vergelij
king met de honderden andere monumenten en gebouwen in
Rome die zwart zijn van de uitlaatgassen van het autoverkeer.
De vervuiling door het verkeer zal spoedig wel weer toeslaan,
maar de duiven worden nu op afstand gehouden door een elek
tronisch veld met lage spanning.
BEN APELDOORN
MEDEWERKER GPD
In het wetenschappelijk tijd
schrift 'Nature' beschrijft een
onderzoeksteam van de Ameri
kaanse ruimtevaartorganisatie
NASA, onder leiding van Chris
MacKay, een idee om Mars op
de lange tot zeer lange termijn
meer geschikt te maken voor
plantengroei. Daartoe zouden
met speciale technieken ter
plekke grote hoeveelheden
broeikasgassen (kooldioxide bij
voorbeeld) gedurende duizen
den jaren uit de bodem van de
'Rode Planeet' moeten worden
vrijgemaakt. Men neemt aan
dat daarvoor op de met kool-
zuur'sneeuw' dun-berijpte
poolkappen van Mars en in de
bodem elders (in de permafrost
altijd bevroren lagen) vol
doende materiaal voorhanden
Dat zou het begin moeten zijn
voor een ingrijpende, globale
temperatuurstijging waardoor
mogelijkheden ontstaan voor
planten om zich daar te kunnen
ontwikkelen. De planten op hun
beurt zouden, via de hier op
aarde overbekende koolzuuras-
similatie waarbij onder invloed
van zonlicht kooldioxide wordt
opgenomen door bladgroen
('chlorofyl') en zuurstof wordt
afgegeven, weer voor verhoging
van het zuurstofgehalte in de
dampkring van Mars zorg kun
nen dragen.
Vermetel
Een heel vermetel idee, zo ge
ven de onderzoekers zelf vol
mondig toe, en bovendien geen
nieuw plan want de ideeën om
bepaalde planeten (Venus,
Mars) geschikt te maken voor
aards leven ('terraformeren' ge
noemd) zijn al bijna zo oud als
de wens van de mens om daar
eens een kijkje te gaan nemen.
En dan het liefst nog zonder die
grenzeloos ongemakkelijke en
ingewikkelde ruimtepakken van
tegenwoordig waarin het min
ste lekje of een stofje op een vi
tale plaats een wisse dood kan
betekenen.
Wat het voorkomen van levens
vormen, hoe primitief ook, be
treft is Mars misschien wel net
zo doods als onze naaste buur,
de maan. Maar daar waar de
maan geheel luchtledig is be
staat voor wat betreft Mars toch
nog een sprankje hoop: Mars
heeft namelijk een dampkring
en kent, vanwege de schuine
stand van zijn rotatie-as, net als
de aarde 5
Eind vorige eeuw ontdekte men
met grote telescopen dat er op
Mars kleurveranderingen voor
kwamen die verband leken te
houden met de loop der seizoe
nen. Plantengroei? Nee, zo leert
de gevoelige apparatuur van
een menigte ruimtesondes die
Mars tot nu toe van nabij minu
tieus hebben onderzocht.
In 1976 landden twee vernuftig
geconstrueerde onderzoeksla
boratoria op het rode, stenige
oppervlak van de 'God-van-de-
Oorlog'. Deze Viking-landers
hadden het vooral gemunt op
het aantonen van organismen
in Mars' bodem maar dat is na
jaren van uiterst zorgvuldig
'scheppen' (de uitschuifbare
'schop' moest immers vanaf
grote afstand worden bediend
waardoor elke 'schep' zo onge
veer een week in beslag nam)
niet (duidelijk) aangetoond.
De omstandigheden op Mars
zijn dan ook niet plezierig; aan
de polen daalt de temperatuur
vaak tot ver onder de min 100
graden en alleen 's zomers is de
temperatuur nabij Mars' eve
naar soms vijftien graden boven
nul. Een mals voorjaarstempe-
ratuurtje dus maar dan een
waarbij je naar adem snakt. De
luchtdruk is er aan het opper
vlak hoogstens zo groot als bij
ons op het topje van de Mount
Everest en daarbij komt nog dat
het zuurstofgehalte maar een
fractie is van die op aarde. Kool
dioxide, het 'broeikas'gas,
maakt overigens reeds 95 pro
cent uit van de Marsatmosfeer.
De onderzoekingen met behulp
van ruimtesondes leren dat
Mars (heel) vroeger veel meer
water moet hebben gekend.
Waar dat allemaal is gebleven is
een raadsel.
-jd
'-■* A
XD.A.M SOfTWAKE. INC.
Studenten medidjnen kunnen tegenwoordig ook op de computer een mens van binnen en buiten bekijken
en desgewenst ontleden. Geavanceerde computerprogrammatuur (Animated Dessection of Anatomy for
Medidne ofwel ADAM) haalt de afbeeldingen van de mens uit het studieboek en zet ze op het beeld
scherm. Op de foto is een staaltje van dit kunnen te zien. rorb ap
Een Russische verkenner tast een Marsmaan af. Op de achtergrond is Mars te zien, een planeet die minstens
zo woest leeg en levenloos is als de Sahara of Antarctica. .foto ap
Twee Japdnse bédrijven werken
momenteel aan de ontwikkeling
van een televisie met drie-di
mensionaal beeld. Bij de vroe
gere drie-dimensionale films
moest plaats worden genomen
in een verduisterde kamer en
een rood-groene bril worden
opgezet. Wat de kijker meestal
het langste bijbleef was hoofd-
pijn.
Het experimentele scherm
dat nu wordt ontwikkeld, cre
ëert het drie-dimensionele ef
fect zelf met honderden klei
ne bolle lenzen die op het
scherm zijn aangebracht. Het
linker- en rechteroog krijgen elk
een afzonderlijk beeld voorge
schoteld die in het menselijk
brein worden gecombineerd tot
een drie-dimensionaal beeld.
De nieuwe schennen worden
ontwikkeld door de Japanse
staatstelevisie en de Nippon Te
legraaf- en Telefooncorporatie,
maar beide zeggen dat com
merciële toepassing waarschijn
lijk nog jaren op zich zal laten
wachten.
Een demonstratie leverde het
beeld op van drie-dimensionale
foto's. Bepaalde delen van het
beeld leken zich voor of achter
het scherm te bevinden. Het
beeld was echter iets minder
scherp dan op een gewone tele
visie.
Het perspectief verandert met
het standpunt van de kijker,
maar vanuit sommige posities
is er een zwarte balk op het
scherm te zien, waar de onder
zoekers nog een oplossing voor
hopen te vinden.
Er wordt geëxperimenteerd
met vier camera's om extra
diepte te suggereren. Door het
gebruik van meerdere camera's
wordt de informatie in en de
omvang van het beeldsignaal
echter groter. Er moet nog een
manier worden gevonden waar
mee het signaal kan worden
verdicht.
Dan is er nog de omvang van
het toestel; de experimentele tv
is drie meter lang en om het
beste effect te bereiken moet de
kijker 4,5 meter van het scherm
at zitten. De technici willen een
apparaat ontwikkelen met spie
gels om de 3D-TV voor de con
sument kleiner te maken.
STELLINGEN
GPD-MEDEWERKER
De vele vulkaanuitbarstingen
van de laatste jaren beginnen
het internationale vliegverkeer
ernstig te hinderen. Na een aan
tal bijna-catastrofes van vlieg
tuigen die onverwacht door
wolken van vulkanische as vlo
gen, is men het over één ding
eens geworden: het waarschu
wingssysteem voor het vliegver
keer, nu nog beperkt tot weers
voorspellingen en daarmee in
verband staande route-omlei
dingen, moet drastisch worden
uitgebreid en verbeterd. Dat is
betrekkelijk simpel, want de ap
paratuur daarvoor is al vele ja
ren in gebruik.
Een Boeing 747-400 Combi van
de KLM, met aan boord 234
passagiers en veertien beman
ningsleden, bevond zich op 15
december 1989, op weg van
Schiphol naar Tokyo, op een
hoogte van ruim acht kilometer
ten noorden van Anchorage
(Alaska) en maakte zich op voor
een tussenlanding op Anchor
age International Airport (AIA).
Het toestel vloog op de automa
tische piloot toen plotseling alle
vier de motoren uitvielen. Met
het teruglopen van de snelheid
nam ook de hoogte schrikba
rend af.
Ondertussen probeerde de be
manning, zich niet bewust van
wat er buiten precies aan de
hand was, koelbloedig de moto
ren weer aan de praat te krijgen.
Op vier kilometer hoogte en na
acht pogingen sloegen twee
motoren weer aan en na nog
drie keer proberen ook de overi
ge twee.
AANVLIEGROUTE
Dit is een schematische weergave van wat een Boeing 747 overkwam in de rook- en aspluim van Mount Re
doubt. Het toestel maakt een duikvlucht van vijf kilometer voordat de bemanning het weer onder controle
had. foto ap
Het toestel landde veilig op AIA.
Daar leerde een uitgebreide in
spectie van de motoren dat
deze onder de as zaten en zo
goed als onbruikbaar waren ge
worden. Uit elk van de motoren
schraapte en hakte men onge
veer 80 kilogram vastgekoekte
Al spoedig kwam de oorzaak
aan het licht: anderhalf uur vóór
het uitvallen van de motoren
had de vulkaan Mount Redoubt
een enorme wolk as en gassen
tot bijna veertien kilometer
hoogte de dampkring in gebla
zen. De Boeing kwam in de
wolk terecht op ongeveer 300
kilometer ten noorden van de
vulkaan. De aangerichte schade
aan het vliegtuig beliep een to
taalbedrag van 150 miljoen gul
den. De uitbarsting van de
Mount Redoubt verstoorde da
genlang het vliegverkeer van en
naar Anchorage.
Twee soortgelijke voorvallen
vonden, met enkele weken tus
senruimte, medio 1982 plaats
toen Boeings-747 van British
Airways en Singapore Airlines
op hoogten van elf en twaalf ki
lometer nabij de Indonesische
stad Bandung in de aswolk te
recht kwamen van de vulkaan
Galunggung. Bij beide toestel
len vielen de vier motoren
abrupt uit en de vliegtuigen
maakten zo ongeveer een vrije
val van bijna acht kilometer
Bijna-rampen
Het is onder meer gebleken dat
het, sedert de uitbarstingen van
de Pinatubovulkaan die begin
juni tot leven kwam, niet min
der dan veertien keer is voorge
komen dat vliegtuigen domweg
dwars door de inmiddels tot gi
gantische afmetingen uitge
groeide aswolken van de vul
kaan zijn gevlogen. Bij één
vliegtuig leidde dat tot het uit
vallen van twee motoren; in to
taal tien motoren moesten in
hun geheel worden vervangen.
Vulkanische as is funest voor
met name straalmotoren waar
in metalen onderdelen met zeer
hoge snelheden ronddraaien;
mede daardoor oefenen de as-
deeltjes een verwoestend erode
rende werking uit en zetten ze
zich in vloeibare vorm vast in
de heetste gedeelten van de
'jets'. Daarnaast kunnen vulka
nische deeltjes alle beweegbare
(vleugel)onderdelen, brandstof-
en olieleidingen en hydrauli
sche en elektronische systemen
aantasten en ontregelen.
Frustraties
De meeste deelnemers aan een
symposium over vliegtuigen en
vulkanen toonden zich eerder
dit jaar verbaasd over het feit
dat de aarde al tientallen jaren
lang onafgebroken door allerlei
satellieten wordt bespied en dat
er nog steeds niet zoiets in het
leven is geroepen als een we
reldwijd waarschuwingssysteem
voor actieve vulkanen en de as-
wolken daarvan.
Thom Fox, een meteoroloog
van de International Civil Avia
tion Organization (ICAO), gaf,
staande bij een grote tafel vol
met adembenemend scherpe
satellietfoto's van de Pinatubo-
wolken, luidkeels uiting van zijn
frustratie: „Het irriteert me
mateloos als ik dit zie en daarbij
weet dat dit soort informatie
niet de cockpits heeft bereikt
van de vliegtuigen die daar
rondvlogen op het moment dat
deze foto's werden genomen.
Voor mij is het duidelijk wat er
in de zeer nabije toekomst moet
gebeuren."
De deelnemers aan het sympo
sium bereiden nu een aantal
maatregelen voor om de com
municatie en coördinatie tussen
de talrijke organisaties op dit
gebied te verbeteren. Dat moet
op zo kort mogelijke termijn ge
beuren via een aantal interim
maatregelen waarbij bureaucra
tische, en dus tijdrovende, pro
cedures moeten worden om
zeild. Daarbij moet een link ge
legd worden met die organisa
ties die gebruik maken van
(weer)satellieten zoals bijvoor
beeld de Nimbus-7.
Nimbus heeft een instrument
aan boord (de Total Ozone
Mapping Spectrometer, TOMS)
waarmee niet alleen het ozon
gehalte in de dampkring kan
worden bepaald (de TOMS is
een van de instrumenten die
het 'ozongat' boven Antarctica
detecteerde en verder volgt)
maar waarmee ook een vulkani
sche aswolk ontdekt kan wor
den. De Nimbus-7 heeft, dank
zij de TOMS, onlangs aange
toond dat de Pinatubovulkaan
een enorme wolk aerosols (ver
bindingen tussen de vulkaan-
deeltjes en luchtmoleculen)
heeft geproduceerd die nog wel
verschéidene jaren kan blijven
hangen.
Daarnaast wil men ontdekking
van aswolken in de verkeers
vliegtuigen kunnen vaststellen.
Met de tegenwoordige boord-
sensoren is de nabijheid van
vulkanische aswolken nauwe
lijks aan te tonen. Australische
wetenschappers hebben een in-
fraroodinstrument ontwikkeld
waarmee rookpluimen van ac
tieve vulkanen vanaf een veilige
afstand kunnen worden waar
genomen.
Om het groene hart van de Randstad te sparen dient te worden on
derzocht of het maatschappelijk gewenst is om de hoge snelheids
trein in de Randstad ondergronds (of in een open bak) te laten rij
den.
(J.M.C Vollering, Amsterdam)
Er wordt in Nederland van overheidswege te weinig gedaan om
kennis van Maleis, het Sranan Togo, het Papiamento, het Turks en
het Arabisch te verbreiden onder groepen van de bevolkjng die
deze taal niet als kind hebben geleerd.
(H.H. Dragstra, Groningen)
Kennis is macht. Inderdaad. Gevaarlijk wordt het pas als macht
zich hult in het gewaad van kennis.
Als de westerse wereld in de afgelopen decennia net zoveel energie
had geïnvesteerd in de oplossing van het Palestijns-Israëlische
vraagstuk als in de oplossing van de Golfcrisis, dan was het ge
vaar van een potentieel conflict tussen de westerse en de Arabische
wereld veel minder groot geweest.
(J-P. Koenis, Groningen).
Niets is zo goed voor het testen
fietstocht door Amsterdam, v
gonnen is.
België vormt voor Nederland alleen maar een dikke grens met
Frankrijk, (naar J. Brouwers).
Gezien het bestaande verschil in geboortecijfers van katholieke en
en protestantse bevolkingsgroepen en het verbod op anticoncep
tiemiddelen voor katholieken zou de IRA zich beter kunnen bezig
houden met het saboteren van avondlijke televisieuitzendingen in
Noord-Ierland en de rest aan de tijd over moeten laten.
(Annelies Hofman, Groningen)
Vaderschapsverlof is een remedie tegen de ongelijke behandeling
De roep om betere scheidsrechters in het voetbal is zinloos. De
voetbalsport is beter af met meer scheidsrechters.
Een scheidsrechter is een collectief goed. Een goede scheidsrech
ter reduceert de onderhandelingskosten ontvangt daarvoor een ka
rige vergoeding. Voetballers zijn eigenlijk 'free kickers'
Gusta Renes, Leiden)
DE DUITSE REGERING wil dat gebruikte elektrische apparaten
niet langer bij het huisvuil terechtkomen. De verkopers moeten
oude apparaten kosteloos terugnemen en onderdelen zo veel mo
gelijk hergebruiken. Daartoe heeft de Duitse milieuminister Töpfer
een wet voorgesteld, die nog dit jaar van kracht moet worden.
In Duitsland komt per jaar ongeveer 800.000 ton elektrische en
elektronische apparaten op de schroothoop. Naar verwachting zal
deze hoeveelheid jaarlijks met 5 tot 10 procent toenemen.
