Buitenland
m m
Major stopt
Chinees
isolement
JrkM 1
Amerika erkent
Baltische staten
Iedereen is moe, dus heerst de verwarring
Zolang er kogels vliegen
blijven waarnemers weg
fè A A
Dinsdag 3 september 1991
Redactie: 023-150225 RONALD FRJSART (chef) ONNO HAVERAAANS HANS JACOBS JAN PREENEN Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRJET Vormgeving: JAN KLINGE
n Nederlands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke
mal Press Service (IPS)Associated Press (AP), Deutsc
ress International (UPI).
DENEMARKEN EN ESTLAND hebben
gisteren in Kopenhagen een overeen
komst ondertekend die voorziet in Deense
hulp bij het opzetten van programma's
voor milieubescherming in de Baltische re
publiek. Denemarken wil soortgelijke
overeenkomsten sluiten met Letland en Li
touwen.
NIEUWSLIJN
Pleidooi Mandela voor hongerstakers
ANC-leider Mandela wil de Zuidafrikaanse president De Klerk
vandaag overhalen amnestie te verlenen aan drie extreem-recht
se blanken die al meer dan een maand in hongerstaking zijn.
Mandela bracht gisteren een bezoek aan het drietal, dat inmid
dels in slechte conditie verkeert. Ze eisen de status van politiek
gevangene. Mandela denkt dat de drie mannen „over belangrij
ke informatie beschikken in het nadeel van" de Nationale In
lichtingendienst (NIS) en de militaire inlichtingendienst (MI).
'Doden bij rellen in hoofdstad Zaïre'
In de Zaïrese hoofdstad Kinshasa zijn politie en betogers giste
ren slaags geraakt. Een woordvoerder van de Zaïrese oppositie
partij UDPS in Brussel, Omar N'Kamba, meldde „tientallen do
den". Het ministerie van buitenlandse zaken in Brussel kon dit
echter niet bevestigen. Wel heeft de Zaïrese ambassadeur in Bel
gië de rellen bevestigd. In Kinshasa heerst een gespannen toe
stand nadat twee weken geleden de officiële dollarkoers werd
aangepast aan die op de zwarte markt. Daardoor zijn de prijzen
fors gestegen. Eind vorig jaar vielen in Kinshasa tien doden tij
dens demonstraties tegen de gierende inflatie.
Staakt-het-vuren op grens Kashmir
Pakistaanse en Indiase militairen zijn een staakt-het-vuren over
eengekomen na enkele dagen van gevechten op de grens tussen
het Indiase en het Pakistaanse deel van Kashmir. Bij de gevech
ten kwamen afgelopen weekeinde zeker drie Pakistaanse solda
ten om het leven. India en Pakistan twistten al jaren over het ge
bied. India beschuldigt zijn buurland van steun aan rebellen die
in het Idiase deel strijden voor een onafhankelijk Kashmir.
Bevestiging levenslang voor Seineldin
Het federale hof van beroep van Argentinië heeft de veroorde
ling bevestigd van enkele militairen die vorig jaar december aan
het muiten sloegen en probeerden president Menem af te zet
ten. Een militaire rechtbank veroordeelde het brein achter de
muiterij, kolonel Ali Mohamed Seineldin, eerder tot levenslang.
Samen met de 14 andere militairen die bij de actie waren be
trokken, is hij oneervol uit het leger ontslagen.
Rode Kruis vraagt hulp voor Sudan
Het internationale Rode Kruis heeft gisteren om voedselhulp ter
waarde van ruim twee miljoen gulden gevraagd voor bijna een
half miljoen mensen in de Sudanese provincie Kordofan, in het
centrum van het land. Door droogte en de burgeroorlog in het
zuiden wordt in grote delen van Sudan honger geleden. In het
zuiden is gisteren een vliegtuig van het Rode Kruis door een ex
plosie zwaar vernield. De vijf buitenlandse inzittenden raakten
gewond. Het toestel had juist 80 ton voedselhulp afgeleverd bij
de door het regeringsleger gecontroleerde stad Wau. De oorzaak
van de explosie is nog onbekend.
ZAGREB RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
In Kroatië is gisteren met op
luchting gereageerd op de on
dertekening van het EG-voorstel
voor een staakt-het-vuren in de
crisisgebieden in de republiek.
President Tudjman van Kroatië
noemde het akkoord „een her
nieuwde kans" voor een'politie-
ke oplossing van de conflicten.
Maar alom wordt erkend dat
een stuk papier in dit geval wei
nig met de praktijk te maken
hoeft te hebben.
De eerste reactie van de Ser
vische president Milosevic was
al niet echt hoopgevend. Servië,
zo verklaarde hij gisteren, heeft
het akkoord alleen maar onder
tekend omdat het daartoe werd
gedwongen. Daaruit spreekt
geen oprechte wil om aan de af
spraken mee te werken.
Maar aan de andere kant, al
dus Tudjman, als Servië kan
worden gedwongen een be
stand te tekenen, kan het ook
worden gedwongen zich daar
aan te houden.
Bij voorbaat lijkt al vast te
staan dat het EG-bestand de ko
mende tijd nog regelmatig zal
Nederlandse
mishandeld door
politie Brazilië
RIO DE JANEIRO ANP
Het hoofdkwartier van de poli
tie in de Braziliaanse stad Belo
Horizonte gaat een uitgebreid
onderzoek instellen naar moge
lijke mishandeling van een Ne
derlandse vrouw door politie
ambtenaren. De vrouw heeft
zich als vrijwilligster ontfermd
over dakloze straatzwervertjes
in Belo Horizonte.
Het incident deed zich afgelo
pen zaterdag voor toen de
vrouw samen met andere vrij
willigers in de straten van de
stad hulp gaf aan zwerfkinde
ren. Een aantal politiemannen
kwam op de groep af en be
schuldigden hen ervan jeugd
bendes te vormen en te leiden.
De groep werd afgeranseld en
meegenomen naar het bureau.
Daar zou de groep nog eens
„door minstens tien politie
mensen geslagen, geschopt en
gemartelc
Akkoord, over vliegveld Hongkong
De Britse premier Major en zijn Chinese ambtgenoot Li
Peng hebben vanmorgen een contract getekend voor de
aanleg van een nieuw vliegveld bij Hongkong. Aanvanke
lijk had Peking geweigerd in te stemmen met het project,
uit vrees dat dit een te groot beslag zou leggen op de fi
nanciële reserves van Hongkong. De Britse kroonkolonie
gaat volgens afspraak in 1997 over in Chinese handen.
PEKING ANDREW HIGGINS
THE INDEPENDENT
Het bezoek van Major is de prijs
die Groot-Brittannië moet beta
len om China's toestemming te
winnen voor de nieuwe lucht
haven, waarmee een bedrag van
zo'n 32 miljard gulden is ge
moeid. In de Hebei Kamer van
de Grote Hal van het Volk druk
te Major gisteren de hand van
hen fladderde een zwerm parel
moeren kraanvogels, het Chine
se symbool voor een lang leven.
En deze symboliek geeft precies
weer wat het bezoek van een
westerse leider de communisti
sche leiders van China moet op
leveren: de bevestiging dat de
partij zich ondanks het bloed
bad van Tiananmen (het Plein
van de Hemelse Vrede) met
succes zal kunnen handhaven
en dat de Communistische Par
tij van China niet het lot is be
schoren van haar tegenhanger
in de Sovjetunie.
Maar Major, die net uit Mos
kou kwam, had een andere
boodschap: „We leven in een
veranderende wereld waarin de
gebeurtenissen elkaar snel op
volgen, en soms op de meest
onverwachte manier." Dergelij
ke geluiden horen de Chinese
leiders in Peking niet graag. Zij
geven de voorkeur aan de ze
kerheid van een dogmatische,
statische orde.
Major's politieke koorddans
vereist een hoge mate van di
plomatie. Zijn volgende woor
den luidden dan ook: „Ik geloof
dat dit pleit voor een zo nauw
mogelijk overleg." En dit was de
uitspraak waarop Li, één van de
aanstichters van het bloedbad
op 4 juni 1989, zo lang heeft ge
wacht. Britse vlaggen wapperen
op Tiananmen en Major's foto
siert de voorpagina van de Chi
nese partijkrant, het Volksdag
blad. Eindelijk is er een eind ge
komen aan China's isolement
door de internationale walging
over het bloedvergieten van
Gekleed in een donker pak en
met een gezicht net zo somber
als de bedekte lucht, woonde
Major gisteren op het plein de
inspectie van de erewacht bij,
die in paradepas voorbijtrok.
Hier lanceerde het leger in de
vroege ochtend van de vierde
juni zijn laatste, vernietigende
aanval. Waar studenten hun
kleurige spandoeken toonden,
wapperen nu strak-rode vlag
gen. De studenten is het zwij
gen opgelegd. De enige gelui
den gisteren waren het ritmi
sche gestamp van de soldaten
laarzen, de doffe knal van het
eresaluut en de rammelende
benadering van het Britse volks
lied, gespeeld door de militaire
kapel.
worden geschonden. Dat levert
vooral problemen op bij de in
zet van internationale waarne
mers, die alleen 'het veld' in
mogen als de situatie veilig is.
Kortom: als er niet of nauwelijks
nog wordt geschoten.
De naleving van het staakt-
het-vuren hangt op drie partij
en: de Kroatische gardisten, de
Servische milities en het Joego
slavische leger, dat de laatste
weken steeds openlijker aan
Servische zijde heeft meege
vochten. Het leger en de
Kroaten zijn daarbij het minste
probleem, er vanuit gaande dat
zowel Servië als Kroatië mee
werken aan de uitvoering van
het bestand.
Anders ligt dat bij de milities.
Die worden veelal gevormd
door leden van de Servische
minderheid uit de regio zelf,
vaak aangevuld met vechtersba
zen uit Servië. Er bestaan welis
waar duidelijk verbindingen
tussen de Servische regering en
de milities, maar toch is de
vraag in hoeverre deze ongere
gelde troepen bereid zijn de au
toriteit van Milosevic te erken
nen als het om een wapenstil
stand gaat.
Surinaamse
regering stelt
begroting uit
PARAMARIBO M.A.VAN GRUNSVEN
CORRESPONDENT
De Surinaamse interim-rege
ring Kraag-Wijdenbosch heeft
gisteren het parlementaire jaar
geopend zonder de traditionele
indiening van een begroting.
Dit wordt overgelaten aan de
toekomstige regering onder lei
ding van presidentskandidaat
Venetiaan. Naar verwachting
zal Venetiaan vrijdag door de
Verenigde Volksvergadering
worden gekozen.
Kraag beperkte zich tot een
opsomming van wenselijke
maatregelen die zijn opvolgers
zouden kunnen nemen. Ook
zijn regering, die tijdens de
'kerstcoup' in 1990 aan de
macht kwam, is er niet in ge
slaagd het structurele begro
tingstekort te beperken. Kraag
wees op de sterke daling van de
deviezeninkomsten, dankzij te
genvallende inkomsten uit de
bauxietindustrie.
aanvankelijk
HENK DAM
CORRESPONDENT
De Amerikaanse president Bush
is gisteren overgegaan tot de
volledige diplomatieke erken
ning van Estland, Letland en Li
touwen. Eerder erkenden al
meer dan 30 andere landen de
onafhankelijkheid van de Balti
sche staten.
Bush wilde
wachten tot de
Sovjetunie zelf
de onafhankelijk
heid zou schen
ken aan de Balti
sche republie
ken. Toen dat
niet gebeurde,
stuurde Bush zijn
Sovjet-collega
Gorbatsjov vrij
dag een telex waarin hij hem op
de hoogte bracht van zijn be
sluit om maandag de officiële
bekendmaking over de erken
ning te doen.
Gorbatsjov zei zondag tijdens
een interview met de Russische
televisie dat door de Ameri
kaanse omroep CNN werd uit
gezonden, dat elke republiek
die nu deel uitmaakt van de
Sovjetunie „het grondwettelijke
recht op zelfbeschikking heeft".
Voor Bush was dat het groene
licht waarop hij had gewacht.
De VS zullen in elk van de
drie Oostzeelanden een ambas
sade vestigen. Bush zegde bo
vendien toe dat spoedig Ameri-
Erkenning
Gorbatsjov
groene licht
voor Bush
kaanse landbouw-experts naar
Estland, Letland en Litouwen
zullen gaan om een idee te krij
gen van de behoefte aan voed
sel en medicijnen in de komen
de wintermaanden.
Dat Amerika nu de Baltische
staten diplomatieke erkenning
heeft gegeven, wil niet zeggen
dat andere Sovjet-republieken
die zichzelf onafhankelijk heb
ben verklaard, zoals Moldavië
en Georgië, die
ook zullen krij-
gen, waarschuw
de Bush. „We
moeten eerst we
ten wat
Afrikaanse vrouwen doen midden in Parijs de was op de plaats waar een nieuwe nationale bibliotheek moet komen. De Afrikanen, die al eerder uit
andere huizen in de Franse hoofdstad zijn gezet, hebben tot middernacht om hun mini-krottenwijkje op te doeken foto afp derrick ceyrac
MOSKOU HANS GELEUNSE
VERVOLG VAN VOORPAGINA
De verklaring van de tien republiekslei
ders plus Gorbatsjov is onder grote druk
van Rusland, de grootste van allemaal,
tot stand gekomen. Al voor de bijeen
komst in het Kremlin begon, heeft het
Russische parlement besloten dat het
deze verklaring moet worden, anders lo
pen alle Russische vertegenwoordigers
uit het Volkscongres weg.
Door die Russische druk en de verwar
ring onder de aanwezigen komt het op
de eerste dag niet tot een stemming. De
overgangsregeling, zoals de periode tus
sen nu en de proclamatie van een Sov-
jet-wat??-nieuwe stijl wordt genoemd,
biedt nog veel teveel onzekerheden.
Het nationale parlement moet worden
vervangen door een Raad van Afgevaar
digden van Volksgedeputeerden. Voor
iedere republiek twintig. De rest van het
parlement kan naar huis, met als zoet
houdertje het behoud van privileges,
zoals salaris en dienstauto, voor de nog
resterende twee jaar van de lopende par
lementaire periode.
Over dat punt ontstaat al meteen ru
zie. De Russische delegatie, zo onthult
Jelts.ins juridische adviseur Sjachrai, wil
unanieme beslissingen van dit „nood-
parlement". Anders moet worden geko
zen voor proportionele vertegenwoordi
ging, wat Rusland als de grootste repu
bliek meteen een comfortabele meerder
heid zou geven. Niet anders is het bij de
voorgestelde Staatsraad, die moet wor
den gevormd door de Unie-president en
zijn collega's van de republieken.
Burgemeester Sobtsjak van Leningrad,
een van de drijvende krachten achter de
verklaring, vreest dat de republieken zo
veel te veel greep op het bestuur krijgen.
Hij pleit later impliciet voor herstel van
de oude situatie: de Staatsraad moet
worden aangevuld met 'adviseurs' van
de president.
Opkrassen
Dat valt niet in goede aarde bij de niet-
Russische republieken, die vrezen dat de
Russische Federatie en Jeltsin op die ma
nier Gorbatsjov helemaal zullen russifi
ceren. Het valt ook slecht bij radicale de
mocraten, die vinden dat Gorbatsjov
maar moet opkrassen. In de verklaring
wordt immers niets gezegd over verkie
zingen, zodat Gorbatsjovs positie ten
minste gedurende de onbepaalde tijd
van de 'overgangsperiode' is gered.
De sociaal-democraat Obolenski, die
in 1989 roemloos sneuvelde toen het na
tionale parlement tussen Gorbatsjov en
hem moest kiezen voor het president
schap, haalt nu zijn gram. „Dit Huis
moet stemmen over het aftreden van de
president", roept hij, na het voorlezen
van een lange lijst door de grote leider
gemaakte politieke fouten.
Obolenski krijgt veel bijval, maar zijn
punt wordt niet op de agenda gezet.
Sterker, er wordt geen enkel besluit ge
nomen, er wordt niet gestemd. Gor
batsjov, die de middagzitting samen met
Jeltsin en andere republieksleiders voor
zit, is moe. Zoals iedereen.
Dus heerst de verwarring. Bij het mi
nisterie Van buitenlandse zaken breken
de ambtenaren zich het hoofd over de
vraag wie de Sovjetunie moet vertegen
woordigen op de komende 46ste Alge
mene Vergadering van de Verenigde Na
ties. Vroeger waren dat de Sovjetunie en
twee republieken die van Stalin de VN-
status mochten krijgen, de Oekraïne en
Witrusland. Maar wat te doen nu volgens
de verklaring elke republiek die dat wil
de VN-status kan aanvragen?
Autonome regio's
Belangrijker voor de toekomst is de
vraag over de toekomstige status van de
twintig autonome regio's in de hele
Unie, waarvan zestien op Russisch
grondgebied. De verklaring van de Tien
plus Een geeft hen, allemaal nationale
minderheden, geen enkele stem in het
kapittel. Afgevaardigde Koegoeltinov,
een Kalmuk, verontwaardigd: „Waarom
mogen dat geen onafhankelijke repu
blieken worden?"
Het staatspersbureau Tass mag 's
avonds concluderen dat waarschijnlijk
een meerderheid van het Congres zich
voor de verklaring zal uitspreken. Er is
immers geen rationeel alternatief, geen
weg terug.
Maar Koegoeltinovs opmerking illu
streert de gevaarlijke kant van dit 'Over
gangstijdperk'. In Moldavië roept de
door Russen bevolkte Dnjester zich tot
onafhankelijke republiek uit. In Azerba-
jdzjan doet de Armeense enclave Nagor-
no-Karabach hetzelfde. De Krim in de
Oekraïne dreigt ook met onafhankelijk
heid. Dit zijn maar een paar van de etni
sche conflicthaarden die elke theoreti
sche regeling in Joegoslavische praktij
ken kan laten ontaarden.
De verklaring spreekt over het onder
tekenen van een gemeenschappelijk de
fensieverdrag, waarbij het leger, de een
heden van KGB en binnenlandse zaken,
radicaal en volgens de wensen van de re
publieken moeten worden hervormd.
Maar wie moet de Azeri's en Armeniërs
uit elkaar houden, de Kozakken en de
Kazachen, de Georgjërs en de Ossetiërs,
de Moldaviërs en de Gagaoezen? Het Ro
de Leger? Of de nieuwe republikeinse
gardes in oprichting? Geen mens die het
weet.
Veel tijd is het Volkscongres echter
niet gegund. Lange uiteenzettingen over
een nieuwe Grondwet (de zoveelste)
voor de Sovjet-?? zijn uit den boze. De
'overgangsperiode' is nog geen drama,
maar wordt dat zodra ergens de eerste
doden vallen in een van die onafhanke
lijke republieken.
soort relatie deze
republieken met
het centrum wil
len hebben", al
dus de president,
die bovendien opmerkte dat de
Baltische staten altijd al een
aparte status hebben gehad.
Daarbij doelde hij op het feit
dat de Amerikaanse regering
nooit de inlijving van Estland,
Letland en Litouwen door de
Sovjetunie heeft erkend.
In de Baltische staten werd de
bekendmaking van Bush be
groet als een langverwachte,
maar te late erkenning van de
onafhankelijkheid. „Ik heb het
gevoel dat wij de strijd om onze
onafhankelijkheid in essentie
hebben gewonnen", aldus de
Litouwse vice-president Bronis-
lovas Kuzmickas.
Proces tegen
Oostduitse
grenswachters
BERLIJN DPA-AP
In Berlijn is gisteren het eerste
proces begonnen tegen solda
ten die in de voormalige DDR
Oostduitse burgers hebben
doodgeschoten, die probeerden
naar de Bondsrepubliek te
vluchten.
Een van de vier heeft een be
kentenis afgelegd. Hij verklaar
de opzettelijk naast de vluchte
lingen te hebben geschoten.
Zijn kameraden schoten wel
raak. Na het incident kregen zij
als beloning 50 gulden en enke
le dagen vakantie.
De grote vraag bij het proces
tegen de eerste vier soldaten is
of zij zelf schuldig zijn of dat
hun superieuren verantwoorde
lijk zijn voor daden die boven
dien volgens -de wet van de
DDR waren toegestaan. De vier
soldaten worden bijgestaan
door negen advocaten.
Veel Duitsers vinden dat de
voormalige partijleider van de
DDR, Erich Honecker, voor het
doodschieten van vluchtelingen
persoonlijk moet worden be
recht. Honecker verblijft nog
steeds in de Sovjetunie. Duits
land heeft om zijn uitlevering
gevraagd.
