Kunst
Ook mindere Pavarotti nog de beste
Oogst mager van
Ein Abend in Wien
Duitse bas-bartion Ralf Lukas winnaar vocalistenconcours
Jammer dat in Ahoygeen
warme worst werd verkocht
Veel kerkmuziek op Utrechts festival
Maandag 2 september 1991 Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYCROK JAN RUSDAM SASKIA SïOEUNCA Eindredactie: HENK HOUTMAN Vormgeving: HENK BUIS
9
PAVAROTTI MAC DAN te pas en EIN ABEND IN WIEN komt op een HOOFSE VERFIJNING
te onpas uitroepen dat God zijn stem- moment dat de vernieuwende pop- en sp'ntuele brille tijdens
banden heeft gekust, er zijn kenners muziek weer wat opleeft, al blijft het 2PeiIln,? u i» '1.
die met weemoed denken aan het de vraag wat je daar nu onder moet Oude Muziek in Utrecht,
gouden geluid dat 'Paaf in de jaren verstaan,
zestig voortbracht.
recensie john oomkes
Popfestival "Ein Abend in Wien"
Gehoord «vgustus ep 1 .sflptefptefjin
De Doelen
Rotterdam
In Rotterdam aan geen stad
in Nederland kleeft een moder
ner en actiever imago horen
avant-gardefestivals thuis. In de
jaren 1983 tot 1985 had in De
Doelen een evenement plaats,
dat de nieuwste ontwikkelingen
in de internationale popmuziek
op een hoop veegde. Pandora s
Music Box bracht een aantal
aanstormende talenten onder
de aandacht van een breder pu
bliek. De tijd deed de rest: het
festival kreeg naderhand een le
gendarische naam.
Omdat alles weerom komt, is
Pandora s Box teruggekeerd, zij
het onder de verwarrende bena
ming Ein Abend in Wien. De
aankleding die Pandora destijds
uiterlijk typeerde, was van Mi
chel Waisvisz. Om duistere re
denen meende hij dat vooruit
strevende popmuziek zich aar
dig zou verhouden tot een
Weens decor. Een misvatting
tot en met. Wat we acht jaar ge
leden grappig vonden, doet nu
hopeloos misplaatst aan.
Trends laten zich niet vormge
ven, zeker niet door mensen die
de polsslag van de tijd allang
niet meer aanvoelen en boven
dien de gekte van Ludwig II
Ein Abend in Wien komt op
een moment dat de vernieu
wende popmuziek weer wat op
leeft al blijft het de vraag wat
je daar nu onder moet verstaan.
Het klaarblijkelijk secuur geko
zen aanbod voor dit festival had
zonder veel moeite kunnen
worden teruggebracht tot een
eendaags evenement, dat zich
bovendien makkelijk op twee in
plaats van vier podia nad kun
nen afspelen.
Uit angst de plank mis te
slaan, hobbelen insiders achter
naampjes aan. Zo werd bij
voorbeeld reikhalzend uitgeke
ken naar het debuut van Son of
Bazerk, een rapgezelschap uit
Long Island. Het vijftal
schreeuwlelijkerds blijkt live
amper 25 minuten te kunnen
vullen.
Op een festival als dit moet je
juist de verpakking weggooien
en naar 'het proaukt' Kijken:
loopt er een band rond die zich
kan meten met Living Colour,
moet Chuck D. van Public Ene
my vrezen voor concurrentie uit
de raphoek, is er in de slip
stream van de Manchester-rage
iets origineels aanwezig? Is er in
Rotterdam iemand die met de
zelfde maniakale bezetenheid
songs schrijft als de allang gear
riveerde Black Francis? Levert
de dansmanie in de clubcultuur
bands op die kunnen spelen?
De oogst van Ein Abend in
Wien oogt na twee dagen ma-
gdn;£ve«%-afgezien van erkende
groo!hddöti(,«ls BlackrFrancis
(die zonder zijn Pixies optreedt,
maar misschien nog wel aan ex
pressie heeft gewonnen) en So
nic Youth, zet Amerika ander
maal de toon. Swell Dopa/Mag-
napop uit Athens in de staat
Georgia op het laatste nip-'
pertje gecontracteerd omdat de
band al de sensatie was op het
New Music Seminar in New
York is ook in Rotterdam
ontdekking nummer één. Goeie
songs, een stukje onbedorven
energie en een madam met
buikje en collegekapsel die fris
van de lever staat te zingen en
en passant je hart steelt.
Heel goed is ook het duo-op
treden dat Freedy Johnston en
zijn gitarist een klein gehoor
bieden in het kleinste zaaltje
van De Doelen, dat gode zij ge-*
prezen aan de aandacht van
ontwerper Waisvisz was ont
snapt. Johnston zingt Merle*
Haggard's My Home of Memo
ries en doet dat zo gedurfd, zo
komisch en met zoveel gevoel
voor intimiteit, dat je de schaal
van het hele festival tot dat
clubniveau zou willen terug
brengen. Andere kleine en goe
de optredens zijn er dan nog
van Mark Eitzel (de 'lost soul'
van American Music Club) en
Paris. De laatste opereert als in
leider van een 30 minuten du
rend college in ieder geval min
der oppervlakkig dan in zijn
nogal platte rap-act in de grote
zaal een concert dat veel van
de charme van zijn plaat weg
neemt.
Een onverwacht prettige ver
rassing uit Engeland is het op
treden van Galliano, een dans-
/rap-coUectief dat even loom.
opereert alsf Soul-II-Soul, maar
live balsem voor de ziel en het
lijf aanbrengt. De band speelt-
met de intimiteit als destijds de
begeleidingsband van Donny
Hathaway, de zang is uitmun-
tend en de muziek verraadt
avontuurlijkheid. Alleen dat
laatste kun je beweren van het
fysieke gewelddadige optreden
dat Nine Inch Nails neerzet
Zelden zoveel microfoons tegen
een podium zien slaan zonder
dat het lachwekkend wordt.
Zetten we nog even ongenu
anceerd het degelijke aanbod
van Ein Abend in Wien op een
rijtje: Dinosaur Jr., An Emotio
nal Fish, Milltown Brothers,
Charles et Les Lulus, Beats In
ternational en Formosa. Niet te
pruimen: Miranda Sex Garden.
Wedding Present. Wonder Stuff,
Bob Mould. Into Paradise. Qua-
zar, Casper Brötzmann, Chap
terhouse, Eton Crop, Last Crack,
Charmin' Children en World of
Twist.
opera
recensie hans maas
Luciano Pavarotti. begeleid door het Rotterdams Phil-
hamxxwsch orkest
Gehoord: 1 september in Ahoy'
Rotterdam
Was't het koutje op de keel waar
hij een paar dagen last van had ge
had? Of was het de wel heel geme
ne echo in Ahoy'? Hoe het ook zij,
Luciano Pavarotti zong gister
avond in Ahoy' veel voorzichtiger
dan het publiek van hem gewend
is. De uitbundige lyriek van Doni
zetti waar hij mee begon en die ei
genlijk om forse uithalen vraagt
kwam maar magertjes tevoor
schijn uit de tenor met het groot
ste lichaam en de grootste stem.
Pas na de pauze, toen aria's uit Tosca
aan de beurt waren sloeg er een vonk
over. Maar dan hebben we het over de
ingetogen warmte en emotie van Pucci
ni. Pas bij de toegiften liet Pavarotti zich
voluit gaan, eigenlijk pas in het Napoli-
taanse lied O Sole Mio.
Maar ook een mindere Pavarotti is nog
altijd de beste. Een violist van het Rotter
dams Philharmonisch Orkest zei na af
loop dat hij de indruk had gehad dat de
tenor zich vanwege de akoestiek heel be
wust had ingehouden.
In Ahoy' kan veel op muziekgebied,
dat hebben popconcerten al bewezen.
En het Philharmonisch weet ook wel
Pas na de pauze, toen aria's uit Tosca aan de beurt waren sloeg er een vonk over. Dan hebben we het over de raad met de zaal, getuige een hartewens
ingetogen warmte en emotie van Puccini. Pas bij de toegiften liet Pavarotti zich voluit gaan. •fotoanp concert van kort geleden. Maar het en
kelvoudige hoge geluid van Pavarotti
kwam soms uiterst venijnig terug uit de
hoeken en het kostte de megaster, die
veel ervaring met moeilijke, massaal ge
vulde zalen heeft, enige tijd om het juiste
volume te vinden.
Erg vol is het programma niet. In feite
duurt het hele programma maar goed
anderhalf uur. Pavarotti begint een
kwartier te laat en de pauze duurt een
eeuwigheid. Hij zingt telkens twee aria's
en verdwijnt dan weer naar de speciaal
voor hem gebouwde cabine achter het
toneel. Daar eet en drinkt hij steeds tus
sendoor, terwijl het orkest een ouverture
kan spelen. Ook mag de aanstaande
schoonzoon van Pavarotti, de fluitist An
drea Giminelli, af en toe een populaire
deun blazen als de maestro even uitrust.
Opgeteld en afgetrokken staat Pavarotti
minder dan een uur op het toneel.
Door de opbouw met al die intermez
zo's heeft hij wel zeer veel opkomsten.
Steeds dat magistrale spreiden van de
armen, met in één hand de bekende gro
te, witte zakdoek. En het welkomstap-
plaus is elke keer iets langer en luider. In
theatraal opzicht zijn de opkomsten
mooier dan de aria's. Want als de 'teno-
rissimo' zingt, staat hij als een stand
beeld. Alles moet komen van de stem.
Die is ook op een avond zonder absolute
topvorm altijd nog magistraal. Juist als
hij zachtjes zingt, is hij deze keer het
meest lyrisch en op z'n zuiverst.
Het pleit voor hem dat hij niet alleen
maar 'hit-aria's' en populaire Napoli-
taanse liederen zingt. Het publiek brult
daar om, maar Pavarotti wuift alle ver
zoeken weg. Het programma moet tot en
met de toegiften volgens de tevoren be
paalde orde verlopen.
Het concert van de 56-jarige helden
tenor in Nederland was in een aantal op
zichten bijzonder. Het was het laatste in
Europa van de tournee ter ere van zijn
dertigjarig jubileum. Makelaar Hany
Mens uit Lisse was er door private beze
tenheid in geslaagd om in te breken in
het tot 1996 volgeboekte programma van
Pavarotti. De kans dat hij nog een keer in
Nederland te horen zal zijn, mag bijna
nihil worden genoemd.
Bijzonder was bij voorbeeld ook het
huilen van de organisator na de laatste
toegift, toch iets wat niet zo vaak voor
komt bij klassieke concerten. Zoals we
het ook nog niet eerder hebben meege
maakt dat er voorafgaande aan een con
cert van deze soort een levendige zwarte
handel van plaatsbewijzen plaatshad.
Het ging weliswaar niet om verkoop van
VIP-plaatsen, die waren allemaal aan
echte smoking- en decolletédragers ver
kocht, maar om de goedkoopste plaat
sen in de uithoeken van de tweede ring.
Normaal deden die honderd gulden,
fans die bakzeil hadden gehaald konden
ze nu voor een paar honderd gulden krij
gen.
Misschien zegt de vaste dirigent van
Pavarotti, Leone Magiera na elk concert
wel hetzelfde, maar hij raakte in ieder
geval niet uitgepraat over de kwaliteit
van het Rotterdams Philharmonisch Or
kest. Als we hem mogen geloven was dit
het beste orkest waar hij in jaren mee
had gespeeld. Vaak moet Pavarotti het
inderdaad met minder goede orkesten
doen. In Hamburg had hij laatst een ui
terst ongeïnspireerde begeleiding getrof
fen. En net orkest waar hij in Kopenha
gen mee repeteerde was vooral sterk ge
west in vermoeidheid. Boze tongen be
weren dat Pavarotti daarom wel blij was
met het koutje op zijn stembanden
waardoor hij het concert in Denemarken
moest afblazen.
De animo van het RPhO voor het con
cert was uitzonderlijk groot geweest. Bij
een 'gewone' uitvoering moet er vaak
hevig worden gepuzzeld om de bezetting
vol te krijgen (net orkest heeft een aantal
reserveleden, zodat leden vrije dagen
kunnen krijgen of in andere, kleine en
sembles kunnen spelen), maar nu wilde
ledereen dolgraag meespelen. Voor de
eerste violistenrij moest een aantal strij
kers worden uitgeloot
Beetje vreemd gezicht was het wel dat
het orkest geheel in tweeën was gesplitst.
De prominente opkomstslurf die zo'n
belangrijke rol speelde liep midden door
het orkest. Magiera stond daar recht
voor, zodat het vaak leek alsof hij de
maat stond te slaan voor een groot zwart
gat.
Ahoy' zag er eindelijk eens chique uit.
Er was overal vloerbedekking neerge
legd, stoeltjes met gouden randen neer
gezet en duizenden bloemen laten
schikken. Maar als het licht uitging werd
het toch weer duidelijk dat deze hal ei
genlijk niet voor dit soort muziek is ge
bouwd, vooral akoestisch niet. Het deer
de Pavarotti deert. Concerten als in
Ahoy1 doet hij om een breed publiek in
aanraking met opera te brengen. De dag
voor de happening zei hij in het Kur-
haus: „Ook in een slechte zaal kun je een
goed concert geven. De spanning van
een live-optreden is de mensen overal
mee te geven. Betere geluidskwaliteit
vinden ze later dan wel in echte concert
zalen of op CD's".
's-hertogenbosch renske koning
ln geen jaren is de jury van het Internationaal Vo
calisten Concours van Den Bosch zo snel en una
niem tot een beslissing over de hoofdprijs geko
men als zaterdag, toen zij de Prijs van de stad 's-
Hertogenbosch toekende aan de 31-jarige Duitse
bas-bariton Ralf Lukas. Een onomstreden uitslag:
in de halve finale had de jury voor hem geapplau-
diseerd en ook het publiek zag hem sinds de
voorronden als de grote favoriet. Met aria's van
Mozart, Fauré en Mendelssohn won deze prach
tige zanger, die onlangs bij Opera Forum Papage-
no zong in Mozarts 'Zauberflöte', ook de eerste
prijs in de categorie oratorium. Bij de operazan
gers won de Duitse mezzo Petra Lang de eerste
prijs, in de categorie lied werd geen eerste prijs
toegekend en ging de tweede naar de Braziliaanse
tenor Reginaldo Pinheiro.
Van de tachtig deelnemers haalden dertien de
finale. Daar waren slechts vier operazangers bij.
Zeven finalisten legden zich speciaal toe op de
liedkunst, twee op het oratorium. Maar het ni
veau in dat laatste genre lag wel veruit het hoogst
met Lukas en de nog maar 24 jaar tellende Poolse
counter-tenor Artur Stefanowicz als waardige
winnaar van de tweede prijs. Met de kleurende
mogelijkheden van zijn stem en zijn intens muzi
kale, dienende instelling ten opzichte van de mu
ziek -aria's van Pergolesi, Bach en Gluck- houdt
hij een grote belofte voor de toekomst in.
De Russische mezzo Irina Romishevfckaya was
een interessante winnares van de tweede prijs bij
de operazangers: zij drong verleden jaar ook door
tot de finale, maar toen in de categorie oratorium,
waarin zij de Markus Herdinkprijs voor speciale
begaafdheid in deze richting won. Desondanks
lijkt zij meer gedisponeerd voor de opera en als
zij nu in'de finale wat meer op dreef was geweest,
ook in haar intonaties, had er een eerste prijs in
kunnen zitten. Die ging nu helaas haar neus
voorbij en naar Petra Lang, eveneens mezzo, die
gavere prestaties leverde in zeer uiteenlopende
aria's van Mozart en Berlioz en daarin wist te ont-
Het feit dat slechts vier operazangers de finale
haalden en dat geen van de speciale prijzen -de
Erna Spoorenberg Prijs en de Gré Brouwenstijn-
prijs- voor deze categorie werd toegekend kan
toch beschouwd worden als teken van een
enigszins teleurstellend aanbod. Wellicht speelt
ook de hoogte van de uitgeloofde prijzen daarbij
een rol, temeer omdat er geen spectaculaire con
tracten aan vast zitten, nu zeker in de operawe
reld geld steeds belangrijker lijkt te worden.
geblazen met ons corpulente idool dat altijd v
rotterdam gerard van putten
Afgaande op het ongetwijfeld
deskundige oordeel van sommi
ge operalogen had Luciano Pa
varotti gisteravond moeten zin
gen voor het gehoor van een
achterafzaaltje. Dan pas zou de
zeer ruim bemeten tenor uit het
Italiaanse Modena werkelijk in
de smaak van belcanto-kenners
zijn gevallen.
Maar Pavarotti stond gister
avond in het Rotterdamse Ahoy'
efl hij mag dan te pas en te on
pas uitroepen dat God zijn
stembanden heeft gekust, er
zijn kenners die met weemoed
denken aan het gouden geluid
dat 'Paaf in de jaren zestig uit
z'n strot liet komen.
Meer nog dan José Carreras
en Placido Domingo wordt Pa
varotti vandaag de dag door het
volk omarmd aJs il Primo Teno-
re, de heldentenor van degenen
die onlangs in weekblad Else
vier bijeen werden geveegd op
de hopen van 'Hemamensen'
en 'juichend plebs'.
Louis van Elderen, cultuur
socioloog uit Tilburg heeft er
voor doorgeleerd om te weten
waarom al dat juichend plebs,
al die Hemamensen en al die
eenvoudige boerenkinkels zoals
schrijver dezes zich zo aange
trokken voelen tot Pavarotti.
Speciaal voor het juichend
plebs en voor al die Hemamen
sen die Elsevier niet lezen de
doorwrochte analyse van onze
geachte Brabantse cultuur-so
cioloog: „Pavarotti werft vooral
bij de onderste regionen van de
upperclass en de bovenste lagen
van de middle class. Waar zich
veel mediamensen, captains of
industry en een vleugje royalty
verzamelen, wordt het ook voor
de massa aantrekkelijk om erbij
te zijn."
Mooi gesproken Louis, al
kwam deze cultuurbarbaar uit
sluitend voor Luciano naar
Ahoy'. Gestoken in hemdsmou
wen was het voor een muzikale
Kegge als deze inmiddels in
hetbezit van 18 cd's en 2 dub-
belcd's van the King of the High
C gisteravond in Ahoy' prima
uit te houden tussen al die zwe
tende smokings en geschminkte
galajurken, de Hemamensen en
het juichend plebs.
Hoe lang is het helemaal gele
den dat Pavarotti door deze
muzikale parvenu, door deze
Hemaïst uitsluitend en alleen in
verband werd gebracht met dat
ene tv-interview met Ivo Niehe?
En nu, nu was het gisteravond
warempel meeneuriën geblazen
met ons corpulente idool dat al
tijd weer de juiste toon weet te
vinden. En dat allemaal dankzij
een bij toeval in handen ge
speelde gratis staanplaats.
Schrijver dezes is 'Mens' en
vooral Hollands genoeg om toe
te geven dat het makkelijker af
scheid nemen is van huis,
haard, tv en vooral Studio
Sport, als er iets gratis in het
vooruitzicht wordt gesteld.
Hoe het concert was? In een
woord prachtig, met daarbij de
aantekening dat het af en toe
prettig is om van bepaalde za
ken géén verstand te hebben.
Alleen jammer dat er in Ahoy'
geen warme worsten werden
verkocht.
recensie rob van der hilst
Holland Festival oude muziek
Gehoord 31 augustus, Jacobikerk
Utrecht
Te beluisteren: tot en met 12 september
op verschillende plaatsen in
Utrecht
De wereld van de Oude Ktuziek
blijkt, met de eerste concerten
van het Holland Festival Oude
Muziek in het achterhoofd, in
het 'normale' vaarwater terecht
gekomen van de grote podium
prestaties, waarvoor reguliere
ensembles als Koninklijk Con
certgebouworkest, Schönberg
Ensemble en Nieuw Sinfonietta
Amsterdam ieder seizoen op
nieuw garant staan.
Niet door het luiden van de
Domklokken of door het bespe
len van de historische Hemony-
beiaard in de Utrechtse Domto
ren werd dit jaar het openings
schot van het festival gegeven.
Dat deed het ensemble Les Arts
Florissants onder leiding van
William Christie. De Franse mu
ziekgroep trad gistermiddag in
kleine bezetting aan in de oude
Jacobikerk. Op het programma
prijkte Franse kerkmuziek uit de
17e eeuw, van Bouzignac, Cou-
perinr Moulinié en Charpentier.
Fantastische muziek, waarin
hoofse verfijning en spirituele
brille de boventoon voerden en
uitgevoerd door zes puike zan
gers met een basso continuo-
groep.
Opvallend overigens dat. ope-
ning.en slpt (§p. 12, september,
met uitsluitend gregoriaans)
van het Utrechtse festival volle
dig in het teken staan van
rooms-katholieke kerkmuziek.
Aardig trekje van de festivallei
ding (Jan Nuchelmans en de fa
milie De Ruiter) om de vreugde
over het tienjarige bestaan van
het festival, dat telkenjare in het
centrum van het enige Neder
landse rooms-katholieke aarts
bisdom wordt gehouden, op
zo'n vrome manier tot uitdruk
king te brengen. Heel passend.
Het muziekensemble Hespe
rion XX en het dansensemble II
Ballarino namen 's avonds het
min of meer officiële openings
concert in de grote zaal van het
muziekcentrum Vredenburg
voor hun rekening. Een merk
waardige uitvoering van gezel
schapsdansen uit het vroeg-ze-
ventiende eeuwse Hamburg. De
combinatie historische dans en
oude muziek is een van de be
langrijkste festivalthema's van
dit jaar.
Primeur
Onder de titel 'J.S.Bach en de
traditie van de Stadtpfeifer' ver
zorgde het vocaal/instrumen
taal ensemble Concerto Palati
no onder leiding van Bruce Die
key en Charles Toet, gister
avond laat in alweer de Ja
cobikerk een heuse (Nederland
se) première. Het betrof de be
werking voor koor met blazers
en basso continuo die Bach ver
vaardigde van de zesstemmige
Missa sine nomine van Palestri-
na.
Eigenlijk een vreemde erva
ring om van oorsprong modale
koormuziek zo Bachiaans ge
harmoniseerd te beluisteren.
Vreemd is echter dat het Con
cert Palatino Palestrina's mis in
zijn geheel, van Kyrie tot en met
Agnus Dei, uitvoerde. Bach zelf
had, met het oog op Lutherse li
turgiepraktijk van zijn tijd,
slechts Kyrie en Gloria naar ei
gen, barokke inzichten aange
past. Musicologisch schoon
heidsfoutje dus van musici en
festivalorganisatie.
LEIDEN Drie zangeressen, drie
blazers en een vierkoppige ritme
sectie met bas. Dat is de formatie
die 'Chain of fools' is gedoopt en
die zaterdagmiddag optrad op
het Vrouwenkerkplein. Inspiratie
bronnen voor deze band zijn on
der anderen The Pointer Sisters,
