Feiten
Iedere paar
minuten een
zachte plof
p
'We zullen net zo worden als Frankn'
Maandag 2 september 1991 Redactie: 023-150225 janine bosma altan erdocan ronald frisart (chef) onno havermans Patrick van den hurk hans jacobs margot klompmaker jan preenen sjaak smakman
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: RALPH KLEINHOUT
EN MENINGEN
Komarevo gewend aan leven in oorlogstijd
in het vliegtuig zat. De bestem
ming van de vlucht was (de Slo
veense hoofdstad) Ljubljana.
Daar zouden de wapens door
de Kroaten worden opgehaald.
Het is nog geen twee uur na on
ze aankomst, maar van het rus-
Oekraïne heeft nog lange weg te gaan
Zaterdagochtend in Zagreb. De oorlog beheerst ieder ge
sprek en zoals elke dag wordt er gespeculeerd over de
vraag wanneer het leger de stad aanvalt. Maar verder is er
weinig te merken van het geweld dat de rest van Kroatië
beheerst. Tot de radio verontrustend nieuws meldt: op
het vliegveld zou het leger een aantal passagiersvliegtui
gen tot landen hebben gedwongen, omdat ze illegale wa
pens vervoerden.
Oud-partizanen uit de Oekraïne kwamen afgelopen zaterdag bijeen in
de Oekraïnse stad Lvov om hun verzet tegen de nazi's te herdenken,
precies een week na de onafhankelijksheidsverklaring van de Sovjet-re
publiek. foto ap vadim chirda
zonder tanks en zonder grote
demonstraties. Natuurlijk
schrok de bevolking, maar men
wachtte af.
Net als nu. Het is zondag, mooi
weer en de laatste dag van de
schoolvakanties, ledereen
neemt de gelegenheid te baat
om wat te wandelen in een van
de fraaie parken, de noodzake
lijke boodschappen te doen of
zich te verpozen langs de oevers
van de Dnjepr.
Slechts op het Plein van de On
afhankelijkheid staan discussië
rende groepjes mensen. Gor-
batsjov heeft afgedaan. leltsin is
een gevaarlijke opportunist en
Leonid Kravtsjuk, president van
de Oekraïne, is ook niet te ver
trouwen, want hij wachtte wel
erg lang met zijn veroordeling
van de coup, zo verwoordt een
gepensioneerde fabrieksarbei
der de gevoelens.
Zo eenvoudig als de zaak ligt
voor het gewone volk, zo ge
compliceerd zijn de tijden voor
RUKH, de overkoepelende be
weging van de Oekraïnse demo
cratische oppositie. Direct na
het mislukken van de coup
sloeg deze oppositie toe. Met
slechts 90 van de 450 zetels wist
de oppositie bet parlement zo
ver te krijgen de onafhankelijk
heid uit te roepen. De commu
nistische meerderheid in het
parlement had daama niets
meer in te brengen.
Lange weg
Maar nu is de roes verdwenen
en staat RUKH voor de vraag
hoe het verder moet. Een moei
lijke vraag en daarom is de top
van de beweging deze zondag
maar weer bijeen gekomen.
Waar, dat is aanvankelijk niet
duidelijk. Na diverse telefoon
tjes blijkt het de kantine van de
polytechnische hogeschool in
een buitenwijk te zijn. „Dit is
zeker democratie", moppert
een lid dat te laat komt.
RUKH vergadert over het refe
rendum over de onafhankelijk
heid, de strategie voor de ver
kiezingen in december en de
vraag of de beweging zich om
moet vormen tot één grote par
tij. Geheel volgens Sovjet-tradi
ties nemen de emotionele de
batten nogal wat tijd in beslag.
„Maar het is ook belangrijk",
verontschuldigt Vatcheslav
Chomovyi zich. „We moeten
ons nu goed organiseren om te
kunnen winnen".
Chomovyi is parlementslid en
maakte deel uit van de delegatie
die vorige week met de Russi
sche afvaardiging sprak over de
problemen naar aanleiding van
jeltsins aanspraken op Oekraïns
grondgebied. Die zaak is voorlo
pig uitgepraat, maar vele ande
re niet, zo weet Chomovyi. „Wij
zijn nu net zo ver als de Balti-
sche staten een tijd geleden. Wij
hebben ons onafhankelijk ver
klaard, maar we zijn het nog
niet en t een lange weg
eer het 2
Toch koekraïnse onaf-
hankelij zo verzekert
Chomoeijn net zo
groot aljk en we zullen
net zo ws Frankrijk. We
voelen europees land
tussen atropese landen.
We willigen munt, een
eigen pfn een eigen le
ger. Inctfat zal wat pro
biemeniet de Russen,
maar d?n we via onder
handeld uit. Ik heb vijf
tien jaa» politieke ge-
vangenrse kampen ge
zeten eijd heb ik gewe
ten dataïne ooit onaf-
hankeliorden".
Bla-b
Dat op wordt zeker niet
gedeelJexandr Shlajen.
filmregi voorzitter van
het Bafntrum, dat bin-
nenkotfiting onder de
joden i vijftig jaar gele
den, hi We ontmoeten
hem te" de ruimte on
der hepn de Onafhan
kelijker hij bij een cafe
in de foor een kop kof
fie. „Dankelijkheid, dat
is aller-bla van ambi-
tieuzehier", stelt Shlaj
en. „J£s echt onafhan
kelijk pnomisch onaf-
hanket en onze econo
mie is»ar communisme
een pt- Het duurt tien
tallen >ordat de econo
mie w&rde is. En wat
denktusland zal doen?
Zullerzomaar pikken?
Bovertten we nog met
milietrnen door Tsjer-
nobyl'entuele etnische
probln de Krim, dat
weer bnd wil horen. Ia,
we kunafhankelijk wor
den, i^lke prijs betalen
we d^"
kiev wilco dekker
verslaggever
Zijn beeltenis is verdwenen van
de voorpagina van de Pravda, in
vele steden is hij oneerbiedig
van zijn sokkel getrokken, maar
in Kiev houdt Lenin nog even
stand. Omringd door een boe
rin, een arbeider en een soldaat
kijkt de grondlegger van het
communisme fier uit over het
Plein van de Onafhankelijkheid,
tot voor zeer kort het Plein van
de 50e verjaardag van de Okto-
ber-revolutie.
Dat Lenin tot nu toe ongemoeid
is gelaten heeft geen ideologi
sche, maar een technische ach-
tergroend. Het kost nogal wat
moeite de juiste apparatuur te
vinden om het monsterlijk grote
beeld te verwijderen. Maar nog
deze maand is het zo ver, zo
verzekert een bord van de afde
ling openbare werken. Want
ook de Oekraïne wil onafhanke
lijk worden, daar mag geen mis
verstand over bestaan.
Toch zit er enige symboliek in
het feit dat Lenin zich in Kiev
langer handhaaft dan in de rest
van het Sovjet-imperium. De
Oekraïnse communisten heb
ben de reputatie conservatiever
en gevaarlijker te zijn dan de
communisten in andere repu
blieken. Zo ontstond er dit
weekend enige opschudding
toen een Oekraïnse krant meld
de dat de plaatselijke top van de
communistische partij heime
lijk bijeen was geweest om zijn
belangen veilig te stellen en af
spraken te maken over verder
gaan onder een nieuwe naam,
mocht de partij definitief wor
den verboden.
Opportunist
Niet dat de gemiddelde inwoner
van Kiev daar echt wakker van
ligt. De coup ging vrijwel onge
merkt aan de Oekraïne voorbij,
Een Kroatische militair bewaakt de weg terwijl de bewoners van een boerderij hun vee naar veiliger oorden brengen.
zagreb runa hellinga
correspondent
De rit naar het vliegveld wordt
een zoektocht naar sluiproutes,
want de normale weg is al door
de politie afgezet. Een eerste te
ken dat de oorlog Zagreb is ge
naderd. Maar het vliegveld
grenst aan een woonwijk en via
smalle straten tussen nieuw
bouwwoningen vinden we de
achteringang.
Het is twee uur 's middags en
doodrustig. Twee agenten met
machinegeweren bewaken de
poort. Buurtbewoners hangen
pratend over het tuinhek. Het
gaat om twee vliegtuigen, weet
een jongen uit de straat: een
Roemeens en een Ugandees
passagierstoestel. De Roemeen
is inmiddels vertrokken, maar
de Ugandees staat er nog. Wat
er precies gebeurd is weet hij
ook niet, hij heeft het ook maar
op de radio gehoord.
Een soldaat brengt uitkomst.
Volgens hem vervoert het toe
stel zeventien ton wapentuig;
de 'bagage' van een Canadees
van Kroatische afkomst die ook
zich achter iedere hoek en iede
re boom verbergen. In de
dorpjes langs de weg naar Za
greb heerst dezelfde bedrijvig
heid. Tot in de buitenwijken
van Zagreb, waar plotseling an
ti-tankbarricades op de weg zijn
gezet, heerst een opgewekte
oorlogsstemming. Maar de
voorspelde aanval blijft ook de
ze nacht uit.
Rookwolk
Tastbaarder is de oorlog in de
Kroatische plaats Komarevo. Ie
dere paar minuten klinkt daar
in de verte een zachte plof, even
later gevolgd door een donkere
rookwolk. De mannen van de
Kroatische nationale garde zijn
er niet van onder de indruk. Er
gaat nauwelijks een dag voorbij
zonder dat het dorpje door
mortiergranaten wordt getrof
fen.
Komarevo, gelegen vlak onder
het industriestadje Sisak zo'n
vijftig kilometer onder Zagreb,
is de meest nabije frontlinie
vanuit de Kroatische hoofdstad.
Strategisch gelegen op de top
van een heuvel, met een wijds
uitzicht over Sisak's olieraffina
derijen, wordt het dorp vrijwel
dagelijks door Servische eenhe
den aangevallen. Ook gisteren,
een halve dag nadat Servië de
vredesvoorstellen van de EG
heeft geaccepteerd, gaat de oor
log in Komarevo gewoon door.
Kolaric, een benige veertiger,
werkte tot enkele weken gele
den als chemicus op de olieraf
finaderijen die hij nu helpt ver
dedigen. Hij heeft weinig ver
trouwen in het succes van de
EG-missie. Misschien dat Servië
en het leger zich onder druk van
het buitenland ditmaal wel aan
het staakt-het-vuren houden.
Maar hij gelooft niet dat de Ser
vische eenheden in de buurt dat
ook zullen doen!
„Het is de vraag wie hen con
troleert", zegt hij. Zeker, de ge
wapende eenheden worden
materieel door het leger onder
steund. Af en toe zien ze een
helikopter met materiaal over
vliegen en dan kunnen de gar
disten in Komarevo er de klok
op gelijk zetten: een kwartier la
ter begint het geknal weer.
Maar of de Servische eenheden
echt onder commando van het
leger staan, daar twijfelt Kolaric
aan. „De meeste Serviërs die
hier vechten, zijn mensen uit de
buurt. Sommigen daarvan heb
ben zich schuldig gemaakt aan
ware slachtpartijen en omdat ze
uit de regio komen, kennen we
hun namen."
„Het gaat om echte oorlogsmis
dadigers. Zelfs als het leger hen
niet meer steunt, hebben ze
geen andere keuze dan met hun
guerrilla door te gaan. Ze kun
nen nergens heen, ik betwijfel
of Servië hen onderdak wil ge
ven, want daar is ook wel be
kend wat voor mensen dit zijn."
Dus zullen ze zich in de bossen
blijven verschuilen, verwacht
hij, en zich desnoods in leven
houden met roofovervallen op
dorpen. Het gebeurt nu al dat
dorpen worden geplunderd
door de bewapende bendes.
De verdediging van Komarevo
heeft haar hoofdkwartier in een
oude school aan de rand van
het dorp. De eenheid bestaat uit
vrijwilligers. Hun zwaarste wa
pentuig is een zelfgemaakte
tank, die bestaat uit een graaf
machine waarop beplating is
gemonteerd. Het geheel wordt
bekroond door een geschuts
koepel van onduidelijke oor
sprong. Een oud vrachtwagen
tje, omgebouwd tot pantserwa
gen, vormt de tweede trots van
de eenheid. De voertuigen zijn
afkomstig uit de 'wapenfabrie
ken' in Sisak, waar sinds enkele
weken pantserwagens en gewe
ren voor de Kroatische garde
worden gemaakt. Het is alle
maal handwerk en huisvlijt,
maar het is beter dan niets.
Aan het Kroatische front heerst
zeer veel onvrede over de politi
ci in Zagreb. Veel gardisten vin
den het beleid van de regering
te slap. Ze menen dat er in
plaats van al het gepraat over
wapenstilstanden aie nooit
worden nageleefd, nu maar
KOKANJE
-w- isteren vierde Willem Frederik Her-
I mans zijn zeventigste verjaardag. In
de pers is dit feit niet onopgemerkt
voorbijgegaan. Het is ook een vreemd idee dat
deze prominente figuur uit de naoorlogse letter
kunde. zonder wie net Nederlandse literaire land
schap vlak en kleurloos zou zijn geweest, nu tot
de bejaarden behoort. Opvallend is dat de teneur
van de stukken positief is, zelfs als die geschreven
zijn door mensen die nooit veel met Hermans
hebben opgehad. Vonden die oude vijanden het
misschien niet kies om een man van zeventig in
de hoek te zetten?
Tien jaar geleden, toen de literaire gemeenschap
de zestigste verjaardag van Hermans eveneens
met een boeketje papieren bloemen wilde opvro
lijken, klonk er tenminste nog een schrille disso
nant. In een speciaal Hermans-nummer van het
tijdschrift Tirade nam Gerard Reve de gelegen
heid te baat om enkele hatelijke dingen over het
feestvarken te zeggen. „De carrière van Hermans
is bemoeilijkt geworden", schreef hij, „doordat hij
in het persoonlijk en maatschappelijk verkeer een
hoogst abjekt individu is, dat in zijn - overigens
zeer onderhoudende - polemiek voor geen ver
zinsel, laster, of vervalsing van teksten terug
deinst, mits hij er zeker van is dat het uitgekozen
slachtoffer zich niet adequaat kan verdedigen: ze
delijke moed is niet bepaald Hermans zijn sterk
ste zijde".
Al eens eerder had Reve, toen hij nog als Markies
Reve door het leven ging, vastgesteld dat de ach
ternaam Hemians weinig allure had - het ging
hier slechts om een voornaam waarachter men
heel goedkoop en stijlloos een 's' geplakt had.
Hermans heeft in mijn leven een belangrijke rol
gespeeld. Als jong lezer was ik verslingerd aan het
werk van Slaucrhoff, Nescio en Hermans. De eer
ste twee belichamen het romantische levensge
voel, dat zich bij Nescio in melancholie en passi
viteit manifesteert, en bij Slauerhoff in opstandig
heid en dadendrang. Bij Hermans domineert het
cynische verstand; zoals het werk van Slauerhoff
liet zien hoe zwerflust en reiservaringen een lite
raire vorm konden krijgen, zo maakten de boeken
van Hermans duidelijk dat ook kennis geschikt
materiaal was voor een romanschrijver.
In de eerste jaren van mijn studie aardrijkskunde
aan de Groningse universiteit was hij een van
mijn docenten. Hij gaf colleges over cartografie
en meteorologie. Ik heb het aan hem te danken
dat ik nu nog het verschil weet tussen rijp en rui
ge rijp en tussen een nimbus en een stapelwolk.
Later, tijdens mijn studie antropologie, dook ik
een paar maanden onder in een dorpje van Ri
vierlappen in het Noorse Finmarken. Vanuit mijn
kamer in de trekkershut had ik uitzicht op de kale
flanken van de Vuorje, de berg die in 'Nooit meer
slapen' zo'n belangrijke rol speelt.
Nog weer later beschreef ik het reilen en zeilen
van de Groningse antropologen in mijn roman
'Allemaal projectie', een volstrekt ander boek dan
'Onder professoren' van Hermans, maar dat, van
wege de identieke Gronings-universitaire lokatie,
door de critici graag met de roman van Hermans
vergeleken werd.
Vandaag spreken, bij het begin van het nieuwe
collegejaar, de rectores magnifici hun academi
sche rede uit. Juist nu verschijnt er een bundel
met lezingen over de „universiteitsroman", waar
in ook 'Onder professoren' onder de loep wordt
genomen. In zijn bijdrage maakt professor Dor-
leijn Hermans het verwijt dat die met zijn roman
inhaakte op de groeiende afkeer jegens de univer
siteit, die de latere bezuinigingen tot gevolg zou
hebben.
Zo is er dan ook dit keer in het koor van felicita
ties toch nog een dissonant te beluisteren.
gerrit jan zwier medewerker
eens tot depet worden
overgegaai
Het is een k, maar
kortzichtig, meent
Miljenko Si reisbu-
reau-eigertak. Hij is
mede-oprhet1 >naf-
hankelijketiatief, een
organisati moreel in
het stadjei het contact
tussen geptuur, mili
taire crisisirgers verbe
teren".
„We zijn lerk begon
nen, omd'lichting aan
de burgerirt schoot.
Zeker ein.i de aanval
len rond pegonnen.
wasten vel nauwelijks
waar ze aren. Ze za
gen alleeidie beelden
van lijkend op tv en ze
waren doVooral kin
deren wegestuurd. Ge
lukkig is «anderd.
Mensen oorlog ge
wend geiok, tegen
woordig Ivoon door-
kaarten ais in de verte
een knal
Uitgeput van de strijd, rust een Kroatische soldaat in een greppel vlakbij
het dorpje Laslovo, dat de afgelopen week onophoudelijk werd be
stookt door Servische strijdkrachten. foto apchristoph bipbaumer
tige nieuwbouwstraatje bij de
achteringang van het vliegveld
is weinig meer over.
Uit het niets zijn overal bewa
pende mannen verschenen, die
