'Incest is
niet
gewoon
en
is dat
nooit
geweest'
7
r~f
Giftige gedachten (2)
Pratenver seksueel
misbruikan kinderen
is net z taboe als de
nisdaad zelf
elfs de offier van justitie toonde
j zich opred verontwaardigd. De
details vane seksuele vernederin
gen die vier zusjes uiftheden jarenlang had
den moeten ondergai, waren soms te erg
voor woorden.
De vier meisjes uit §n gezin zijn jarenlang
seksueel misbruikt dor hun vader, moeder
en overige familieled!. Voor twee van hen
begon de ellende al o hun zesde jaar. Moe
der en grootmoeder lelden de meisjes vast,
terwijl de mannen (vaer, broers, ooms, ken
nissen) hun behoefte evredigden. Na afloop
werd een tientje op t|el gelegd voor de be
wezen diensten.
Veertien verdachteitelt deze geruchtma
kende incest-zaak. D officier van justitie
schat het aantal kerenlat de meisjes zijn ver
kracht op 800 tot 200. Vijf verdachten zijn
deze week tot fikse celiraffen veroordeeld.
„De kat was het enfe wezen waaraan één
■van de meisjes was goecht. Ze hebben een
mes op de keel van hedier gehouden en ge
dreigd het te zullen dodsteken als het meis
je haar mond zou ope doen", aldus de offi
cier van justitie. Wat fem betreft konden de
daders niet zwaar gencg worden gestraft.
Verhalen over seksuel misbruik van kin
deren roepen ongeloo afgrijzen of ontken
ning op. Gedachten eover stoppen mensen
liever ver weg. Prate is helemaal taboe.
Maar iedereen weet da het gebeurt. Incest is
zo oud als de menshek Al in de bijbel staan
verhalen over mannendie hun dochter ver
krachten.
„Het is iets waarvanwe liever niet willen
weten dat het voorkom en zeker niet dat het
heel véél voorkomt. Me name in gewone ge
zinnen zoals het onze."
ONVOORSTELBAAR
Heieen Woelinga (38 houdt zich zich al
eer dan tien jaar bezi; met de problemen
rond seksueel misbrui! van kinderen. Zij
traint hulpverleners in dt opvang van slacht
offers en heeft diverse publicaties op haar
n staan. Nog steeds naakt ze zich kwaad
over wat sommige kindaen op seksueel ge
bied is aangedaan. „Sonmige verhalen zijn
zö onvoorstelbaar."
„Seksueel contact met je kinderen is in
geen enkele cultuur normaal. Het is altijd iets
geweest wat niet mocht.'Of het was voorbe
houden aan een bepaalde elite, zoals bij de
farao's in Egypte. Maar het is niet gewoon en
is dat ook nooit geweest."
Eén op de zeven kinderen wordt binnen
het gezin of de familie seksueel misbruikt, zo
blijkt uit cijfers. De helft van hen ernstig en
langdurig. Buiten de familiekring wordt één
op de vier kinderen met seksueel geweld ge
confronteerd.
Seksueel misbruik begint vaak op jonge
leeftijd. Met een jaar of zes of nog jonger. De
meeste daders zijn mannen .(vader, broer,
opa). Het slachtoffer is meestal een
meisje. Al stijgt de laatste jaren ook het aantal
meldingen van jongens die seksueel zijn mis
bruikt.
Als een vader zijn kind tot seksuele hande
lingen dwingt is verzet vrijwel onmogelijk.
Moeders weten het vaak niet, of willen het
soms fiiet weten. Het slachtoffer houdt zijn of
haar mond, want iets zeggen betekent alles
verliezen. Leven in zo'n gezin wordt een
jungle waarin maar één vraag centraal staat:
hoe overleef ik dit?
Sommige slachtoffers zijn door zo'n hel ge
gaan dat zij altijd moeten blijven 'overleven',
achtervolgd door hun verleden. Zoals de vier
meisjes uit Rheden.
Heieen Woelinga: „Als jk lees wat zij heb
ZATERDAG 31 AUGUSTUS 1991
Verhalen over seksueel misbruik van kinderen
roepen ongeloof, afgrijzen of ontkenning op. De
ogen worden vaak gesloten voor iets dat vrijwel
dagelijks voorkomt. Incest gaat natuurlijk altijd
te ver, maar water in de 'ZaakRheden'allemaal
heeft plaatsgevonden grenst aan het
onwaarschijnlijke. De plegers van deze
misdaden zijn flink gestraft. Maar wat wordt er
gedaan om de slachtoffers te helpen?
ben meegemaakt denk ik: wat voor seksueel
geweld is daar aan vooraf gegaan? Het kan
haast niet anders of de moeder en grootmoe
der van de slachtoffers zijn zelf ook als kind
misbruikt."
De incest-deskundige rekent af met de
smoes die de daders vaak aanvqeren om zich
te verdedigen: 'Het kind lokte het zelf uit en
ze vond het wel lekker'.
NIEUWSGIERIGHEID
„Het is onzin om te ontkennen dat kinde
ren geen seksuele gevoelens zouden heb
ben", stelt Woelinga. „Maar veel gebeurt uit
pure nieuwsgierigheid. Kinderen friemelen
aan hun geslachtsorganen of hebben belang
stelling voor die van ons. Vaak denken vol
wassenen dat kinderen dezelfde ideeën over
seks hebben als zij. Dat is onzin. Kinderen
zijn niet geïnteresseerd in de manier waarop
wij seks beleven. Dat vinden ze eng."
Wel zijn kinderen erotisch ingesteld.
„Vooral jonge kinderen zijn heel lijfelijk. Aan
raken en knuffelen vinden ze heerlijk. Ouders
kunnen daarvan opgewonden raken. Het ge
beurt dat mannen een erectie krijgen als ze
knuffelen met hun kind. Dat is.niet iets om je
voor te schamen. Op zo'n moment moet de
ouder zich realiseren wat er aan de hand is
en stoppen. Wie dan doorgaat 'omdat het
zo'n lekker gevoel is' gaat een grens over."
„Waar het om gaat is dat je niet iets moet
doen dat een kind niet prettig vindt. Kinde
ren vinden het prettig aangehaald te worden.
Maar geen kind zit te wachten op gemeen
schap met haar vader. Dat is iets wat alleen
de vader wil voor zijn eigen genot."
Kinderen zijn nieuwsgierig. Volwassenen
kunnen misbruik maken van die natuurlijke
nieuwsgierigheid door het kind te betrekken
in seksuele handelingen. „Een volwassene
moet zelf ook grenzen trekken. Als een kind
iets wil weten of aanraken wat de ouder te
ver vindt gaan, moet dat duidelijk worden ge
maakt. Een kind moet leren wat kan en wat
niet kan. Dan kan het zelf ook grenzen leren
trekken."
Woelinga benadrukt dat niemand zich
schuldig hoeft te voelen bij het knuffelen van
een kind. „Misbruik komt niet voort uit knuf
felen. Wie zijn kind seksueel wil misbruiken
doet dat doorgaans heel bewust en bedenkt
dat van te voren. Zo'n ouder is ervan begin af
aan op uit om zijn eigen bevrediging te zoe
ken en beschouwt zijn kind als een gebruiks
voorwerp."
Het meest beangstigende is dat incest veel
al in het geniep wordt bedreven, binnen de
beslotenheid van het gezin. Familie en om
wonenden zijn vaak stomverbaasd als een en
ander naar buiten komt. De daders gedragen
zich naar buiten toe ook heel normaal.
Woelinga: „Je kunt niet zeggen: die man daar
ziet eruit als een typische incest-pleger."
GEEN RESPECT
Wat de incest-plegers in elk geval gemeen
Tekening: len van Laanen.
hebben is een gebrek aan begrip en inle
vingsvermogen voor anderen. Ze zijn voorna
melijk met zichzelf bezig en hebben weinig
of geen respect voor kinderen. Het kind
wordt als een ding beschouwd, waarmee je
kunt doen én laten wat je wilt.
Woelinga: „Het betreft vaak gezinnen waar
je als buitenstaander niets aan merkt. Kinde
ren zien er keurig gekleed uit. Maar binnen
het gezin is er weinig genegenheid en res
pect. Er wordt geen rekening gehouden met
wensen en behoeften van kinderen. Dat geldt
vaak ook voor de moeder."
De gevolgen voor kinderen laten zich ra
den. Kinderen krijgen een verkeerd beeld van
hoe ouders en kinderen met elkaar zouden
moeten omgaan. Sommige incest-slachtof-
fers blijven hun hele leven getekend en wor
den vaak ook later opnieuw misbruikt. Ze
vormen een zwakke prooi omdat ze niet heb
ben geleerd voor zichzelf op te komen.
Woelinga: „Ze gaan geloven dat ze er zijn om
gebruikt te worden."
De trauma's waarmee slachtoffers van
seksueel misbruik kampen kunnen door goe
de hulpverlening worden verzacht. Maar des
kundige hulp is nog schaars, meent Woelin
ga. Slachtoffers die na veel wikken en wegen
iemand in vertrouwen nemen krijgen soms
een koude douche. Ze worden niet geloofd of
er wordt geen enkele actie ondernomen.
Woelinga: „Ten opzichte van tien jaar gele
den is er heel wat verbeterd. Maar nog steeds
worden slachtoffers niet altijd goed opgevan
gen. Met name mensen die in eerste instan
tie iets kunnen doen huisarts of de leerk-
acht op school hebben te weinig kennis en
ervaring of ze zijn bang. Een kind dat wordt
misbruikt heeft toch al de grootste moeite
om dit te vertellen. Als haar of zijn bood
schap niet goed wordt opgepikt, krijgt zo n
kind een nieuwe klap. Voor kinderen die
seksueel zijn misbruikt is erkenning het aller
belangrijkste. Hun verhaal moet serieus wor
den genomen. Daar hebben ze recht op."
Nuttige adressen: Vereniging tegen seksuele
kindermishandeling binnen het gezin (05750-
41445): Stichting Tegen Haar Wil (020-
6253473): Bureau Vertrouwensartsen (020-
6649091 of 010-4128110): Kindertelefoon (zie
telefoonboek).
N K W I J
We schrijven 1770. Een 20-jarige student in de
rechten klimt helemaal tot boven in de toren
van de kathedraal in Straatsburg. Vlak onder de
torenspits blijft hij tien minuten doodstil zitten.
Dan gaat hij buiten op de rand van de toren
staan en kijkt gierend van angst meer dan een
halfuur over het weidse landschap uit. Deze
zelfkwelling herhaalt hij dagen achter elkaar.
1 aren later hij is inmid
dels een van de beroemd
ste mannen van zijn tijd
hrijft Wolfgang von Goethe
dat de toren-therapie hem heeft
genezen van zijn hoogtevrees.
Hij schrijft ook dat hij deze zelf-
behandeling met net zo veel suc
ces heeft toegepast op zijn ande
re angsten, zoals de angst voor
het donker en voor alleen zijn.
Wat Goethe op eigen houtje ont
dekte, is inmiddels door tal van
wetenschappelijke studies beves
tigd. Als we een fobische angst
willen kwijtraken, moeten we
ons een aantal keren opzettelijk
blootstellen aan datgene wat ons
angst aanjaagt.
De natuurlijke reactie op angst is
vermijding, uit de weg gaan.
Maar iedere keer dat we dat doen
vermijden juist toe. Als iemand
met een liftfobie de trap neemt
in plaats van de lift. zorgt hij er
voor dat zijn fobie blijft bestaan
of zelfs verergert. Het omgekeer
de is ook waar. Iedere keer dat hij
ondanks zijn angst toch de lift
neemt, wordt de liftfobie minder.
Tenminste, als hij dat op een be
paalde manier doet.
Onderzoek bij mensen en dieren
heeft namelijk een heel merk
waardig verschijnsel aangetoond.
Als iemand herhaaldelijk kort (bij
mensen 10 minuten of minder)
of lang (meer dan 30 minuten)
wordt geconfronteerd met een
voorwerp of situatie waarvoor hij
angst heeft, dan neemt die angst
af. Maar een tijdsduur daartus
senin (zo'n 10 tot 25 minuten)
doet de angst juist toenemen. Dit
effect wordt 'incubatie' ge
noemd, wat zoveel wil zeggen als
dat de angst stilletjes of onge
merkt groter wordt.
We weten ook dat het incubatie-
effect niet alleen voorkomt bij
angstverwekkkers in de buiten
wereld. Ook gedachten of fanta
sieën, de angstverwekkers uit on
ze binnewereld, zijn er aan on
derhevig. Dat is belangrijk
nieuws voor de chronische pie-
keraars onder ons, en dat zijn er
niet weinig.
NAAR SCHATTING 15 PROCENT VAN
alle volwassen Nederlanders
brengt meer dan acht uur per
dag door met zich zorgen te ma
ken over dingen die te gebeuren
staan, dingen waarvan ze de af
loop niet kunnen overzien of
waarvoor ze niet direct een op
lossing weten. Vaak stellen ze
zich de ergste of rampzaligste va
riant voor in de trant van „Oh
God, als ie maar niet..." of „ze zal
toch niet vergeten zijn om..."
Ir voelen zich machteloos om de
voortdurende stroom van nega
tieve gedachten en beelden die
hun geest produceert, stop te
zetten. Soms durven ze die ge
dachten ook niet stop te zetten
vanwege het magische idee dat
de ramp zich werkelijk zal vol
trekken als ze ophouden met
zich er zorgen over te maken.
Ondertussen wordt de kwaliteit
van hun leven door het chroni
sche gepieker wel ernstig aange
tast. De negatieve gedachten roe
pen namelijk angst op. Die angst
maakt het moeilijk om je te con
centreren op bepaalde taken (het
doen van autorij-examen en zelfs
het nemen van autorijles is voor
chronische piekeraars werkelijk
een ramp). Diezelfde angst
maakt het ook moeilijk om be
sluiten te nemen, zelfs over ge
wone alledaagse dingen („kan ik
die kleren eigenlijk wel aan naar
dat feest?"). Het leidt tot allerlei
klachten zoals slaapproblemen,
spierpijnen en maagklachten.
Het zal duidelijk zijn dat voor
een chronische piekeraar het een
slok op een borrel scheelt als hij
of zij kan leren per dag een aan
tal uren minder te piekeren. Dat
blijkt inderdaad te lukken met
een methode die veel lijkt op de
methode die Goethe op zichzelf
toepaste.
grond van die methode. Als ie
mand in een bepaalde situatie bij
herhaling iets bepaalds doet. dan
is het waarschijnlijk dat hij dat
zelfde wéér zal doen als hij in een
soortgelijke situatie terecht komt.
Als iemand gewend is bij het tv
kijken en bij het lezen van een
boek iets hartigs te eten en daar
naast ook nog complete maaltij
den aan tafel verorbert, dan is
het waarschijnlijk dat hij ook in
de toekomst in elk van die situa
ties zal eten. Gaan we hem nu le
ren om enkel aan tafel te eten en
dan alleen nog op bepaalde tij
den, dan wordt eten voor hem
een situatie die zich duidelijk van
andere situaties onderscheidt.
Hij gaat op den duur steeds min
der tussendoor gebruiken en
mogelijk stopt hij daar zelfs hele
maal mee.
Voor piekeren geldt in feite het
zelfde. Piekeren of je zorgen ma
ken kun je op iedere plaats en ie
der moment doen. Daarom is
piekergedrag bij veel mensen
met een heleboel situaties ver
bonden. Iemand die wil minde
ren,moet dus leren om alleen
nog onder bepaalde omstandig
heden te piekeren. De methode
om dat te bereiken bestaat uit
vier duidelijke regels:
1Let een aantal dagen goed op
uw gedachten en probeer uit te
vinden wat het piekeren bij u op
gang brengt (zoals: iemand an
ders zegt iets negatiefs, of de mo
menten dat u alleen bent):
2. Reserveer iedere dag een half
uur voor opzettelijk intensief pie
keren (u moet dan echt uw best
doen om ie piekeren) steeds
op dezelfde plaats en tijd;
3. Als u uzelf op andere momen
ten van de dag op piekeren be
trapt, breek dat dan steeds af en
verschuif het naar het half uur
waarin het mag (zeg tegen uzelf:
'dat mag je straks uitgebreid
doen'). Verplaats uw aandacht
op zulke momenten zo veel mo
gelijk van de piekergedachten
naar dingen in de buitenwereld
(ga met iemand praten, zet de te
levisie aan. ga joggen):
4. Ten slotte, gebruik het half uur
piekeren zo veel mogelijk voor
concrete problemen die zich in
uw leven voordoen.
AI5 U DTT VIER WEKEN VOLHOUDT,
zult u naar alle waarschijnlijk
heid twee dingen merken. Het
eerste is dat u aanzienlijk minder
gaat piekeren. Het tweede is dat
èls u piekert, u minder angstig of
gespannen bent dan vroeger.
Sommigen van u denken nu mis
schien: daar heb je weer een van
die modeme psychologische
foefjes. Maar als u dat denkt, dan
bent u niet erg bijbelvast. Want
dan zou u geweien hebben dat er
geschreven staat (Nieuwe Testa
ment): „Want wiq kan er door te
tobben een el aan zijn lengte toe
voegen?"
Ik voeg daar aan toe dat u door
minder te tobben meer dan een
el aan uw levensgeluk kunt toe
voegen.
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische
en gezondheidspsychologie
