Soberheid preken moet je een keer du
l
BIJVOEGSEL
De problemen rond
de aanpak van de
wao, het kabinet op
de valreep gered.
Was er eigenlijk wel
sprake van een
crisis? CDA-
fractieleider
Brinkman blikt
terug op een roerige
politieke tijd. „Je zit
in een fase waarin
je de zaak naar je
toegaat
interpreteren. Ik
twijfel er geen
moment aan dat
Kok het mis
begrepen heeft.
Daarvoor is die
man veel te
integer.
-
Je moet het dus als coalitie samen uitdragen. Als het CDA 'ja' zegt en de PvdA 'nee' ben je in de
Het is de morgen er na. Het ter
rasje op de hoek van de Papen-
gracht en Gerecht vult zich
langzaam met zomers geklede eerstejaars
studentes. Elco Brinkman, thuis in Leiden.
Sinds half negen heeft hij door de ontwaken
de stad gezworven, hier en daar koffie drin
kend.
Brinkman is uiterst ontspannen, al lag hij
die nacht, na het kamerdebat over wao en
koppeling, pas tegen half drie op bed. De
knop is omgezet.
Hij keert terug naar het eerste kabinetsbe
sluit inzake de wao van 13 juli. „Ik was wel
verbaasd dat Kok er die nacht zo voor is gaan
staan. In de weken ervoor hadden we al ge
detailleerd zitten praten over alle varianten.
We werkten gelijk op met de SER. Daarom
kon er ook snel beslist worden."
„Ik had het gevoel dat het kabinet daad
kracht had getoond. De sfeer was al goed,
maar ik was toch opgelucht. Het simpele feit
dat de wao toen niet als onderpand is ge
bruikt voor iets anders geeft aan dat er van
een zakelijke besluitvorming sprake was."
Zorgen maakte de CDA-fractieleider zich
dan ook niet toen direct na de kabinetsbe
sluiten van juli, de discussie in de PvdA-gele-
deren losbarstte. „Dat is pas later gekomen.
Ik wist best dat er daar discussies waren, net
als bij ons. je weet dat je kritiek zult krijgen.
Welk besluit je ook zou nemen. Je moet het
dus als coalitie samen uitdragen. Als het CDA
'ja' zegt en de PvdA 'nee' ben je in de samen
leving gauw uitgespeeld."
ZOMERGRIEPJE
Lang leefde Brinkman dan ook met de ge
dachte dat de weerstand binnen de PvdA te
beschouwen viel als een zomergriepje. De
zaak zou zich wel zetten als iedereen op va
kantie was. „Ik ben er van uit gegaan dat
men in die partij de kritiek kon begeleiden.
Maar eind juli werd ik wat ongeruster", er
kent Brinkman nu.
Zijn houding schrijft hij nu toe aan een ze
kere 'geblindeerdheid' omdat hij al zo lang
met het probleem worstelde en er al zoveel
over had gepraat. Het feit dat de PvdA-top
vrij snel liet weten de wao-discussie te willen de factor
hernemen, vatte Brinkman dan ook niet op tuigd dat
als signaal dat alle 13-juli besluiten de prul
lenbak in moesten. „Dat heb ik nooit zo erva
ren. Ook de PvdA wilde een fundamentele
structuurwijziging in de wao."
,.lk wist natuurlijk wel dal Tiet een lastige
discussie zou worden. Ook bij ons. Maar wij
hebben een andere gesprekscultuur. Wij hol
len niet onmiddellijk als vertegenwoordiger
van een gewest naar een toeter. Lubbers,
Kok, Wöltgens en ik hebben ook veel ge
sprekken gehad over de presentatie. "Vrien
den. hier krijgen wij een groot debat over.
Maar echt andere smaken hebben we niet.
Dit moeten we oplossen. We hebben de coa
litie tenslotte gevormd, mede om dit soort
problemen te kunnen oplossen'. We hadden
de innerlijke overtuiging dat wij hiervoor
„Bij het CDA leefde al langer het gevoel dat het vijf over twaalf v
vóór twaalf uur was."
CDA-fractieleider
Brinkman blikt terug
op een roerige politieke
tijd
De CDA-fractieleider wil nu wel van een
'taxatiefout' spreken. Dus toch de verkeerde
presentatie? Brinkman: „Je moet proberen de
publieke opinie nog meer rijp te maken voor
dit soort dingen. Dat is méér dan eens een
interview of het roepen dat het slecht gaat
met de economie. Dat gelooft toch niemand.
De voorinformatie had ruimer gemoeten."
Desalniettemin wil Brinkman achteraf
geen verwijten uitspreken aan welk adres dan
ook. „Achteraf is het altijd gemakkelijk pra
ten. Vakantietijd is natuurlijk toch een rare
periode. Ik heb mij wel altijd afgevraagd
waarom de oppositie niet heeft doorgedrukt
door de Kamer van vakantie terug te roepen
en een debat te houden. Nu is de druk min
der geworden. Het voordeel is dat nu de rest
van de begroting afgerond kon worden
Hij toont ook begrip voor de soms emotio
nele reacties op het eerste wao-besluit van
het kabinet. „Dat moest een keer tot ontla
ding komen. Het is een zaak die de mensen
zo zeer raakt dat het vreemd zou zijn als er
geen politiek binnenbrandje zou ontstaan.
Dat heeft iets onwezenlijks."
LATEN BETIJEN
Het is ook om die reden dat Brinkman in
juli niet meteen reageerde met een houding
van 'afspraak is afspraak'. Terugkijkend: „Ik
wilde de zaak even laten betijen. Als mocht
blijken dat het wao-besluit niet houdbaar
was konden we het in alle rust heroverwegen.
Geen paniek. Het stof even laten neerdalen.
De wao-discussie startte dus opnieuw. „Ik
heb daarbij best wel eens een moment gehad
dat ik dacht 'joh, dat heben wij toch allemaal
al eens gehad'. De schrijnende, onomkeerba
re gevallen waren ook voor ons een punt.
Maar niet in politieke zin. De zwaarstwegen-
is voor ons: zijn wij ervan over-
iets fundamenteels moet gebeu
ren en willen wij daarvoor gaan staan."
Brinkman is ervan overtuigd dat de her
nieuwde kabinetsdiscussie over de wao nut
tig is geweest. „De grote winst is nu dat bei
den zeggen 'we moeten het doen. Er is geen
uitweg'. Dat heeft niets met een crisisdrei
ging te maken. Ook bij een crisis was het pro
bleem over enkele maanden teruggekomen."
De CDA'er vindt het ook 'flauw' om te roe
pen dat de discussie alleen nodig was omdat
de PvdA problemen had met de eerdere be
sluiten. „Het was ook voor ons een probleem.
Niet dat gemakkelijke. Dingen gebeuren niet
omdat het CDA het zegt. Het gaat erom wat
Bij de uitvoeringsinstanties in de sociale ze
kerheid, bij de sociale partners. Ik wil weg
van dat winst- en verliespelletje aan het Bin
nenhof. Er is, ook met het kamerdebat, nog
niets binnen. Het was de bel voor de volgen
de ronde. De maatschappij verandert niet
door het aannemen of verwerpen van een
motie."
Met de hernieuwde discussie over de wao
kwam de laatste weken echter ook het kop-
pelingsvraagstuk om de hoek kijken. Er leek
ineens een verband tussen beide onderwer
pen te worden gelegd, tenminste door de
PvdA. Brinkman stelt echter dat wao en kop
peling steeds bij elkaar hebben gehoord, ook
al bij de kabinetsdiscussie in juli.
„Dat waren grenspalen voor het hele finan-
cieel-economische beleid. Anders spoelt de
rest ook zo weg. Zij horen ook bij elkaar. Je
kunt dingen wel wegstoppen, maar de sa
menleving is geen Gekke Henkie."
Het 'beruchte' gesprek tussen vice-premier
Kok en hemzelf, vorige week vrijdagmiddag,
komt ter sprake. Kok dacht op basis van dat
onderhoud de koppeling tussen lonen en uit
keringen in 1992 overeind te kunnen hou
den. Die 'indruk' had hij van Brinkman ge
kregen, beweerde Kok later, toen in het kabi
net het tegendeel bleek.
„Het probleem ligt hem in het woord 'in
druk'. Je bent dan in een fase waarin je leeft
bij hoop. Hoop dat een moeilijk verteerbare
zaak niet hoeft. Je gaat de zaak naar je toe in
terpreteren. Je luistert heel scherp naar even
tuele verschillen in de gebruikte bewoordin
gen. Je zoekt naar dat streepje licht. De argu
menten heb je al 20 keer gehoord. Je zoekt in
die zwarte massa. Gisteren zei je dit en nu
zegje dat."
„De fysieke vermoeidheid gaat ook mee
spelen. Is het vijf voor, of vijf over twaalf. Bij
het CDA leefde al langer het gevoel dat het
vijf over twaalf was. Zij (de PvdA, red.) dach
ten dat het nog vóór twaalf uur was. Lubbers,
De Vries en ik zaten op een lijn, maar we
hebben steeds checks en dubbel-checks in
gebouwd. Nagegaan of het echt zo ligt als je
denkt."
„Die middag, voor het gesprek met Kok.
hebben Lubbers, De Vries en ik met enkele
fractiegenoten de lijn nog eens doorgeno
men. Het was dan ook geen verrassing dat
De Vries de zaak later in het kabinet zo
bracht als hij deed."
INTEGER
Maar wat is dan de verklaring voor het be
roemde misverstand tussen Kok en Brink
man? „Let goed op. Ik heb het over inschat
tingen. gevoelens, indrukken, culturen. Daar
praat ik over. Geen nieuwe argumenten.
Echt, ik twijfel er geen moment aan dat Kok
het mis begrepen heeft, daarvoor is die man
veel te integer."
Desalniettemin stond het kabinet toen op
de drempel van een crisis. Is Brinkman daar
niet bang voor geweest in het hele proces?
„Ik heb het gevreesd. Niet gehoopt en niet
verwacht. Zondag was het moeilijkste mo-
Vries en Kok c
te komen. Dan wordt het een puur psyche
gisch moment. Durf ik het aan of durf ik
niet aan. Het gaat niet meer om de argumi
ten. Je kent de consequenties. Het wordt
heel gevoelig moment. Elk woord, elk signaal
kan verkeerd worden uitgelegd. Moet je nog
telefoneren of niet
Brinkman en zijn PvdA-collega Wöltgens
stonden op dat moment aan de zijlijn. Zij
hadden geen invloed meer. „Je moet dat ver
trouwen geven. Het is dan echt 'helpers weg,
laatste ronde'. Zo'n indikking van het proces
is er altijd. Dat is normaal. Een goede be
stuurlijke way-out. Wöltgens en ik hebben
per definitie iets tegenovergestelds. Als wij
elk op ons stoeltje blijven zitten gebeurt
niets. Je hebt een kabinet om dat te ove
bruggen. Ik was die brug psychologisch al
over. Het kon best dat het kabinet met iets
minder kwam dan wij wilden maar het kabi
net moest dat risico nemen. Als je dan later
als fractievoorzitter zegt 'dat neem ik niet' ga
jewel erg diep."
In het kamerdebat over de koppeling deze
week noemde Brinkman de gekozen oplos
sing voor de koppeling maar nèt aanvaard
baar. Waarom? „Wij roepen steeds werk bo- I
ven inkomen. Maar bij elke begroting word je
steeds weer geforceerd iets extra's te doen
voor de inkomens. In de praktijk staat het in
komen nog steeds voorop. Soberheid preken
naar rijk en arm, moet je een keer durven.
We zitten nu in een fase waarin die preek j
niet zo gemakkelijk meer ingang vindt."
INDIVIDUELER
„Daarom moeten we de verantwoordelijk
heid terugleggen bij de sociale partners, in
het ziekenhuis, het bedrijf. Men moet het in
dividueler en concreter voelen. We hebben
de pretentie dat wij alles bij wet kunnen re
gelen. Maar de praktijk is niet zo. Het is mijn
grote zorg dat er een redenering ontstaat dat
CDA en PvdA de zwaksten tot in detail kun
nen helpen. Maar je kunt ze toch niet berei
ken. ondanks alle maatregelen."
Brinkman is hard. Wijzigingen in de geko
zen oplossingen accepteert hij niet meer. Hij
rekent erop dat de sociale partners uit solida
riteit inderdaad de looneisen zullen matigen,
zoals het kabinet heeft voorgesteld. Van de
harde opstelling van de vakbeweging nu. het
dreigen met hele hoge looneisen, is hij niet
erg onder de indruk.
..Als het onverhoopt waar zou zijn dat we
volgend jaar, net als in de jaren zeventig, een
omslag krijgen naar minder werkgelegenheid
en meer werkloosheid dan is de afweging
voor de vakbondsman meteen duidelijk. Dan
gaat het weer om het behoud van banen
Op de vraag hoe je de sociale partners toch
zo ver krijgt de loonstijgingen te matigen wil
de CDA'er niet echt ingaan. „Het woord is nu
aan hen. lüat ik mijn mond maar houden.
Het wordt heel interessant wat er feitelijk
gaat gebeuren in de cao-onderhandelingen.
Daar moet ik geen valse noten bij gaan spe
len."
ZATERDAGS
33
ZATERDAG 31 AUGUSTUS 1991
i
