Erkenning voor
Baltische staten
BuiTENLAJSfD
G-7 oneens over hulp
Geheime video Krim
We kunnen alles kapot maken
'Gorbatsjov voor deel
schuldig aan coup'
Maandag 26 augustus 1991
Redactie: 023-150225 RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS HANS JACOBS JAN PREENEN Vertalingen: MAR GREET HESUNCA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vonngeving: HENK GEKT
5
NIKOLAI KROETSJIN, het hoofd van het
ambtenaren-apparaat van de Communistische
Partij van de Sovjetunie, heeft zelfmoord ge
pleegd. Kroetsjin (63) is na coupleider Bons
Pugo en oud-chefstaf Achromejev de derde
communist die zich na de mislukte coup van
het leven beroofd.
Steeds meer westerse landen willen betrekkingen aangaan
Denemarken is het afgelopen weekeinde overgegaan tot
erkenning van de soevereine status van de Baltische sta
ten. Het land is het eerste EG-lidstaat dat Estland, Let
land en Litouwen officieel erkent. Morgen komen de EG-
ministers van buitenlandse zaken in Brussel bijeen om
over erkenning van de Baltische staten te praten.
KOPENHAGEN-MOSKOU
Kopenhagen zal vandaag nog
enkele bilaterale akkoorden met
de Baltische staten onderteke
nen. Volgens minister van bui
tenlandse zaken, Elleman-Jen-
sen, „is de tijd gekomen om de
ze beslissende stap te doen",
zonder te wachten op de andere
lidstaten van de EG. De Deense
erkenning komt als een verras
sing omdat Kopenhagen afgelo
pen vrijdag nog zei pas tot er
kenning over te gaan als de re
publieken overeenstemming
met Moskou hadden bereikt
over hun onafhankelijkheid.
Behalve Denemarken zijn ook
Noorwegen, Hongarije en Ar
gentinië tot erkenning van de
Baltische staten overgegaan.
Zweden volgt waarschijnlijk
morgen en ook IJsland en Fin
land overwegen een dergelijke
stap.
Frankrijk, Duitsland en België
dringen aan op snelle erkenning
van de onafhankelijkheid van
de Baltische staten in EG-ver-
band. Volgens de Duitse minis
ter van buitenlandse zaken, Ge-
nscher, kan de internationale
gemeenschap een bijdrage leve
ren aan de stabiliteit in Oost-
Europa door betrekkingen aan
te knopen en samen te werken
met de Baltische staten.
Ook Groot-Brittannië is voor
stander van spoedige Baltische
onafhankelijkheid, zij het met
instemming van Moskou. De
Amerikaanse minister van de
fensie, Cheney, zei gisteren in
een televisie-interview dat er
kenning van de Baltische staten
„op relatief korte termijn" mo
gelijk is. Hij wees er echter op
dat Washington de annexatie
van de Baltische staten door de
Sovjetunie 1940 nooit heeft er
kend.
Het sein voor veel landen om
tot ei kenning over te gaan,
werd zaterdag gegeven door de
Russische president Boris Jelt-
sin. Hij erkende de onafhanke
lijkheid van Estland en Letland
en riep Sovjet-president Gor
batsjov op hetzelfde te doen. De
twee Baltische staten verklaar
den zich vorige week tijdens de
mislukte staatsgreep onafhan
kelijk van Moskou. Litouwen
kreeg eerder dit jaar van Jeltsin
al groen licht om als soevereine
staat verder te gaan.
Het ziet er naar uit dat de
centrale regering in Moskou
geen bezwaar meer wil of kan
maken tegen afscheiding van de
Baltische republieken. Gor-
batsjovs belangrijkste woord
voerder, Ignatenko, verklaarde
gisteren in een interview met de
Amerikaanse zender CNN dat'
„er vandaag niemand meer is
om de nationale republieken te
beletten hun eigen weg te kie-
Sovjet-president Gorbatsjov tijdens de video-opname FOTO AP
Om wereld te tonen dat hij niet ziek was
Tijdens zijn verblijf op de Krim
heeft Sovjet-president Gor
batsjov een geheime video
band naar buiten laten smokke
len om de wereld te tonen dat
hij niet ziek was. De band kwam
pas in Moskou aan nadat de
coup was mislukt.
Het ruwe bandmateriaal werd
gisteravond zowel op de Russi
sche als de Amerikaanse televi
sie uitgezonden. De opnames
tonen een zichtbaar woedende
Gorbatsjovs die zijn topminis
ters voor de videocamera van
verraad beschuldigt. „De vice-
president, die zegt dat de presi
dent wegens zijn slechte ge
zondheid zijn taken niet meer
kan vervullen, heeft zelf de ta
ken van de president van de
Sovjetunie overgenomen. Maar
ik verkeer in goede gezondheid.
Alles wat gezegd is door kame
raad Janajev is een grove mislei
ding, een fraude. In feite wordt
een misdrijf tegen de staat ge
pleegd", aldus Gorbatsjov.
De band is gemaakt door de
schoonzoon van Gorbatsjov op|
de eerste dag van de couppo
ging in het zomerhuis aan de
Zwarte Zee. De Sovjet-president
liet vier keer achter elkaar de
zelfde opname maken en gaf
zijn persoonlijke secretaris, een
medewerker en zijn arts een
exemplaar. De laatste opname
hield hij zelf, zo meldde de Rus
sische televisie.
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke Persdienst (GPD), Reuter (Rtr),
International Press Service (IPS)Associated Press (AP), Deutsche Presse Agentur (DPA), Agence France Presse (AFP),
United Press International (UPI).
Honecker wellicht teruggestuurd
Erich Honecker, de voormalige leider van de DDR die in maart
naar de Sovjetunie vluchtte, zal zeer waarschijnlijk aan Duits
land worden uitgeleverd. Dat heeft een vooraanstaande adviseur
van Sovjet-president Gorbatsjov verklaard tegenover de Duitse
krant Bild am Sonntag. Nu de rol van de communisten door de
mislukte staatsgreep lijkt te zijn uitgespeeld, hoeft de voormalige
Oostduitse communistische leider niet meer op bescherming te
rekenen.
Betoging Mongolië tegen communisme
Duizenden mensen hebben gisteren in de Mongolische hoofd
stad Ulaanbataar het vertrek geëist van de communistische par
tij. De demonstranten juichten toen zij hoorden dat Sovjet-pre
sident Gorbatsjov was afgetreden als secretaris-generaal van de
communistische partij. Het reusachtig grote, maar zeer dun be
volkte Mongolië, ingeklemd tussen de Sovjetunie en China, was
gedurende bijna 70 jaar nagenoeg een satellietstaat van Moskou.
Vorig jaar werden er voor het eerst democratische verkiezingen
gehouden.
Jeltsin weigert benoeming tot held
President Boris Jeltsin van Rusland heeft een aanbod van Gor
batsjov afgeslagen om te worden benoemd tot 'Held van de Sov
jetunie', de hoogste onderscheiding. De Sovjetpresident wilde
Jeltsin daarmee belonen voor zijn rol in het neerslaan van de
staatsgreep.
Raisa Gorbatsjov is ziek
Raisa Gorbatsjov is ziek. Volgens een woordvoerder van presi
dent Gorbatsjov is ze „niet erg goed". Hij weigerde nader op vra
gen in te gaan. In Moskou circuleren geruchten dat mevrouw
Gorbatsjov met een hartaanval in een ziekenhuis is opgenomen.
Russische journalisten die afgelopen woensdag met de Gor
batsjovs vanuit de Krim naar Moskou terugvlogen, zeiden dat
Raisa haar linkerhand niet meer kon bewegen.
Afbraak communisme gaat door
Het afgelopen weekeinde zijn opnieuw standbeelden neerge
haald in Moskou. Het beeld van de bolsjewistische leider Kalinin
moest het ontgelden, evenals de beeltenis van Sverdlov, een
naaste medewerker van Lenin. Estland heeft inmiddels de com
munistische partij verboden. Letland en Litouwen hadden als
eerder een verbod op de communistische partij afgekondigd.
Militair adviseur pleegt zelfmoord
Maarschalk Sergej Achromejev, voormalig chef-staf van de Sov
jetstrijdkrachten en de persoonli ke militaire adviseur van presi
dent Gorbatsjov, heeft zelfmoord gepleegd. In Russische veilig
heidskringen is vernomen dat de maarschalk zich in zijn Mos-
kouse appartement heeft opgehangen. Er zijn overigens geen
aanwijzingen dat Achromejev, die in december 1989 werd be
noemd tot presidentiële adviseur, betrokken zou zijn geweest bij
de mislukte coup.
Sovjet-legertop wordt vervangen
Het opperbevel van htt Sovjetleger wordt vervangen. Dat heeft
de nieuwe minister van defensie, Sjaposjnikov, gisteren meege
deeld. „Tachtig procent van het opperbevel wordt vervangen.
De mensen zullen ionger zijn (dan hun voorgangers)", aldus Sja
posjnikov, die vrijdag werd benoemd tot de nieuwe minister van
defensie als opvolger van Dmitri Jazov, een van de coupplegers.
Eerder verklaarde Sjaposjnikov dat hij niet van plan was „een
heksenjacht" te beginnen tegen collaborateurs die zich achter
de staatsgreep schaarden. Maar hij kondigde wel aan dat de
houding van elke commandant en de gehele leiding van het mi
nisterie van defensie zal worden onderzocht
„Het wordt tijd om hun onafhan
kelijkheid te erkennen", staat op
het protestbord van deze Ameri
kaan die gisteren in zijn auto
rondreed bij het vakantieverblijf
van president Bush in Kennebunk-
NIEUWSLIJN
port. Zo'n vijftig auto's reden gis
teren bij het vakantieverblijf rond
om de VS te dwingen tot erken
ning van de Baltische onafhanke
lijkheid: foto ap
De barricaden rond het Letse parlement zijn volgeklad met anti-Moskou-leuzen. foto afp wojtekdruszcz
STEVE CRAWSHAW THE INDEPENDENT
De Letse minister van buiten
landse zaken, Janis Jurkans,
heeft gisteren gezegd de realiteit
niet uit het oog te verliezen in
de euforie over de dramatische
gebeurtenissen in de Sovjetu
nie. „Er is nu een politiek va
cuüm. De grote vraag is wie de
opengevallen plaatsen zal op
vullen?"
Volgens Jurkans is het van es
sentieel belang dat de Baltische
republieken onmiddellijk hun
onafhankelijkheid krijgen, zo
lang de stormachtige ontwikke
lingen nog aanhouden. „Ik wil
niet zeggen dat het nu of nooit
is, maar als we dit jaar onze on
afhankelijkheid niet krijgen, zal
het erg moeilijk worden."
Jurkans maakt zich zorgen
over de toekomst van de Balti
sche staten, zelfs na de onaf
hankelijkheid. .Als je een kind
een ingewikkeld stuk speelgoed
geeft, kan het stuk gaan. Een
kind weet niet hoe hij er mee
om moet gaan. Als wij niet we
ten hoe we in een democrati
sche staat met onze onafhanke
lijkheid moeten omspringen,
kunnen we alles kapot maken."
Jurkans gelooft dat de 'hard
liners' („een kwaadaardige,
boosaardige octopus met vele
tentakels") zullen blijven probe
ren weer aan de macht te ko
men, hoewel dergelijke pogin
gen volgens hem geen lang le
ven beschoren zullen zijn. Zelfs
als de coup van de afgelopen
week beter georganiseerd was
geweest, had ze „hoogstens
twee maanden" stand kunnen
houden.
Hij is pessimistisch wat be
treft de economische vooruit
zichten. Polen en andere Oost-
europese landen hebben vol
gens hem een makkelijkere start
gehad. „Ze hebben natuurlijke
rijkdommen, wij niet. Wij heb
ben alleen onze geografische
ligging, ijsvrije havens, onze
vaardigheden en onze infra
structuur."
Bijna de helft van de bevol
king van Letland is Russisch. En
sommige Russen in de repu
bliek zijn minder enthousiast
over het vooruitzicht van een
onafhankelijk Letland dan de
Letten zelf. Toch gelooft Jurkans
niet in een 'nationalistisch con
flict' in de Baltische staten. „Er
is een conflict tussen degenen
die in een democratische staat
willen leven en degenen die het
oude systeem willen handha
ven, waaronder Rubiks (de lei
der van de communistische
partij van Letland en een etni
sche Let die de coup steunde)."
Jurkans verdedigt de beslissing
om de communistische partij in
Letland te verbieden: „Als we de
partij in oude vorm laten voort
bestaan, vormt ze de grootste
bedreiging voor ons land. We
hebben toch het recht onze de
mocratie te verdedigen?"
Letland heeft, net als Litou
wen, veel te lijden gehad van
aanvallen door pro-Kremlin-
groepen. In januari van dit jaar
vielen de zogenoemde Zwarte
Baretten het Letse ministerie
van binnenlandse zaken aan.
Daarbij kwamen vijf mensen
om. Rubiks zou op de hoogte
zijn geweest van de aanval en
zou zelfs betrokken zijn géweest
bij de voorbereidingen.
Volgens Jurkans komen de
enorme veranderingen die nu
plaatsvinden in sommige op
zichten ongelegen voor het
Westen. „Alle structuren, zoals
de Europese Gemeenschap en
de Navo, werden tijdens de
Koude Oorlog opgebouwd. Nu
moet het Westen zich opmaken
om ons in die economische
structuur te integreren."
In de Baltische staten gaan
stemmen op dat het Westen de
Balten meer had moeten onder
steunen. Tot voor de mislukte
coup was Denemarken het eni
ge EG-land dat pleitte voor er
kenning van het Baltische ver
langen naar onafhankelijkheid.
Met een enigszins bedroefde
glimlach verklaart Jurkans: „Ge
zegend zijn degenen die niets
verwachten - want zij zullen
niet worden teleurgesteld."
Sovjet-president Gorbatsjov rekent op de VS
De zeven belangrijkste industrielanden (G-7) zijn
het oneens over financiële steun aan de Sovjetu
nie. Duitsland, Frankrijk en Italië willen over de
brug komen, terwijl de Verenigde Staten, Japan
en Canada waarschuwen voor overhaast hande
len. Japan en de VS staken tijdens de vorige G-7-
top in juli ook al een stokje voor vergaande hulp
aan de Sovjetunie.
De Britse premier Major heeft hoge ambtena
ren van de G-7 uitgenodigd deze week naar Lon
den te komen om opnieuw te overleggen over de
Sovjetunie. Major heeft Sovjet-president Gor
batsjov in een telefoongesprek beloofd dat hij bij
de leiders van de G-7 zal aandringen op snellere
hulp. Daaraan verbindt de premier echter de
voorwaarde dat de Sovjetunie de defensie-uitga
ven moet verminderen.
President Gorbatsjov heeft zaterdag verklaard
dat hij vooral rekent op steun van de VS, aldus
persbureau TASS. Tijdens interviews met verslag
gevers in Kennebunkport verbond de Amerikaan
se president Bush economische hulp opnieuw
aan hervormingen. „Uiteindelijk kan er een ma
nier zijn om financiële steun te geven. Maar voor
het zover is, zullen we eerst moeten zien dat de
Sovjetunie hervormingen doorvoert", aldus de
Amerikaanse president.
Ook Canada pleit voor terughoudendheid. „Ie
dereen is het erover eens dat de gebeurtenissen
in de Sovjetunie zo historisch zijn dat reflectie
noodzakelijk is om de volgende stap te kunnen
bepalen", aldus een Canadese regeringsjunctio-
naris.
Duitsland vindt dat snelle hulp geboden is.
Bonn, dat sinds 1989 al zestig miljard mark hulp
aan de Sovjetunie heeft toegezegd, acht het tijd
BUITENLANDSE SCHULD
VAN DE SOVJETUNIE
60
50
o SSsaSSSaffltil
1980 '82 '84 '86 '88 '90*
•mm*»'
worden dat andere industrielanden hun porte
monnee trekken.
De Nederlandse staatssecretaris van buiten
landse zaken, Dankert, vindt dat er eerst meer
duidelijkheid moet zijn over de verhouding tus
sen het centraal gezag en de republieken in de
Sovjetunie voordat van westerse hulp in de vorm
van grote kapitaalinjecties sprake kan zijn. Dan
kert zei dat gistermiddag in een uitzending van
Avro's Radiojournaal.
Sjevardnadze waarschuwt tegen doodstraf
MOSKOU AP
Eduard Sjevardnadze, de voor
malige Sovjet-minister van bui
tenlandse zaken, acht president
Gorbatsjov „op zijn minst" ge
deeltelijk verantwoordelijk voor
de mislukte staatsgreep van vo
rige week. In gesprekken met
journalisten zei Sjevardnadze
afgelopen zaterdag dat Gor
batsjov een aantal waarschu
wingssignalen als zodanig ver
zuimde te herkennen.
De Sovjet-president had Mos
kou nooit mogen verlaten om
met vakantie te gaan, aldus Sje
vardnadze. „Er waren ernstige
aanwijzingen dat er iets op han
den vyas. In het parlement gin
gen stemmen op om de nood
toestand uit te roepen."
Ondanks zijn kritiek zei de ex-
minister: „Ik blijf een vriend van
de president."
Sjevardnadze stapte afgelo
pen juli uit de communistische
partij, nadat hij vorig jaar de
cember ontslag had genomen
als minister van buitenlandse
zaken van de Sovjetunie en te
gelijkertijd ernstig had gewaar
schuwd voor een conservatieve
Het gesprek tussen Sjevard
nadze en de journalisten vond
plaats enkele uren voordat Gor
batsjov aftrad als secretaris-ge
neraal van de communistische
partij. Gevraagd wat hij van zo'n
stap zou vinden, zei Sjevard
nadze: „Ik ben ervan overtuigd
dat zo'n stap hem anderhalf of
twee jaar geleden winst zou
hebben gebracht. Ook nu zou ik
zo'n stap nog steeds verwelko
men."
In een interview met een
Zwitserse krant sprak de ex-mi-
nister zich gisteren uit tegen het
ter dood veroordelen vein de lei
ders van de mislukte staats
greep. „Ik ben geen voorstander
van hardvochtige oplossingen.
Wat voor doel wordt er mee ge
diend indien zij worden dood
geschoten?"
Zeven van de acht couplei-
ders moeten mogelijk terecht
staan op beschuldiging van
hoogverraad, waarop de
doodstraf staat. De achtste,
voormalig minister van binnen
landse zaken, Boris Pugo, be
roofde zichzelf vorige week van
het leven.
