Kunst
'Josephine was geen
heilige, ze was echt'
Ontdek-je-plekje
in 'gelukkig' Arabië
Leidenaar Frans de
Wit exposeert in
Leiden en Amsterdam
Vrijdag 23 augustus 1991
CEES VAN HOORE ANNENUEK RUYGROK JAN R1JSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie: RAYMOND PEIL Vormgeving: SIMON DE GRAAF
'SCHOMMELEN vormt een tijdverdrijf waaraan
meisjes en jonge vrouwen zich soms met hart en
ziel overgeven'. Wat betekent dit? Is schommelen
een algemeen cultuurverschijnsel in Jemen en
schommelen mannen of jongetjes nooit?
NIEUWSLIJN
Haringrockfestival in Katwijk
KATWIJK Het jaarlijkse Haringrockfestival begint vandaag in
de grote zaal van Tripodia in Katwijk. De hardrockband
Streamer opent de avond om 21.00 uur. Daarna volgen The
Rock en The West Indian Pose. Zaterdagavond begint de groep
Atiarge. Een uur later, 22.00 uur, is de beurt aan Waid Biens. De
stination zal de Katwijkse rocktweedaagse afsluiten.
Emmylou Harris in Noordwijkerhout
Countiy-zangeres Emmylou Hards komt op vrijdag 29 septem
ber naar ons land voor een optreden in De Schelft te Noordwij
kerhout. De zangeres en haar groep komen naar Nederland in
het kader van een Europese tournee. De andere shows in ons
land worden gedaan in Nijmegen, Kerkrade, Groningen, Tilburg
en Enschede. Kaarten voor het concert in Noordwijkerhout zijn
verkrijgbaar bij het WV in deze plaats of per telefoon: 01725-
73118.
EmmyiQU Harris, 29 september üiNoordwijkerhout foto pr
Vocalistenconcours Den Bosch
's HERTOGENBOSCH Vanaf vandaag zal in schouwburg Ca
sino in Den Bosch voor de 38-ste keer het Internationale Voca
listen Concours beginnen. Met een recordaantal van 146 in
schrijvingen, waarvan het overgrote deel uit de USSR, Duitsland
en Belgie afkomstig is (uit Nederland zijn slechts zeven kandida
ten aangemeld), zal het concours met voorrondes beginnen. Op
dit moment is nog onzeker of alle inschrijvers uit de Sovjetunie
op tijd in de Brabantse provinciehoofdstad zullen aankomen. De
halve finale vindt plaats op 28 en 29 augustus, de finale op zater
dag 31 augustus. Het afsluitende galaconcert van de prestigieuze
zangwedstrijd vindt plaats op woensdag 4 september met het
Brabants Orkest onder leiding van Jan Stulen.
Theaterseizoen Muzenhof
LEIDERDORP Cultureel Centrum Muzenhof in Leiderdorp
heeft bij de abonnementenverkoop al ruim 500 plaatsen meer
uitgegeven dan vorig seizoen. In totaal zijn nu meer dan 1350
plaatsen verkocht voor 290 abonnementen. Dit betekent dat
voor enkele voorstellingen al meer dan 100 plaatsen zijn ver
kocht. Er bestaan echter nog steeds mogelijkheden om een
abonnement te nemen bestaande uit tenminste 3 voorstellingen
naar keuze. Het boekje met de programmering van Muzenhof is
te verkrijgen bij het cultureel centrum aan de Cor Gordijnsingel
4 of telefonisch te bestellen (071-410957).
Musical over Baker niet vrijblijvend
RECENSIE CEES VAN HOORE
De nieuwe tentoonstelling in
het Rijksmuseum voor Volken
kunde heeft op het eerste ge
zicht een wat eigenaardige
naam: 'Jemen. Het Arabia Felix'.
Hetgeen betekent: 'Jemen. Het
gelukkige Arabië'. Na de Golf
oorlog is zoiets toch nog maar
moeilijk voor te stellen. Maar
Diederik Six, ingenieur en ar
chitect, in 1989 betrokken bij
het herstel van de Jemenitische
hoofdstad Sa'ana, heeft zich ge
richt op het natuur- en steden
schoon en dat levert inderdaad
een idyllische reportage op.
Geen qat kauwende bedelaars,
die met hun ene been toeristen
de weg versperren, maar prach
tige foto's van de terrassen op
de westerse hellingen, van hu
welijksfeesten waar naar 's
lands eer de bruid niet bij mag
zijn, van slapende, langwimpe-
rige kamelen en van moskeeën
natuurlijk.
Six is, zo leert ons de bijslui
ter, ingenieur en architect. Niet
verwonderlijk dus dat zijn be
langstelling uitgaat naar de spe
cifieke bouwstijlen in Jemen. Zo
laat hij ons bijvoorbeeld het
'Holland House' zien, een,
bouwwwerk dat is gerestau
reerd met Nederlands subsidie
geld. Opvallend zijn de gipsen
versieringen rondom de ramen.
Zoiets kan alleen maar in een
droog land. Hier zou dat gips al
heel snel .van de gevel afdrui
pen. Six toont ons een imam
paleis, dat balanceert op een
steile rots. Met zijn bruine kleu
ren en dat romig-witte gips lijkt
het net een chocoladetaartje.
En passant komen we ook iets
te weten over de verdwenen
koffiecultuur. In een van de bij
schriften wordt uitgelegd waar
de naam 'mokka' vandaan
komt. Het is afgeleid van
Mocha, een havenstadje aan de
Rode Zee, van waaruit in de 15-
de eeuw de koffie, die van Etio-
pië in Jemen arriveerde, naar
Europa werd getransporteerd.
Het is een van de interessan
tere bijschriften op de tentoon
stelling. Nu gaat het daar bij een
foto-expositie natuurlijk niet,
maar gezegd moet worden dat
de teksten af en toe wel erg
knullig en naïef zijn. Zo is er een
prachtige foto van een jonge
vrouw op een in een deurope
ning hangende schommel. Bij
schrift: 'Schommelen vormt een
tijdverdrijf waaraan meisjes en
jonge vrouwen zich soms met
hart en ziel overgeven'. Wat be
tekent dit? Is schommelen een
algemeen cultuurverschijnsel
en schommelen mannen of jon
getjes nooit?
Bij de kamelen staat iets over
de 'wierookroute'. Uitleg ont
breekt. Over de muezzin wordt
tweemaal vlak achter elkaar ver
teld dat hij de gelovigen vijf
maal per dag tot gebed oproept.
Even verderop wordt gerept van
'klassieke hoogbouw'. Waarom
men op die wijze bouwt, het
mag misschien voor de archi
tect Six duidelijk zijn, de toe
schouwer had daarover mis
schien wel iets meer willen we
ten. Bij een mooie foto van een
jongetje op een bulldozer staat:
'In Jemen is sprake van steeds
verdergaande mechanisatie'. Is
dit nu olijk bedoeld of moeten
we dit serieus nemen?
Six heeft Jemen gefotogra
feerd alsof het is blijven steken
in de Middeleeuwen. Het is
hem niet te doen om de dyna
miek van het leven daar, maar
om de verstilde schoonheid. Hij
heeft een soort 'Ontdek-je-plek-
je' gemaakt, waarin alles wat
niet in het romantische plaatje
paste, is weggelaten.
Alleen op de foto van de jon
gen met de bulldozer is te zien
dat we te maken hebben met
het Jemen van de twintigste
eeuw. En op een foto van een
prachtig gebouw, waarvan de
bovenste etage tegen de Jeme
nitische hemel afsteekt. Ernaast,
als een verbogen paperclip, is
een tv-antenne te zien. Wat mij
betreft had Six minder selectief
mogen kijken. Hij weet toch ook
wel dat in het zogenaamd lelijke
soms veel schoonheid schuilt?
EXPOSITIES
LEIDEN
BLEIJENBERG LIJSTEN
Breestraat 113, olieverven en mate
rieschilderijen van Wil Uitgeest, tot
29/8; di t/m za 9-18 uur. do 9-21
uur. eerste zondag van de maand 12-
17 uur.
ANTIQUARIAAT VAN PADDENBURGH
Diefsteeg 14, steendrukken van Chris
Buursen, tot 1/9; di t/m vr 13-18 uur,
do 19-21 uur, za 12-17 uur.
GALERIE TIME IS ART
Nieuwstraat 10. zomer-expositie van
verschillende kunstenaars, tot 1/9;
do t/m za 14-18 uur, zo 14-17 uur.
FOTOGALERIE DE KLEINE KLUP
Nieuwe Rijn 1, foto-expositie van Do-
rien van der Meer, tot 6/9; ma t/m za
10-22 uur, zo 12-22 uur.
LAK GALERIE
Cleveringaplaats 1, bewerkte-foto's
van Karin Wortelboer en tekeningen
van Harry Miedema, tot 15/9; ma t/m
vr 10-22 uur, zo 14-17 uur.
ALPHEN
GEBOUW RIJNSTAETE
Prins Bernhardlaan 10, figuratieve en
abstrakte kunst van Janny Endstra-
Docters van Leeuwen en Ivet Thun-
nissen, tot 21/9.
STAA-galerie
Prinses Irenelaan 88, werk van ver
scheidene kunstenaars uit Stock, van
24/8 t/m 13/9, woe t/m za 12-17
uur, vr van 19-21 uur.
EXPRESSIE 70
Raadhuisstraat 50, werk van cursis
ten zomerschilder- en tekencursus,
van 24/8 t/m 13/9.
HILLEGOM
GALERIE'DE TUINERIJE'
Stationsweg 169, 'Beeldende kunst
voor binnen en buiten', groepsexposi-
tie van 8 kunstenaars, tot 16/9; wo
t/m zo 14-17 uur.
KAAGDORP
GALERIE EN POTTERIE DE KEVER
Irenelaan 17, Etsen van Laetitiade
Haas en keramiek van Erik du Cha-
tenier, Henk Maurer, Jonathan Ellen
der en Marlies Diesen, tot 16/9.
KATWIJK
GALERIE DE WITTE DUIF
Koninginneweg 12/a, 'Moderne Ne
derlandse kunstenaars'; met o.a.
zeefdrukken van Karei Appel en di
verse technieken van Herman Brood
en Corneille. tot 15/9; za 11-13 uur
en 14-17 uur.
LEIDERDORP
HOLLANDSE TUYN
Hoofdstraat 24, schilderijen van Rita
Veerman-Jansen, tot 1/9; dag. 16-18
uur, do 10-18 uur.
LISSE
DE BARBAAR
Schilderijen, aquarellen en zeefdruk
ken van de wereldberoemde zanger
Paverotti en de Hillegomse kunst
schilder Ed Dirkse.
NOORDWIJKERHOUT
BIBLIOTHEEK
Groepsexpositie Martin Kanters (olie
verf) Dolly Versloot-van Eyken (aqua
rellen) en Rita Berendsen-van der
Hoorn (keramiek), tot 27/8; ma. woe,
vr 14-17 en 19-21 uur. doen za 10-
12.30 uur.
VOORSCHOTEN
GALERIE MERCEDES
Voorstraat 35/b (steeg), aquarel en
olieverf van Ria Houwen en beelden
van Jac Houwen, tot 8/9; wo en do
13-17 uur. vr en zal 1-17 uur.
WOERDEN
STADSMUSEUM
Tentoonstelling van eigen werk van
de docenten van creativiteitscentrum
'De Werkschuit', van 17/8 tot 22/9;
dag 14-17 uur.
Drie houten sculpturen, van beeldend kunstenaar Frans de Wit, die volgende maand worden geëxposeerd in Galerie Time is Art
Amsterdam hing in 1932 vol met affiches. De tekst daar
op was kort: 'Ze komt'. Meer niet. En meer was ook niet
nodig, want iedereen wist dat het ging om één van de
grote internationale revuesterren van die tijd: Josephine
Baker. Eigenlijk had ze al in 1928 zullen komen, maar
toen vond wethouder Romme haar optreden nog te on
zedelijk voor de hoofdstad en bleven haar Nederlandse
optredens beperkt tot Rotterdam en Den Haag.
ALKMAAR. HANS VISSER
allengs terug en begint op haar
landgoed Les Milandes het pro
ject 'Regenboogkinderen'; met
het opvoeden van een groep
wezen uit alle windrichtingen
laat ze zien dat rassenproble
men niet nodig zijn. Maar dat
project dreigt schipbreuk te lij
den als ze in 1969 failliet wordt
verklaard en met haar kinderen
op straat wordt gezet. Prinses
Gracia van Monaco, al even le
gendarisch, is uiteindelijk dege
ne die zich dan over haar ont
fermt.
De Amerikaanse Cheryl How
ard geeft de zangeres in de mu
sical gestalte. Ze werd gekozen
door haar landgenoot en regis
seur Billy Wilson, die al diverse
andere produkties met haar op
de planken zette en in Neder
land ook 'A night at the Cotton-
club' regisseerde.
Voor de kostuums van Cheryl
Howard stonden Josephines ei
gen kleren model en voor de
decors waren er foto's van de
omgeving waarin ze leefde en
werkte. Bovendien mocht ge
bruik worden gemaakt van het
werk van de Parijse schilder
Paul Colin die zich door haar
liet inspireren. Zo wordt het af
fiche dat hij ooit voor haar ont
wierp nu gebruikt voor de musi
cal.
En dan natuurlijk de liedjes....
Uiteraard zijn de successen van
Baker zelf in het verhaal ver
werkt, zoals 'J'ai deux amours'
en 'La petite Tonkinoise', aan
gevuld met veel andere bekende
muziek uit die tijd. Dus veel
charleston, rag time en tango.
Buitenland
„We brengen de voorstelling in
het Engels, omdat we dein mak
kelijker naar het buitenland
kunnen", zegt producente Mo
nica Strotman. „Dat moet wel
als je een dergelijke produktie
van zes miljoen op de planken
wilt zetten. Nederland is te klein
om echt zakelijk te kunnen
draaien."
En ze heeft geen ongelijk,
want de eveneens door haar ge
produceerde musical 'A night at
the Cotton Club', ook opgezet
rond bekend repertoire, heeft
Cheryl Howard in haar rol als Josep
een succesvolle periode in
Duitsland achter de rug en
draait nu in Engeland. En ook
voor 'Josephine' hebben de ver
wende Britten al belangstelling,
terwijl Duitsland de voorstelling
al voor 1993 heeft geboekt
,,'A night in the Cottonclub'
heeft voor ons heel wat deuren
geopend", stelt Strotman vast
„Er is behoefte aan dit soort
produkties." Maar ze erkent ook
dat de vorige produktie heel wat
lessen heen opgeleverd waaruit
lering is getrokken. Daarnaast
moest om met de inmiddels op
gebouwde reputatie ook een
nog betere ontwerper voor het
belichtingsplan worden aange
trokken.
Maar ook voor regisseur Wilson
heeft deze produktie iets extra's.
„Toen ik voor het eerst in de ja
ren vijftig naar Nederland
kwam en solist werd bij het Na
tionale Ballet, ben ik hier zo
open ontvangen, dat ik met
deze voorstelling graag iets te
rug wil doen. En nu ik de show
zie groeien, krijg ik het gevoel
dat het gaat lukken. Al blijft het
in de eerste plaats toch altijd
een kwestie van de juiste men
sen, op het juiste moment, op
de juiste plaats."
Josephine Baker heeft ook
vandaag nog, zestien jaar na
haar dood, van alles te zeggen.
„Als kind al kwam ze op voor
een gelijke behandeling van alle
rassen. Eigenlijk is het een
schande dat we nog altijd over
die boodschap moeten praten.
foto gpd
Ook deze musical zal die bood
schap onwillekeurig verder uit
dragen. Want in hoeveel shows
staan zo veel mensen van aller
lei rassen naast elkaar? Niet als
stereotypen, maar als mensen
die met elkaar leven? Josephine
was een grote persoonlijkheid,
die zoals alle anderen van haar
kaliber, ook enorme fouten
maakte. Maar toen het er op
aankwam maakte ze de juiste
keuze en die moeten we be
wonderen. Ze was geen heilige,
ze was echt, puur."
Toemee door heel Nederland.
Van 12 nov. tot 8 dec. in Am
sterdam (theater CarTé), van 17
sept. t/m 13 okt. in Rotterdam,
(Luxor) en van 13 t/m 31 dec. in
Den Haag (congresgebouw).
Ze was in die dagen wereldbe
roemd, dat zwarte dochtertje
van een wasvrouw uit een slop
penwijk van St. Louis. Natuur
lijk, omdat ze sinds 1925, ne
gentien jaar jong, in Parijs groot
opzien baarde door slechts ge
kleed in een bananenrokje met
'La Revue Neogre' over de
grootste podia te dansen. Maar
Amsterdam en de wereld zou
den nog veel meer van haar ho
ren. Vooral omdat ze een bij
zondere vrouw is geweest
Hoe bijzonder moet onder
meer blijken uit de nieuwe Ne
derlandse musical 'Josephine',
die vanaf 5 september vanuit
Hoom door het land trekt en
vervolgens Europa ingaat. De
show vertelt hoe Josephine als
kind keihard wordt geconfron
teerd met rassentegenstellin
gen. Omdat ze niet mooi is, laat
ze zich vooral kennen als een
meid, met wie valt te lachen.
Ze weet zich als danseres een
plaats in de Amerikaanse music
halls te veroveren, behoort in
Parijs naast Mistinguette tot de
vrouwelijke adel van de revue.
Niet omdat ze aardig danst en
zingt, maar vooral om haar on
geremdheid, gepaard gaand aan
pure oprechtheid. En zo ver
overt ze ook diverse andere Eu
ropese steden.
Josephine verdient in die tijd
niet slecht Van de shows in
Carré bij voorbeeld, georgani
seerd door een begrafenison
dernemer, kreeg ze 60 procent
van de recette, 30 procent ging
naar het ballet en de rest was
voor het theater. Ze toonde zich
daarbij niet te goed om voor de
voorstelling zelf, gekleed in stof
jas, met een hamer het toneel
op te kruipen om wat oneffen
heden op de vloer weg te wer
ken.
Josephine Baker, op de foto tij
dens een van haar concerten in de
Olympia, kon het moeilijk verwer
ken dat haar succes tanende was.
archieffoto
Intussen ontwikkelt ze een
grote liefde voor Frankrijk, on
der meer omdat ze daar niet
wordt aangekeken op haar
huidskleur. In Parijs hoeft ze bij
voorbeeld niet via de keuken
haar hotel te betreden, omdat
ze anders de blanke gasten met
haar gekleurde uiterlijk zou
kunnen ergeren.
Ze raakt zelfs zo sterk ver
groeid met Frankrijk, dat ze zich
in 1937 laat naturaliseren. Niet
zomaar een gebaar, want tij
dens de oorlog treedt ze niet al
leen op voor de geallieerde troe
pen in Noord-Afrika maar ver
richt ze ook verzetswerk.
Regenboogkinderen
Na de oorlog kan ze het moeilijk
verwerken dat haar succes ta
nende is. Ze trekt zich daarom
sengracht 44 in Amsterdam, een
expositie van werk van De Wit
geopend. Deze expositie duurt
tot en met 8 oktober.
De Leidse kunstenaar heeft
de afgelopen jaren een groot
aantal opdrachten uitgevoerd
voor overheidsinstellingen. Hij
had bovendien een zo'n veertig
exposities in verschillende mu
sea, waaronder de Lakenhal in
Leiden en het Centraal Museum
in Utrecht
Frans de Wit is niet alleen
door de techniek geboeid, maar
ook door de natuur en zijn bele
ving. Een van zijn grootste pro
jecten, uitgevoerd in beton, is
een windscherm langs het Ca-
landkanaal dat als doel heeft er
voor te zorgen dat schepen bij
windkracht 7 zonder problemen
de haven van Rotterdam kun
nen binnenlopen.
De drie exposities die volgen
de maand worden gehouden
zijn aanleiding om een boek uit
te geven met een overzicht van
het werk van Frans de Wit. Dit
overzichtsboek zal tijdens de
opening van de tentoonstelling
in Amsterdam officieel worden
gepresenteerd.
De Leidse beeldend kunstenaar
Frans de Wit heeft volgende
maand twee exposities in Lei
den en één in Amsterdam. Op 8
september zal bovendien een
boek verschijnen met een over
zicht van het werk van De Wit.
Eén september onthult de
kunstenaar een tweetal beelden
in de orangerie van de Hortus
Botanicus in Leiden. De sculp
turen zijn vervaardigd uit een
deel van de beroemde, stokou
de beuk die eeuwenlang op het
voorplein in de Hortus stond.
Drie jaar geleden moest de
boom worden gekapt in ver
band met een schimmelziekte
waaraan niets bleek te doen.
Op 1 september opent ook
Galerie Time is Art, aan de
Nieuwstraat 10 in Leiden, haar
deuren voor een expositie van
beelden en tekeningen van
Frans de Wit. Ook op deze ten
toonstelling is een aantal hou
ten sculpturen van De Wit te
Een week later, op zondag 8
september, wordt in Galerie
foto pr Langen berg, aan de Korte Prin-
