Buitenland
Balten ruiken de vrijheid
PLO gokt weer op verkeerde paard
Jeltsin bezorgt Chinese
leiders hoge bloeddruk
Erkenning Baltische
staten 'onvermijdelijk'
EG overweegt extra
hulp aan Sovjetunie
Mitterrand blunderde
Vrijdag 23 augustus 1991 Redactie: 023-150225 RONALD fRISART (chêl) ONNO HAVERMANS HANS JACOBS JAN PREENEN Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vonngevlng: MARIANNE VERSCHUREN
NIEUWSLIJN
Alaska biedt Moskou vis aan
Gouverneur Walter Hickel van Alaska wil de Sovjetunie miljoe
nen kilo's rose (pink) zalm geven ter viering van de overwinning
op de coup. Maar de Sovjets moeten dan wel zelf een fabrieks-
schip sturen om de vis te verwerken, tenzij deze wordt ingevro
ren en overgevlogen. En, zo zei Hickel, als de Sovjetunie de vis
wil hebben moet ze zich haasten, want zalm moet worden ge
vangen voor het paaien, daar de kwaliteit van de vis anders snel
achteruitloopt. „Dat is dus uiterlijk maandag", aldus Hickel
Sjevardnadze bekritiseert Gorbatsjov
Sovjet-president Gorbatsjov had gisteren persoonlijk aanwezig
moeten zijn bij de manifestatie bij het Russische parlementsge
bouw in Moskou. Ex-minister van buitenlandse zaken Edoeard
Sjevardnadze zei dat gisteravond in een interview voor de Duitse
televisie. Sjevardnadze, die zelf wel naar het 'Witte Huis' was ge
komen, noemde het wegblijven van de president een blijk van
weinig respect voor de mensen die voor Gorbatsjov hebben ge
vochten.
President Kazachstan stapt uit partij
De president van de republiek Kazachstan, Nazarbajev, is giste
ren uit het Politburo en het Centraal Comité van de communis
tische partij van de Sovjetunie getreden. Dat heeft het Russische
nieuwsbureau RIA gemeld. Volgens RIA is zijn uittreden een
protest tegen het feit dat het Centraal Comité de leiders van de
staatsgreep heeft gesteund. Nazarbajev zou wel partijlid blijven,
aldus RIA.
Finnen uiten voor het eerst kritiek
De staatsgreep in de Sovjetunie is voor Finland aanleiding ge
weest om voor het eerst kritiek te oefenen op zijn machtige
buurland. De eerste reactie van Finland op het nieuws dat Sov
jet-president Michail Gorbatsjov was afgezet was kritisch en Fin
land heeft ook meegedaan met een kritische verklaring van de
landen van de Noorse Raad, vertelde president Mauno Koivisto
in een vraaggesprek voor de televisie. Finland deelt een lange
grens met Rusland en heeft in het verleden twee oorlogen ge
voerd om zijn onafhankelijkheid te verdedigen. Sinds tientallen
jaren voert het land een strikt neutraal beleid waar het de Sov
jetunie en haar internationale conflicten betreft.
Mijnwerkers leveren nog geen kolen
De mijnwerkers in het Koeznetsk-bekken in de Sovjetunie zijn
gisteren weer aan het werk gegaan. Zij hebben echter gezegd dat
ze pas weer steenkool zullen leveren is de leiders van de staats
greep tegen Michail Gorbatsjov zijn berecht. De Raad van Arbei
derscomités in het Koeznetsk-beldcen liet weten dat de staking,
die maandag begon na een oproep van de Russische president
Boris Jeltsin, officieel nog niet voorbij is. De mijnen produceren
wel weer steenkool, maar die wordt opgeslagen totdat de werk
onderbreking beëindigd wordt verklaard. Het Koeznetsk-bekken
is het grootste steenkoolveld van de Sovjetunie.
'Boris Jeltsin sleutel tot onafhankelijkheid'
Het Letse parlement stemt vandaag over het verbieden
van de communistische partij in de republiek. Riga heeft
daarnaast een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen de lei
der van de Letse communisten, Alfred Rubiks. Hij is ver
moedelijk ondergedoken of uit Leüand vertrokken. Alle
pogingen hem op te sporen bleven tot nu toe zonder re
sultaat.
president Michail Gorbatsjov
heeft scherpe kritiek geuit op de
Letse partijleider, die volgens
hem nauw samenwerkte met de
samenzweerders in Moskou.
In de drie Baltische staten
was de opluchting over de te
rugtrekking van de Sovjet-troe
pen gisteren duidelijk voelbaar.
In Litouwen verlieten de be-
i het
Het parlement wijdde gisteren
al een debat aan het lot van de
communistische partij, maar
kwam niet tot een stemming.
Vice-president Ivans zei deson-
kanks dat de communistische
partij al „buiten de wet" is ge
steld. Een woordvoerster van
het parlement sprak dat echter ruchte zwarte baretten
tegen omdat nog niet is ge
stemd.
Volgens Ivans zal de hoofdof
ficier van justitie het parlement
vandaag verzoeken de parle
mentaire onschendbaarheid op
te heffen van Rubiks en kolonel
Viktor Alksnis, de leider van de
conservatieve Sojoez-factie in
het parlement. „Het zijn crimi
nelen die voor hun aandeel in
de staatsgreep moeten worden
berecht", zei Ivans. Ook Sovjet-
Sovjet-ministerie van binnen
landse zaken de televisietoren
van Vilnius die ze al sinds janu
ari bezet hielden. In Letland en
Estland trokken de troepen zich
terug uit de radio- en televisie
gebouwen die ze het afgelopen
week tijdens de coup bezetten.
De Letten blijven echter vrezen
voor nieuwe aanvallen van de
'zwarte baretten'.
De terugtrekking verliep niet
overal even soepeitjes. In Est
land moest premier Savisaar er
aan te pas komen voordat de
troepen richting grens trokken.
In de loop van de dag, toen dui
delijk werd dat de bezettings
macht écht vertrok, werd de
sfeer steeds meer uitgelaten.
„De onafhankelijkheid ligt nu
binnen handbereik", lichtte Sa
visaar de opwinding toe. „Iede
re dag komt het nu een stukje
dichterbij."
De Balten verwachten dat
hun vertrek uit de Sovjetunie
een feit is zodra Boris Jeltsin, de
bejubelde president van de Rus
sische Federatie, hun onafhan
kelijkheid erkent. „Boris is de
sleutel", zei een Estse parle-
mentswoordvoerder.
Volgens Oleg Popovitch, de
afgevaardigde van de Russische
Federatie in Estland, zal Jeltsin
de onafhankelijkheid van de
Baltische staten waarschijnlijk
vandaag nog erkennen. Hij
sprak de hoop uit de president
Gorbatsjov hetzelfde doet. „Ik
denk eerlijk gezegd dat hij geen
andere keus heeft als Jeltsin tot
erkenning overgaat. Dan moet
hij wel volgen."
Na drie dagen angst, ruiken
de Balten de vrijheid. Volgens
een Estse overheidsfunctionaris
is de regering al begonnen het
Westen te polsen over erken
ning van de Estse soevereiniteit.
Hij zei echter niet al te veel te
verwachten van landen als de
VS en Groot-Brittannië. „We
moeten hen tijd geven om aan
onze nieuwe status te wennen",
zo zei hij. De Scandinavische
landen staan al op het punt de
onafhankelijkheid te erkennen.
Volgens waarnemers zullen
de Russische inwoners van de
Baltische staten hun verzet te
gen de onafhankelijkheid van
Estland, Litouwen en Letland
nu spoedig opgeven. In het ver
leden hebben zij zich fel tegen
de afscheiding verzet.
Ondanks alle optimisme over
de toekomst, blijven sommige
Balten manen tot voorzichtig
heid. „We lijken net kinderen in
een snoepwinkel in die zin dat
we denken dat we kunnen ne
men wat we willen. We moeten
echter niet vergeten dat de or
thodoxen, de KGB en het leger
nog steeds de handen ineen
kunnen slaan om ons te vernie
tigen."
Troepen van het Sovjet-leger verlaten in hun pantservoertuigen de tele
visietoren van de Litouwse tv. foto epa
onafhankelijkheid wordt be
reikt, is naderbij gekomen na de
gebeurtenissen van de afgelo
pen dagen. We zullen uiteraard
niet aarzelen het besluit te er
kennen dat voortkomt uit de
onderhandelingen die nu zeker
plaats zullen vinden."
De Australische premier
Hawke heeft vanmorgen gezegd
dat de Sovjet-staatsgreep de on
afhankelijkheid van de Baltische
staten „onvermijdelijk" heeft
WASHINGTON-HELSINKIAFP-Rtr-AP
Het mislukken van de coup in
Moskou versnelt het onafhan
kelijkheidsproces van de Balti
sche staten. Steeds meer landen
spreken de bereidheid uit om
Estland, Letland en Litouwen
als zelfstandig te erkennen. Zo
zei de Amerikaanse president
Bush gisteren dat Moskou
enorm veel goodwill in de VS-
zal kweken als het besluit de
Baltische staten te laten gaan.
IJsland is van plan zo spoedig
mogelijk ambassadeurs te stu
ren naar de Baltische staten.
Het land zou daarmee het eer
ste westerse land en Navo-lid
worden dat ambassades opent
in deze republieken. Ook Dene
marken heeft de wens geuit vol
ledige diplomatieke betrekkin
gen met de Balten te willen aan
gaan.
Duitsland overweegt even
eens de Baltische staten als soe
vereine landen te erkennen. Dat
heeft minister van buitenlandse
zaken Genscher gisteren ge
zegd. „Het moment dat de wens
van de Baltische volkeren naar
De regering van Estland heeft
inmiddels al aan 35 staten ge
vraagd het land volledig diplo
matiek te erkennen. Dat heeft
de minister van buitenlandse
zaken, Lennart Meri, gisteren in
de Finse hoofdstad Helsinki
meegedeeld. Het Estse parle
ment verklaarde zich maandag
als laatste van de drie Baltische
republieken met onmiddellijke
ingang onafhankelijk in reactie
op de coupppoging van het co
mité voor de noodtoestand. Let
land had zich eerder op de dag
onafhankelijk verklaard. Litou
wen riep de onafhankelijkheid
al in maart 1990 uit.
Met zijn opstelling viel de
Franse president behoorlijk uit
de toon in het westerse kamp.
Pas de volgende dag, tijdens het
overleg van de ministers van
buitenlandse zaken van de EG
in Den Haag, verhardde de
Franse regering haar opstelling.
Maar het kwaad was toen al ge-
CORRESPONDENT
Vrijwel de voltallige Franse op
positie heeft president Mitter
rand de afgelopen dagen zwaar
onder vuur genomen na diens
eerste, opvallend gematigde re
actie op de gebeurtenissen in
Moskou. In een maandagavond schied. De voltallige Franse op-
BRUSSEL-BONN AP-Rtr-DPA
De EG-lidstaten overwegen zich
sterk te maken voor versnelde
aansluiting van de Sovjetunie
bij internationale financiële in
stellingen als de Wereldbank en
het Internationaal Monetair
Fonds (IMF). Dat heeft de Ne
derlandse minister van buiten
landse zaken Van den Broek
gisteren in Brussel gezegd.
Frankrijk en Italië hebben er
gisteren al voor gepleit de Sov
jetunie volwaardig lid te maken
van het IMF om de economi
sche hervormingen in het land
te ondersteunen. Duitsland
heeft zich eerder uitgesproken
voor het volledig IMF-lidmaat-
schap van de Sovjetunie. Half
juli wees de groep van zeven
grootste industrielanden (G-7)
op hun topconferentie in Lon
den zo'n lidmaatschap nog van
de hand.
Volgens Van den Broek moet
Moskou ook betere toegang
krijgen tot leningen van de
Bank voor Europese Recon
structie en Ontwikkeling, die
vorig jaar werd opgericht om
Oost-Europa te helpen bij de
overgang naar een marktecono
mie. De Sovjetunie is nu door
de bank aan strikte limieten ge
bonden. Jacques Delors, de
voorzitter van de Europese
Commissie, zei dat de ministers
van financiën van de vijftien
Sovjet-republieken volgende
maand naar Brussel komen
voor overleg over nauwere rela
ties. Delors gaf geen bijzonder
heden.
Het Nederlandse ministerie
van buitenlandse zaken liet eer
der weten dat de EG de hulp
aan de Sovjetunie, die werd op
geschort na de staatsgreep, her
vat. Het gaat om technische
hulp ter waarde van 400 miljoen
ecu (924 miljoen gulden) en
voedselhulp ter waarde van 500
miljoen Ecu (1,1 miljard gul
den).
De Britse premier Major
maakte gisteren bekend dat
Londen ruim 160 miljoen gul
den aan technische bijstand,
bevroren na de coup, weer vrij
geeft. Major, die momenteel
voorzitter van de G-7 is, zei dat
hij met Gorbatsjov heeft afge
sproken dat hij naar MQskou
gaat, maar een datum is niet
bekend.
De Japanse premier Kaifu zei
dat hij verheugd was over het
herstel van de rechtsorde in de
Sovjetunie en de terugkeer van
Gorbatsjov als president. Japan
prees daarnaast Boris Jeltsin, de
Russische president, en het
Russische volk voor hun stand
vastigheid. Ook Japan zal zijn
hulp aan de Sovjetunie weer
vrijgeven.
rechtstreeks uitgezonden ge
sprek met journalisten wees de
president het afzetten van Gor
batsjov weliswaar af, maar tege
lijkertijd leek hij de staatsgreep
als
positie, en ook een aantal r
sen uit Mitterrands eigen kamp,
hekelden de eerste reactie van
de president.
Hoewel Mitterrand sindsdien
voldongen feit te accep- iedere gelegenheid aangrijpt
In de stromende regen loopt de bevolking in Moskou langs het banicademateriaal dat werd gebruikt om regeringstroepen tegen te houden die op
weg waren naar het parlementsgebouw. foto ap
teren. Francois Mitterrand wil
de in ieder geval nog niet over
sancties praten en pleitte, er
voor het nieuwe regime voorals
nog op haar daden te beoorde
len.
het 'misverstand' recht te
zetten, heeft zijn prestige op
nieuw een deuk opgelopen. Het
lijkt er op dat hij zijn 'politieke
vriend' Gorbatsjov iets te snel
heeft afgeschreven.
CORRESPONDENT
De Palestijnse Bevrijdingsbeweging (PLO)
van Yasser Arafat zat er deze week weer
eens flink naast. Terwijl de internationale
gemeenschap de coup tegen president Gor
batsjov scherp veroordeelde, zag de club
van Arafat de neo-stalinisten rond vice-pre
sident Janajev wel zitten. Voor de tweede
keer in een jaar tijd heeft de Palestijnse be
weging op het verkeerde paard gewed en
dat zal haar reputatie bepaald geen goed
doen.
Toen woensdag bleek dat de samenzweer
ders het niet hadden gered, beging een offi
ciële PLO-woordvoerder in Tunis de zoveel
ste blunder. Volgens de zegsman hadden de
Palestijnse leiders hun verheugde uitspra
ken over de staatsgreep op „persoonlijke ti
tel" gedaan. Het officiële standpunt van de
PLO wordt uitsluitend naar buiten gebracht
door het Palestijnse persbureau Wafa, zo
zei hij. Vervolgens zei hij dat de PLO zich
niet „mengt in de interne aangelegenheden
van staten" en hij sprak de hoop uit dat
„Gorbatsjov de politieke stabiliteit in de
Sovjetunie zal weten te herstellen".
Strijkijzer
Maar het strijkijzer van de PLO-woordvoer
der was te lauw om de grove plooien glad te
strijken. Voor het oog van de wereld had de
PLO zich twee keer binnen een jaar gedis
kwalificeerd als een serieuze partij waarmee
rekening moet worden gehouden. Wat
brengt de PLO er dan telkens toe op crucia
le momenten zulke onvergeeflijke fouten te
maken?
Op het eerste gezicht leek het niet onbe
grijpelijk dat de PLO de machtsgreep in de
Sovjetunie verwelkomde. Arafat en zijn
strijders waren vanaf de oprichting van de
bevrijdingsorganisatie in 1964 bondgenoten
van de toenmalige heersers in het Kremlin.
Tijdens de Koude Oorlog waren de revolu-
tionaren in de Arabische wereld de werktui
gen voor de ondermijning van de Ameri
kaanse invloedssfeer in het Midden-Oosten.
Yasser Arafat met een Russische bontmuts
op in de tijd dat hij nog regelmatig bij de
Sovjet-leiders over de vloer kwam. foto ap
Chroesjtsjov en Brezjnjev steunden Arabi
sche nationalisten met geld en wapens
waar het maar mogelijk was.
Hoe de PLO van die politiek profiteerde,
bleek tijdens de Libanonoorlog in 1982,
toen de Israëli's onvoorstelbare hoeveelhe
den wapens van Sovjet-makelij ontdekten
in ondergrondse opslagplaatsen.
Onder het perestrojka-bewind van Gor
batsjov veranderde alles. Zijn pro-westerse
buitenlandse politiek betekende in feite de
genadeslag voor de met Moskou verbonden
bevrijdingsorganisaties. Arafat was niet
meer een geziene gast op het Rode Plein.
En dat deed pijn na zoveel jaren van innig
gekus op de rode lopers van het Kremlin.
Bovendien stak het de, Palestijnen behoor
lijk dat het hervormingsbeleid in de Sov
jetunie de deur wagenwijd openzette voor
Russische joden die naar Israël wilden emi
greren. Niet voor niets werd dat heikel punt
eerder deze week door 'individuele' Pales
tijnse leiders als argument gebruikt voor
hun sympathie voor de staatsgreep.
Irak
Toen Gorbatsjov vorig jaar ook nog eens
Irak liet vallen en meeging in de Ameri
kaanse vredesinitiatieven voor het Midden-
Oosten, realiseerde de PLO zich vermoede
lijk pas echt goed dat een van de voor
naamste bondgenoten was weggevallen.
Het is dus alleszins begrijpelijk dat Arafat's
organisatie meer heil verwachtte van de
nieuwe machthebbers; oer-conservatieve
communisten die in het verleden hebben
bewezen niet vies te zijn van gewapende en
politieke steun aan de Palestijnse strijd.
Ronduit onbegrijpelijk is het echter dat
de PLO na het échec met Irak opnieuw gok
te op een politieke ommekeer in haar voor
deel. Arafat had kunnen bedenken dat hij
zeker nu geen risico's mag nemen. Door in
het Golfconflict op de kaart van Baghdad te
spelen, heeft de PLO vrijwel alle geloof
waardigheid verloren die zij de afgelopen
drie jaar zo moeizaam heeft opgebouwd.
Behalve domheid en politieke naïviteit
zijn de omstreden keuzes van de PLO inge
geven door machteloosheid en uitzichtloos
heid. Op alle fronten staat de PLO op ver
lies. In geen land dat aan Israël grenst, heb
ben de Palestijnen nog uitvalsbases. Verder
ontvangt de PLO geen cent meer van de rij
ke Arabische olielanden. Per maand was dat
toch zo'n 85 miljoen gulden. Als gevolg
hiervan kan Arafat nauwelijks meer de no
den van de Palestijnse vluchtelingen finan
cieren, laat staan de gewapende strijd tegen
Israël.
Kortom, de politieke draaikonterij van de
PLO laat zich wel verklaren, maar niet
rechtvaardigen. Voor het verdrukte Pales
tijnse volk heeft het politieke avonturisme
van Arafat alleen maar tragedies met zich
meegebracht. De Moskou-affaire van deze
week was er een uit velen. Of zoals de voor
malige Israëlische minister van buitenland
se zaken Abba Eban het eens kernachtig
uitdrukte: „De Palestijnen hebben nooit
een gelegenheid gemist een gelegenheid te
Dat Michail Gorbatsjov voorlo
pig de touwtjes van de Sovjetu
nie in handen houdt, moet een
zware tegenslag zijn voor de
conservatieve re
gering van pre
mier Li Peng in
China. Hoewel
Peking naar bui
ten toe een vol
strekt neutraal
standpunt heeft
ingenomen,
moet in de har
ten van de be
jaarde ortho
doxen toch de
hoop hebben ge
leefd dat in het
Kremlin weer
rechtgeaarde
communisten
aan de macht
In Peking werd
de terugkeer van
Gorbatsjov,
evenals zijn val
begin deze week,
een „binnen- De Chinese premier Li Peng
landse aangele
genheid" genoemd. In een ge
sprek met de Sovjet-ambassa
deur in Peking sprak minister
Qian Qichen van buitenlandse
zaken opnieuw het vertrouwen
uit dat de Sovjets hun proble
men zelf kunnen oplossen.
De Chinese regering kijkt aan
de zijlijn tandenknarsend toe in
de wetenschap dat de overwin
ning van de democratische
krachten in Moskou na het
failliet van
Oost-Europa haar nog verder het communisme verloren
in een isolement drukt. gaan, spookt het nu in de hoof
den van de mannen van het
Het is niet Gorbatsjov die de conservatieve bewind in Peking.
Chinese leiders een verhoogde
bloeddruk bezorgt, maar de ge- De hervormingsgezinde poli-
vierde held van het verzet tegen
de machtsgreep, Boris Jeltsin.
De president van de Russische
Federatie, de grootste Sovjet-re
publiek die een lange gemeen
schappelijke grens heeft met
China, heeft met zijn optreden
overal in de wereld groot res
pect afgedwongen. Hij weet
zich nu gesteund in zijn
pleidooien voor radicale hervor
mingen. De Sovjetunie zal een
westers gezicht krijgen en voor
tici in China zullen na de triomf
van de democratiseringsbewe
ging opgelucht adem hebben
gehaald. Voor hen is de zege
een steun in de rug bij hun
strijd tegen de conservatieven
over de 'open deur'-politiek.
Deng Xiaoping, nog steeds de
drijvende kracht achter de her
vormingen, had zich nauwelijks
een beter verjaardagscadeau
kunnen wensen. Hij werd giste
ren 87 jaar.
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke Persdienst (GPD), Reuter (Rtr),
International Press Service (IPS)Associated Pres« (AP), Deutsche Presse Agentur (DPA), Agence France Presse (AFP),
United Press International (UPI).
