Buitenland
Legerleiding kan niet
op loyaliteit rekenen
Jongenskom toch van die dingen af
Republieken wijzen coup af
VS-ambassadeur Strauss
gaat eerder naar Moskou
Benoeming ambassadeur Strauss
lijkt grote vergissing van Bush
Woensdag *21 augustus 1991 Redactie: 023-150225 RONALD FR1SART (chef) ONNO HAVERMANS HANS JACOBS JAN PREENEN Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANT5VERDRIET Vormgeving CLARA KEMPER
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke Persdienst (GPD), Reuter (Rtr),
International Press Service (IPS)Associated Press (AP), Deutsche Presse Agentur (DPA), Agence France Presse (AFP),
United Press International (UPI).
Militairen verkiezen Rusland boven Sovjetunie
Tienduizenden inwoners van Moskou
I trokken gisteravond naar het gebouw
I van de Russische Federatie. Ze maken
van hun hart geen moordkuil. „Weg met
de rode fascisten", beveelt een span
doek. „Pavlov, Janajev, Pugo, het volk zal
jullie berechten", waarschuwt een ander,
bevestigd op een van de trolleybussen
die de nabijgelegen brug over de Moskva
blokkeren.
De radio-oproep van Sergei Stankevitsj,
vice-burgemeester van Moskou, sorteert
effect. „Verdedig het parlement. Mannen
kom naar het Witte Huis", riep hij voor
de microfoon van Radio Echo Moskou.
Op de toegangswegen naar de stad wa
ren immers tankcolonnes gesignaleerd.
Tegen half tien 's avonds is er een dui
delijke organisatie. De blokkades bij de
I brug worden aanzienlijk versterkt, be
tonnen platen, prikkeldraad, houten ka-
I belrollen, alles wat bruikbaar is wordt
I aangesleept. Dat er geen militaire tactici
aan het werk zijn valt af te lezen aan de
I gezichten van 'Jeltsins tankbrigade'. De
tien tanks aan weerszijden van de brug
staan achter de blokkades, waarvan het
hart wordt gevormd door hijskranen en
trolleybussen. Een vluchtroute is er niet
Rond het Federatiegebouw zelf wordt
alles wat van steen i en enigszins los zit
gebruikt voor het opbouwen van de ul-
time verdedigingslinie. Onderdeel daar
van zijn ook dé tien Wolga-dienstauto's
met doorgesneden banden, die de
hoofdingang blokkeren.
Her en der groepen honderden men
sen rond transistorradio's. Gespannen
wordt geluisterd naar het nieuws van Ra
dio Echo Moskou, een van de 'vrije zen
ders', die later op de avond door 'Veror
dening 4' van het Comité voor de Nood
toestand illegaal wordt verklaard, maar
rustig in de lucht blijft. Onheilstijdingen
zijn er genoeg. Op tal van toegangswe
gen naar het stadscentrum wordt druk
militair verkeer gemeld. Bovendien kon
digt de militaire commandant van Mos
kou, Kalinin, een avondklok af. Van elf
tot vijf dient de straat leeg te zijn. Maar
het isolement van het coup-comité toont
zich in de praktijk: ook deze verordening
wordt massaal overtreden, politie laat
zich op de straten niet zien of grijpt, in
dien wel aanwezig, niet in.
Maar er zijn ook blijde boodschappen.
Opgewonden kreten als de radio meldt
'uit goede bron' te hebben vernomen dat
defensieminister Jazov uit het 'putschco-
mité' is gestapt en premier Pavlov een
hartaanval heeft gehad. Het blijkt uitein
delijk een geval van zeer verhoogde
bloeddruk, maar Pavlov is niettemin uit
geschakeld.
„Ze denken dat ze alle steun hebben,
die lui daar in het Kremlin, maar ze zijn
onderling verdeeld en ze verkijken zich
op de verdeeldheid in het leger, de KGB
en in de rangen van het politie-appa-
raat", zegt Sergej Binislavski.
Hij staat er met zijn iele gestalte wat
verloren bij, tussen de veel jongere en
grotere kerels die met ijzeren staven en
gasmaskers in de hémd zich op het ergste
voorbereiden. Maar Binislavski, weten
schapper van het instituut voor radio
techniek, denkt dat het zover niet komt.
„Een burgeroorlog zeker niet De men
sen weten heus wel dat je met tanks
geen eten in de winkels krijgt", zegt hij.
Een paar vrouwen luisteren nieuws
gierig mee. „We hebben honderd kilo
meter gereisd om hier te komen en we
gaan niet meer weg", lacht Irina, en ze
toont haar gouden tanden. „Jeltsin ver
dedigt de democratie, wij verdedigen
Jeltsin." Twee kilometer verder, bij het
Kremlin, is de sfeer andere. Daar zitten
de soldaten die de heersende orde moe
ten verdedigen op hun pantservoertui
gen en moeten een stortvloed van ver
wijten incasseren. „Jongens, kom toch
van die dingen af. Straks doen jullie iets
waar je je hele leven spijt van zult heb
ben", roept een man. Kreten van bijval.
De soldaten, niet ouder dan een jaar of
negentien, proberen verveeld te kijken
en zo min mogelijk te reageren.
Het Manegeplein voor het Kremlin en
het Rode Plein er tegenover zijn vast in
handen van de militairen. Een officier
loopt nonchalant langs de pantservoer
tuigen, scheldt af en toe wat tegen om
standers die wat al te nadrukkelijk op
zijn manschappen inpraten.
Ik zie vanuit een tuin die in de 'bezette
zone' ligt nog net hoe hij bij een van de
soldaten die een kameraad moet aflos
sen de patronen uit het wapen haalt en
in zijn jaszak stopt. Het verhaal dat de
soldaten zonder munitie op hun voertui
gen zitten, blijkt dus maar van beperkte
waarde.
De nacht valt in. Jeltsin waarschuwt
vanuit zijn gebarricadeerde veste voor
'nachtelijke arrestaties-en concentratie
kampen'. Zijn oproep aan het Russische
volk, waarin hij waarschuwt voor provo
caties en meedeelt dat alleen zijn gezag
telt en niet dat van het 'illegale coup-co
mité' is overal in het centrum aange
plakt.
Ook op de muren in het metrostation
Lenin-bibliotheek. Ivan, een legerkorpo-
raal die daar met twee kameraden moet
voorkomen dat burgers de ondergrondse
weg naar het Kremlin inslaan, krabt zich
achter zijn oren. „Wie ik verdedig? Tja,
laten we het zo stellen: wij zijn hier om
de orde te handhaven. Voor beide kan
ten misschien wel." Het is duidelijk dat
hij het zelf niet gelooft.
'Het volk zal het ons niet vergeven
The Independent-AFP-Rtr»
Het presidium van het
Oekraïnse parlement
heeft gisteren met met
vijftien stemmen voor
en tien tegen een reso
lutie aangenomen te
gen het staatscomité
voor de noodtoestand.
De resolutie verwerpt
alle beslissingen van
het comité voor zover
zij van toepassing zijn
op de Oekraïne. Dat
hebben plaatselijke
journalisten gisteren
gemeld. Volgens een
parlementswoordvoer-
der zijn al troepen ge
signaleerd die op weg
zouden zijn naar de
Oekraïnse hoofdstad
Kiev.
Georgië
De president van Geor
gië, Gamsaschoerdia,
heeft zich gisteren be
zorgd uitgelaten over
de ontwikkelingen in
de Sovjetunie. Volgens
hem bedreigt „een
eventuele overwinning
van de reactionaire
krachten de republie
ken die voor hun onaf
hankelijkheid strijden".
Hij riep de westerse
landen „en dan aller
eerst de Verenigde Sta
ten" op om „onmid
dellijk" de onafhanke
lijkheid van die repu
blieken te erkennen.
Georgië verklaarde zich
dit voorjaar onafhan
kelijk.
Kazachstan
De president van de
Sovjet-republiek Ka
zachstan, Nazarbajev,
is gisteren fel uitgeval
len naar de nieuwe
machthebbers van de
Sovjetunie. Nazarbajev
noemde de besluiten
van het comité voor de
noodtoestand „illegaal.
Indien wij de weg van
onwettigheid verder af
lopen, zal het volk ons
niet vergeven. Boven
dien wil het volk in de
ze moeilijke dagen de
mening van Michail
Gorbatsjov zelf horen,
die in eigen persoon
moet verklaren dat hij
niet in staat is zijn ta
ken uit te voeren". Na
zarbajev drong verder
aan op een spoedzit
ting van het Congres
van Volksafgevaardig
den om een oplossing
voor de crisis te vin
den.
Moldavië
In Kisjinjov, de hoofd
stad van de republiek
Moldavië, zijn gisteren
vijftigduizend etnische
Roemenen de straat
opgegaan om te de
monstreren tegen de
coup. Ze riepen leuzen
als „Lang leve Molda
vië" en „Weg met de
dictators". In een toe
spraak tot de demon
stranten bestempelde
de Moldavische presi
dent Snegur het comité
voor de noodtoestand
als „illegaal. We zullen
geen enkele dictatuur
dulden". Snegur deed
verder een oproep aan
de bevolking zich te
verzetten tegen een
eventuele bezetting
van Sovjet-troepen.
Tadzjikistan
De leider van de com
munistische partij van
Tadzjikistan, Makhka-
mov, heeft een voorge
nomen bezoek aan
Iran afgelast naar aan
leiding van de coup in
Moskou. De president
van Azerbajdzjan. Mu-
talibov, heeft zijn be
zoek aan Iran begin
deze week afgebroken.
Hij reisde ijlings terug
naar Baku. Volgens het
Iraanse persbureau 1R-
NA is de grens tussen
Azerbajdzjan en Iran
nog steeds open, al
staan er meer Sovjet
soldaten dan normaal.
Volgens IRNA zijn de
normale radiopro
gramma's vanuit Baku
sinds maandag vervan
gen door uitzendingen
van Radio Moskou.
Armenië
Het parlement en de
regering van Armenië
hebben het volk in een
gezamenlijke verkla
ring opgeroepen tot
loyaliteit jegens Mos
kou. In IGrgizië vroeg
president Akayev de
bevolking om kalmte
en respect voor de
grondwet. Volgens het
ministerie van binnen
landse zaken is de
noodtoestand niet van
kracht in Kirgizië.
Autonoom
Autonome gebieden in
de Russische Federatie,
zoals Yakutia, hebben
hun steun betuigd aan
de coupleiders. In een
gezamenlijke verkla
ring hebben zij de lei
ding van de federatie
opgeroepen de nood
toestand voor de hele
regio bindend te ver
klaren.
Sinds zijn benoeming in juni
heeft Robert Strauss (72), de
nieuwe Amerikaanse ambassa
deur in de Sovjetunie, al heel
wat voor zijn kiezen gekregen.
De vraag is in hoeverre een man
zonder enige kennis van het
land zijn taak goed kan vervul
len. Volgens een functionaris
die hem heeft geïnstrueerd is
Strauss wel slim, maar weet de
man niet bijzonder veel. „Ik
vraag me af hoeveel er is blijven
hangen."
Strauss omschrijft zichzelf als
een snelle leerling met een bui
tengewoon talent voor machts
manipulatie. Zijn benoeming in
plaats van een Sovjet-specialist
leek redelijk.
Maar nu met de brute coup
staat Strauss een tumult te
wachten, dat zelfs de meest er
varen waarnemers te veel kan
zijn. Zijn grote zelfvertrouwen
dat veel Sovjet-specialisten
heeft geïrriteerd zal hem nog
van pas komen.
Strauss gelooft in hartelijke per
soonlijke contacten en achter
kamer-handeltjes en houdt er
van te pronken met zijn toe
gang tot het heilige der heiligen
van de macht.
„Ik lijk heel erg op een drug
verslaafde," zei hij eens. „Ik heb
die aandacht nodig. Het is niet
zo zeer de roes van het applaus,
maar de roes van de macht."
Strauss' pittige humor is mis
schien wel zijn beste bondge
noot in Moskou.
Ooit zei hij dat zijn baan als lei
der van de nationale organisatie
van de Democratische Partij net
zoiets was als de liefde bedrij
ven met een zwaargewicht go
rilla: „Je stopt niet als jij wilt, je
stopt als de gorilla dat wil."
Gewapende vrijwilligers hebben post gevat bij het bedreigdé parle
mentsgebouw van Litouwen, in de hoofdstad Vilnius. foto ap
NIEUWSLIJN
Geen reizen meer naar Sovjet-Unie
De Nederlandse reisorganisatoren zullen in verband met de
staatsgreep in de Sovjetunie in ieder geval tot 31 augustus
geen reizen naar dat land laten vertrekken. Dat maakte de
reisorganisatoren, verenigd in 4e ANVR, gistermiddag be
kend. Omdat er na de staatgreep geen sprake is geweest van
geweldadigheden heeft het ministerie van Buitenlandse Za
ken geen negatief reisadvies voor de Sovjet-Unie gegeven.
Omdat de veiligheid van de reiziger voorop staat en niet kan
worden gegarandeerd, heeft de ANVR desalniettemin ge
meend om tot het eind van de maand de geplande reizen af
te blazen.
Gouda noemt straat naar Gorbatsjov
Burgemeester en wethouders van Gouda hebben gisteren be
sloten een straat in de nieuwbouwwijk Goverwelle te vernoe
men naar de maandag afgezette Sovjet-president Gorbatsjov.
Dit uit eerbied en bewondering voor alle inzet die hij tot nu
toe heeft getoond voor de wereldvrede en de hervormingen
in de Sovjetunie en de Oosteuropese landen, zo meldt de ge
meente.
PTT heeft extra veel werk
De PTT heeft een aantal telefonistes vrijgemaakt om aan de
grote vraag naar gesprekken met de Sovjetunie te kunnen
voldoen. Iedere particulier kan automatisch met de Sovjetu
nie bellen, maar omdat verbindingen nogal eens moeilijk tot
stand komen, doen veel mensen een beroep op de internatio
nale telefoonservice Teleplus van de PTT. Die heeft de tijd om
het constant te blijven proberen.
Wiesel wil Gorbatsjov opzoeken
Elie Wiesel, de Amerikaanse schrijver die in 1986 de Nobel
prijs voor de Vrede kreeg, is naar eigen zeggen door de Franse
president Mitterand gevraagd om af te reizen naar de Sov
jetunie. Wiesel zou de afgezette president Michail Gorbatsjov
een boodschap van vriendschap, medeleven en ondersteu
ning moeten brengen. Wiesel zei in Parijs vermoedelijk nog
deze week te vertrekken. Hij hoopt ook de Russische presi
dent Boris Jeltsin te kunnen ontmoeten.
De toekomst van de Sovjetunie hangt nu af van de trouw
van de gewapende troepen. De coup tegen president
Gorbatsjov lijkt in de eerste plaats te zijn gesteund door
troepen van het ministerie van binnenlandse zaken
(MVD) en de KGB, en sommige elitetroepen van de
luchtmacht. De rest van de gewapende troepen legden
zich erbij neer, maar bleven passief.
schaard. Als deze berichten
kloppen, wankelen de troepen
waarvan de conservatieven
hadden gedacht dat ze het
meest trouw zouden zijn aan de
centrale regering en de commu
nistische partij, en kan de grote
massa van de gewapende troe
pen volgen.
Hoewel maarschalk Dmitri Ja
zov, minister van defensie, en
zijn vice-minister en comman
dant van de grondtroepen ge
neraal Valentin Varennikov pro
minent deel uitmaakten van de
coup is het waarschijnlijk dat
veel officieren uit de middelste
rangen en een groot deel van de
gewone soldaten er onsympa
thiek tegenover staan. Velen er
kennen de noodzaak van her
vormingen en van kleinere
technisch geavanceerde gewa
pende troepen. Hoewel sommi
ge hogere commandanten de
coup zullen steunen, kunnen ze
THE INDEPENDENT
Gisteren waren er aanwijzingen
dat de troepen die het meest in
aanmerking kwamen om het
Comité voor de Noodtoestand
te steunen, zich in plaats daar
van juist bij het verzet hebben
aangesloten. Het bericht dat
grote aantallen troepen vanuit
Odessa naar Moskou zijn gevlo
gen lijkt erop te wijzen dat de
troepen in de hoofdstad toch
niet zo loyaal waren als was ver
wacht.
Het meest intrigerende bericht
is dat generaal Grachev, de
commandant van de lucht
machttroepen, die onder direct
bevel van het ministerie van de
fensie staan, is gearresteerd, en
dat de luchtmachttroepen uit
Riazan de officiersopleiding
van de luchtmacht zich in
Jeltsins kamp hebben ge-
weinig doen als officieren en
soldaten hun bevelen niet op
volgen.
Een andere factor is de nationa
listisch georiënteerde oppositie
van Jeltsin, waarmee het leger
zich kan verenigen. In de afge
lopen maanden is er een sterke
beweging binnen het leger ge
weest die de Russische tradities
tegenover de Sovjet-tradities
stelt, met een sterke nadruk op
tsaristische uniformen, vlaggen
en insignes. Negentig procent
van de officieren van de genera
le staf is Russisch, en dit kan in
het voordeel werken van Jeltsin
die zijn machtsbasis heeft in de
Russische republiek.
Volgens Amerikaanse deskundi
gen zijn de coupleiders duide
lijk onzeker over de loyaliteit
van het leger. „Dat is de reden
bewegingen zijn geweest", al
dus een van de deskundigen
gisteren, „Deze coupleiding is
tot nu toe buitengewoon voor
zichtig geweest en lijkt daarmee
aan te geven hoe onzeker zij is
over de reactie van het leger. Zij
zijn er waarschijnlijk behoorlijk
van geschrokken dat onderde
len van de divisie van Taman zo
snel naar het Russische parle
ment zijn getrokken."
Duizenden mensen hebben giste
ren in Duitsland gedemonstreerd
tegen de staatsgreep in de Sov
jetunie. In Berlijn namen in de
stromende regen circa 5.000 men
sen deel aan een stille rondtocht
die eindigde voor de Brandenbur
ger Tor. In een toespraak tot de
demonstranten zei Berlijns chris
ten-democratische burgemeester
Eberhard Diepgen: „Aan alle men
sen in de Sovjetunie zeggen wij:
We zijn met u".
Ook in Wiesbaden, Bremen,
Frankfurt Heidelberg, Stuttgart,
Hamburg (zie foto) en andere uni
versiteitssteden gingen duizenden
mensen de straat op. In Bonn nam
minister van sociale zaken Norbert
Blüm deel aan een manifestatie
die door ongeveer duizend men
sen werd bezocht
Duitsland is van de westerse lan
den het land dat het meest te ver
liezen heeft bij het verdwijnen van
Gorbatsjov. Die maakte immers
de hereniging van het land moge
lijk. De schok is in Bonn en Beriijn
dan ook erg groot In Duitsland
zijn nog meer dan 270.000 Sovjet
militairen gelegerd. foto opa
stefan hesse
WASHINGTON JAAP VAN WESEL
MEDEWERKER
De Amerikaanse president Bush
zendt de nieuwe ambassadeur
in de Sovjetunie, Robert Strauss,
onmiddellijk als zijn persoonlij
ke afgezant naar Moskou.
Strauss zal over enkele dagen
naar Washington terugkeren
om verslag uit te brengen over
de situatie in de Sovjetunie. Hij
krijgt vrijheid om naar eigen in
zicht te handelen en te spreken
met wie hij nodig acht. Een ge
sprek met de waarnemend pre
sident Janajev staat niet op het
programma.
Strauss werd gisteren in aller
ijl op het Witte Huis beëdigd.
Tijdens de coup van maandag
morgen was er geen Ameri
kaans ambassadeur in Moskou;
Strauss' voorganger John Mat
lock is vorige week uit Moskou
vertrokken.
Bush betuigde gisteren steun
aan de Russische president Jelt
sin, met wie hij via de telefoon
heeft gesproken. Bush om
schreef de coupleiders als ille
gale samenzweerders, eiste res
pect voor de wettig gekozen lei
ders van de Sovjetunie en de
Russische Federatie en drong
Tijdens de persconferentie in de
tuin van het Witte Huis werd pre
sident Bush geflankeerd door mi
nister Baker van buitenlandse za
ken (links) en de nieuwe Ameri
kaanse ambassadeur in de Sov-
aan op de onmiddellijke vrijla
ting van Gorbatsjov. Hij zei te
vergeefs geprobeerd te hebben
Gorbatsjov op te bellen.
Na overleg met zijn adviseurs
jetunie, Strauss. Bush liet de ver
zamelde pers gisteren weten dat
hij contact had gehad met de pre
sident van de Russische Federatie,
Jeltsin. foto epa jerome delay
besloot Bush gistermorgen eer
der genomen besluiten over
handel met en kredieten voor
de Sovjetunie op te schorten.
Unie van Socialistische Sovjet Republieken
Vijftien republieken, ieder hun eigen parlement
Letland
Litouwen Lij Estland
Wlt-Rusland|
Moskou
Moldavië
Oekraine
I Russische Federatie]
Georgie
Armente
CHINA
Azertaldzjan
jOezbeklstanl
-JAPAN
MONGOLIË
Toerkmenlstan
CHINA
