Feiten
Berooid in een vreemd land
Kohnstamm: D66 als jongensdroom
Homoseksuelen in Verenigde Staten zoeken
een uitweg in conflict met katholieke kerk
Achterblijvers in Parijs eenzaam
Zaterdag 17 augustus 1991 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving:
M PREENEN SJAAK SMAKMAN
EN MENINGEN
Albanezen vervelen zich in Milaan, Torino en Genua
Holle ogen, vragende blikken. De ontberingen van de af
gelopen dagen en de onzekere toekomst die hen wacht,
is duidelijk af te lezen van de gezichten van de Albanese
vluchtelingen die in Italië mogen blijven. Ze zijn onder
gebracht in eenvoudige hotels in Milaan, Torino en Ge
nua in het noorden van Italië.
MILAAN DOLF ROGMANS
VERSLAGGEVER
Daar slaat de verveling nu al
■toe. De vluchtelingen nebben
niets te doen en kunnen ook
niets ondernemen. Arian Sfaga
uit Tirana is met twee landge
noten ondergebracht in een ka
mer van twee bij vier meter in
hotel Rivolli in Milaan. Drie
mannen, een oud tweepersoons
bed, een stoel, een wastafel en
een koelkastje. Platzak in een
land waar ze de taal niet spre
ken en niemand ze kan vertel
len wat er met hen gaat gebeu
ren. Dat is hun situatie.
Arian vertrok woensdag uit de
zuid-Italiaanse havenstad Bari.
Vier dagen werd hij in het oude
voetbalstadion met honderden
anderen vastgehouden. De ge
vechten met politie en leger in
het weekeinde staan in zijn ge
heugen gegrift. „Messen, ste
nen, stokken. Het was een hel.
Ik heb dagen gehuild", maakt
hij met handen en voeten dui
delijk.
in het hotel te Milaan zoekt hij
naar mogelijkheden in contact
te komen met familie en vrien
den. Maar die zijn er niet. Tele
foneren met Albanië
onmogelijk, maar al zou dat wel
kunnen, Arian heeft geen geld.
£en brief schrijven heeft geen
zin. De post in Albanië werkt
niet.
Arian liet zijn vader, moeder en
broer achter in Tirana en ver
trok met wat vrienden naar de
havenplaats Durrës om de boot
te nemen. „Ik ben mijn vrien
den kwijtgeraakt tijdens het
transport per bus van Bari naar
Milaan", vertelt hij somber. Nu
deelt hij de kamer met twee
vreemden.
De busrit dwars door Italië nam
een hele dag in beslag. Twee
honderd Albanezen werden
naar Milaan gebracht. Bij aan
komst is van iedereen een foto
gemaakt. „Ik lijk wel een misda
diger op de foto. Ik werd voor
de camera gezet terwijl ik in da
gen niet had geslapen en ik was
ongeschoren", aldus Arian. De
foto prijkt op een fotokopie sa
men met de mededeling dat hij
vluchteling is. Het papier geldt
voorlopig als identiteitsbewijs.
Arian doet alle moeite zijn re
laas te vertellen. Hij staat erop
dat de verslaggever de enige
stoel op de kamer gebruikt, een
appel nuttigt van zijn rantsoen
Twee Albanezen die in Italië mogen blijven, bekijken schoenen die ze
door de Italiaanse overheid zijn aangeboden.» foto ap
en ook wat water drinkt. Zijn
kamer-genoten zijn er duidelijk
minder aan toe. Ze staren gela
ten voor zich uit en lijken nog in
schok-toestand te verkeren.
De vluchtelingen eten elke mid
dag in een opvangcentrum in
een buitenwijk van Milaan.
Daar krijgen ze ook een zak met
wat brood en drinken voor 's
avonds. Voor de rest zijn ze vrij
te gaan en te staan waar ze wil
len. Het eten halen neemt al
een flink deel van de dag in be
slag: afhankelijk van het hotel
waar de Albanezen zijn onder
gebracht, is het anderhalf tot
twee uur lopen. Vervoer hebben
ze niet.
Het opvangcentrum aan de
rand van de stad is een oud zie
kenhuis dat nu wordt gebruikt
om de daklozen van Milaan te
verzorgen. Dagelijks slapen er
zesduizend mensen: armen, al
coholisten en veel Afrikaanse
vluchtelingen. Voor drie gulden
krijgen ze wat te eten en een
bed. 's Ochtends moeten ze
weer vertrekken.
Sommige Albanezen krijgen
hulp van landgenoten die eer
der naar het Westen vluchtten.
Italië herbergt al 45.000 Albane
zen die in maart uitweken. De
meesten verblijven nog in op
vangcentra verspreid over het
land. Sommigen hebben een
baantje gevonden en zijn daar
door in staat naar Milaan te ko
men. Ze zijn op zoek naar fami
lie en vrieden. Zelfs uit Duits
land zijn Albanezen naar Mi-
'Ons inarktsegment is mede ajhankelijk van de fouten van anderen
Voor een uitgelaten feestje is op het eerste gezicht alle re
den. Na 25 jaar het buitenbeentje van de Nederlandse
politiek te zijn geweest, is D66 sterker dan ooit te voren.
De partij van Hans van Mierlo profiteert van de verwar
ring waaraan de PvdA ten prooi is gevallen door de wao-
perikelen en knabbelt tegelijkertijd aan het electoraat van
CDA en WD.
sche Bond uit 1901. De kritiek
den haag peter de vriesop het functioneren van de po
litieke democratie, de nadruk
op individualisering en het idee
dat de overheid niet moet mo
raliseren maar mensen de mo
gelijkheden moet bieden zich te
ontplooien: het is allemaal al te
rug te vinden bij de VDB.
D66 is voor Kohnstamm een
wezenlijk anti-ideologische par
tij. Een partij die niet uit de voe
ten kan met de schema's van
het liberalisme of socialisme en
nog minder met het gedachten-
goed van de christendemocra-
Tóch past enige relativering en
ingetogenheid, vindt Jacob
Kohnstamm (41), prominent
D66-kamerlid en voorzitter van
*de partij in de crisisjaren 1982-
1986. „Het is tot nu toe winst op
papier. Peilingen zijn als de to
to, pas als het uitkomt scoor je
"écht".
^Kohnstamm formuleert twee
opgaven voor zijn partij in de
•komende jaren: zorgen dat D66
'm de krachtsverhoudingen tus
sen CDA. PvdA en WD een niet
te passeren partij wordt en wer
ken aan een politieke hergroe
pering ter linkerzijde.
Electoraat
Hij heeft weinig moeite met de
stelling dat het beeld van D66
-zeer sterk wordt bepaald door
Hans van Mierlo en dat zijn
persoon ook één van de belang
rijkste verklaringen voor het
succes van deze partij is. „Ik ga
dat niet ontkennen. Maar ik zeg
er bij dat voor alle partijen de fi
guur van de lijsttrekker steeds
belangrijker wordt. Kijk maar
naar Ruud Lubbers in het CDA,
de personele problemen bij de
WD en de rol van mensen als
Den Uyl en Kok binnen de
PvdA. Dat is een logisch gevolg
van de ontzuiling en het afkal
ven van de ideologieën in de
-politiek. Als Hans weggaat, ver-
liezen we een deel van onze
aanhang, zeker".
Dat D66 slapende rijk wordt
door de crisis in de PvdA, kan
Kohnstamm evenmin als een
verwijt zien: „Ons marktseg-
ment is mede afhankelijk van
de fouten van anderen. Is dat
een schande? Ik constateer te-
'gelijk dat onze basis de afgelo
pen kwart eeuw heel langzaam
aan is gegroeid. De harde kem
'van de D66-aanhang is goed
voor negen tot twaalf kamerze-
i~-tèls. Daarbovenop krijgen we
- nu de steun van een grote groep
sympathisanten. Die zijn goed
voor nog eens tien zetels".
Negentig
'Dm te bewijzen dat D66 geen
ééndagsvlieg is, geen modever-
schijnsel, viert Kohnstamm de
zer dagen stiekem het negentig
jarig bestaan van zijn beweging.
De wortels van D66, zegt hij. lig
gen in de Vrijzinnig Democrati-
In al die opvattingen zit wel
wat, maar „het gevoel van zt
kerheid dat ideologieën
geven, is volstrekt misplaatst.
Als het zo is dat mensen over
D66 ook zo'n gevoel van zeker
heid krijgen, dan is er iets mis
gegaan. Zelfs in een uiterst be
langrijke zaak als de kruisraket
ten, zijn we nooit verder gegaan
dan te zeggen 'onder de huidige
omstandigheden niet plaatsen'.
Meer zekerheid kan D66 nooit
bieden".
Toch is de aartsvijand van D66
ergens anders te vinden, name
lijk in het CDA. „Op tal van
punten, als het sociaal-econo
misch of het buitenlands beleid,
komen we op soortgelijke posi
ties uit. Maar er gaapt een kloof
wanneer het gaat om de hoek
steen van de samenleving ver
sus het individu. Het is onze
diepgewortelde overtuiging dat
de mensen op aarde zijn gezet
zonder te weten waarvoor en
waarheen. Wij kiezen voor opti
male ontplooiing in solidariteit.
De overheid moet niet norma
tief of moraliserend bezig zijn,
maar de individuele mogelijk
heden van mensen vergroten".
Volkspartij
Bij het jubileumfeest moet D66
zich volgens Jacob Kohnstamm
buigen over twee belangrijke
vragen. De eerste vraag luidt
hoe de deelname aan de rege
ringsmacht, die in de kabinet
ten Den Uyl en Van Agt weinig
gelukkig was. minder vrijblij
vend kan zijn. De tweede vraag
is hoe de Democraten zich
moeten opstellen tegenover al
die op drift geraakte PvdA-kie-
zers. Komt er eindelijk iets te
recht van de droom van een
progressieve volkspartij?
Bij het aanschouwen van de
verwarring in de PvdA, herin
nert Kohnstamm zich het ge
voel van buikpijn dat hij zelf
had toen hij het noodlijdende
D66 overeind probeerde te hou
den. „Het is een draaikolk waar
in je terecht komt: de kiezers
hebben je failliet verklaard, je
produkt is niet verkoopbaar en
eigenlijk moeten de verkopers
met een gouden handdruk wor
den weggestuurd".
„De komende jaren moeten we
ons bezinnen op het vraagstuk
van de politieke hergroepering
ter linkerzijde. Het is in ons be
lang dat de PvdA moderniseert,
anders komt centrum-links
nooit aan de bak".
Als wij nu opnieuw het per
spectief van een progressieve
volkspartij aanbieden, heeft dat
te veel weg van het uitleggen
van de loopplank. Bovendien:
met wat voor PvdA 'trouw' je
dan? Die partij is echt in de war.
Op dit moment lijkt D66 wel
een electorale bedreiging voor
de PvdA, maar we halen de helft
van onze winst weg bij CDA en
WD".
„Een grote partij ter linkerzijde
zal iets minder vrijblijvend ge
organiseerd moeten zijn dan
het huidige D66. We zijn altijd
nogal prat gegaan op onze losse
organisatie en op onze aantrek
kingskracht op gekke mensen
met gekke ideeën. Maar als D66
groter wordt, zullen we ons ook
organisatorisch moeten aanpas-
Jongensdroom
De tweede uitdaging is kabi
netsdeelname. Kohnstamm:
„We moeten constateren dat
D66 alleen maar iets te zoeken
heeft in een kabinet en daarin
een rol kan spelen, als we on
misbaar zijn voor het vormen
van een meerderheid. Bij een
CDA/PvdA-coalitie hebben we
wat dat betreft weinig te zoe
ken, aJ voelen we ons er sterk
verwant mee".
„De kans dat we ooit bij een
CDA/WD-coalitie aanschuiven
acht ik heel gering. Formeel
sluit de partij dat niet uit, maar
er heeft zich nog nooit een situ
atie voorgedaan dat CDA en
WD samen onder de 75 zetels
zakten en ons dus echt nodig
hadden. Bovendien: dan ga je
wandelen met degenen die dat
niet willen. De PvdA verdwaalt
weliswaar altijd in de regering,
maar die wil tenminste met ons
wandelen".
Hij verkiest de 'coalitie uit jon
gensdromen': PvdA-WD-D66.
„D66 moet geen afstand doen
van jongensdromen. We moe
ten goede en gekke ideeën dur
ven blijven koesteren".
laan gekomen, vertelt een van
de hulpverleners.
Het is voor zowel de Albanezen
als de hulpverleners volstrekt
onduidelijke hoe lang deze situ
atie zo blijft. Ook de regionale
autoriteiten zijn er nog niet uit.
„We moeten ons donderdag bij
de politie melden. Dat is het
enige dat we weten", zegt Valter
Paci (25) uit Scvtari in het noor
den van Albanië.
Hij verstaat prima Engels, maar
'heeft moeite met antwoorden.
„Ik ben computer-program
meur en werk met IBM-compu-
ters. Ik kan Engels lezen, maar
praten is moeilijk." Hij werkte
bij een overheidsinstelling die
statistieken vervaardigt. Per
maand bracht dat 650 nieuwe
Lek op, ongeveer veertig gul
den, rekent hij uit. „Een gemid
deld salaris in Albanië. Genoeg
om eten van te kopen, maar
meer niet: Alleen eten."
Hij hoopt snel werk te vinden in
Italië. Vluchtelingen die een
baantje bemachtigen, krijgen
een werkvergunning, zegt een
hulpverlener.
Valter gaat er van uit dat de Al
banese regering om politieke
redenen vorige week bijna twin
tigduizend mensen uit het land
liet. „Er is een strijd om de
macht gaande", zegt hij. En om
Europa onder druk te zetten het
land te helpen, werden de ha
vens opengesteld." Valter heeft
er geen moeite mee. Hij heeft
goede hoop als programmeur
aan de slag te komen.
'Nee Albanië'. Deze vluchteling laat er via zijn t-shirt geen twijfel over bestaan: hij wil niet meer terug naai
zijn vaderland. foto a
kansas city «anp
De Amerikaanse organisatie van
rooms-katholieke homoseksue
len Dignity mag in de meeste
bisdommen geen eucharistie
vieringen houden in katholieke
kerken. Desondanks streven
sommigen binnen de beweging
een betere verstandhouding
met de bisschoppen na. Van
hun kant proberen vele bis
schoppen het conflict niet op de
spits te drijven.
Pater Robert Nu
gent, die in de Vere-
nigde Staten veel le
zingen geeft over de
houding van de kerk
tegenover homo
seksuelen, wijst er in
het weekblad Natio
nal Catholic Repor
ter op dat de bis
schoppen vorig jaar
in meerderheid wei
gerden homoseksu
aliteit te omschrijven als een
„ongeordendheid".
Het gebruik van deze term in
het Vaticaanse document over
homoseksualiteit van 1986 was
voor Dignity een jaar later reden
een scherpe motie aan te ne
men, waarin de leer van de rk-
kerk werd veroordeeld en ho
moseksueel geslachtsverkeer
werd aangeprezen als „liefde-
gevend en liefde-bevestigend".
Na 1987 mochten de meeste
Er zou een
nieuw soort
openheid
zijn onder
bischoppen
DIgnity-afdelingen hun dien
sten niet langer houden in een
rooms-katholieke kerk.
Nugent constateert een „nieu
we openheid" onder Ameri
kaanse bisschoppen. De aarts
bisdommen Seattle en Chicago
bijvoorbeeld bieden wekelijks
een mis aan voor homoseksue
len. In Chicago was de Dignity-
afdeling verdeeld over samen
werking met de organisatie voor
homoseksuelen van het aarts
bisdom (AGLO). Sommigen,
zoals voorzitter Deb-
bie Worman, voelt er
niets voor. „Ik vind
het hypocriet Ik kan
niet participeren in
een kerk die me zegt
dat ik slecht ben."
Zij blijft de voorkeur
geven aan de door
leken geleide vierin
gen die de afdeling
nu organiseert.
Anderen, zoals de
homoseksuele franciscaan Don
Lucas, die onder aids-patiënten
werkt, voelen wel voor samen
werking met AGLO. Ongeveer
200 homoseksuelen wonen in
Chicago de AGLO-dienstén bij
en „leven in vrede met hun
seksualiteit en hun christelijk
geloof', zegt Lucas. Ook in de
meeste andere bisdommen
staan de activiteiten van de kerk
en die van Dignity vreedzaam
naast elkaar.
Een uitzondering is New York,
waar de behoudende kardinaal
John O'Connor in 1987 Dignity
dwong een kerk van de Jezuïe
ten te verlaten. Homoseksuelen
woonden duidelijk herkenbaar
door O'Connor geleide eucha
ristievieringen in de kathedraal
bij, totdat een rechtbank daar
aan een einde eraan maakte.
Het aartsbisdom laat zich in het
pastoraat onder homoseksuelen
leiden door de ideeën van de
groep Courage, die homoseksu
elen adviseert zich
van elk geslachtsver-
keer te onthouden.
Binnen Dignity,
waarvan het ledental
sinds 1987 van 5000
tot 3800 daalde, zijn
twee visies op de rela
tie met de kerkleiding
te onderscheiden. De
meeste voorzitters
van plaatselijke afde
lingen zien zichzelf
als „katholieken in balling
schap" en hébben geen behoef
te aan nieuwe banden met de
leiding van de kerk. „Zolang de
kerkelijke hiërarchie zo conser
vatief blijft, zal er geen verzoe
ning zijn", meent Bob Adams
uit Los Angeles.
Maar anderen, zoals landelijk
voorzitter Patrick Roche, stre
ven naar hervatting van de dia
loog met de bisschoppen. Hij
vroeg in april 1990 de voorzitter
van de Amerikaanse bisschop
penconferentie, aartsbisschop
Daniel Pilarczyk, om een ge
sprek over kwesties als de bur
gerrechten, het geweld tegen
homoseksuelen en het pasto
raat onder aids-patiënten. De
bisschoppen hielden tot dusvei;
de boot af.
De afdeling San Francisco pleitj
te voor „heelwording en verzoe,
ning met de grotere kerk". Ver-
scheidene Dignity-leden heb-
ben persoonlijk met aartsbis
V;
Ik kan niet
participeren
in een kerk
die zegt dat
ik slecht ben
gesproken. In Mil
waukee, waar ho
moseksuelen elkaai
zonder problemen
in de Pius X-kerk I Mlr
ontmoeten, waren i en
de leden bereid de een
naam Dignity te la- naa
ten vallen om in de taxi
kerk bijeen te kun- wat
nen blijven komen, bec
Het duidelijkste te- ject
ken van een betere verstand- me
houding is in Grand Rapids C
(Michigan) te zien, waar de Dig< nisi
nity-afdeling en bisschop Ro- suil
bert Rose samen bijeenkomsten tus
hebben gehouden. De afdeling lan
verwacht dat ze binnen zes ver
maanden toestemming krijgt in het
een katholieke kerk haar eucha-l wa
ristievieringen te houden. 1
STANDPLAATS PARIJS
Kohnstamm: „Als Hans van Mierlo weggaat, verliezen we een deel van
onze aanhang, zeker." foto dijkstka
De bakker op de hoek is op vakantie, de sla
gerij ernaast is tot eind augustus gesloten
en zelfs de Marokkaanse kruidenier die nor
maal gesproken zeven dagen per week tot 's
avonds heel laat open is, heeft de handel
even gelaten voor wat het is.
Augustus is nog steeds de vakantiemaand
voor Parijzenaars en bij gebrek aan klanten
maakt de middenstand van de nood een
deugd door er ook even uit te breken. Het
geen voor de achterblijvers nogal wat onge
makken met zich mee brengt. Wie een pak
je sigaretten wil kopen, moet daar een flin
ke speurtocht voor over hebben. Negen van
de tien tabakszaken zijn dicht. En een ont
bijt met verse croissants is in augustus al
leen voor echte doorzetters weggelegd.
Maar het zijn niet alleen dit soort kleine
problemen waar de achterblijvers mee te
kampen hebben. Augustus is de maand
waarin de geestelijke nood in Parijs het
hoogst is, zo weten allerlei hulpverleners uit
ervaring. Bij telefonische hulpdiensten, bij
huisartsen en psychologen rinkelt de tele
foon beduidend vaker dan gewoonlijk.
Achter een heel scala van vage klachten
gaat vaak hetzelfde probleem schuil. Een
zaamheid. In een stad waarin meer dan de
helft van alle huishoudens uit alleenstaan
den bestaat, is dat een chronisch probleem,
maar vooral in de vakantiemaand augustus
wordt de eenzaamheid nogal wat Parijze
naars te veel. Volgens psychologen heeft dat
veel te maken heeft met de verstoring van
de dagelijkse routine. Voor ouderen is het
dagelijkse praatje met bakker, de conciërge
en de kruidenier een stukje houvast dat in
eens wegvalt. En mensen die alleen wonen,
schijnen zich beduidend eenzamer te voe
len als de vertrouwde geluiden van de be
neden- en bovenburen, die de rest van het
jaar misschien danig irriteren, ineens we
kenlang ontbreken.
Maar terwijl de maand augustus voor som
mige Parijzenaars niet snel genoeg voorbij
kan gaan, vinden andere bewoners de Fran
se hoofdstad nu juist veel aantrekkelijker
dan de rest van het jaar. Minder vol, minder
jachtig. De verkeersdrukte is ineens draag
lijk en zelfs tijdens de ochtend- en avond-
spits kan men de metro nemen zonder het
gevoel te krijgen als sardines in een blik ge
propt te worden.
De vrijwel altijd aanwezige drommen toe
risten mijden de stad in de heetste maand
van het jaar. In veel restaurants is de bedie-!
ning opvallend vriendelijker dan normaal.
De klant wordt van een nummer weer ko
ning. En, hetgeen deze Hollander veel
deugd doet, Parijs is een maand lang fiets-
baar. Augustus is de enige maand van het
jaar waarin het zonder gevaar voor eigen le
ven mogelijk is om je per fiets over de
prachtige brede boulevards te begeven.
Toen ik gisteravond op mijn oude Batavus
na een tour door het centrum met een
bloedgang de Place de La Bastille overstak
en en passant in de spiegelende ruiten
van de Opera een fraaie zonsondergang
meepikte, voelde ik me even de koning te
rijk. Maar niet alleen uit solidariteit met
mijn tobbende stadgenoten hoop ik dat de
maand augustus nu verder omvliegt, dat
mijn luidruchtige buren zich snel weer mei
den en vooral dat de bakker op de hoek
mijn ontbijt weer wat Parijser maakt. Een
maand lang crackers op de nuchtere maag
vind ik wel voldoende.
HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
