Kunst
Jubileum schouwburg zonder cadeautje
Aids-benefiet plaatst Nijholt
en Alexander in nieuwe rol
Nederlandse Filmdagen
Onderwaterarcheologen willen samenwerking
Vrijdag 16 augustus 1991
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie: CONNY SMITS Vormgeving: SIMON DE GRAAF
9
Ook het Jemenitische volk is onderwerp van de tentoonstelling 'Je
men. Het Arabia Felix' die in het Rijksmuseum voor Volkenkunde
wordt gehouden. foto pr
Openingstijden Kunstuitleen verruimd
LEIDEN De openingstijden vein de Kunstuitleen Leiden zijn
sinds dinsdag verruimd. Van dinsdag tot en met zaterdag kan
men er nu van elf tot vijf uur terecht en op donderdagavond ook
van zeven tot negen uur. Het adres van de Kunstuitleen is Lam
mermarkt 29-35, Leiden.
UTRECHTSE STADS
SCHOUWBURG bestaat 50
jaar en is al 50 jaar te krap be
meten.
NIEUWSLIJN
Foto's uit Jemen bij Volkenkunde
LEIDEN Architectuur, religie, ambachten, land en volk van Je
men zijn onderwerpen van de thema-tentoonstelling die het
Rijksmuseum voor Volkenkunde vanaf morgen houdt. Dierderik
Six, architect, was in 1989 betrokken bij het herstel van Sana a,
destijds de hoofdstad van de republiek Noord-Jemen, en hij
raakte geboeid door de overweldigende architectuur. Tijdens
zijn verblijf maakte hij foto's die nu op de tentoonstelling in Lei
den tot en met 20 oktober te zien zijn.
men, zal in Amsterdam voor het
eerst in het openbaar lichte mu
ziek gaan zingen.
„Nou ja, voor het eerst....
Vroeger heb ik in een jazzband
gezongen, stukken als Here's
that rainy day'. Thuis luister ik
nooit naar klassieke muziek,
maar ik zing wel veel mee met
Janet Jackson en Aretha Fran
klin. En ik kijk veel naar Broad-
wayshows. Het kiezen tussen
lichte en klassieke muziek is
ook gewoon een kwestie van
stemgebruik."
Willem Nijholt doet tijdens
EXPOSITIES
LEIDEN
BLEIJENBERG LIJSTEN
Breestraat 113. olieverven en mate-
rieschilderijen van Wil Uitgeest, tot
29/8: di t/m za 9-18 uur. do 9-21
uur. eerste zondag van de maand 12-
17 uur.
ANTIQUARIAAT VAN PADDENBURGH
Diefsteeg 14. steendrukken van Chris
Buursen, tot 1/9; di t/m vr 13-18 uur,
do 19-21 uur. za 12-17 uur.
STEDELIJK MUSEUM DE LAKENHAL
Oude Singel 28-32, Het Klimaat, 7
buitenlandse kunstenaars, tot 19/8;
di t/m zal 0-17 uur. zo 13-17 uur.
GALERIE TIME IS ART
Nieuwstraat 10. zomer-expositie van
verschillende kunstenaars, tot 1/9;
do t/m za 14-18 uur. zo 14-17 uur.
FOTOGALERIE DE KLEINE KLUP
Nieuwe Rijn 1foto-expositie van Do-
rien van der Meer. tot 6/9; ma t/m za
10-22 uur, zo 12-22 uur.
LAK GALERIE
Cleveringaplaats 1bewerkte-foto's
van Karin Wortelboer en tekeningen
van Harry Miedema. tot 15/9; ma t/m
vr 10-22 uur, zo 14-17 uur.
ALPHEN
GEBOUW RIJNSTAETE
Prins Bernhardlaan 10. figuratieve en
abstrakte kunst van Janny Endstra-
Docters van Leeuwen en Ivet Thun-
mssen, tot 21/9.
HILLEGOM
GALERIE'DE TUINERIJE'
Stationsweg 169, 'Beeldende kunst
voor binnen en buiten', groepsexposi-
tie van 8 kunstenaars, van 18/8 tot
16/9; wo t/m zo 14-17 uur.
KAAGDORP
GALERIE EN POTTERIE DE KEVER
Irenelaan 17. Etsen van Laetitia de
Haas en keramiek van Erik du Cha-
tenier, Henk Maurer, Jonathan Ellen
der en Marlies Diesen, tot 16/9.
KATWIJK
GALERIE DE WITTE DUIF
Koninginneweg 12/a, 'Moderne Ne
derlandse kunstenaars'; met o.a.
foto opd
die concerten ook iets onge
bruikelijks: presenteren. „Ik doe
dat nooit en vind het dus dood
eng. Het mag beslist geen Nij-
holtshow worden en zeker geen
komisch tintje hebben. Je doet
het met z'n allen en er zullen
ook veel mensen in de zaal zit
ten die heel emotioneel bij de
zaak zijn betrokken."
De 'Friends for Life'-concer-
ten worden gegeven op 27 au
gustus, in de Wangzaal van de
Beurs van Berlage te Amster
dam, om 14.30 en 20.15 uur.
zeefdrukken van Karei Appel en di
verse technieken van Herman Brood
en Corneille, tot 15/9; za 11-13 uur
en 14-17 uur.
LEIDERDORP
HOLLANDSE TUYN
Hoofdstraat 24, schilderijen van Rita
Veerman-Jansen. tot 1/9; dag. 16-18
uur, do 10-18 uur.
LISSE
RESTAURANT DE BARBAAR
Tentoonstelling van schilderijen,
aquarellen, en zeefdrukken van Lu
ciano Paverotti en werken van Ed
Dirkse met als thema 'Paverotti 30
jaar in concert', vanaf 16/8.
T HUYS DEVER
Heereweg 349/a, 26e Benelux Foto
salon. tot 19/8; di t/m zo 14-17 uur
NOORDWIJK
NH VISSERSKAPEL
Hoofdstraat, werken van 35 Noord
wijkse Amateurkunstenaars, tot 19/8.
N00RDWIJKERH0UT
BIBLIOTHEEK
Groepsexpositie Martin Kanters (olie
verf) Dolly Versloot-van Eyken (aqua
rellen) en Rita Berendsen-van der
Hoorn (keramiek), tot 27/8; ma. woe,
vr 14-17 en 19-21 uur. do en za 10-
12.30 uur.
VOORSCHOTEN
GALERIE MERCEDES
Voorstraat 35/b (steeg), aquarel en
olieverf van Ria Houwen en beelden
van Jac Houwen, tot 8/9; wo en do
13:17 uur. vr en za 11-17 uur.
WASSENAAR
RAADHUIS 'DE PAAUW'
Raadhuislaan 22. werken van diverse
kunstenaars, tot 19/8; di t/m vr 10-
16 uur. za en zo 13-17 uur.
WOERDEN
STADSMUSEUM
Tentoonstelling van eigen werk van
de docenten van creativiteitscentrum
'De Werkschuit'. van 17/8 tot 22/9;
dag 14-17 uur
UTRECHT «GPD
De Nederlandse Filmdagen zullen woensdagavond 18 september
worden geopend met de wereldpremière van De Provincie. Met
deze verfilming van het gelijknamige, door Jan Brokken geschreven
boek, maakt Jan Bosdriesz zijn debuut als speelfilmer. Hoofdrollen
in De Provincie worden gespeeld door Thorn Hoffman, Pierre Bok-
ma, Gijs Scholten van Aschat en Tamar van den Dop.
„Het zal in het begin van de ja
ren tachtig zijn geweest toen ik
voor het eerst van aids hoorde",
vertelt de Amerikaans/Neder
landse sopraan Roberta Alexan
der. „Rond 1986 zag ik voor het
eerst mensen die ik kende
slachtoffer worden van die ziek
te." De acteur Willem Nijholt
verging het bijna net zo. „Ik zag
een programma over een ziekte
waar op dat moment veel ho
moseksuelen aan leden. Ik
kreeg toen het zelden voorko
mende gevoel dat dit iets was,
dat zich niet ver van ons bed
zou kunnen gaan afspelen. Dat
dit iedereen aangaat."
Zowel Roberta Alexander als
Willem Nijholt werken op 27
augustus mee aan twee bene
fietconcerten in de Amsterdam
se Beurs van Berlage. Een mati
nee en een avondvoorstelling
onder de titel 'Friends for Life',
die Nijholt presenteert en waar
Roberta Alexander zowel solis
tisch optreedt als met het New
York City Gay Men's Choir.
Roberta Alexander kent het
koor van haar vele optredens in
de Verenigde Staten, waar het
inmiddels een begrip is gewor
den en waar vele groten als Ma
rilyn Home en Eartha Kitt haar
voorgingen. „Omdat ik het te
druk had, is het nog niet eerder
van een samenwerking geko
men." Toen bleek dat het koor
naar Europa zou komen en de
zangeres vrij had, bedacht orga
nisator Joram de Bree die twee
te koppelen voor een benefiet
concert.
Leven
De concerten moeten ook laten
zien, dat er tegenwoordig met
aids valt te leven. Beter en lan
ger. Zo telt het Newyorkse koor
enkele leden die zelf aan aids
lijden. „Ze doen mee om te la
ten zien dat leven met aids mo
gelijk is en dat het toch nog leuk
kan zijn", vertelt Nijholt.
„Hoewel je weet dat dit je
eindstation is, accepteer je dat
als je noodlot. Daarom is het
ook zo goed dat er in 'Les Misé-
rables' iemand meedoet die
sero-positief is. Iedereen wist
dat bij de audities, maar hij was
gewoon goed en werd daarom
aangenomen. Op die manier
kun je laten zien, dat paniek
niet nodig is. Angst sluit alleen
Vooral de televisie-uitzending
in december door de AVRO
moet daar veel aan bijdragen. Al
vindt de organisatie het jammer
dat het gironummer van het
Aidsfonds dan niet in beeld mag
komen. Dat zou al eerder ge-
Utrecht heeft geen geld voor broodnodige verbouwing
plande inzamelingsacties van
andere omroepen kunnen scha
den.
Onverschillig
Bestaat met al die publiciteit
van de laatste tijd niet het ge
vaar dat het publiek de ziekte
aids zo langzamerhand als een
vast gegeven gaat beschouwen
en dat er onverschilligheid op
treedt? De zangeres kan zich dat
niet voorstellen. „In het begin
dacht ik ook dat je als vrouw
niets met aids te maken zou
hebben. Maar je hoort nu
steeds vaker dat zelfs kinderen
ermee zijn besmet. Drie kinde
ren in één familie, las ik pas
nog."
„Hoe de mensen hier in Ne
derland met aids omgaan weet
ik niet. Maar tussen de media
hier en in Amerika zie ik wel de
gelijk een groot verschil. In Ne
derland hoor en lees je meer
over de feiten, terwijl aids in de
Verenigse Staten vaak erg wordt
opgeblazen. Dat is jammer,
want je kunt veel paniek voor
komen met het geven vein goe
de informatie. Het is nu wel be-,
kend, dat je geen aids krijgt als
je iemand een hand geeft."
Hoewel de zangeres en de ac
teur beiden benadrukken dat
aids een ziekte is die niet alleen
homo's maar de hele mensheid
Willem Nijholt en Roberta Alexander: twee 'Friends for life-concerten'.
bedreigt, heeft deze actie toch
een duidelijk homo-accent. Zo
wordt aan de concerten ook
meegewerkt door het kwartet
Noot aan de Man. Ook is de in
Amsterdam wonende Ameri
kaanse zanger Bruce Sellers is
van de partij en de groep Four
Steps.
Veel van de muzikale bijdra
gen worden begeleid door de
Rijkspolitiekapel. Roberta
Alexander, die prachtig Mahler
zingt en met evenveel gemak
ook Mozart, om maar eens twee
der klassieken te noe
„Het is jubileren in een tijd die voor de stad Utrecht en
de Stadsschouwburg niet echt rooskleurig is. Je zou een
bord voor je kop hebben als je niet ziet dat de stad grote
financiële problemen heeft, die van invloed zijn op de
toekomst van de schouwburg." Menso Carpentier Alting,
directeur van de Utrechtse Stadsschouwburg, filosofeert
over heden en toekomst van zijn theater. Op 14 septem
ber viert de schouwburg zijn 50-jarig bestaan met de ga
lapremière van Shakespeare's Hamlet, in de regie van de
Vlaming Dirk Tanghe.
ken niet goed meer. Als er iets
kapot gaat, een moertje, een
schroefje of wat dan ook, dan is
in de hele wereld zo'n ding niet
meer te krijgen. Als door een
godswonder zijn er nog steeds
geen rampen gebeurd. Er zakt
alleen wel eens iemand door
een stoel. We lopen eigenlijk
constant langs de rand van de
afgrond." Voor de aanpak van j
het „te kleine" toneelhuis - Car-
pentier Altings persoonlijke
prioriteit - is nog geen geld ge-
vonden. Bepaalde produkties
gaan aan de neus van het
Utrechtse publiek voorbij om
dat het toneel niet breed genoeg
is. „Grote musicals, operavoor
stellingen en buitenlandse pro
dukties kunnen hier niet staan.
Sommigen willen dat zelfs
niet."
Carpentier Alting: „Het idiote
is dat men daar al voor waar
schuwde toen de schouwburg
in 1941 officieel in gebruik werd
genomen. Het ruimtegebrek is
alleen maar. nijpender gewor
den." Architect Dudok, die eind
jaren dertig werd aangezocht
voor de bouw van een nieuwe
schouwburg, had volgens critici
de esthetiek hoger ingeschat
dan de functie van het gebouw.
Carpentier Alting, precies vijf
jaar in dienst van de schouw
burg, toont zich ambivalent
over de toekomst. Het is nog
nooit zo goed gegaan als het af
gelopen seizoen. Met 190.000
bezoekers behoorde de Stads
schouwburg tot de best bezoch
te theaters in Nederland.
Daar staat tegenover dat de
gemeente Utrecht kampt met
grote financiële problemen, die
ook hun weerslag hebben op
het culturele leven in de
Domstad. De Schouwburg, een
gemeentelijke dienst, heeft circa
zestien miljoen gulden nodig
voor een ingrijpende verbou
wing en de aanpak van achter
stallig onderhoud. „Bij de pre
sentatie van de bouwplannen,
in 1989, hebben we in ons rap
port geschreven dat het mooiste
verjaarsgeschenk voor de
schouwburg zou zijn dat we
kunnen gaan verbouwen", al
dus Carpentier Alting. Maar de
financiering kwam niet rond;
het cadeau is niet gekomen.
De Schouwburgdirecteur
hoopt dat volgend jaar zomer
wel met het wegwerken van
achterstallig onderhoud kan
worden begonnen. Daarvoor is Aan bepaalde toneeleisen zou
zes miljoen nodig. Carpentier hij onvoldoende aandacht ge-
Alting: „Het pand staat nog net schonken hebben.
nso Carpentier Alting,
t publiek kosten".
directeur van de Utrechtse Stadsschouwburg: „Op e
niet op instorten, maar de deu
ren en de luchtverversing i
oude
schouwburg as
honderdjarige
het Vreeburg
was zo goed als versleten. Jaren
lange discussies over renovatie
of nieuwbouw hadden niet tot
een besluit geleid. Tot plotseling
de illustere F. Fentener van Vlis-
singen, directeur van de in
Utrecht gevestigde Steenkolen
Handelsvereeniging, een bedrag
van een half miljoen gulden op
tafel van de Utrechtse burge
meester Ter Pelkwijk deponeer
de. Toen was er geen probleem
meer: er zou een nieuwe
schouwburg verrijzen.
Op 3 september 1941 - het
tweede jaar van de Duitse be
zetting - werd de nieuwe Stads
schouwburg officieel geopend.
Op het programma stond onder
meer de opvoering van het ze
denspel „Kikeboe" van Speen
hof met Anton Ruys, Georgette
Hagedoom en Guus Oster. De
geschiedschrijving vermeldt dat
het, in verband met de oorlogs
omstandigheden, een eenvou
dige avond was. De genodigden
ontvingen alleen een kop koffie
en een schijf koek.
Het was dan ook een vreemde
tijd om een schouwburg te ope
nen. De Duitse bezetting duur
de al bijna anderhalf jaar. Krap
twee maanden na de opening
ontving de Schouwburgcom
missie het bericht dat zij lid
diende te worden van de door
de Duitsers ingestelde Neder
landse Kultuurkamer. In februa
ri 1942 werd besloten niet aan
die oproep te voldoen. De con
sequenties daarvan bleven be
perkt, maar dat betekende aller
minst dat het schouwburgbe
stuur in alle vrijheid kon doen
wat het wilde. Directeur Blieck
werd al snel de laan uitge
stuurd, omdat zijn vrouw niet
tot het „edelgermaanse ras" be
hoorde. Werk van joodse au
teurs was verboden en het in
Den Haag gevestigde Deutsches
Theater legde vaak beslag op
„goede" toneelavonden om
Duitsers te vermaken met blij
spelen en kluchten. Er was ech
ter maar één gezelschap dat
echt nazistische stukken speel
de. Dat was het Noord-Hollands
Toneel.
Na 5 september 1944 (dolle
dinsdag) werden alle toneel
voorstellingen gestaakt. De
Stadsschouwburg heeft nooit
een vaste bespeler gehad.
„Door de jaren heen heeft de
schouwburg een „ieder-wat-
wils-programmering" gebo
den". vertelt Carpentier Alting,
„en heeft daarmee een hechte
groep vaste bezoekers weten te
trekken." De Utrechtse schouw
burg profiteerde van de lusten
van het gastheerschap zonder
de lasten van een „eigen" gezel
schap te hoeven dragen.
Geleidelijk ontwikkelde de
Stadsschouwburg zich tot een
plek waar iedereen, zowel pu
bliek als acteurs, kleinkunste
naars en dansers, zich op zijn
gemak voelde. De meeste grote
nationale produkties hebben er
op de planken gestaan, evenals
een groot aantal internationale
voorstellingen op het gebied
van dans, opera en toneel.
Ondanks dat succes-verhaal
dreigen er nu donkere wolken.
Het gemeentebestuur van
Utrecht ziet het liefst de toe
gangsprijzen omhoog gaan om
met de extra inkomsten finan
ciële gaten in de begroting te
vullen. Carpentier Alting: „Dat
is een ontzettend riskante on
derneming, omdat gebleken is
dat we met onze toegangsprij
zen al aan de zeer hoge kant zit
ten. Op een gegeven moment
heb je het gevoel: tot hier en
niet verder, want dan gaat het
echt publiek kosten. Je hebt een
rijdende trein, in dit geval een
TGV, en die wil je op z'n snel
heid houden. Je hebt het gevoel
dat je die snelheid moet afrem
men." Het risico daarvan is vol
gens de directeur dat de Stads
schouwburg afglijdt naar het ni
veau van een regionaal theater.
Dat kan en dat mag niet, vindt
Carpentier Alting. Hij wil zijn
schouwburg niet laten wegval
len uit het selecte groepje
schouwburgen met een lande
lijk belang.
Afgelopen seizoen is echter al
enkele malen gebleken dat
mensen bepaalde „topvoorstel-
lingen" te duur vonden en weg
bleven. „Er is een bepaald soort
publiek, de fijnproevers, dat
meer tot een culturele dan tot
een financiële elite behoort. Die
mensen beginnen af te haken of
gaan voor iets meer geld naar
het Muziektheater ir
dam. Eén stap verder
zeggen: sluit de tent i
gaan ze allemaal naa
dam. Het is niet leuk
beleven als de schouwburg jubi
leert."
Amster-
n je kan
aar, dan
Amster-
dat te
AMSTERDAM FRANCOISE LEDEBOER
Onderwaterarcheologen uit een aantal Europese lan
den praten deze week in Amsterdam over de noodzaak
tót internationale samenwerking. Het overleg wordt
vandaag afgerond met een openbaar symposium in
het Allard Pierson Museum.
In internationaal verband vroeg tot nu toe alleen de
Raad van Europa aandacht voor onderwaterarcheolo-
gie. Dat was in 1978, toen aan de lidstaten het advies
werd gegeven voortaan ook onderwatermonumenten
te beschermen. Dat zijn voornamelijk gezonken
scheepsresten en ajles wat nog gered kan worden uit
de lading. Deze oproep leidde in Nederland tot de aan
stelling van drs. Thijs Maarleveld als rijks-onderwater-
archeoloog door het ministerie van WVC.
Samenwerking is in de eerste plaats nodig omdat er
veel te weinig geld beschikbaar komt voor de bekosti
ging van het dure onderzoek onder water, vertelt on-
derwaterarcheoloog dr. Fik Meijer namens de organi
satie van de bijeenkomst, een van de vele initiatieven
die The Amsterdam Summer University deze maand
ontplooit. „Het is efficiënter de fondsen internationaal
te bundelen en systematischer te gebruiken dan nu het
geval is. Nu stuiten vissers en amateursduikers vaak
louter toevallig op wrakken, maar heeft het lang niet
altijd zin deze vondsten ook op te graven." Het geld
dat daar dan toch aan wordt besteed, is in weten
schappelijk opzicht eigenlijk verspild.
Zeegeschiedenis
Meijer geeft een voorbeeld uit zijn eigen specialisme,
de zeegeschiedenis van de oude Grieken en Romeinen.
In de Middellandse Zee zijn inmiddels honderden
wrakken uit de bloeitijd van het Romeinse Rijk opge
graven. Materiaal uit de Bronstijd (3000 tot 1200 voor
Christus) en de vroegste Griejcse tijd (750 tot 500 voor
Christus) is echter schaars. Meijer: „We hebben bij
voorbeeld nog nooit een oorlogsschip uit de Griekse
tijd gevonden. Uit bronnen is echter bekend dat daar
op vaak meer dan honderd manschappen zaten, zodat
het schepen met een forse omvang moeten zijn ge
weest. Het is natuurlijk zinvoller naar een wrak uit die
tijd te gaan zoeken in plaats van opnieuw geld te ste
ken in het opgraven van Romeinse schepen. Daar we
ten we al meer dan genoeg over.
Meijer weet uit contacten met collega's dat ook voor
andere specialismen van de onderwaterarcheologje
dergelijke keuzes moeten worden gemaakt: „Wij me
nen dat de Unesco, de organisatie van de Verenigde
Naties voor onderwijs, wetenschap en cultuur, met een
wereldwijd bereik, bij uitstek geschikt is daarin een co
ördinerende rol te spelen."
Er wordt deze week ook gepraat over de noodzaak
internationale regels op te stellen voor de inschakeling
van amateur-duikers. Daarbij.zijn veel schatgravers die
fortuin willen maken, maar er zijn ook genoeg duikers
actief die wel degelijk willen samenwerken met weten
schappers. „je moet zodanige regels maken dat het kaf
van het koren wordt gescheiden. Recht op éen behoor
lijk vindersloon zou al helpen", zegt Meijer.
Onderwaterarcheologie. Nog nooit is er een oorlogsschip uit de Griekse tijd gevonden. foto gpo
