Binnenland
Ministelsel beste wapen tegen wao-monster
Dinsdag 13 augustus 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) PATRICK VAN DEN HURK SJAAK SMAKMAN FRANS VISSER MARGOT KLOMPMAKER Vormgeving: MARIANNE VERSCHUREN
4
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke Persdienst (GPD),
VERVOLG VAN VOORPAGINA
Een maand geleden bracht de SER
een verdeeld advies uit. Op dit mo
ment bedraagt de wao-uitkering 70
procent van het laatstverdiende loon,
totdat iemand 65 jaar wordt en aan
spraak op aow krijgt. Een meerder
heid van de SER stelde voor om het
peil van de wao-uitkeringen te verra
gen. Wie slechts luttele jaren premie
heeft betaald, zou voortaan slechts
een minimumuitkering krijgen. De
uitkering zou hoger zijn naarmate ie
mand langer premie heeft betaald.
Dat systeem bestaat ook bij het pen
sioen, dat veel bejaarden genieten als
aanvulling op hun aow.
FRANS NYPELS EN FUP DE KAM
Twee dagen nadat het SER-ad-
vies was vastgesteld, koos het
kabinet voor een andere weg:
niet de hoogte, maar de duur
van de wao-uitkering wordt be
perkt. Wie voor zijn vijftigste de
wao ingaat, houdt slechts een
aantal jaren een uitkering van
70 procent van zijn laatste loon.
Hoe lang, dat hangt weer af van
het aantal jaren dat premie is
betaald.. Daarna valt de arbeids
ongeschikt verklaarde werkne
mer terug op het sociaal mini
mum van een alleenstaande
1150 netto per maand). Wie
een partner onderhoudt krijgt
een toeslag van 500 gulden, zo
dat de uitkering gelijk wordt aan
het sociaal minimum voor sa-
menlevers (1650 netto per
maand).
Het kabinet bruskeerde de Soci
aal-Economische Raad, omdat
uitvoering van het SER-advies
tot gevolg zou hebben dat ar
beidsongeschikten in de toe
komst vaak een lagere uitkering
krijgen dan werklozen. Een
voorbeeld. Twee werknemers,
elk dertig jaar oud, verdienen
beiden een salaris
i bruto 60.000
gulden per jaar. De Noodzaak van miljardenombuigingen ten onrechte onderbelicht
t zijn
baan en krijgt een
ww-uitkering van
42.000 gulden (70
procent van zijn
laatste loon). De an
der raakt volledig
invalide na een ern
stig ongeluk. Op ba
sis van het SER-advies bedraagt
zijn uitkering slechts 30.000 gul
den, dat is 12.000 gulden min
der dan de ww-uitkering van
zijn buurman. Het kabinet acht
te dit verschil niet wenselijk.
Ook de invalide werknemer
krijgt volgens het kabinetsvoor
stel daarom een uitkering van
70 procent van zijn laatste loon.
Wel wordt de duur van de uitke
ring beperkt, net zoals bij de ww
nu al het geval is. Het arbeids
verleden bepaalt de duur van de
bovenminimale wao-uitkering.
Mensen van 50 jaar en ouder
hebben van de kabinetsplannen
niets te duchten. Wie al in de
wao zit en nog geen vijftig jaar
is, belandt straks - als het kabi
net zijn zin krijgt - via een over
gangsregeling op het sociaal mi
nimum, net als de r
vallen.
Passende arbeid
Het kabinet heeft andere aan
bevelingen van de SER wel
overgenomen. Zo zullen de re
gels over passende arbeid wor
den aangescherpt. Straks wordt
alleen nog een uitkering gege
ven voor inkomensverlies dat
rechtstreeks het gevolg is van
ziekte of gebrek. Deze maatre
gel heeft geen gevolgen voor
mensen die ecnt invalide zijn
geworden en voortaan in een
rolstoel door het leven moeten.
Wie nog ander werk kan doen,
krijgt er direct mee te maken.
Hij zal elke baan moeten accep
teren die nog past bij zijn be
kwaamheden. Los van de vraag
of zulke banen ook beschikbaar
zijn en ongeacht of het nieuwe
werk aansluit bij het vroeger
verrichte werk en de genoten
opleiding. De wao wordt dan
niet 70 procent van het laatst
verdiende loon, maar 70 pro
cent van het verschil tussen het
vroegere loon en het loon dat
nog verdiend zou kunnen wor
den. Is er geen werk, dan raakt
zo iemand voor de rest aange
wezen op een werkloosheidsuit
kering.
Een voorbeeld. Iemand verdient
60.000 gulden en kan niet lan
ger met zijn chef overweg. Hij
meldt zich ziek. De keuringsarts
adviseert deze werknemer ar
beidsongeschikt te verklaren,
omdat hij de psychische span
ning niet langer aan kan. Nu be
draagt de wao-uitkering 70 pro
cent van het loon (42.000 gul
den). Deze man zou bij zijn
baas een minder jachtige baan
kunnen vervullen, tegen een la
ger jaarsalaris van 35.000 gul
den. Nu hoeft hij zo'n baan niet
te accepteren, straks wel. Hij
krijgt dan alleen een aanvullen
de wao-uitkering van 70 pro-
cent van het verschil tussen het
oude en nieuwe salaris (25.000),
dus van 17.500 gulden. In totaal
is hij nu beter af Behalve zijn
aanzienlijk lagere salaris van
35.000 gulden krijgt hij immers
een aanvullende uitkering van
17.500 gulden; samen is dat
52.500 gulden, tegen een wao-
uitkering van 42.000 gulden nu.
In dit voorbeeld is ook de col
lectieve sector aanzienlijk beter
af, want de uitkeringslasten da
len met 24.500 gulden. De wao-
uitkering bedraagt immers
slechts 17.500 in plaats van
42.000 gulden.
Werknemers lozen
De aanscherping van het begrip
passende arbeid, waarover je
bijna niemand hoort, levert uit
eindelijk een grotere bezuini
ging op dan de beperking van
de uitkeringsduur, waartegen
nu zovelen te hoop lopen.
De werkgever is nu vaak blij dat
hij minder produktieve werkne
mers kan lozen via het wao-ka
naal. Dat wordt straks veel
moeilijker. Volgens de kabinets-
plannnen mogen werkgevers al
leen nog iemand in de wao la
ten afvloeien als ze kunnen be
wijzen dat er binnen het bedrijf
geen ander werk beschikbaar is.
Met diverse maatregelen wor
den zij bovendien geprikkeld
om gedeeltelijk arbeidsonge
schikte werknemers in dienst te
houden. In de toekomst krijgen
ondernemers een flinke boete
voor elke werknemer die de
wao ingaat. De loonkosten van
gedeeltelijk arbeidsongeschik
ten die zij in dienst nemen of
houden, worden verlaagd door
een subsidie.
Direct na het bekend worden
van de kabinetsplannen spoelt
een golf van onbegrip, woede
en verbittering over het land.
Niemand ontkent het pro
bleem. Maandelijks belanden
ruim tienduizend nieuwe ar
beidsongeschikten in de wao.
De uitstroom bedraagt zeven
duizend. Nu zijn er al 900.000
wao'ers en daar komen er
maandelijks per saldo driedui
zend bij. Binnen drie jaar zal er
dus een miljoen arbeidsonge
schikten zijn. De kosten van de
arbeidsongeschiktheidsuitke
ringen - nu 25 miljard gulden
per jaar - vliegen omhoog. De
kosten lopen extra op doordat
de uitkeringen de loonstijgin
gen volgen, zolang het kabinet
de zogenoemde koppeling ten
minste handhaaft. De financie
ring van de verzorgingsstaat
dreigt volstrekt uit de hand te
lopen.
Lokkertjes
Over de oplossing van dit pro
bleem lopen de opvattingen ver
uiteen. De vakbeweging en ve
len binnen de PvdA klampen
zich vast aan de drogredenering
dat het mogelijk is om via
dwang op de werkgevers vol
doende banen voor arbeidson
geschikten te scheppen of te be
houden. Vergeet dat maar. On
dernemers laten zich de wet
niet voorschrijven. Verplichte
inschakeling van weinig pro
duktieve arbeidskrachten ontre
gelt de organisatie te veel en
verstoort het produktieproces.
Werkgevers betalen dan liever
een flinke boete. Binnenkort
kunnen ondernemers ook sub
sidie krijgen wanneer zij ar
beidsongeschikten in dienst
houden of nemen. Zulke bu
reaucratische lokkertjes trekken
een slagvaardige ondernemer
niet over de streep.
Lukt het niet om voldoende
aangepaste banen voor gedeel
telijk arbeidsgeschikten te
scheppen, dan moet de wao-
premie maar omhoog, aldus te
genstanders van de kabinets
plannen. De mensen willen im
mers graag betalen voor een
goede sociale zekerheid. De
wao is een verzekering. Velen
hebben al vele jaren premie be
taald, daarom mogen hun aan
spraken niet zomaar worden
uitgehold. Die redenering deugt
niet. Wordt een sociale verzeke
ring te duur, dan kan het onver
mijdelijk zijn de uitkeringen aan
te passen. In de jaren tachtig
gebeurde dat strijk en zet. De
aow-uitkering bleef door kor-,
tingswetjes in totaal 15 procent
achter bij de verdiende lonen.
De uitkering voor werklozen en
arbeidsongeschikten ging van
80 naar 70 procent van het
laatstverdiende loon. Deson
danks bleek het soms ook nog
nodig de premiepercentages
verder op te schroeven. Meer
betalen voor uitgeholde rech
ten. Maar dat is toch hoogst on
rechtvaardig? Dat kan wel zijn,
maar waar niet is verliest zelfs
Bureaucratische
lokkertjes trekken
een slagvaardige
ondernemer niet
over de streep
de keizer zijn recht.
Elke werknemer of zelfstandige
die bij de produktie is ingescha
keld, onderhoudt nu al bijna
een .uitkeringsontvanger. De re
gering wil die verhouding niet
verder laten verslechteren om te
voorkomen dat onze premie
druk nog verder uit de Europese
pas raakt. Premieverhogingen
knagen aan de koopkracht.
Hoewel vaak beweerd wordt dat
werknemers uit solidariteit
koopkrachtoffers voor de niet-
actieven willen brengen, bewijst
de praktijk hét tegendeel. De
bonden stellen extra looneisen
om de koopkracht op peil te
houden.
Gaan de loonkosten steeds ver
der omhoog, dan krijgen onder
nemers een extra prikkel om de
produktie per werker verder op
te voeren. Steeds meer werkne
mers, die het hoge produktie-
tempo niet langer kunnen bij
benen, verlaten het arbeidspro
ces via de wao en andere rege
lingen voor vervroegde uittre
ding, waardoor de premielasten
nog verder stijgen.
Die voortdurende lastenverzwa
ringen zijn levensgevaarlijk voor
de Nederlandse economie en de
groei van de nationale welvaart.
Een groot deel van Nederland
lijdt kennelijk aan geheugenver
lies. In het begin van de jaren
tachtig gingen honderdduizen
den banen verloren doordat te
hoge loonkosten onze interna
tionale concurrentiepositie had
den uitgehold. Velen die toen
de poort uit moesten, zitten nu
als verborgen werklozen in de
wao. Die tijden moeten nooit
terugkomen.
Om die reden hebben CDA en
PvdA in het regeerakkoord vast
gelegd dat de collectieve-Iasten-
druk niet hoger mag worden
dan 53,6 procent van het natio
naal inkomen. Dat plafond
dreigt al voortdurend te worden
overschreden. Daarom is het
onvermijdelijk tot 1994 ruim 20
miljard gulden te bezuinigen.
De volksvertegenwoordiging
heeft al ingestemd met het be
sluit dat hiervan vier miljard
moet worden gevonden door te
snoeien in Ziektewet en wao.
Extra gat
Op de plannen van het kabinet
is best kritiek mogelijk, omdat
ze tot grote nieuwe ongelijkhe
den leiden. Dat arbeidsonge
schikten van vijftig jaar en ou
der worden ontzien, doet sym
pathiek aan maar er is geen en
kel steekhoudend argument
voor de verschillende behande
ling van jongere en oudere
wao'ers. Wie de pech heeft op
zijn vijfentwintigste in een rol
stoel terecht te komen, zit bin
nen een paar jaar op het mini
mum van de aaw. Een 51-jarige
die wegens psychische klachten
afvloeit, behoudt veertien jaren
lang 70 procent van zijn laatste
loon. Bovendien blijft de wao
op deze manier een veelge
bruikt kanaal om afgebrande
werknemers tot hun pensioen
van een goede uitkering te
voorzien. Vijftigers zijn bij fusies
en reorganisaties genoteerd met
stip om af te vloeien naar het
stuwmeer van de wao.
Een tweede ongelijkheid ont
staat wanneer PvdA en WD
hun zin krijgen en alle lopende
wao-gevallen buiten schot blij
ven. Ook dat lijkt sympathiek,
maar over een paar jaar begrijpt
niemand meer dat de hoogte
van de uitkering van twee even
invalide mensen sterk verschilt,
alleen omdat de een in 1991 en
de ander in 1992 de wao inging.
Het oppositieplan van de klein
ste regeringspartij en de libera
len schiet een extra gat van een
miljard in de blauwdruk van het
kabinet, die al een gat van an
derhalf miljard gulden vertoont.
Op papier bedraagt de haalbare
bezuiniging 4,4 miljard gulden,
terwijl een ombuiging van zes
miljard gulden is vereist.
Boterzacht
Om nog draconischer ingrepen
in de wao en de Ziektewet te
vermijden, moet het kabinet be
zuinigen op andere uitkeringen,
bijvoorbeeld door de uitkerin
gen niet langer volledig te kop
pelen aan de stijging van de
cao-lonen.
Blijven de uitkeringen slechts 1
procent bij de lonen achter, dan
spekt dat de schatkist en de kas
sen van de sociale fondsen met
700 miljoen gulden. Krijgen
PvdA en WD hun zin, dan kan
het gat in de wao-plannen van
2,5 miljard (de 1,5 miljard uit de
brandbrief van staatssecretaris
Ter Veld en het miljard van de
aanpassing die WD en PvdA
voorstellen) worden gedekt
door de uitkeringen op een ach
terstand van bijna vier procent
te zetten. Zulke maatregelen zal
het kabinet niet overleven.
De ingeboekte bezuiniging van
4,4 miljard is overigens boter
zacht. De aangescherpte regels
over passende arbeid moeten
worden uitgevoerd door keu
ringsartsen en arbeidsdeskundi-
gen van het GAK en de bedrijfs
verenigingen. Het zijn veelal
zachte heelmeesters, die stin
kende wonden in het wao-bud-
get veroorzaken. Wie de regels
strikt wil toepassen, verliest zijn
beroepszaken bij de rechter. Op
systematisch te soepele beoor
delingen staat daarentegen
geen sanctie. Het is een groot
vraagteken wie straks gaat con
troleren of uitvoeringsinstanties
de drastische verruiming van
het begrip passende arbeid bij
wao-keuringen naar letter en
geest toepassen.
In de praktijk zal het nog veel
lastiger blijken om aan te tonen
dat een weigerachtige werkge
ver wel degelijk passende banen
voor gedeeltelijk arbeidsonge
schikten kan aanbieden. De in
geboekte opbrengst van de
wao-maatregelen berust daar
om op budgettair drijfzand.
Ministelsel
Voor jonge arbeidsongeschikten
komen de kabinetsplannen
neer op de invoering van een
ministejsel, waarbij via de col
lectieve'sector alleen uitkerin
gen op minimumniveau zijn
verzekerd. Invoering van een
ministelsel voor alle nieuwe ge
vallen van ziekte, arbeidsonge
schiktheid en werkloosheid ver
dient verre de voorkeur. Daarbij
garandeert de overheid dat nie
mand door het sociaal mini
mum zakt. Wie een bovenmini
male uitkering wenst, dient
zichzelf particulier bij te verze
keren.
De voordelen van zo'n ministel
sel springen direct in het oog.
Alle uitkeringen kunnen van nu
af aan via een loket lopen en ie
dereen wordt gelijk behandeld,
ongeacht de oorzaak van zijn
economische inactiviteit en zijn
leeftijd. De hele uitvoeringsor
ganisatie - die jaarlijks 3,5 mil
jard gulden kost - kan sterk
worden afgeslankt. Omdat alle
collectief gefinancierde boven
minimale uitkeringen vervallen,
is op den duur een bezuiniging
op de uitkeringen van 8 miljard
gulden gegarandeerd. Het kabi
net heeft een halfjaar geleden
over de invoering van een mi
nistelsel gefilosofeerd. Uiteinde
lijk hebben de ministers het nog
niet aangedurfd zo'n ministelsel
voor te stellen. Zij vonden dit
kennelijk nog een te fundamen
tele wijziging van ons sociale-
zekerheidsstelsel. Jonge ar
beidsongeschikten mogen nu
het spits afbijten, omdat het ka
binet met zijn voorstel voor de
ze groep in feite een ministelsel
introduceert.
Invoering van een ministelsel
biedt geen oplossing voor al lo
pende gevallen, omdat werklo
zen en arbeidsongeschikten tot
nu toe niet konden kiezen voor
een aanvullende verzekering.
Voor deze oude gevallen dient
het arbeidsverleden de hoogte
van de arbeidsongeschiktheids
uitkering te bepalen, zoals dat
nu al bij de ww het geval is. Die
oplossing had ook de voorkeur
van een meerderheid in de SER.
De hoogte van de uitkering
hangt dan af van het aantal ja
ren dat premie is betaald. Kie
zen voor deze oplossing bete
kent inderdaad dat gedurende
een overgangsperiode de wao-
uitkering voor oude gevallen
soms lager is dan de doorgaans
tijdelijke ww-uitkering.
Paternal isten
In discussies over de toekomst
van de wao blijft de noodzaak
van miljardenombuigingen ten
onrechte onderbelicht. Die mil
jarden zijn op verschillende ma
nieren te vinden. Politici en de
leiding van de vakbeweging la
den een zware verantwoorde
lijkheid op zich door te suggere
ren dat het probleem van de ar
beidsongeschiktheid bovenal
een verantwoordelijkheid van
de werkgevers is. Er valt niet te
ontkomen aan een beperking
van de collectief gefinancierde
uitkeringen tot het sociaal mini
mum, terwijl werknemers de
vrijheid krijgen om zich desge
wenst individueel te verzekeren
van een hogere uitkering (mi
nistelsel). Alleen zo blijven de
collectieve lasten beheersbaar.
Burgers zijn heel goed in staat
zelf uit te maken welke prijs zij
overhebben voor welk pakket
van aanvullende sociale zeker
heid. De patemalisten in de
vakbeweging en de PvdA ont
zeggen hun op dit moment ech
ter het recht op sociale zelfbe
schikking.
Prof. dr.GA.de Kam en F. H.
M. Nypels schreven over de so
ciale zekerheid in Nederland
onder meer de boeken 'Het gat
in de hand van Nederland', 'Af
scheid van het Paradijs' en
'Harde Lessen'.
