Regio
DE
Vijftig km reizen, 1,5 uur
wachten en 15 controleposten
VAM
Lisse: decor voor
historische film
TIJ»
TOEN
Maandag 12 augustus 1991
De vrije loop, 42 redacteuren van deze krant maken ge
durende zeven weken zeven rondwandelingen door de
regio en laten hun gedachten de vrije loop. Deze week
een wandeling door het hart van de Bollenstreek en
over Kaageiland. Dagelijks leggen verslaggevers gedeel
tes van dit traject af en schrijven over hun belevenis
sen. In de krant van zaterdag volgt een complete route
beschrijving van deze wandeltocht met een lengte van
zo'n 20 kilometer.
Bij het Lissese VW-kantoor aan
de Grachtweg haal ik nog even
diep adem. Routebeschrijving
in mijn hand, kladblokje en
mijn onafscheidelijke pen in de
zak. Let's hit the road.
Op de hoek van de Grachtweg
en de Kapelstraat is het meteen
raak: een meubelzaak verbergt
zich achter slanke pilaren. Het
roept een voorzichtig beeld op
van de koloniale huizen in Nor
th and South. Mijn geest heeft
de hardnekkige neiging als een
tijdmachine te werken. Elk
spoor van historie op een ge
bouw wordt op mijn netvlies
aangevuld met bijpassend ge
kostumeerde mensen. Terwijl ik
door het smalle gedeelte van de
Grachtweg loop, zie ik bij de
prachtig gerestaureerde voor
deuren een dame uit de vorige
eeuw paraderen. Mijn fantasie
houdt me even zoet.
In de scherpe bocht staat het
geboortehuis van monsigneur
Simonis, vermeldt mijn route
beschrijving. Dat moet dat
strenge donkere huis met de
hermetisch gesloten vitrages
zijn, denk ik met protestants ge
vormde vooroordelen, en ver
volg de weg richting Het Vier
kant. Daar tref ik op de hoek
mrt de Heereweg een kroegje
dat zo lijkt te zijn weggehaald
uit de Franse Provence. Het ter
rasje wordt overschaduwd door
een enorme boom. Het droom
beeld wordt ruw doorbroken
door een bord met de prozaï
sche tekst 'Wij zoeken een keu
kenhulp'.
Ik loop het Museum voor de
bloembollenstreek in, waar de
expositie 'Van slinger tot druk-
toest' mijn historische filmpje
opnieuw laat draaien. Bij het
zien van de houten telefoons,
klinken in mijn oor Polygoon-
stemmen. De vaste expositie
toont het ontstaan van de
bloembollenstreek, haar vroeg-
aaa
IAquaduc
D - fe
ste bewoners en de werktuigen
uit de bollenteelt. Mijn fantasie
heeft te weinig houvast aan het
houten gereedschap en al snel
sta ik weer in het volle zonlicht.
Ik sla rechtsaf de Heereweg in
en loop langs souvenir- en an
tiekwinkels. De oude meubelen
houden mijn fimpje nog even
draaiende, maar nadat ik de Ka
naalstraat ben gepasseerd, sta ik
ineens weer middenin 1991.
Plotseling is de Heereweg ver
anderd in een gewoon nieuw-
bouwstraatje, compleet met ga
rage en snackbar.
Bij een markant pand met
een torèntje de Westerdreef in.
Iets in de stijl van het gebouw,
herinnert me aan mijn lagere
school, waar de ramen net te
hoog waren om naar buiten te
kunnen kijken. Het aarderode
torentje steekt onverwacht vro
lijk af op de strenge gevel.
James Bond
Ik ga rechtdoor, de Von Bon-
ninghausenlaan in. Halverwege
zie ik een wit pand met een ser
re, waarin een deur in Jugends
til toegang geeft naar de woon
Het Vierkant in het hart van Lisse.
FOTO WIM DIJKMAN
kamer. Wellicht heb ik vroeger
teveel naar Pipi Langkous geke
ken, maar huizen met serres ra
ken bij mij een zwakke plek.
Een jongetje op een snelle ge
le fiets vraagt me wat ik doe. Pas
als hij alles weet over 'De vrije
loop' en het dagelijks leven op
de redactie, laat hij me weer
gaan. Op de Keukenhofdreef is
de stilte plotseling verdwenen;
langs me razen de auto's en het
panorama bestaat alleen nog uit
stoplichten, verkeersborden en
bushaltes.
Nadat ik de Westelijke Rand
weg ben overgestoken, loop ik
de Stationsweg in richting de
Keukenhof. Dan is er ineens
weer de stilte. Ver op de achter
grond klinkt autoverkeer, maar
prominenter zijn die specifieke
geluiden die uit grasland komen
en onbenoembaar zijn. Het jon
getje op de snelle gele fiets pas
seert en begroet me enthou
siast. Ik sla de Lyndenweg in én
waan me ineens middenop de
Veluwe. Het Keukenhofbos is
maar een vaag aftreksel van de
bossen waarin ik ben opge
groeid, maar de lichte geur van
zomers loofbos herbergt meer
herinneringen dan polder of
strand.
Het jongetje duikt ineens
weer naast me op. „Ik heb je ge
volgd," meldt hij met duidelijke
trots over zijn James Bond-me-
thoden. „Ik wilde weten welke
route je liep." Jan-Willem heet
hij en hij is zeven jaar. Hij bab
belt aan één stuk door over zijn
familie, maar vooral de gele ci-
ty-bike is voortdurend onder
werp van aandacht. Het laatste
stukje van mijn route, die ein
digt op de Spekkelaan, krijg ik
niet meer de kans om me heen
te kijken. Het Keukenhofbos, de
tennisbanen, het gaat aan me
voorbij; er is alleen nog de on
ophoudelijke woordenstroom
en vooral die snelle gele fiets.
Voor telefoontje met Joegoslavische dochter in Leiden
LEIDEN» JAN WESTERLAKEN
Even speelde ze met de gedach
te om minister Van den Broek
een briefje te schrijven. Maar
zag er van af. Wat, dacht ze,
moet ik hem vertellen dat hij
nog niet weet? Zelfs de EG staat
machteloos om de orde in het
ontredderde Joegoslavië te her
stellen.
Ze vertelt haar verhaal ano
niem. De jonge Joegoslavische
vrouw, geboren uit een Servi
sche moeder en éen Kroaatse
vader, trouwde twee jaar terug
met een Leidenaar. Spreekt
vloeiend Nederlands. Anoniem
wil ze wel wat kwijt over alle el
lende in haar geboorteland om
dat een merkwaardig telefoon
tje als heel bedreigend over
kwam. De 'boodschap'; .Pas op
wat je zegt'. De contacten met
landgenoten heeft ze sindsdien
op een laag pitje gezet.
Slapen doet ze vooral de
laatste weken slecht. Heeft
daarvoor pilletjes van de huis
arts. Roken doet ze ook weer.
De ene na de andere sigaret. Ze
maakt zich zorgen over haar
ouders en familie, die in Kroatië
wonen. Haar moeder zorgt voor
haar bejaarde vader, 's Nachts
verlaat ze het dorp omdat er zo
wordt geschoten. Haar vader is
gewoon in de ouderlijke woning
gebleven. Iedereen leeft nog.
Dat verlossende telefoontje
kreeg ze onlangs van haar moe
der, die daarvoor eerst vijftig ki
lometer moest reizen, vijftien
controleposten moest passeren
en vervolgens nog eens ander
half uur moest wachten alvo
rens ze met haar dochter in Lei
den kon bellen.
Boos
„Ik ben boos," zegt ze. „De Ser-
ven en Kroaten weten niet wat
ze doen. De mensen haten el
kaar. Met gezonde ogen zijn ze
blind en dat doet mij zo'n pijn.
Ik begrijp niet dat jonge men
sen zo blind kunnen zijn. Euro
pa wil één worden. Maar bij ons
in Joegoslavië gaan ze terug in
de tijd."
De beschuldigende vinger
gaat niet naar de bevolking,
maar naar de regeringen van
Servië en Kroatië, omdat zij jon
ge mensen de oorlog in hebben
gestuurd. „Zij hebben de men
sen bang gemaakt. De kranten
en televisie hebben daarin een
bedenkelijk rol gespeeld. Heb
ben de bevolking in de war ge
bracht. De bemiddelende rol
van de Europese ministers is
niet voor niks mislukt. Ik sta
daar niet van te kijken. De pre
sident van Servië wil gewoon
niet praten. Macht wil hij heb
ben. Niet meer en niet minder."
Maar alles wat hij belooft is
lucht, zegt ze. Ze kan zich
enorm opwinden over het feit.
dat iedereen in Joegoslavië zich
Joegoslaaf moet noemen. Te
gek. vindt ze. Waarom mag een
Serviër niet zeggen dat hij Ser
viër is of dat een Kroaat. Kroaat
is. „Weet je, beide bevolkingen
willen gewoon kunnen zeggen
waar ze vandaan komen. Klaar
uit."
Haar verwachting over het
einde van de oorlog? „Ik ben
somber. Voorlopig zie ik dat
nog niet. Kijk nou eens naar de
Europese Gemeenschap die
niets kan beginnen. Een vredes
macht sturen? In mijn ogen is
ook dat geen oplossing. Zo'n
macht is niet gemotiveerd. De
soldaten lopen kans hun leven
te verliezen voor iets dat ze toch
niet goed kunnen maken. De
regeringen in beide landen
moeten veranderen, dan pas
kan er over vrede worden ge
praat. Ja. ik heb respect voor
wat minister Van den Broek
heeft gedaan. Alleen, praten
met iemand (president van Ser
vië) die dat eigenlijk helemaal
niet wil, heeft weinig zin. De
problemen blijven gewoon be
staan."
Zorgen heeft ze, omdat veel
burgers met wapens op zak lo
pen. Het leidde pas tot de zinlo
ze dood van een jongen die, on
aangekondigd, bij zijn buurman
naar binnenstapte. l^Iaar de
buurman dacht dat het de vij
and was. Hij greep naar z'n au
tomatische geweer en haalde de
trekker over.
Geweld is aan de orde van de
dag. Pal naast het huis van haar
ouders werd een winkel opge
blazen. Haar vader kwam er
zonder kleerscheuren af. Met
afschuw praat ze over de be
richten dat meisjes van negen
jaar worden verkracht. De kin-
deren vluchten. Hoelang gaat
dit nog door. vraagt ze zich ver
twijfeld af. Waarom kan mijn
volk niet in vrede leven? Ze be
seft dat dit pas kan worden be
reikt als de politieke wil er is. En
die lijkt nog heel ver weg.
Een flink aantal bakstenen is vrij
dagavond los geraakt uit de gevel
van de studentenflat aan de Rijn
en Schiekade. De stenen kwamen
op het schuurtje van de buren te
recht. De bewoners van de flat
ondervonden vrijwel geen hinder
van de stenenregen. In het afgelo
pen weekeinde zijn voorzorgs
maatregelen in de vorm van ver
ankering getroffen om verder ver
val van de gevel tegen te gaan.
Volgens C. van Leeuwen van de
afleling bouw- en woningtoezicht
is de spanning in het metselwerk,
ontstaan door uitzettingen bij
warm weer en inkrimping bij tem-
peratuursdaling, de waarschijnlij
ke oorzaak. „De gebruikte con
structie zouden we ook nu niet
meer zo snel gebruiken," aldus
Van Leeuwen over de metsel-
vorm. FOTO: HENK BOUWMAN
Met een aantal be
scheiden zinsne
den legde mr. J.T.
Bodel Nijenhuis in 1866 vast
wat er na zijn overlijden met de
kaarten en atlassen uit zijn om
vangrijke prentencollectie zou
moeten gebeuren: „Mijne ver
zameling van losse kaarten en
kaartboeken wenschte ik ten
nutte van de wetenschap zeer
gaarne bij elkander behouden
te zien. Daartoe zal zij aan een
openbaren lands inrichting gra
tis moeten worden aangeboden,
met de kassen waarin zij zich
bevinden. Liefst zag ik haar in
de bibliotheek der Leidsche Ho
geschool."
Ruim zes jaar later - Bodel stierf
in 1872 - werd die wens ingewil
ligd: uit zijn nalatenschap kwa
men 300 atlassen en zo'n 50.000
kaarten naar wat wij heden "de
UB" plegen te noemen. Teza
men vormen zij de kern van de
wijd en zijd befaamde Collectie
Bodel Nijenhuis. Mr. Johannes
Tiberius Bodel Nijenhuis mag
een opmerkelijk man genoemd
worden.
Op zijn 22ste (in 1819) promo
veerde hij in Leiden in de rech
ten op een proefschrift in het
Latijn over uitgevers- en boek-
handelsproblematiek. Direct
daarna ging hij de uitgeverij in,
het bedrijf van wijlen zijn groot
vader Johannes Luchtmans, dat
gevestigd was in het pand Ra
penburg 69.
De gerenommeerde zaak van
Luchtmans. boekhandel en uit-
'geverij in één, was voor haar
voortbestaan in hoge mate aan
gewezen op de administrateur,
Johannes Brill, en toen deze het
in 1848, op 80-jarige leeftijd,
voor gezien hield, ging Bodel
Nijenhuis er toe over de zaak op
te heffen, want zijn wérkelijke
belangstelling lag elders.
Passie
Vanaf bedoeld moment, in feite
vanaf 1850, had Bodel alle tijd
'om zich op zijn verzamelingen
te concentreren. Toen hij nog
boekhandelaar-uitgever was
daarvan een lijst uit, de eerste in
1836, de laatste in 1868.
Voor de Maatschappij de Ne-
derlandsche Letterkunde, waar-
i hij (uiteraard) lid was,
maakte hij zich onder meer ver
dienstelijk door het opstellen
i een "Naamlijst der afge
storvene leden van hare op-
rigting in 1766 tot aan 1832 met
opgave van de Handelingen,
tr zij vermeld zijn".
Maar laten we Bodel Nijenhuis
niet alleen op dit soort lijsten en
overzichten beoordelen. Jaar op
jaar kwam hij met één of andere
kleine studie die aantoonde wat
een brede belangstelling hij
had, en hoe hij met zijn door
velen toentertijd nogal merk-
ardig gevonden liefhebberij
omging: "Iets over de St. Lie-
is Monsterkerk te Zierikzee"
(1832); "Merkwaardig stuk be
treffende de Nederduitsch her
vormde gemeente te Keulen in*
1619..." (1840)' "Iets over post
kaarten enz. van vroegere en la
tere tijden" (1851); "Nederland-
sche zeehelden. Tijd en plaats
i geboorte en sterven" (1860)
m er uit vier decennia telkens
Hoe nuttig, nog altijd vooral Bo
dels lijsten zijn, het blijvende
belang van 's mans activiteiten
wordt men pas gewaar op het
i van de meer dan unieke
verzameling die hij naliet, en
irvan de naar hem vernoem
de kaarten- en atlassencollectie
i de UB slechts eenderde
deel uitmaakte. De portretten
gingen naar het "Prentenkabi-
?t" van de Leidse Universiteit,
zijn momenteel dus maar
vee deuren van hun oorspron
kelijke plaats verwijderd; ae his
torieprenten verdwenen, via
i omweg - de collectie van
Frederik Muller - naar het
Rijksprentenkabinet, onderdeel
i het Rijksmuseum in Am
sterdam. Maar het mooiste en
opmerkelijkste onderdeel van
Bodels magnifieke collectie is
dus in de Leidse Universiteitsbi
bliotheek terug te vinden.
AGENDA
MAANDAG 12 AUGUSTUS
Katwijk
le dag Visserijdagen: Haringloop voor
de jeugd over 2 zeemijlen, start
19.00 uur.
Haringloop voor volwassenen over 8
zeemijlen, start 19.30 uur.
Lisse
Zomer-bridge-drive door BCL in het
'Poelhuys', aanvang 20.00 uur.
Noordwijk
Eerste Noordwijkse Jazzweek. optre
dens van ca. tien Dixieland-orkesten
op de Kon. Wilh. Boulevard.
Boorsma. Zwanenburg 61, van 15.30
tot 16.30 uur.
Badgasten-snelschaaktoernooi bij
Strandpaviljoen 't Centrum t o de
Voorstraat, aanvang 19.45 uur.
Orgelconcert door Dirk Out op het
Batz-orgei in de Vredeskerk. aanvang
20.15 uur.
15.00 u
Viswedstrijd door HSV 'De Arnoud'.
bij de Leidsevaart. recreatiestrook
L.sse, van 13.30 tot 16.00 uur. m-
schrijven ter plaatse vanaf 12.45 uur.
Opnamen voor het NCRV-programma
G'OUD EN NIEUW in Hotel Oranje.
Kon. Wilh. Boulevard 20. aanvang
19.00 uur.
Voetbalwedstrijd Noordwijk-FC Haar
lem. Sportpark Duinwetering, aan
vang 19.00 uur.
Historische rondwandeling, vertrek
vanaf het Raadhuis. Voorstraat om
19.30 uur.
Eerste Noordwijkse Jazzweek. optre
dens van ca tien Dixieland orkesten
op de Kon. Wilh. Boulevard.
Katwijk
3e dag Visserijdagen met diverse ak-
tiviteiten.
Schotsbalspel bi) 'Goeri'. aanvang
14.00 uur.
Wijksport bij de Sp.Rijnsoever. aan
vang 19.00 uur.
Woensdagavondzang mmv Pmeikoor
olv Joke Jager in de Oude Kerk. Voor
straat. aanvang 20.00 uur.
Leiden
Curiosamarkt op het Stadhuisplein
van 9.00 tot 16.30 uur.
Molenwandeltocht over 10 of 15 km.
start vanaf VW. Stationsplein 210.
tussen 9.00 en 17.00 uur.
Spreekuur Verkeersveiligheid in het
Stadsbouwhuis, Langegracht 72. van
10.30 tot 12.00 uur.
Circus van Moskou op het Parkeerter
rein van de Groenoordhaiien. W. de
Zwijgeriaan 2. voorstellingen óm
16.30 en 20.00 u
Wandeling olv een
park Cronesteijn. s
speelplaats vlak over de spoorbrug
Noordwijk
Doefeest voor kinderen in het Jom-ge
bouw. Weteringkade. van 11.00 tot
15.00 uur.
Poppentheater Robhetty bij stran-
dumt 'De Strandgans". ter hoogte van
de Kon Wilh Boulevard, aanvang
14 00 uur.
Opnamen voor het NCRV programma
G OUD EN NIEUW in Hotel Oranje.
Kon. Wilh. Boulevard 20. aanvang
19.00 uur.
Fietsexcursie door Noordwijk. vertrek
vanaf Kees' Fietsshop. Van Speyk
straat 8 om 19.15 uur
optreden van 'Split Kick' m 'De Red
schuur'. Kon. Wilh. Boulevard, van
20.00 tot 24.00 uur
Woensdagavondzang mmv Katwijks
Chr. Mannenkoor 'Jubilate' m de
Oude Zeekerk. Hoofdstraat 96. aan
vang 20.30 uur.
Tour de Jazz. optredens van jazz-for
matiesaan de Kon. Wilh. Boulevard,
van 21.00 tot 01.00 uur.
e Huis', aanvang 19 45
Voorschoten
Zomerbridge door BCV .n 'Het V
land College'. Beethoveniaan li
aanvang 19 30 uur. uiterlijk aai
zig 19.15 uur.
Er is heel wat veran
derd aan hét Rapen
burg van de num
mers 67 tot en met
71 (van rechts naar
links). Nummer 69,
waarBodel jaren
lang aan zijn verza
meling werkte, be
staat als zodanig
niet meer; het pand
is samengevoegd
met nummer 67.
Bodel Nijenhuis: gepassioneerd
verzamelaar kaarten en prenten
had hij zijn passie voor prenten
al niet kunnen onderdrukken,
maar na 1850 was er niemand
die hem daar nog van kon af
houden.
In Bodel Nijenhuis' biografie, in
1873 door W.N.du Rieu opge
steld, wordt de situatie op de
eerste verdieping van Rapen
burg 69, waar onze collection-
neur was blijven wonen na de
opheffing van de zaak, als volgt
beschreven: "...bij Bodels dood
is gebleken datbijna alle por
tefeuilles zoowat een derde en
sommige.de helft meer inhiel
den dan de rug toeliet, zoo zeer
was alles aangegroeid; men had
dan ook mannenkracht nodig
om ze 'van tusschen de planken
uit te trekken, zoo vast was elk
geklemd door de overmatig rij
ken inhoud."
In een andere passage gunt Du
Rieu ons een blik-van-nabij op
Bodel zélf: "Hij was buitenge
woon vlug in het trappenklim-
men en het behandelen van de
bibliotheeksladder; opgegroeid
met dat 'geleerde' werk ver
stond hij de kunst om zwaarte -
vulde portefeuilles van 't groot
ste formaat van de bovenste
plank uit de ka^t te trekken en
dan op zijn hoofd te laten ba-
lanceeren, terwijl hij de traplad
der afdaalde, hetgeen niet vrij
van gevaar was en ons wel eens
beangstigde; maar dit ging den
grijsaard nog zoo goed af, om
dat hij het van zijn 14e jaar af
gewend was, zooals hij tot onze
geruststelling placht te zeggen."
Niet iedereen die zo in zijn col
lectie opgaat als dat bij Bodel
Nijenhuis het geval was, voelt
zich geroepen om vast te leggen
wat hem interesseert of opvalt,
of tot welke ontdekkingen hij is
gekomen bij het dagelijks han
teren van de stukken.
Maar Bodel deed dat gelukkig
wél: overal legde hij briefjes met
notities tussen, of hij schreef
wat op een hoekje van kaart of
Daarnaast was één van zijn
standaardactiviteiten het op
stellen van lijsten of registers.
Hij was daar in 1830 mee be
gonnen, met een uiteindelijk (in
1834) ruim 150 pagina's tellen
de "Opgave van beschrijvingen
der gewesten, steden en plaat
sen in het Koninkrijk der Neder
landen".
Merkwaardige liefhebberij
Bijna dertig jaar lang hield hij,
tussen alle bedrijven door, aan
tekening van gegraveerde por
tretten van "collega's" uit het
verleden: uitgevers, boekhande
laren, lettergieters en zetproef-
correctoren; zeven keer gaf hij
