Religie
Schip van oecumene is op drift
Zaterdag 10 augustus 1991
Redactie: 071-161400 WIM SCHRUVER Eindredactie: HANS SONDERS Vormgeving: NIEK FAAS
4
DE HEMELVAART van SOMBERE financiële verwachtingen in
Maria werd pas in 1950 het Oecomenisch Centrum van de We-
onder paus Pius XII tot reldraad van Kerken in Cenève: van de
dogma verklaard 340 arbeidsplaatsen moeten er onge
veer 70 verdwijnen
Wereldraad van kerken voor ingrijpende reorganisatie
HOOGTIJ
religieuze kalender
door Wim Schrijver
Maria Hemelvaart.
Maria, de moe
der Gods, be
kleedt een belangrijke positie in
de RK Kerk, volgens de leer van
Rome pleit zij in de hemel voor
de mensenkinderen.
Er is in het rk kerkelijke jaar een
hele reeks feest- en gedenkda
gen - in totaal acht -, waarin
Maria de hoofdrol vervult. Zo
valt op 25 maart Maria Bood
schap, de herdenking van de
aankondiging van Jezus' ge
boorte aan de maagd Maria, 8
december is de dag van Maria
Onbevlekte Ontvangenis, waar
op wordt herdacht dat zij in de
schoot van haar moeder zonder
zonde werd ontvangen.
De 15e augustus is de geschie
denis ingegaan als Maria-ten-
hemel-opneming, oftewel, Ma
ria Hemelvaart. Het feest wordt
gevierd op de zondag die het
dichtste bij de 15e ligt, in dit ge
val zondag 18 augustus.
Maria Hemelvaart is de belang
rijkste in de reeks Mariafeesten.
Volgens het rooms-katholieke
dogma is Maria, net als haar
zoon, niet een menselijke dood
gestorven, maar ten hemel ge-
De opvatting dat Maria niet in
het graf is gegaan, maar door
haar zoon in het paradijs is op
genomen, leefde al in de eerste
eeuwen. Overigens zwijgt de
bijbel over het einde van het
aardse leven van Maria. De zo
genoemde apocriefe geschriften
(boeken die door vele christe
nen niet betrouwbaar worden
geacht en daarom in de meeste
bijbels niet zijn te vinden) wij
zen allen Jeruzalem aan als de
plaats waar Maria is gestorven.
Door de eeuwen heen heeft het
verhaal dat Maria geen aardse
dood is gestorven zich ontwik
keld van een volksverhaal, een
legende, tot een officiële leer
stelling. In tegenstelling tot an
dere dogma's over Maria, duur
de het tot 1950, onder paus Pius
XII, dat haar hemelvaart een
dogma werd.
In de moderne spiritualiteit
wordt het feest van Maria-ten-
hemel-opneming gezien in de
lijn van het paasfeest. In feite
houdt Maria de kerk voor, wat
alle gelovigen te wachten staat.
Ook zij kunnen Gods heerlijk
heid binnengaan, ook zij zullen
eeuwig leven krijgen. Wanneer
Christus terugkomt zullen er
nooit meer graven gedolven
worden.
De orthodoxe kerken, die al
eeuwen een andere (byzantijn
se) liturgie volgen, beleven dit
Mariafeest een stuk intenser.
Maria staat vanaf 14 augustus
een week lang centraal in de
kerk, zodat de maand augustus
een echt mariaal karakter heeft.
Het schip van de oecume
ne is op drift. Gebrek aan
stuurmanskunst, veel te
genwind en een schuiven
de lading zorgen voor een
behoorlijke paniekstem
ming aan boord. In het Oe
cumenisch Centrum in Ge-
nève waren onlangs enkele
tientallen bestuurders en
deskundige adviseurs bij
een om een herstructure
ringsplan uit te werken
waarover het Centrale Co
mité (algemeen bestuur) in
september een beslissing
zal nemen. Pessimisten
denken dat er structureel
wat schort aan het klimaat
waarin de samenwerkende
kerken hun roeping trach
ten te vervullen. De oecu
mene in 'een dalletje'.
GENEVE «HANS WILLEMS
Dr. Bas de Gaay Fortman,
econoom, oud-politicus en ac
tief lid van de Gereformeerde
Kerken, is de enige Nederlander
die het beraad in Genève bij
woont. Hij maakt deel uit van
een team van vijftien vooraan
staande deskundigen dat het
achttien leden tellende Uitvoe
rend Comité (dagelijks bestuur)
van de Wereldraad moet bij
staan. Hij heeft goede hoop dat
er in september een góed door
timmerd plan ligt voor een in
grijpende herstructurering van
de Wereldraad.
Tijdens de twee laatste vergade
ringen van het vorige Centrale
Comité van de Wereldraad voor
de Assemblee, namelijk in juli
1989 in Moskou en in maart
1990 in Genève, is uitvoerig ge
sproken over de reorganisatie.
Tot besluiten kwam het echter
niet. In Moskou werd een com
missie in het leven geroepen die
voorstellen moest uitwerken
voor een herstructurering van
de programma's. Het resultaat
daarvan werd in Genève met
gemengde gevoelens ontvangen
door het Centrale Comité. De
noodzaak van een andere opzet
van het werk werd weliswaar
onderkend, maar met de uit
werking die de commissie daar
aan gaf, haalde niet de
eindstreep. Het bestuur vond de
tijd tot de Assemblee (februari
1991 in Canberra) te kort om
spijkers met koppen te slaan.
Omdat de Assemblee, de zeven-
jaarlijkse algemene vergadering
van de Wereldraad, te massaal
is voor genuanceerde besluit
vorming, komt de discussie over
de reorganisatie pas nu goed op
gang. De staf heeft de afgelopen
maanden hard gewerkt aan een
ontwerpplan.
satievorm en hun 'cultuur' mee
en bleven daardoor min of meer
zelfstandig.
Gaten kaas
Zoals vaak bij internationale or
ganisaties van enige omvang, is
er bij de Wereldraad pas aan de
alarmbel getrokken toen de
nood ook financieel gezien aan
de man kwam. De financiële
verwachtingen zijn zo somber
dat gerekend wordt op een ver
mindering van het aantal ar
beidsplaatsen in het Oecumeni
sche Centrum in Genève met 20
procent. Dat betekent dat er
van de 340 arbeidsplaatsen on
geveer 70 moeten verdwijnen.
Op een budget van 43 miljoen
Zwitserse franken (ongeveer 57
miljoen gulden) moet met een
vijfde worden bezuinigd.
Er komen geen gedwongen ont
slagen, zei secretaris-generaal
dr. Emilio Castro kortgeleden
tijdens een personeelsvergade
ring. Daaraan klampt de onder
nemingsraad zich vast, maar er
is gerede twijfel of Castro die
belofte gestand kan doen. Via
natuurlijk verloop zal een deel
van de inkrimping binnen en
kele maanden bereikt zijn, maar
met simpelweg afwachten wie
er vertrekken, voer je geen per
soneelsbeleid waarmee een in
ternationaal orgaan als de We
reldraad kan functioneren.
De personeelsfunctionaris bij
de Wereldraad, Carlos Sintado,
is dan ook realistischer dan Cas
tro. „Als het moment van de
waarheid komt, moeten we
misschien drastischer maatre
gelen nemen." Hij sluit ge
dwongen ontslagen niet uit.
Ook dr. De Gaay Fortman denkt
dat de Wereldraad niet aan in
grepen op dat terrein ontkomt.
„Wanneer je alleen maar men
sen laat vertrekken, boet je in
aan kwaliteit. Er zullen voor be
paalde posten nieuwe, spraak
makende figuren moeten wor
den aangetrokken."
De belangrijkste post, die van
secretaris-generaal, komt eind
1992 vrij, wanneer Emilio Cas
tro met pensioen gaat. De pro
cedure voor zijn opvolging is al
in gang gezet.
De stemming in het Oecume
nisch Centrum is er inmiddels
niet vrolijker op geworden. In
ieder geval tot september wor
den vacatures niet vervuld, zo
dat sommige afdelingen er uit
zien als Zwitserse gatenkaas.
De Raad voor internationale za
ken ziet met lede ogen de Indiër
Ninan Koshy vertrekken. Het
conciliair proces voor gerechtig
heid, vrede en behoud van de
schepping, dat in Canberra nog
hoge prioriteit werd toegekend,
moet net al maanden zonder
functionaris en zonder bureau
doen.
Middeleeuwse voorstelling van Maria, die van de engel te horen krijgt
dat zij moeder zal worden van de Chritus.
GRAVURE CATHARUNECONVENT UTRECHT
Mager
Minder programma's, meer sa
menhang in beleid en presenta
tie en nauwere relaties met de
lidkerken en verwante organisa
ties en bewegingen. Dat is het
recept dat de huidige secretaris
generaal dr. Emilio Castro in
zijn hoofd heeft. Castro wil het
aantal programma's drastisch
verminderen, zodat er meer
stafkrachten vrijkomen voor
nieuwe uitdagingen. Gekozen is
voor vier uitvoerende afdelin
gen, een meer dan voorheen:
'Geloof en Getuigenis', 'Gerech
tigheid, Vrede en Heelheid van
de Schepping' (nieuw), 'Delen
in Solidariteit' en 'Vorming en
Vernieuwing'.
De negentien bestaande afde
lingen en programma's worden
opgeheven of ondergebracht
onder die paraplu's. Daarnaast
moet er een speciale divisie ko
men die zich bezighoudt met
het onderhouden van relaties,
zowel met de lidkerken als met
andere godsdiensten, interna
tionale organisaties en 'de we
reld'.
Dr. De Gaay Fortman Vindt het
plan van Castro ontoereikend.
Hij reisde onlangs naar Genève
met het vaste voornemen om
verdergaande maatregelen te
vragen. „Wat er nu ligt, is mij te
mager. Er wordt nog teveel uit
gegaan van de voortzetting van
al het bestaande werk in een
andere clustering. Er moeten
juist keuzes worden gemaakt op
basis van de programmapriori
teiten die tijdens de Assemblee
in Canberra zijn aangenomen.
Gebeurt dat niet dan doe je
niets anders dan het bestaande
werk in een andere opzet voort
zetten. En het gaat er nu juist
om dat er concentratie plaats
vindt en tegelijk ook ruimte
komt voor nieuw werk."
Waar de accenten zullen komen
te liggen, wanneer de Wereld
raad aan kiezen toekomt, is de
laatste maanden wel duidelijk
geworden. Zowel tijdens de As
semblee in Canberra als in re
cente publikaties over de inter
nationale oecumene, treden
twee thema's telkens weer op
de voorgrond: de theologische
bezinning op de eenheid van de
kerken en de noodzaak van een
betere wisselwerking tussen de
Wereldraad en de aangesloten
kerken.
Onzekerheid
De Amerikaanse theoloog Lewis
S. Mudge heeft de agenda van
de Wereldraad onlangs samen
gevat in drie vragen: wie is God,
wie vormen het volk.van God en
wat is de roeping van het volk
van God onder de mensen van
deze wereld? Vooral de volgorde
waarin Mudge de vragen po
neerde, is van belang: eerst de
bezinning op de kern van het
geloof, dan de 'kerkvragen' en
daaruit afgeleid de kerkelijke
betrokkenheid op de wereld.
Dat er gereorganiseerd zou
gaan worden bij de Wereldraad,
zat al enkele jaren in de lucht.
Toch vallen de tot nu toe gepre
senteerde modellen de meeste
stafleden in Genève wat rauw
op het dak. Er heersen angst en
onzekerheid over mogelijke
ontslagen en ingrijpende veran
deringen van functies.
Het is ruim twee jaar geleden
dat de eerste plannen voor een
ingrijpende reorganisatie naar
buiten kwamen. Financieel zat
de Wereldraad de laatste jaren
weliswaar wat beter dan tijdens
de dollarcrises van de jaren
tachtig, maar de vooruitzichten
voor de langere termijn zijn al
een aantal jaren erg somber.
Drie oorzaken zijn daarvoor aan
te wijzen. In de eerste plaats de
stagnatie in de financiële bijdra
gen van de lidkerken. De 'rijke'
kerken in West-Europa en
Noord-Amerika hebben alle
maal te maken met ledenverlies
en vergrijzing en hebben moei
te om hun eigen apparaat op
peil te houden.
In Nederland bijvoorbeeld zijn
de twee grootste lidkerken, de
Nederlandse Hervormde Kerk
èn de Gereformeerde Kerken in
Nederland, bezig hun budget
met gemiddeld drie vier pro
cent per jaar te verlagen om
niet in de rode cijfers te komen.
Het gevolg is dat de afdracht
voor internationaal oecume
nisch werk vermindert of in het
gunstigste geval niet langer toe
neemt.
Tijdens de As
semblee in Can
berra klonk de
roep om meer
bezinning op de
eenheid van de
kerken, bijvoor
beeld bij de vie
ring van de sa-
cramenten. De
foto van secreta
ris-generaal Cas
tro is gemaakt
bij de viering van
de 'Lima-litur
gie', geïnspireerd
op het document
van Lima (1982),
over doop, ambt
en avondmaal.
FOTO WCC/PETER
WILLIAMS
Gezien de historische verbon
denheid van de Nederlandse
kerken met de Wereldraad, zal
overigens niet zo snel besloten
worden om de bijdrage echt te
verlagen. Maar verhogingen zit
ten er evenmin in. Ook elders in
de wereld hoeft de Wereldraad
niet op verhoging van financiële
steun te rekenen. Dat probleem
wordt nog verergerd door het
feit dat de meeste inkomsten in
aan sterke fluctuaties onderhe
vige dollar worden uitgedrukt,
terwijl de uitgaven in harde
Zwitserse franken plaatsvinden.
Daarmee is het tweede pro
bleem aangesneden: de vesti
gingsplaats van de Wereldraad.
Genève is een van de duurste
steden in een van de duurste
landen van Europa. Hoewel de
Wereldraad nu al veel vergade
ringen in andere landen belegt,
zijn er ook geregeld bijeenkom
sten in Genève en ontvangt de
staf geregeld gasten en advi
seurs.
De derde factor die een reorga
nisatie noodzakelijk maakt is de
'eilandenstructuur' die de We
reldraad in de loop der jaren is
gaan vertonen. Vanaf de oprich
ting van de Wereldraad van Ker
ken in 1948 in Amsterdam is er
sprake geweest van een zekere
'verkokering' in de organisatie.
Oecumenische organisaties met
veel oudere papieren dan de
Wereldraad, zoals de beweging
'Faith and Order' (Geloof en
Kerkorde) en de later toege
voegde Internationale Zen
dingsraad, namen hun organi
LEIDEN
Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds de Zeeuw,
11.45 oec studentendienst; Marekerk
10 ds Smaling, 5 ds Abma Gouda; Ma-
ranathak. (L. Morsweg) 10 ds Rooze;
Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) 10 ds Alblas;
Bethlehemkerk (Driftstr.) 9.30 hr Hen
zen Leiderdorp; Bevrijdingsk. (Mont-
gomerystr.) 10 ds Rietveld; Vredesk.
(Burggravenl.) lOvic Stam; Waalse kerk
(Breestr.) geen dienst; 'Stevenshof' (rk
kerk Haagse Schouw) 11 kand Stege-
man. Acad. Ziekenhuis 10 pater v Haas
teren. Diakones^enhuis elke za 10.30
rk. dienst, en 10.30 ds v 't Hof. Ende
geest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vre-
deskerk zie herv. gem.; Oude Vest geen
dienst; Maranathak. zie herv. gem.; Be
vrijdingsk. zie herv. gem.; verzorgingste
huis Groenhoven 10 hr v Wallinga Lei
derdorp; Merenwijk zie herv. gemeente.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10.3.30 ds
Wilmink. Chr. Geref. K. (Steenschuur)
9.30 en 5 ds Affourtit. Geref. Gem. (zie
onder Leiderdorp). Geref. Gem. in Ned.
(Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30 en
5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerk-
gr.) 10.15 hr vd Mey en hr Menke.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10 ds Vos-Wiegand.
Baptistengemeente (aula 'Nieuweroord',
Rijnsburgerweg 124) 10 ds Koekkoek
Alphen. Evang. Gemeenschap (Middel-
stegr. 3) 9 ev Faber, 10.30 ev Sussen-
bach. Evangellecentrum-Pinksterbew.
(Bethlehemskerk Lammermarkt) 10 ev
Spreeuwers, woe 8 ds White (VS). Pmk-
stergem. (0. Vest 13) 10 ev Scherper-
nisse. Volle Evangelie Gemeente (Haar
lemmerweg 36) 11 ev Daniël. Christen
gemeenschap (Vestestr. 49) geen
dienst. Leger des Heils (hoek Ves
testr ./Groenesteeg) 10 en 4.30. Nieuw-
Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4.
wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De
Ontmoeting', Noordhofland V.schoten)
elke za 10 tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12
predikatie. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr.
v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.)
10, 11 en 12. Oud-Kath. K. (Zoeterw-
singel) 10, behalve 2e weekeinde van
de maand: za 7. Rooms-Kath. K. Haag-
weg za 7, zo 10.30; Herensingel za 7,
zo 9.30 en 11; Rijndijk (Stevenshof) za
7, zo 9.30; Steenschuur za 7, zo 8.30,
10, 11.30,6 en 7 (lof); Boshuizerkade
za 7. zo 10; Lammenschansweg za 7,
10; Haarl.straat za 7. zo 10.30 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H.
Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES
Herv. Gem. 9.30 hr Hoffenaar Voorhout.
AARLANDERVEEN
Herv. Gem. 9.30 zie geref kerk, 6.30 ds
Borman Assen Geref. Kerk 9.30 ds Wil
schut, 6.30 ds Borman Assen. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 en 4 ds v Sorge. Rk Kerk
za 7. zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN
Herv. Gem. Adventskerk 9.30 ds Jonk
man. 6.30 ds Wilschut SoW-dienst;
Kruiskerk 9.30 ds Germans Sassen-
heim; Opstandingskerk 9.30 ds 't Hooft;
G. Herderkerk 9 ds Bakker, 6.30 ds
Moll; De Bron 10.30 en 6.30 ds Bakker;
Ashram (Marsdiep) geen dienst; Ouds-
hoornse kerk 10 dr Cramer Den Haag;
Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 ds v
Slooten Putten, 6.30 ds v Andel Am
sterdam; Kerk en Zanen geen opgave.
Geref. Kerk Mar.kerk 9.30 ds Attema-
Roosjen Leiderdorp. 6.30; Salv.kerk
9.30 ds Borman Assen, 6.30 ds Bras
Sassenheim. 6eref. K. Vrijg. (school
Bospark, Beatrixl. 4) 9.30, 3 ds Grutter.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 en 6.30 ds Janssens. Chr. Geref.
Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds
vd Meij. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerf-
str. 110 ds jut, 6.30 ds Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 hrTieleman. Bapt.gem. Ichthus
(aula mavo H. Dunantweg 1) 10 hr Bak
ker, 6.30 hr Post. Volle-evang.gem. ('De
Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10. Pmkster-
gem. 'Het Licht' (A. v. Burenlaan 15)
10. Christengemeente 'De Hoeksteen'
(geb. 'Bethel', hoek Emmalaan) 10 hr
Veldhuizen Bodegraven. Leger des H.
(Zonneweg 3) 10 en 7 (laatste zondag
van de maand 5 u.). Remonstr. Gem.
(Van Mandersloostr. 36) geen dienst. Rk
Kerk: Bonifaciusk. za 7, zo 9.45 en
11.30; Piusk. za 7. zo 9 en 10.30; De
Bron za 7, zo 9.30 en 11.
BENTHUIZEN
Herv. Gem. 9.30 ds v Vuuren Zoeter-
meer, 6 ds den Dikken Oldebroek. Ge-
ref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen',
Schweitzerstr.-Bernhardstr.) 10 kand
Verbaan. Geref. Gem. 9.30 en 6.
BODEGRAVEN
Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds Jonkers
Utrecht. 6.30 ds de Haan Made; Salv
.kerk 9.30 ds Kleermaker Rotterdam.
6.30 ds Jansen Hoofddorp; Bethl.kerk
(Nieuwerbrug) 9.30 drs Moehn Reeuw-
ijk, 6.30 ds Wassinkmaat Oene. Geref.
Kerk 9.30 ds Kwast Koudekerk, 6.30 ds
Elderman. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.)
9.30 ds Simpelaar, 4.30. Geref. Gem.
(Stationsweg 17) 10 en 6,30.
BOSKOOP
Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds de Reu
ver, 6.30 ds Kuiper Noordwijk; De Stek
9.30 hr Sluiter. Geref. Kerk 9.30 ds v 't
Hoff, 6.30 zie herv kerk. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 7 ds Oosting. Geref. Gem.
9.30 en 6.
HAZERSWOUDE
Herv. Gem. 10.30 ds Alblas. 6.30 kand
v Duijvenbode Katwijk. Geref. Kerk 9 en
5 mw de Peuter Voorhout. Rk Kerk: dorp
za 7. zo 10 en 11.30; Anker za 7. zo
10.30; Rijndijk zo 9.
HILLEGOM
Herv. Gem. 10 ds Verbeek. Geref. Kerk
('Hoeksteen') zie herv kerk. Chr. Geref.
Kerk 10 en 7 ds v Langevelde. Christen
Gemeente (P. Breughellaan 36) geen
opgave. Rk Kerk: Mart. za 7, zo 10; Jo-
zefk. za 7. zo 10.
HOOGMADE
Herv. Gem. 10 ds Keuning Noordwijk.
Rk Kerk za 7, zo 9.15.
DE KAAG
Herv. Gem. 9.30 hr Hoffenaar Voorhout.
Rk Kerk za 7, zo 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN
Herv. Gem. Dorpsk. 10 der Vermeulen,
6 dr Meijers Zeist; Ontm.kerk 10 kand
vd Spil De Bilt, 6.30 ds de Reuver Bos
koop. Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-
college) zie Katwijk aan Zee. Geref. Kerk
9.30 drs v Reenen Amsterdam, 6.30 ds
v Breevoort. Rk Kerk za 7, zo 9.30.
KATWIJK AAN ZEE
Herv. Gem. N. Kerk 10 ds Vroeginde-
weij, o ds v 't Hof; O. Kerk lOdsten
Voorde. 6 ds Visser; Ichthusk. 10 ds
Verseput Oegstgeest. 6 ds Volk; Pn.ëlk.
9.30 ds Visser. 6 ds ten Voorde; Mara-
nathakerk (Rijnsoever) 10 10 ds Christ,
6 ds Hovius. Overdum 2.15 hr Berg
man. Herv. Gem. 'De Rank' (Helmberg
weg 10) 10 ds Hoogendijk. Geref. Kerk
Vr.kerk 9.30 ds v Breevoort, 5 ds Mink;
Triumfatork. 9.30 ds Mink. Geref. K.
Vrijg. 9.30, 5.30 ds Heida. Ned. Geref.
K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 ds
Zwarts. 7 ds Smit. Chr. Geref. K. 10 en
5. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10
en 5 ds vd Beid. Geref. Gem. (Remise-
str.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned. (Lou-
westr.) 10 en 5. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 hr Stam. Soefi
(Zuidduinweg) elke le en 3e zondag, 4.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN
Herv. Gem. 10 dsTielkemeijer, 7 dsvd
Lugt. Geref. Kerk 10 ds vd Lugt, 7 zie
herv kerk.
LEIDERDORP
Herv. Gem. en Geref. Kerk Dorpsk. 10
ds Banga Ede. 6.30 ds Stegeman;
Scheppingsk. 9.30 ds Stegeman, 9.30
(kapelzaal).dovendienst hrVoogt. Ley-
thenrode 10.30 ds de Leeuw. Elis.-zie-
kenhuis 9.30 ds Brommet. Geref. Ge
meente Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr.
73) 10 en 4.30 ds Boogaard. Bapt.gem.
(wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr de Gier. Rk Kerk
za 7. zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN
Herv. Gem. 9.30 hr Broek Oegstgeest. 7
zie geref kerk. Geref. Kerk 9.30 zie herv
kerk. 7 ds Amesz Aalsmeer. Rk Kerk za
7,zo 10.
LISSE
Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Verdijk;
Pauluskerk 10 Ds Kooistra Apeldoorn, 7
ds Verdijk. Geref. Kerk 10 ds v
Middden. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr.
1) 10.45 ds Geersing, 4.30. Ned. Ge
ref. Kerk (Salvatori) 10 hr v Brucken, 5
ds v Dijken. Chr. Geref. Kerk 10 en 7 ds
v Dijken. Geref. Gem. 10 en 4 ds Tanis.
Evangeliegemeente (Heereweg 52a)
geen opgave. Rk Kerk-, Agathakerk za 7,
zo 10; Poelpolder za 7. zo 10.30; Mari-
akerk za 7, zo 9 en 10.15; Engelbew. za
7. zo 10.
NIEUWKOOP
Herv. Gem. 9.30 ds Poot Woerden,
6.30 dr Haitsma Boskoop. Geref. Kerk
9.30, 2.15 ds Vlietstra Zeist. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 mw Kelder Amsterdam.
Remonstr. Gem. geen dienst. Evang.
gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regthuys-
plein) 12 nam. Rk Kerk za 7, zo 9 en
10.45.
NIEUWVEEN
Herv. Gem. 9.30 ds de Graaff, 6.30
kand Verbaan Utrecht. Geref. Kerk
9.30. Rk Kerk za 7, zo 9 en 11.
NIEUW-VENNEP
Herv. Gem, 9.30 ds Mackaay Leiden, 7
ds 't Hooft Alphen. Geref. Kerk 9.30 ds
Thijs Blaricum, 7 drs Valenkamp. Chr.
Geref. Kerk 9.30 ds Groen. 4.30 ds v
Roekei. Rk Kerk za 7, zo 10.
Herv. Gem. 9.30 ds v Campen Woerden,
7 ds vd Kooij Woerden. Geref. Kerk (W.
Verlaat) 9.30 hr Schreuder, 7 ds v 't
Hoff Boskoop. Rk kerk za 7, zo 9 en
10.30.
NOORDWIJK
Herv. Gem. Grote of St. Jeroensk. (Bin
nen) 10 d vd Schoot. 5 ds Künz Wad-
dinxveen, 7 dsvd Sluys; Hoofdstr. (Zee)
10 ds Brinkman Cairo; De Rank (Golf
baan) 10dsvd Bergh. Geref. Kerk
Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds Kuiper. 7
ds Elgersma,- Vinkenl. (Binnen) geen
dienst. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11
hr de Peuter Voorhout. 'Sole Mio' 9 ds
Kuiper. Evang. centrum 'De Ark' (pic-
képl. 1) 10 hr v Arkel, 7 hr Bol. Ned.
Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 hr Rik-
kert. Rk Kerk Zee za 7, zo 10.30; Bin
nen za 7, zo 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT
Dorpsk. 10 ds Rothfusz Hillegom; De
Zilk zie Dorpskerk. Rk Kerk Victork. za
7, zo 9.30 en 11Jozefk. za 7, zo 9 en
10.30; De Zilk za 7, zo 10.30.
OEGSTGEEST
Herv. Gem.. Groene of Will.kerk 10 ds
Schuurman: Pauluskerk 10 ds Plomp;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds
Spelberg. Geref. Kerk geen dienst. Ge
ref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilderschool)
9.30 en 4.30. Ned. Geref. Kerk (Gem-
.centrum) 8.45 ds Brink Haarlemmer
meer. Van Wijckerslooth 4 hr v Straalen.
Endegeest 10 pater Lansbergen. Volle-
evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk
Kerk Will.kerk za 7, zo 9 en 10.30.
OUD-ADE
Rk Kerk za 7, zo 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9.30 ds Heijtjng. Geref. K.
9.30 ds Schoep Gouda, 6.30 dr Bade
Alphen. Remonstr. Gem. 10 dr Met
ering Oegstgeest. Rk Kerk za 7, zo
10.30 (iedere 2e en 4e zondag van de
maand doopdienst om 12).
ROELOFARENDSVEEN
Rk Kerk Mar. Pres. za 7, zo 11 (iedere
le zondag van de maand om 12.30
doopdienst); Petrus-B. za 7, zo 9.30 (ie
dere 3e zondag van de maand om 12.30
doopdienst).
RIJNSATERWOUDE
Herv. Gem. 9.30 en 7 ds vd Hoeven.
Chr. Geref. K. 9.30,2 ds de Haan Spij-
kenisse.
RIJNSBURG
Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30 ds Ver
boom, 5 ds Wisse; Bethelkerk 9.30 ds
Wisse. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds
Huisman, 7 ds Snel; Immanuelkerk
9.30 ds Snel, 5 ds Verschoor; Mara-
nathakerk 9.30 ds Verschoor, 5 ds Huis
man. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds
Grutter. Chr. Geref. K. 9.30, 4 ds Wes
terink Baarn. Evang. Christengem. (aula
mavö) 10 hr Henk Binnendijk Rijns
burg. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en (chr.
tuinbouwschool) 11.
RIJPWETERING
Rk Kerk za 7, zo 9.
SASSENHEIM
Herv. Gem. 9.30 en 7 ds Vollebregt. Ge
ref. Kerk 9.30 ds Bras, 7 zie herv kerk.
Chr. Geref. K. 10 en 7 ds Hogenbirk.
Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) 10ds
Cossee Rotterdam. Rk Kerk za 7, zo
9.30 en 11.
TER AAR
Herv. Gem. 9.30 ds Duisterhof Berg-
schenhoek. 6.30 ds Vlasblom. Geref.
Kerk 9.30 ds Wattel Hoofddorp, 6.30
ds Hoogendijk Alphen. Rk Kerk Aardam
za 7, zo 9 en 12; kerk Langeraar za 7, zo
9.30 en 11.30.
VALKENBURG
Herv. Gem. 9.30 ds vd Veen-Schenke-
veld Rijswijk, 6.30 zie geref kerk. Geref.
Kerk 10 ds v Achterberg Leiden, 6.30 dr
Vermeulen. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4 ds
Heida.
VOORHOUT
Herv./Geref. Kerkgemeenschap lOds
Brokerhof Anna Paulowna. Rk Kerk za
7. zo 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN
Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Irik Varik,
7 zie geref kerk; De Ontmoeting (Noord
hofland) 10 ds Ledegang, 7 zie geref
kerk; 'Rehoboth' (Van Leeuwenhoekka
de) 9.30 ds Poort Oisterwijk, 4.30 ds
Jonker Stolwijk. Hulp en Heil-kerk
('Schakenbos', Leidschendam) geen op
gave. Geref. Kerk 10 en 7 ds Schaap.
Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 9 en 4.30 ds
Geersing. Rk Kerk Laur.kerk za 7, zo 11;
M. Godskerk. za 7. zo 9.30. Kerk van
Engeland (British school in The Nether
lands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli
caanse dienst. Aula-basisgemeenschap
(in 'Onderdak') geen opgave.
WADDINXVEEN
Herv. Gem. Brugk. 9.30dsGoossen, 5
ds Mulder Nieuwerkerk; Hoeksteen
9.30 ds Marchand Ermelo, 6.30 drs
Buitelaar Rotterdam; Bethelk. 9.30 ds
in 't Veld Ede, 5 ds Goossen; Rehoboth-
school 9.30 ds Wegman Wijngaarden, 5
ds de Rijke; Imm.kerk 9.30 ds de Bruin
Reeuwijk. Geref. Kerk Kruisk. 5 ds Vegh
Den Haag; Ontm.kerk 9.30 ds Schnei
der Ziest. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk)
8.30 en 2.45 ds Hoogendoorn. Chr. Af-
gesch. Gem. 9.30 en 5 ds vd Want.
Oud-Geref. Gem. (Mercuriusweg 29) 10
en 6.30. Remonstr. Gem. 10 ds Thie-
me-Tiessing Boskoop.
Herv. Gem. 10 dr Muid. Rk Kerk za 7,
zo 9 en 10.30.
WASSENAAR
Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds Oskamp,
4.30 ds vd Bergh; Kievietk. ('Samen op
weg') 10 ds Janse de Jonge; Messiask.
10 zie Zijll.kerk; Dorpscentrum 9.30 dr
Meijers. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds vd
Woüde SoWdienst, 7 ds Dondorp Den
Haag. Ned. Prot. Bond (Kerkdam)
10.30 ds Brussee-vd Zee Voorburg. RK
Kerk Jozef za 7. zo 9.30 en 11Will, za
7, zo 9.30 en 11GH za 6, zo 10.30.
WOUBRUGGE
Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds v 't Hof.
Geref. Kerk 9.30 hr Dronkert Hoogvliet.
Ned. Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr.
20) geen opgave. Rk Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN
Herv. Gem. 9.30 ds Roodenburg Heec-
kelen, 7 ds Schreuder Zevenhoven. Ge
ref. Kerk 9.30 ds Markus, 7 zie herv
kerk.
ZOETERWOUDE
Herv. Gem. 10drsSturm-v Dijk. Rk
Kerk St. Jan zo 9.30; Chr. Dienaark. za
7. Meerburgkerk H. Rijndijk za 7, zo 10
en 11.30.
ZWAMMERDAM
Herv. Gem. 9.30 ds Dubbeldam. Geref.
Kerk 9.30 mw Meeberg Bodegraven,
6.30 ds Dubbeldam. Remonstr. Gem.
geen diensten.
