7
David Bowie
is gewoon een
van de vier
(,->
M
Moeilijke
gevallen
ZATERDAG 10 AUGUSTUS 1991
ZATERDAGS
Je begint een bandje. Dat wordt beroemd. Vervolgens denk je eens aan een
solo-loopbaan en als je daarmee nou öök nog succesvol bent, kun je eens
gaan denken aan het witte doek. Paul McCartney, Bryan Ferry, Phil Col
lins, Jon Bon Jovi, David Byrne en Billy Idol deden zo aan carrièreplan
ning. David Bowie doet het precies andersom. Velen zien Tin Machine als
zijn creatieve ondergang. Is dat ook zo?
JOHN OOMKES
Niall speelt drums in de band van
Bob Geldof. Dat wil zeggen: zo
lang 'Saint Bob', organisator van
de grote hulpverleningsacties voor Afrika,
tenminste niet met een camerateam aan het
werk is in Zuid-Afrika om Nelson Mandela en
Chief Buthelezi te interviewen. Als Geldof
zijn tijd besteedt aan zijn maatschappelijke
interesses is Niall een van de 260.000 werklo
zen in de Ierse Republiek en pakt hij met bei
de handen ieder baantje aan.
Deze maand speelt Niall voor privé-chauf-
feur van David Bowie. Zo lang Bowie in Du
blin vertoeft hij repeteert er vier weken
lang met de drie andere leden van de band
Tin Machine rijdt Niall David 's morgens
van diens hotel naar de oefenruimte, 's mid
dags (als hij mazzel heeft) naar het museum
en 's avonds naar een van de vele restaurants
in de Ierse hoofdstad. Niall vindt dat leven
maar zo-zo en amper 'rock'n'roll'. Alleen
het doelloos rondhangen in de bar van de
voormalige accufabriek, zo halverwege kof
fiezetapparaat en pooltafel, doet er aan den
ken. Het is wachten op de dingen die komen
gaan.
The Factory oogt als een opgeknapt stukje
dockland in de Londense haven. Triest, kans
arm, opgelapt en aangeveegd. Een keurig on
derhouden begraafplaats van de industriële
revolutie die ook in Dublin zijn sporen heeft
nagelaten. Taxichauffeurs droppen er hun la
ding en maken dat ze wegkomen. Niall heeft
die keuze niet.
Vorig jaar nam David Bowie afscheid van zijn
ruim twintig jaar omspannende carrière. Hij
koos daarvoor de vorm van een tournee,
waarbij hij nog één keer zijn vele succesnum
mers (Ashes to Ashes, Fame, This is not Ame
rica, Golden Years, Let's Dance, Changes en
vele, vele andere) zong. Het concert vormde
het einde van een veelbeschreven loopbaan
van een man die eigenhandig de loop van de
popmuziek had veranderd. Er heeft zich nog
steeds niemand gemeld misschien met
uitzondering van Madonna die zo'n weer
galoos spelletje speelde met zijn eigen identi
teit, die zich in telkens andere gedaanten en
verschijningsvormen presenteerde aan het
grote publiek.
Bowie was nu eens travestiet, dan weer an
drogyn. Vervolgens afgezant van een denk
beeldig andere planeet, dan weer vertegen
woordiger van dë internationale zakenwe
reld. Ondertussen schiep hij een oeuvre dat
net zo omstreden is als dat van Andy Warhol
in de wereld van de beeldende kunst; een
loopbaan die nog doorspekt is van al dan niet
geslaagde film- en toneelrollen, en doorsne
den met producerswerk ten behoeve van Lou
Reed en Iggy Pop. Bowie was de primus inter
pares, het geleidende licht, het grote voor
beeld. De Man die stijlvol de Zeitgeist verte
genwoordigde. In 1983, op het toppunt van
zijn roem, riep het Amerikaanse tijdschrift
Time hem uit tot Man of the Year.
De jaren tachtig eindigden voor Bowie in
een commercieel succes en een artistieke on
dergang. The Glass Spider Tournee, die hem
onder meer naar het Feyenoord Stadion
bracht, was tot die tijd (1986) de meest ren
dabele tour in de popgeschiedenis, maar de
muzikale inspiratie liet het afweten. Ten dele
moet het opdrogen van Bowie's creatieve
bron te maken hebben gehad met zijn lang
zamerhand groeiende afkeer van make-up,
grime en maskers. De man die jarenlang
nieuwe personages had gecrëerd, kreeg er ge
noeg van om zich anders voor te doen. Toen
De Acteur er eindelijk aan toe was Zichzelf te
zijn, openbaarde zich een nieuw probleem.
Wie was hij dan wel?
a
Eén dag voordat hij in 1987 deel uit zou ma
ken van de nieuwe band Tin Machine en
plaatopnamen zou maken, ontmoette Reeves
Gabrels de broers Hunt en Tony Sales voor
dë eerste maal. Dat is niet abnormaal als je
een keertje voor de lol samen wilt spelen; het
is wat anders als je de eerstvolgende jaren het
grootste deel van je tijd met je nieuwe colle
ga's zult doorbrengen. Reeves, opgegroeid in
de keiharde competitie die de muzikanten-
scene in New York en Boston beheerst, wist
niet beter dan dat je met de broertjes, zonen o
van de bekende Amerikaanse komiek Soupy ^«Trst
Sales, kon lachen, maar dat je ook op qui vive
(van rechts naar links) Bowie door de jaren heen: Ziggy Stardust (1974), in de film The Man who fell to Earth (1976),tijdens een tournee in 1980, tijdens The Glass Spider Tour (1987).
Wordt Tin Machine de creatieve
ondergang van de man die twintig
jaar lang aan de top stond?
raat, gekoppeld met een tamboerijn en een
door Bowie bespeelde baritonsax. Het resul
taat doet denken aan de wall of sound, die de
legendarische producer Phil Spector halver
wege de jaren zestig creëerde.
Op Tin Machine II, zoals het nieuwe album
is gedoopt, neemt Reeves Gabrels de belang
rijke en vaak snoeiharde gitaarpartijen voor
zijn rekening. In zekere zin vormt hij de link
met het muzikale verleden van Bowie, die al
tijd een voorkeur heeft gehad voor gitaristen
die een bluesinstelling verrieden. Reeves:
„Stevie Ray Vaughan heb ik nooit gekend,
maar hij houdt net als ik van Jimi Hendrix en
Albert King. Earl Slickik ken hem als Frank
Metaloni komt uit de buurt van Staten Is
land, net als ik. Ook Adrian Belew die met
Bowie speelde, had een duidelijke invloed op
me. Als je je naast Bowie staande wilt hou
den, moet je er tegenaan."
moest zijn. Tony en Hunt hadden zich op
één podium staande weten te houden naast
Iggy Pop, het grootste concertdier in de pop
muziek.
„De eerste plaat die we maakten is dan ook
een soort logboek geworden. Als je hem nu
draait, dan luister je naar een documentaire
die vertelt hoe we elkaar ontmoetten, samen
leerden spelen en moesten wennen aan het
feit dat David Bowie gewoon een vierde
groepslid was", vertelt Reeves. Hij ligt onder
uit gezakt op een sofa die met twee andere
banken en een fauteuil een riante zithoek
vormt, vlak naast de in de Ierse oefenruimte
opgestelde apparatuur.
Opzij zit Bowie, als een kat opgerold in een
stoelzitting. Hij dringt zich bewust niet op de
voorgrond, gehinderd door het verleden
waarin hij zo prominent aanwezig was en in
een hinderlaag gelokt door het heden: hij
schrijft vrijwel alle teksten voor de band. Bo
vendien is hij degene die zich het beste ver
baal uitdrukt en de man met de grootste al
gemene kennis.
„Kijk", zegt David. „Ik deed Tin Machine
er in het begin een beetje bij, zo leek het al
thans voor de media. Het was mijn hobby
bandje, zo werd er geschreven. Je praat na
tuurlijk nooit over je werkelijke plannen,
maar dat was nooit de werkelijke bedoeling.
Ik heb alleen nog een platencontract als lid
van Tin Machine en ben van plan me uitslui
tend aan deze band te wijden. Ik doe geen
theater meer, heb geen filmplannen."
„Dus als je zegt dat onze tweede plaat flink
verschilt van de eerste dan kan ik alleen maar
zeggen dat dat komt omdat we niet meer met
elkaar in de slag hoeven te gaan. De confron
taties zijn achter de rug; we hoeven ten op
zichte van elkaar niet meer onze individuele
plaats te bevechten."
Het gegroeide onderlinge vertrouwen en
Bowie's vergaande commitment open
baart zich in een opvallend goede plaat, die
eind deze maand in de winkels zal liggen. Op
een van de nieuwe tracks in het bijzonder,
You belong in Rock 'n' Roll, ligt de speelsheid
er bovenop. In een speciale mix die voor een
12-inch-versie is gemaakt hoor je hoe Tin
Machine experimenteert met het sonore ge
luid van twee vibrators en een scheerappa-
De eerste en tweede plaat van Tin Machine
tonen nu en dan het soort sociale bewustzijn
dat Lou Reed laat zien op zijn veelgeprezen
album New York. Binnen Tin Machine kan
Bowie verder gaan met zijn observaties dan
in het verleden, al heeft hij nog steeds een
hekel aan het opgeheven vingertje. Shopping
for Girls, een fraai nummer over kinderpros
titutie, kwam tot stand nadat Reeves Gabrels
zijn vrouw Sarah, een bekend Amerikaans
journaliste (The Christian Science Monitor),
vergezelde op een tocht naar De Gouden
Driehoek, de grensstreek tussen Laos, Birma
en Thailand.
Reeves: „Er was een grensstadje met vijf
tien bordelen, waar jonge Birmese meisjes
tussen de negen en dertien jaar tot prostitu
tie werden gedwongen, in de hoop dat ze er
een beter leven aan overhielden. Voor een
twaalfjarige maagd, safe sex, maken ze er
echter zo'n goeie prijs dat je ervan schrikt.
Het is moderne slavernij."
Bowie: „Ik ben er zelf ook geweest en Ree
ves' verhaal zette me ertoe aan om me da
genlang aan de tekst voor een song te wijden,
want ik wilde niet een of ander goedkoop
schokeffect bewerkstelligen. Ik kan nu een
maal geen moralistisch verhaal ophangen
dat heb ik nooit gekund en zeker niet met
dit lied, want dan zou het ook zijn doel voor
bijschieten. Uiteindelijk heb ik gewoon de
feiten opgesomd. Daar hoef je niets aan te
verfraaien." Reeves: „Je kunt alleen maar ho
pen dat dit soort stories overkomen in song-
omdat Sarah en ik in
de Filipijnen in seksdorpen terecht kwamen,
waar we reisbureaus uit Amsterdam aantrof
fen."
In de teksten die Bowie voor Tin Machine
schreef, duiken nu en dan referenties
Nederland en Vlaanderen op. Zijn liefde
de schilderijen van Pieter Breughel (David:
„Let wel, Breughel de Oudere") komt oi
hoek kijken in een van de andere, uitsteken
de nieuwe stukken: Goodbye Mr. Ed. Bowie:
„Apropos, in het Nationale Museum in Du
blin hangen drie prachtige werken van hem.
Wat Mr. Ed betreft, dat is een verwijzing
de oude tv-serie met een pratend paard. Als
kind herinner me dat goed, omdat het
van de eerste Amerikaanse televisieprogram
ma's op de BBC was. Mr. Ed, dat paard beli
chaamde Amerika voor me. Dat beest vertel
de zijn baas altijd de waarheid, gewoon recht
voor zijn raap. Nu dient Mr. Ed in dit r
mer weer als symbool voor Amerika, mat
in een verhaal over het wegvallen vaj
Amerikaanse Droom, vanuit het gezichtspunt
van de Amerikaanse indianen het eigenlij
ke onderwerp van de song. En Breughel heeft
de Gevallen Engel geschilderd als geen ander.
Oppervlakkig gezien hebben dergelijke beel
den niets met elkaar te maken, maar ik asso
cieer in teksten graag."
.V.
De discusssie in de oefenruimte bereikt
hoogtepunt als Bowie zich laat ontvallen dat
sommige stukken (Under the God, Crack Ci
ty) op Tin Machine's eerste album 'pedante-
rig' waren. Onder kritiek van de broertjes Sa-
les neemt hij zijn woorden terug. „Met die
songs, vooral met Under the God, hebben wc
iets gezegd over het blanke racisme in Ameri
ka; hebben we ons gekeerd tegen het opko
mend rechts extremisme in de VS."
Wat zijn de Tien Geboden voor een zo pre
cair samengesteld bandje als Tin Machine?
Hoe ga je onderling met elkaar om? „Hoe be
doel je?", zegt Tony Sales. „Qua overspel,
lust, diefstal en bedrog? We zijn menselijk er
dus feilbaar. Maar we gaan ervan uit dat we
elkaar de waarheid moeten zeggen. Des
noods in alle openbaarheid." Hunt Sales: „Je
ziet het aan onze muzikale invloeden. Als ik
Muddy Waters-bluesinvloed kan bijdragen,
dan moet David toch op zijn minst de in
vloed van...eh..."
Mott the Hoople kunnen bijdragen?
Bowie: „Op zijn minst, hahaha."
Machine,
David
Bowie zit
Onze taal
Als alle brieven van lezers van
deze rubriek besproken moes
ten worden, zouden we een pa
gina per week nodig hebben. Zo
veel ruimte is er niet en zo veel
tijd is er ook niet voor. En eer
lijkgezegd: een heleboel vragen
zijn gewoon te moeilijk, zodat
ik die maar naast me neerleg.
Bijvoorbeeld de vraag naar het ver
schil tussen 'leefwijze' en 'levens
wijze'. Wanneer moet je het ene
woord gebruiken en wanneer het andere? Ik
weet het niet en zuchtend doe ik die brief in
het mapje 'Moeilijke Gevallen'. Dat mapje is
ondertussen een heel erg dikke map gewor
den.
Er is iemand die vraagt naar het meervoud
van 'bevoegd gezag'. Zijn dat bevoegde geza-
gen of bevoegde gezaggen? Het klinkt allebei
nogal vreemd, maar toch moet er soms een
meervoud van gemaakt worden want be
voegd gezag is een vakterm van schoolbe
stuurders. Niemand weet het en ook deze
brief gaat in de map 'Moeilijke Gevallen'.
Dan is er iemand die wil weten waarom we
'geweest' schrijven in plaats van 'geweesd',
wat hij veel logischer vindt. Helaas schrijft hij
er niet bij waarom 'geweesd' logischer zou
zijn. Met bezwaard gemoed berg ik hem op:
ook een 'Moeilijk Geval'. Soms overweeg ik
de hele map maar weg te gooien, maar je
weet nooit of er soms een oplossing voor dit
of dat te vinden is.
Waarom wordt 'zeiken' met 'korte ei'
geschreven, terwijl het toch een sterk werk
woord is met zeek en gezeken als andere vor
men, evenals kijken, blijken en strijken? Ik
had er nog nooit over nagedacht en moet het
antwoord schuldig blijven. Gelukkig stellen
sommige lezers ook vragen waarover ik wèl
iets kan vertellen anders was het gauw met
me afgelopen. Zo'n enorme map is vast geen
aanbeveling.
Wat is beten 'We moeten onze harten open
stellen' of 'We moeten ons hart opensteilen'?
S.v.p. ook even zeggen waarom. Ik vind het
tweede beter maar ik heb me suf gepiekerd
waarom dat zo zou zijn. Ook iets voor de
map dus.
Waarom heten tegenwoordig zo veel straten
niet meer straat maar gewoon Dotterbloem.
Wagenmaker, Zonnekant of Ultramarijn? Ik
hou daar ook niet van; ik zou het vreselijk
vinden als ik nog eens Karnemelk 16 of Riet
suiker 208 kwam te wonen. Maar waarom
men een straat of weg niet langer Dotter
bloemstraat of Karnemelkweg noemt, is mij
niet bekend. Ik wil het zelfs niet weten. Sym
pathieke brief maar toch een 'Moeilijk Geval'.
En wat zal ik doen met die advertentie
waarin een loodgietersbedrijf 'wegens uit
breiding van werkzaamheden' vraagt om en
kele loodgieters, monteurs en 'riolisten'? Ik
ken alleen violisten, solisten en alcoholisten.
Onzin natuurlijk, ik snap best wat een riolist
is, ook al zou het geen goed woord zijn. Maar
hoe bepalen we wat een goed woord is?
Af en toe blader ik wel eens in die map. Mis
schien kan ik eerst de meest hopeloze geval
len eruit gooien. Dat betekent echter dat er
bijna niets weg gaat want ik ben een onver
beterlijke optimist. Best kans dat we die zaak
van 'geweesd' nog eens oplossen. En iemand
zal toch wel weten waarom 'zeiken' met 'ei'
geschreven wordt? Of wat de diepere filosofie
is achter Karnemelk 16 en Rietsuiker 208?
Ik kies dan maar voor de eenvoudigste oplos
sing en koop gewoon een nieuwe map. Kan
ik weer een hele tijd vooruit.
JOOP VAN DER HORST
universitair docent
Nederlands
