7
Een leven met rampen en oorlogen
7
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Anke de Haan, manager emergency desk van Artsen Zonder Grenzen:
„Ik kan niet plompverloren op een feestje uitleggen wat voor werk ik
doe." FOTO UNITED PHOTOS DE BOER OLAF KRAAK
e kneep 'm. Angstige minuten in
m een bejaard vliegtuig van Russi-
sche makelij. Want wa; het één na
laatste toestel nèèr Monrovia in Liberia niet
beschoten? Pas toen het toestel ongeschon
den landde in het door een burgeroorlog ver
scheurde Afrikaanse land, slaak e Anke de
Haan een zucht van verlichting. Het eerste
deel van de missie was geslaagd. Op het
vliegveld van Monrovia krioelde het van de
paniekerige mensen die het land probeerden
uit te komen. En zij? Zij trotseerde het gevaar
en ging het oorlogsgebied binnen nadat een
priester haar op het hart had gedrukt om
toch vooral ieder contact met die zogenoem
de militairen te vermijden. Gewetenloze
knaapjes waren het, jongetjes rret geweren
en verslaafd aan drugs.
Een waardevolle tip in een \er, vreemd
land van de (toen nog niet vermoorde) niets
ontziende wrede dicator Doe, die een slopen
de strijd voerde met de rebellen van Prince
lohnson en Charles Taylor. „En daar sta je
dan met je tas. Je weet niet waar je terecht
bent gekomen. Je kan slechts hooen dat het
rustig blijft", zegt ze. En Ankt de Haan,
manager emergency desk van Arisen Zonder
Grenzen ging, samen met een meegereisde
Nederlandse chirurg met gevaar voor eigen
leven op weg naar collega's, die h in werk de
den in een afgelegen nederzetting ergens in
de binnenlanden.
ZONDER KLEERSCHEUREN
Na het werkbezoek bereikte ze zonder
kleerscheuren de nationale luchtha
ven en haalde de laatste vlucht.
Daarna werd het vliegveld voor e ïi-
ge tijd hermetisch afgesloten. Het
zwaarbeladen overjarige toestel,
propvol hysterisch krijsende vluch
telingen, kwam met de groot ite
moeite los van de grond, cirkelde
even boven Monrovia en vloog wïg,
richting vrijheid. Het zoveel ue
avontuur van een heldhaftige vrouw
was ten einde.
Haar hand met gespreide vingers
glijdt door haar lange loshangende
haar en duwt tegelijkertijd haar
hoofd naar achteren. Dat ze niet
bang uitgevallen is klopt wel, zegt
ze. Haar omschrijven als een „he d-
haftige meid met stalen zenuwen",
vindt ze sterk overdreven. Het is ook
bezijden de waarheid, meent te.
„Het is een baan, maar een heerli ke
baan. Als je niets wilt meemaken
moet je het niet doen. Angst heb ik
zelden. Omdat ik vaak niet weet wat
ik verwachten kan. Ik was in Roe
menië ten tijde van de revolutie. Sa
men met een Roemeense vroiw.
Die was bang omdat ze wist wat er
zou kunnen gebeuren. En ik? Ik
vond het interessant deelgenoot te
Zelf slachtojfers helpen doet ze niet. Als hoofd van de emergency
desk van Artsen Zonder Grenzen Nederland probeert Anke de
Haan autoriteiten te mobiliseren en regeringen te overtuigen
waardoor er adequaat en zonder aanziens des persoons hulp kan
worden geboden. Deze week was haar verkenningsteam in
Joegoslavië. Anke de Haan en haar dagelijkse leven met
natuurrampen, vluchtelingen, epedimieën en burger-oorlogen.
zijn van een historisch moment in de Roe
meense geschiedenis."
Anke de Haan zoekt natuurrampen, epide
mieën, burger-oorlogen en vluchtelingen
waar ook ter wereld op. Voor Artsen Zonder
Grenzen. Een enerverend bestaan, ofschoon
ze haar dramatische en opwindende beleve
nissen nauwelijks kan delen met vrienden.
Het is alsof ze emotionele gebeurtenissen en
ervaringen voor vreemden afschermt. „Het is
ook zo moeilijk uit te leggen aan mensen die
nooit met rampen en zo te maken hebben
gehad. Je leeft in dat opzicht een geïsoleerd
leven. Je gevoelens zijn omkapseld. Ik kan
ook niet plompverloren op een feestje even
uitleggen wat voor soort werk ik doe." Als ze
terug komt uit een rampgebied kan ze haar
verhaal wel kwijt aan begrijpende collega's.
,-,Wat je meemaakt, maakt vaak diepe indruk
op je. Voor onze mensen, die aan gevaren
hebben blootgestaan in oorlogsgebieden of
in streken waar natuurrampen plaatshadden
is professionele opvang. Gelukkig."
Aan de muur van haar broeierig warme
kantoor met open raam hangt een enkele
vierkante meters grote wereldkaart tegenover
een gedetailleerde kaart van het Golfgebied.
Op haar bureau ligt een wereldkaart vol ge
kleurde landen. Haar wijsvinger glijdt over
die kaart en blijft rusten op landen waar ze
geweest is. Het krassende geluid van de tram
buiten in de Reguliersbreestraat in de hoofd
stad vermengt zich met het geratel van de te
lex binnen. „Die telex ratelt er elke dag na
tuurrampen uit. Het kost ontzettend veel tijd
om dagelijks informatie uit het rampgebied
te krijgen. Een overstrominkje in Nicaraqua
of zo wordt heel vaak lokaal opgelost. In het
merendeel van de calamiteiten behoeven we
niets te doen."
OPROEP
Pas als er een dringende oproep om hulp
binnenkomt via een ministerie, de Verenigde
Naties, een bevolkingsgroep, een hulp-orga
nisatie of collega's van Artsen Zonder Gren
zen, die voor langere tijd werkzaam zijn in de
buurt van de plaats des onheils, komen Anke
de Haan (32) en haar team daadwerkelijk in
actie. „Op basis van onze informatie bepalen
we onze voorlopige strategie: wel of geen ver
kennend medisch team op weg sturen."
En zo'n team kan dan op stel en sprong af
reizen. Deze week keerden enkele leden van
zo'n verkenningsteam terug van een 'oriënta
tiereis' naar Joegoslavië. Waarbij de groep
zich, zoals gebruikelijk heeft gepresenteerd
als een onafhankelijke hulporganisatie waar
op in geval van nood door alle strijdende par
tijen een beroep kan worden gedaan. Aan de
hand van hun bevindingen is Anke de Haan
samen met haar medewerkers druk bezig
met het opstellen van actieplannen. „Welk
materiaal is nodig, welke mensen?" Enkele
vrijwilligers (zij is zelf in full-time dienst) zijn
voorlopig in Kroatië (Zagreb) en Servië (Bel
grado). Ze houden de ontwikkelingen scherp
in de gaten en bereiden zich voor op aan
zienlijke vluchtelingenstromen als gevechten
in het verdeelde land escaleren.
In Joegoslavië is Anke de Haan - ze stu
deerde medicijnen en bedrijfskunde - nog
niet geweest. Bij tal van andere calamiteiten
ging ze zelf met zo'n verkenningsmissie mee
om polshoogte te nemen in een ramp- of
conflictgebied. „Want", zegt ze, „als
in het land zelf bent krijg je een
inzicht. En als je dan bij bij
een aardbeving in Iran
water kunt zorgen, dat geeft
voldoening dan wanneer je
vanachter je bureau regelt. De
resultaten zijn echt zichtbaar."
niet al-
Vooral in vakantietijd als
medici, verpleegkundi-
en logistici (ruim vijftig procent
de hulp) in het buitenland ver-
ze mensen die
aan het diner zit
ten met de vraag of ze met spoed
hun koffers willen pakken en willen
naar een gebied met men
sen in nood. In negen van de tien
gevallen heeft ze enthousiaste men-
aan de lijn, die zelfs wel eens
te juichen als ze het veilige
Nederland voor enige tijd kunnen
verruilen voor een onveilig rampge
bied.
„We kunnen putten uit een grote
groep van vrijwilligers. Je benadert
ze op basis van hun expertise en er
varing. We zijn bezig om een vast
verkenningsteam samen te stellen.
In zo'n team, waar ik verantwoordelijk voor
ben, komen een arts, een sanitatie-specialist
voor de hygiëne, een verpleegkundige en een
logisticus. Geen vrijwilligers, maar mensen in
vaste dienst van Artsen Zonder Grenzen. Bin
nen enkele maanden moet dat vaste team er
zijn. Dus iedere keer als er ergens op de we
reld medische hulp nodig is, gaan zij daar als
eersten heen. In veel gevallen prefereer ik het
om in een latere fase te gaan."
ONTREDDERING
„We komen in landen waar soms onbe
schrijfelijke rampen zijn gebeurd, waar mee
dogenloze oorlogen woedden, waar de ont
reddering groot is. Artsen en verpleegkundi
gen werken veel persoonlijker dan ik. Als ik in
een getroffen land ben onderhandel ik op
een ander niveau. Ik heb te maken met de
overheid, met structuren waarin mensen zit
ten. Wij willen onafhankelijke hulp bieden,
aan mensen die dat heel hard nodig hebben.
Maar zo'n man aan de andere kant van de ta:
fel kan een ander belang hebben. Ik moet
mensen overtuigen van het belang van onze
aanwezigheid. Ik heb veel confronterende si
tuaties meegemaakt.Er zijn regeringen die'
ons geen speelruimte laten. Maar ik wil een
Anke de Haan ziet
haar werk voor
Artsen Zonder Grenzen
niet als een roeping
doorbraak forceren en daarnaast probeer ik
te allen tijde een cultuur, een systeem te res
pecteren. Ik doet mijn uiterste best om mijn
agressie, die ik ook heb, tegenover zo'n rege
ringsvertegenwoordiger te kanaliseren. Dat
kost me soms grote moeite."
Artsen Zonder Grenzen is neutraal, onaf
hankelijk. Aan slachtoffers van oorlogen en
natuurrampen wordt medische hulp ver
leend, ongeacht geloof, ras of politieke opvat
ting. „We zijn goed geïnformeerd over wat
zich in een land afspeelt. Maar je houdt je
door de omstandigheden wel steeds met po
litiek bezig. Want het vluchtelingenvraagstuk
is nou eenmaal een pblitiek probleem. Neem
Turkije, daar ben ik twee maanden geweest
vanwege de vluchtende Koerden. Ik was in
Ankara dagen aan het onderhandelen met
ministeries, de EG en ambassades. Ik pro
beerde de autoriteiten te mobiliseren. Op een
gegeven moment voelde ik me behoorlijk
verslagen door de politiek. Als ik dan uitein
delijk op een zondagmiddag een telefoontje
krijg dat een vliegtuig met hulpgoederen toch
mag landen', voel ik dat als een overwinning."
Toevallig was Anke de Haan vorige maand
tijdens haar vakantie ook in Turkije. „Op een
rustig adresje. Ver van de probleemgebieden.
Maar toch, je werk houdt je altijd bezig. Lig ik
op het strand in Nederland, dan moet ik ie
der uur het nieuws horen. Ik moet weten wat
er aan de hand is." En als zich plotseling er
gens op aarde een natuurramp voor doet en
zij halsoverkop weg moet, gaan de represen
tatieve kleding en wereldontvanger steevast
mee. „Die ontvanger is nodig omdat ik op de
hoogte wil blijven van wat er in de wereld
aan de hand is. Ik onderhandel met overhe
den en dan is gepaste kleding op zijn plaats.
Het zijn vaak mannen met wie ik praat. Soms
merk je de gereserveerdheid waarmee ze je
als vrouw tegemoet treden."
Als ze ver van huis is, probeert ze tussen de
bedrijven door toch nog wat cultuur van een
land of stad op te snuiven. „Ik was in Le
ningrad toen in de Sovjet-Unie het voedselte
kort speelde. Leningrad is zo mooi, heeft zo'n
rijke geschiedenis. Ja, dan ben ik blij dat ik
een paar uurtjes door die stad kan dwalen."
Vaak is daar geen tijd voor. Dan is het werken
en nog eens werken. Om het leed van de
slachtoffers te verzachten. Maar tussen alle
ellende door lacht ze ook nog wel. „Toen ik
in Turkije zat, reisde ik met helikopters van
de ene naar de andere plek. Contact met col
lega's uit binnen- en buitenland geschiedde
door briefjes achter te laten. En soms ont
moet je elkaar op een landingsplaats ergens
in de middle of nowhere. Praat je onder de
wentelwieken even bij. Dat heeft dan wel iets
lachwekkends."
Haar club staat altijd in het brandpunt van
de belangstelling, zegt ze. Niet altijd terecht,
vindt ze. Want er zijn in de wereld tientallen
gebeurtenissen die om aandacht schreeuwen
en niet krijgen. De media spelen een belang
rijke rol bij de vorming van de publieke opi
nie. „Sommige gebieden zijn nu eenmaal pu-
bliciteitsgevoeliger." Zelf heeft ze geruime
tijd in Soedan gewerkt, zo'n vergeten land
dat onophoudelijk wordt geteisterd door
overstromingen, droogte en burgeroorlogen.
„Die lang lopende hulpprogramma's van ons
zijn niet zo bekend bij het grote publiek.
Mensen denken, jammer genoeg, dat wij ons
alleen met die snelle interventie projecten
bezighouden."
Soedan, Liberia, Irak, Jordanië, Sierra Leo
ne, ze is overal geweest. Een paar maanden
per jaar is ze in het buitenland. Ze heeft een
baan uit duizenden, zo lijkt het. „Ofschoon ik
ook wel eens zit te schelden op mijn werk net
als iedereen. Ik zit wel eens te denken van: als
ik deze baan niet had, wat had ik dan ge
daan? Ik zou het niet weten. Na mijn studies
wist ik wil dat ik dit soort werk wilde doen.
Eerst werkte ik voor het Rode Kruis, maar
Artsen Zonder Grenzen is kleiner, dynami
scher en dat sloot beter aan bij mijn wensen.
Maar een roeping? Dat is het nooit geweest.
Een roeping is ook zo'n groot woord hè?"
ZATERDAG 10 AUGUSTUS 1991
