Buitenland
Internationale steun
van cruciaal belang
'Alle Joegoslaven willen hetzelfde'
Recordoogst verlaten op Joegoslavische velden
Woensdag 7 augustus 1991 Redactie: 023-150225 RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS HANS JACOBS JAN PREENEN Vertalingen: MARGREET HESÜNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET V^.igeving: ANDRIES DETMAR
i International (UPI).
Economische, politieke en sociale catastrofe voorkomen
Tot oktober van het afgelopen jaar maakte Joegoslavië
één van de meest veelbelovende hervormingen door die
ooit in een socialistisch land zijn verwezenlijkt. We libe
raliseerden de markt en onze buitenlandse economische
betrekkingen. Onze reserves van buitenlandse valuta
groeiden aan tot meer dan twintig miljard gulden en de
inflatie werd teruggebracht tot nul. Deze resultaten wer
den in de internationale gemeenschap met algemene
waardering en steun ontvangen.
BELGRADO ANTE MARKOVIC
PREMIER VAN JOEGOSLAVIË
Dit succes werd echter in gevaar
gebracht toen een wettelijk ka
der moest worden geschapen
voor de nieuwe verhoudingen
die in het land waren ontstaan
en toen de kwestie van eigen
domsoverdracht bovenaan de
agenda stond.
Toen werden er geen rationele
oplossingen aangedragen, maar
zagen we ons geconfronteerd
met irrationele gevoelens, met
etnische conflicten en onenig
heid tussen de republieken, met
een obstructie van de hervor
mingen kortom, met econo
mische, wettelijke en sociale
chaos en anarchie. Dit alles cul
mineerde in de welbekende ge
beurtenissen in Slovenië.
Op een gegeven moment leek
het er op dat we erin waren ge
slaagd, gedeeltelijk dank zij be
middeling door de Europese
Gemeenschap, de oorlog die in
Slovenië dreigde los te barsten,
af te wenden. Maar opnieuw
zien we nu in grote delen van
Joegoslavië een massahysterie
van wapengekletter en oorlogs-
hitserij.
Wie onze huidige situatie pro
beert te begrijpen, moet beden
ken dat eenzijdige beslissingen
om een land zonder overleg in
meerdere delen op te splitsen,
in bloedvergieten zullen eindi
gen.
Ook pogingen om de weg te
blokkeren naar democratie, een
moderne markteconomie, men
senrechten en vrijheid de
richting waarin de door de Joe
goslavische regering geïntrodu
ceerde hervormingen het land
voeren zullen het land in een
staat van interne strijd brengen.
Zoals de zaken er nu voor staan,
verdwijnen instellingen en het
hele federale systeem langzaam
maar zeker. Hierdoor komt het
gevaar van economische ineen
storting steeds dichter bij
waardoor aan de dreiging van
burgeroorlog het schrikbeeld
van sociale ontwrichting wordt
toegevoegd.
Overeenkomst
In een poging om een dergelijke
ontwikkeling te voorkomen,
heeft de Joegoslavische regering
voorgesteld dat tijdens een op
schorting van de vijandelijkhe
den voor een periode van drie
maanden een overeenkomst
moet worden bereikt door de
leiders van het land het
staatspresidium, de presidenten
van alle republieken, de voorzit
ters van de parlementen en de
premiers, vooraanstaande func
tionarissen van het federale
parlement en de regering van
Joegoslavië.
Deze overeenkomst moet drie
kernpunten bestrijken: hoe vre
de en vreedzame afscheiding,
het voorkomen van etnische
conflicten en conflicten tussen
de republieken, moeten worden
verzekerd: hoe het wettelijke
systeem, de economie en de
maatschappij tijdens de periode
van wapenstilstand moeten
functioneren want zelfs als
we een overeenkomst sluiten
over het voorkomen van con
flicten zou daarmee een econo
mische en sociale ramp nog
niet zijn afgewend; en hoe we
de voorwaarden kunnen schep
pen voor een gezamelijke in
spanning tijdens onderhande
lingen over de toekomst van
Joegoslavië.
De Joegoslavische regering
heeft een programma voorge
steld voor het functioneren van
het land tijdens het moratori
um, dat zowel is gericht op het
scheppen van voorwaarden
voor de beëindiging van de et
nische spanningen als op het
mogelijk maken van onderhan
delingen over de toekomst van
het land. Als er door alle politie
ke elementen geen overeen
stemming wordt bereikt over dit
programma, zal de regering
geen enkele verantwoordelijk
heid dragen voor de catastrofe
die volgt.
Met dit voorstel proberen we
niet de status quo te handha
ven, of enig patroon op te leg
gen aan de toekomstige verhou
dingen tussen de samenstellen
de delen van Joegoslavië. Dit
laatste probleem moet natuur
lijk worden opgelost door de
mocratisch gekozen en wettelij
ke vertegenwoordigers van de
burgers van ons land en van on
ze volkeren.
Eenzijdige acties
Als er mogelijkheden bestaan
voor het overleven van Joego
slavië, moeten die volledig wor
den uitgebuit. Als die mogelijk
heden er niet zijn, moeten we
zonder bloedvergieten uit el
kaar gaan, op een beschaafde,
vreedzame en democratische
manier en elk deelgebied een
eigen staat laten stichten.
De oprichting van onafhankelij
ke staten sluit de mogelijkheid
niet uit dat talloze gemeen
schappelijke taken gezamelijk
worden georganiseerd. In de af
gelopen zeventig jaar zijn er in
Joegoslavië veel structuren op
gebouwd die niet zomaar van
de ene op de andere dag moe
ten worden afgebroken. Jaren
lang hebben deze structuren
onze onderling afhankelijke ver
houdingen goed laten verlopen.
Ze moeten in ons gemeen
schappelijk belang worden ge
bruikt.
Als het recht op zelfbeschikking
in Joegoslavië moet worden toe
gepast, betekent dit een demo
cratisch proces, geen eenzijdige
acties. Afscheiding als eenzijdi
ge actie betekent een geweldda
dige verandering in onze huidi
ge relaties, een ontkenning van
de democratie en van de rech
ten van andere volkeren die in
Joegoslavië leven. Tevens zou
hiermee de delicate kwestie van
het grensverloop worden aan
gesneden.
Afscheiding als oplossing voor
de Joegoslavische crisis leidt tot
het gebruik van geweld, mis
schien zelfs tot inmenging van
buitenlandse factoren, waar
door de crisis zich over het hele
gebied zou uitbreiden.
Internationale steun
Op dit moment is de aandacht
van de wereld gericht op de ge
wapende conflicten in Joegosla
vië, op de slachtoffers en op de
oorlogsellende, terwijl de drei
ging van economische ineen
storting, die niet alleen de oor
logsgebieden maar het hele
land treft, onopgemerkt blijft.
De strijdende partijen zijn volle
dig in beslag genomen door ir
rationele zaken en hebben geen
oog voor de rationele en reële
problemen van het functione
ren van het dagelijks leven tij
dens de periode van opschor
ting van de vijandelijkheden-
Natuurlijk is onze voornaamste
taak het stoppen van het geweld
en het voorkomen van verder
zinloos bloedvergieten, en daar
bij verwachten we internationa
le steun. Maar we verwachten
ook begrip en economische
steun van het buitenland, om
dat het in het belang is van de
internationale gemeenschap
om een acute brandhaard in
Europa te blussen en een de
mocratisch Joegoslavië te laten
delen in de huidige processen
van integratie.
Zonder een overeenkomst in
het land zelf en zonder interna
tionale steun stevent Joegosla
vië af of een politieke, economi
sche en sociale catastrofe. Dit
zijn cruciale en beslissende mo
menten voor Joegoslavië. Ik ge
loof dat er genoeg redelijkheid
DE HOOFDROLSPELERS IN
HET DRAMA JOEGOSLAVIË,
van links naar rechts de presi
denten Milosevic (Servië), Me-
sic (Joegoslavië), Kucan (Slove
nië) en Tudjman (Kroatië)
is in dit land om een oplossing
te vinden voor onze toekomsti
ge samenleving. Ik hoop dat on
ze vrienden in het buitenland
ons in deze onderneming zullen
steunen.
(c) Ante Markovic/IHT
NEW YORK TIMES SYNDICATE
VERTALING: MARGREET HESLINGA
Churchills gezant na halve eeuw terug in Balkan-federatie
Hij begon als diplomaat in het
vooroorlogse Frankrijk. In
1938 werd hij op eigen verzoek
overgeplaatst tiaar de Sovjetu
nie. Toen de oorlog uitbrak,
verruilde hij het driedelig grijs
voor het militaire uniformIn
de Sahara behoorde hij tot de
oprichters van de SAS, het elite
korps van het Britse leger. In
1943 stuurde Churchill hem
naar Joegoslavië, waar hij twee
jaar tussen Tito's partizanen
vertoefde. Na de oorlog was hij
dertig jaar lang Lagerhuislid
voor de Conservatieven. Nu, als
80-jarige, is Sir Fitzroy Ma-
cLean net terug van een nieuwe
reis door Joegoslavië, waar hij
sprak met tal van leiders. In
Londen stond hij onze corres
pondent een interview toe.
LONDEN CEES VAN ZWEEDEN
De nacht was helder toen Fitz
roy Maclean zich in 1943 uit
een oude Halifax-bommenwer-
per liet vallen. Honderden me
ters beneden hem lag een land
waarvan eigenlijk alleen bekend
was dat twintig Duitse divisies
er hun handen vol hadden aan
het verzet. Maar wie waren dat
verzet? De partizanen of de Ser
vische Chetniks?
„Ik moest uitvissen wie de
meeste Duitsers doodde", zegt
Sir Fitzroy Maclean. „Over dat
land hing een waas van geheim
zinnigheid. De identiteit van Ti
to was bijvoorbeeld onduidelijk.
Sommigen dachten dat hij niet
bestond, anderen meenden dat
'Tito' een naam was die door al
lerlei commandanten werd ge
bruikt. Er waren ook romantici
die beweerden dat Tito een jon
ge vrouw was van ongekende
schoonheid en grote wils
kracht".
Sir Fitzroy velde al snel zijn oor
deel. De meeste Duitsers wer
den door de partizanen gedood,
zo liet hij Churchill weten, en de
Britten moesten snel ophouden
„Britse munitie te verspillen"
door Mihailovic en zijn Chet
niks te bewapenen. Mede dank
zij de Britse wapens die ze ver
volgens kregen, lukte het Tito's
partizanen twee jaar later om
Joegoslavië op eigen kracht te
bevrijden.
Een halve eeuw later grijpt het
geweld opnieuw om zich heen.
Met Tito stierf de laatste Joego
slaaf en de politieke erfenis die
Sir Fitzroy (midden) spreekt in de jaren veertig in Belgrado met partizanenleider Tito (rechts) en een Ameri
kaanse kolonel.
hij naliet, is een blauwdruk voor
burgeroorlog gebleken. Hadden
de Britten destijds misschien
toch beter op Mihailovic kun
nen wedden?
„Die vraag wordt mij dezer da
gen vaker gesteld", zegt Sir Fitz
roy. „Maar zelfs als we waren
doorgegaan met steun aan de
Chetniks, dan nog zouden de
partizanen aan de macht zijn
gekomen. Ze waren talrijker en
beter georganiseerd en ze had
den een sterkere leiding. Ze wa
ren ook meedogenlozer. De
Chetniks schrokken terug toen
de Duitsers op hun acties rea
geerden met represailles tegen
de bevolking; ze begonnen ak
koorden te sluiten met de vij
and. De partizanen betaalden
de Duitsers met gelijke munt te
rug. Hoe meer dorpen de Duit
sers platbrandden, des te meer
militaire konvooien zij overvie
len. Het was een harde politiek,
maar een die uiteindelijk door
de gebeurtenissen gerechtvaar
digd werd."
Terugdenkend aan zijn jaren in
de wouden van Bosnië, stelt Sir
Fitzroy dat de geschiedenis een
natuurlijke loop heeft gehad.
Als Mihailovic als winnaar uit
de strijd was gekomen, zou de
verdeeldheid tussen de volkeren
nog groter zijn geweest. Tito's
guerrillastrijd verenigde het
land; zijn partizanen kwamen
uit alle republieken. De Chet
niks waren in wezen Servische
nationalisten die de Servische
monarchie wilden herstellen".
In 1947 brak de communist Tito
met Stalins Sovjetunie en ging
zijn eigen weg. Jaren lang hiel
den de figuur van Tito en de
angst voor de Sovjet-beer Joe
goslavië bijeen. Maar toen Tito
tien jaar geleden stierf en de
beer onder leiding van Gor-
batsjov in een lam veranderde,
werden de oude breuklijnen in
Joegoslavië woei1 cichtbaar. Had
dit voorkomen kunnen worden?
Sir Fitzroy zucht. „Toen ik Tito
in 1974 bezocht, liet hij me het
ontwerp zien van een nieuwe
grondwet. De president was
daarin vervangen door een pre
sidium, bestaande uit de leiders
van de republieken. Bij toer
beurt zouden zij het presidium
voorzitten. Tito zei: 'Dit is wat
we gaan doen als ik dood ben.
Denk je dat het zal werken'? Ik
antwoordde: 'Ik hoop het'.
Waarop hij zei: 'Ik hoop het
ook'. Tito was heel sceptisch
over de toekomst".
Volgen Churchills voormalige
gezant is het Sloveense pro
bleem nog het simpelst op te
lossen. „Deze republiek kan
zich zonder veel moeilijkheden
uit het federaal verband losma
ken. Voor Bosnië-Hercegovina
bestaat op papier ook een op
lossing. Het deelte van deze re
publiek waar Serviërs wonen
zou bij Servië gevoegd kunnen
worden, het Kroatische deel bij
Kroatië. Er zou dan een romp
republiek overblijven met twee
miljoen Bosnische moslims.
Maar het kernprobleem blijven
de 600.000 Serviërs die in Kroa
tië wonen. Servië eist hun
grondgebied in ruil voor een
losser federaal verband, hetgeen
Kroatië weigert".
Voor Sir Fitzroy heeft het Joego
slavische conflict overigens ook
een irrationele dimensie. „Twee
jaar geleden bezocht ik de pre
sidenten van alle republieken.
Allen zeiden hetzelfde tegen
me: ten eerste willen we in Joe
goslavië blijven, ten tweede wil
len we een meer-partijenstelsel,
ten derde een markteconomie
en ten slotte aansluiting bij de
Europese Gemeenschap. Ik
vroeg de presidenten: Als jullie
dat tegen mij kunnen zeggen,
waarom kunnen jullie het dan
niet tegen elkaar zeggen?"
VUKOVAR SLOBODAN LEKIC
AP-CORRESPONDENT
De natuur heeft dit jaar voor een bijzonder goede
oogst gezorgd in het oosten van Kroatië, maar de
zware etnische strijd belemmert het binnenhalen
ervan. „In het verleden deden we dit werk altijd
samen en niemand kon het wat schelen of je een
Serviër of een Kroaat was", zo verklaarde Zeljko
Cilic, een Kroatische tractorchauffeur.
Maar dit is geen normaal jaar en na het uitroepen
van de Kroatische onafhankelijkheid op 25 juni is
de immer aanwezige spanning geëscaleerd tot
een bloedige burgeroorlog. Op de velden pa
trouilleren tegenwoordig Kroatische politieman
nen en leden van de nationale garde. „Wij zijn
hier om ervoor te zorgen dat onze buren het
graan niet stelen", zo verklaarde politieman Da-
vor Miljus, die een veld in de buurt van het dorpje
Sotin bewaakte.
Het plaatsje ligt 10 kilometer van de stad Vuko-
var, een regionaal centrum aan de oever van de
Donau. Hij verklaarde dat er af en toe geschoten
werd vanuit het Servische dorpje Negoslavici, dat
door de inwoners van de buitenwereld is afgeslo
ten. En net als de Kroaten bewaken ook de met
geweren en pistolen bewapende Serviërs hun vel
den.
In het oosten van Slavonië, waar Servische en
Kroatische dorpjes naast elkaar liggen en aan de
overzijde van de Donau in de Servische provincie
Vojvodina, wordt meer dan eenderde van al het
Joegoslavische graan verbouwd. Maar in het mid
den van dat gebied, waar de etnische strijd bij
zonder fel is, kan de oogst niet binnengehaald
worden omdat het buiten te gevaarlijk is.
Ongeveer 30.000 gewapende Kroaten houden de
wacht over de overvloedige graan-, zonnebloem
en maisoogst. „Om er voor te zorgen dat nie
mand sabotage en diefstallen pleegt", zo ver
klaarden Kroatische functionarissen. In de afgelo
pen jaren werd het meeste graan uit oost-Slavo-
nië naar Kroatië gestuurd. Dit jaar wordt in het
gebied een oogst van 1,5 miljoen ton verwacht,
ongeveer gelijk verdeeld tussen de Kroatische en
Servische gebieden.
Indien de oogst niet binnen wordt gehaald zou
dat zeer negatief kunnen uitwerken op de econo
mie van Kroatië, dat toch al te lijden heeft van de
ineenstorting van de toeristenindustrie, die jaar
lijks vier miljard gulden oplevert. Meer dan drie
kwart van het Kroatische graan komt uit oost-Sla-
vonië.
En zelfs in de gebieden waar de oogst onder het
oog van gewapende wachters wordt binnenge
haald worden af en toe kleine veldbranden ge
sticht en worden stalen staken in de grond gesto
ken om de bladen van de combines te breken.
„Wij willen alleen wat ons toebehoort", zo ver
klaarde Marko Loncarevic uit het dorpje Borovo
Selo, „Wij "zullen de vijand niet laten het is be
ter de oogst te verbranden dan ze te laten aan
mensen die ons uit onze huizen willen verdrij-
FOTO EPA PETER NORTHALL
