Feiten
Japan weet van geen kwaad
Godin Victoria ziet toe op Duitsland
De trojka heeft gefaald
Struikelen loont niet meer in Dublin
Dinsdag 6 augustus 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOS MA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ON NO HA VERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARCOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANT5VERDRIET Vormgeving: MITZIE MEUERHOF
2
TOM JANSSEN
EN MENINGEN
Herdenking Hiroshima: jaarlijkse oefening in zelfmedelijden
Zoals tijdens het bezoek
van de Japanse premier
Kaifu aan Nederland weer
duidelijk werd, is er nog
lang geen sprake van ver
geven en vergeten ten aan
zien van wat het Japanse
Keizerlijke Leger heeft aan
gericht. In Japan daarente
gen doet men zijn uiterste
best om alle herinneringen
aan de oorlog weg te druk
ken.
Dat is zo rigoureus gebeurd, dat
Japanners bij de Tweede We
reldoorlog in eerste instantie
denken aan de atoombom. Ze
zien zichzelf op die manier als
slachtoffers van de oorlog. En
het is natuurlijk een stuk mak
kelijker om je over te geven aan
zelfmedelijden dan te worstelen
met vragen over schuld en boe-
Dit zelfmedelijden is een soort
cultus geworden die jaarlijks
een hoogtepunt bereikt in au
gustus. Vandaag is het de 46ste
verjaardag van de bom op Hi
roshima en op 9 augustus is het
46 jaar geleden dat Nagasaki
door een atoombom werd ge
troffen. Alle tv-stations zenden
in deze tijd van het jaar films uit
over hoe vreselijk het was. Stee
vast nemen deze drama's een
harmonieuze familie als uit
gangspunt die door de Bom uit
een wordt gerukt.
Schoolkinderen in Hiroshima,
die een kraanvogel hebben ge
vouwen voor elk van de 140.000
slachtoffers van de atoombom,
worden in augustus in het zon
netje gezet in kranten en tijd
schriften, evenals de 80-jarige
dichter die voor ieder slachtof
fer een haiku heeft gedicht. En
er wordt uitgebreid verslagen
hoe de ambtenaren van het ge
meentehuis van Hiroshima de
boeken met namen van de
slachtoffers uit het monument
tillen en met veel zorg afstoffen
ter gelegenheid van de herden
kingsceremonie. Ook het
Atoombom Museum krijgt een
- -I
n de slachtoffers van de atoombom in het vredespark in
FOTO AFP KAZUHIRO NOG
extra goede beurt en het vredes-
beeld in Nagasaki wordt eens
extra gesopt. Zo doet iedereen
zijn best om de herinnering aan
deze onschuldige slachtoffers
van een afschuwelijk wapen le
vend te houden.
Nanking
Wat echter opvallend achterwe
ge blijft, is wat er aan de ramp
van Hiroshima en Nagasaki
vooraf ging. Het lijkt haast of de
bom volslagen uit de lucht
kwam vallen, in alle betekenis
sen van het woord. Zowel in het
vredesmuseum in Hiroshima
als dat in Nagasaki wordt geen
woord gewijd aan de oorlog die
aan de bommen voorafging. Er
is ooit een schoolklas in Osaka
geweest die voorstelde om
naast alle foto's van verminkte
mensen, verzakte gebouwen en
gesmolten klimreldcen een
hoekje in te richten over de ver
richtingen van het Keizerlijke
Leger in Azië. Het plan is echter
onder druk van extreem-rechtse
groeperingen weer ingetrokken.
Misschien is het nog wel te ver
dedigen om niet over de oorlog
uit te willen wijden in musea
die aan de bom zijn gewijd.
Maar hier blijft het niet bij. Als
een onaangename smet wordt
systematisch elke herinnering
aan Japans niet zo fraaie rol in
de oorlog weggepoetst. Zo vond
de Japanse distributeur van de
film The Last Emperor van Ber-
tolucci het beter om de stukjes
archiefifilm eruit te knippen
waarop te zien was hoe Japanse
soldaten in Nanking babies en
vrouwen met hun bajonetten
doodspiesten aan de rand van
een massagraf. In de film krijgt
de laatste keizer van China, die
collaboreerde met de Japan
ners, deze episodes te zien in
een communistische heropvoe-
dingsinrichting. De distributeur
vond dat de film zonder deze
scènes beter geschikt was voor
het Japanse publiek.
Verdoezelen
Inderdaad zouden deze beelden
wel eens als een schok kunnen
aankomen bij de generatie
naoorlogse Japanners die op
school slechts een verhulde ver
sie van Japans rol in de oorlog
kregen voorgeschoteld. De van
rijkswege voorgeschreven ge
schiedenisboekjes verdoezelen
de minder glorieuze kanten van
de oorlog. De invasie in China
wordt, in overeenstemming met
de orders van het ministerie van
onderwijs, steevast omschreven
als 'het binnentrekken van Chi-
De wandaden die het Japanse
leger in Nanking beging, komen
niet aan bod in het hoofdstuk
over 'de bezetting van Nanking'.
Doorgaans wordt deze episode
uit de geschiedenis in de rest
van de wereld betiteld als 'de
verkrachting van Nanking'. Er
zijn zelfs Japanners, onder wie
politici, die durven beweren dat
de slachtingen in Nanking nooit
hebben plaatsgevonden. Het
zou een door de Chinezen in de
wereld gebrachte leugen zijn.
De eenheid 741, die in
Mantsjoerije biologische experi
menten uitvoerde op Chinezen
en krijgsgevangenen onder lei
ding van dokter Ishii, de Japan
se Mengele, is zelfs in verdoe
zelde vorm niet opgenomen in
de schoolboekjes. Ook het be
staan van dokter Ishii en zijn
manschappen wordt in sommi
ge kringen ontkend.
Onbegrip
Het resultaat is dat naoorlogse
Japanners vol onbegrip reage
ren als zij in het buitenland
worden geconfronteerd met
wrok jegens Japan. Ze weten
vaak simpelweg niet wat Japan
heeft misdaan. En daarbij komt
dat Japan vindt dat het met de
atoombommen al genoeg heeft
geboet voor zijn misstappen.
Dat er nog andere slachtoffers
waren in de oorlog dan de in
woners van Hiroshima en Na
gasaki komt in het Japanse den
ken nauwelijks voor.
Niet alleen worden doden, ge
wonden, mishandelden, en uit
eengerukte gezinnen op het ge
hele Aziatische continent over
geslagen bij de jaarlijkse her
denkingen, zelfs de buitenland
se slachtoffers van de bom krij
gen amper een plekje, terwijl er
in de zomer vele krijgsgevange
nen en uit Korea overgebrachte
slaven in de mijnen en fabrie
ken van Hiroshima en Nagasaki
werkten. Het monument voor
de honderden Koreanen die bij
de bom in Hiroshima omkwa
men, staat buiten het officiële
vredespark. Al jaren wordt ge
bakkeleid over een plaatsje bin
nen het vredespark, maar zo
lang de Koreanen in de tekst
van hun monument melding
willen maken van Japans kolo
niale overheersing van Korea,
komt het standbeeld er niet in.
De aangepaste waarheid, die
enkel Japanse slachtoffers
meldt, is wel zo handig.
In zekere zin hebben de Ameri
kanen Japan een grote dienst
bewezen, want met de bom is
Japan in één klap getransfor
meerd van boosdoener in
slachtoffer. Eigenlijk bewezen
de mensen die Kaifu's krans in
de vijver gooiden Japan net zo'n
dienst. In plaats van dat Japan
iets goed te maken heeft, was
het nu aan premier Lubbers om
de verstoorde verhouding glad
te strijken. En in Japan verbaast
mén zich weer waarom Japan
toch zo lelijk wordt bejegend.
Brandenburger Tor bestaat 200jaar
BERLIJN HANS HOOGENDUK
De Brandenburger Tor in is
vandaag 200 jaar oud gewor
den. Als geen ander bouwwerk
in Duitsland is deze massieve
poort met daarop de door een
vierspan getrokken strijdwagen
waarin de sierlijke Victoria
staat, het symbool geworden
van de Duitsers.
„Die goede vrouw heeft ook
flinke klappen van het lot gekre
gen, maar het is haar niet aan te
zien", schreef Heinrich Heine in
1822. Gelijk heeft hij, want wat
heeft ze niet allemaal gezien,
verdragen en geleden, deze Vic
toria van de Brandenburger
Poort.
Ze zag Pruisische, Franse en
Russische soldaten, koningen
en keizers, revolutionairen met
rode vlaggen, overwinnaars en
overwonnenen, de bruine SA-
horden en de moorddadige
SS'ers van Hitier. Ze werd ont
voerd naar Frankrijk en daarna
nog twee keer van haar sokkel
getild, maar nu staat ze na een
renovatie van een jaar weer bo
ven op haar poort. Compleet,
dus inclusief de Pruisische ade
laar en het IJzeren Kruis, die de
Oostduitsers tijdens hun heer
schappij over Victoria hadden
verwijderd.
Grieken
De geschiedenis van de Bran
denburger Tor begon beslist
niet spectaculair. De oude
stadspoort was begin 1700 dui
delijk te klein geworden en dus
moest er een nieuwe komen.
Op 6 augustus 1791 was het
door de Grieken geïnspireerde
bouwwerk van Carl Gottfried
Langhans klaar.
De kloeke poort met zijn krijgs
haftige symbolen maakte wei
nig indruk op de kleine Corsi-
caan Napoleon, wiens burgerlij
ke leger op 14 oktober 1806 in
de dubbelslag van Jena en Auer-
De Brandenburger Tor beleeft haar verjaardag in glanzend kunstlicht.
stadt de tot dan toe opper
machtige Pruisische beroeps
soldaten versloeg. Negen dagen
later trok Napoleon aan het
hoofd van zijn troepen door de
Brandenburger Poort. Berlijn
was uitgelopen en menig stads
bewoner vond het eigenlijk
prachtig dat de Pruissische 'jun
kers' door de Franse burgers in
uniform in de pan waren ge
hakt. De vreugde was snel voor
bij. Witheet waren de Berlijners
toen Napoleon hun Vitoria in
clusief vierspan als oorlogsbuit
meenam naar Parijs. 'De paar
dendief, noemden ze hem
daama.
Uzeren Kruis
Victoria keerde in 1814 terug op
haar oude stek, nadat het vere
nigde Europa de Fransen defi
nitief had verslagen. Maar ruim
een maand bleef ze gehuld in
lappen. Het raadsel werd op 7
augustus opgelost: op bevel van
de koning was de vredesgodin
veranderd in een oorlogsgodin.
De vroegere lauwerkrans met
Romeinse adelaar, was vervan
gen door een krans van eikeloof,
waarin het pas ingevoerde IJze
ren Kruis te zien was. Het ge
heel werd afgerond met de
Pruisische adelaar.
Daarna ging het bergafwaarts
met Victoria. Natuurlijk flaneer
den de Berlijners nog rond de
poort, maar na elke Pruisische
zegetocht werden de parades
bombastischer. Het voorlopig
hoogtepunt kwam in 1871 toen
de Fransen opnieuw vernieti
gend waren verslagen en de
'ijzeren' kanselier Bismarck in
Versailles het Duitse keizerrijk
vormde. Bismarck, geflankeerd
door de veldheren Moltke en
Roon, reed door de konings
poort en direct daarachter volg
de de kersverse keizer.
Maar in 1918, aan het einde van
de Eerste Wereldoorlog, was het
voorbij met de pracht en praal.
FOTO DPA WOLFGANG K
Op 12 oktober reed keizer Wil
lem de Tweede voor het laatst
in zijn Daimler-Landaulet door
zijn poort. De rest van zijn leven
bracht hij in ballingschap en
houthakkend door in het Ne
derlandse Doom.
Verderf
In november van dat jaar speel
de Victoria weer een belangrijke
rol. De monarchie was afge
schaft, de oorlog verloren. Er
was burgeroorlog. Rode vlaggen
en oorlogsvaandels wisselden
elkaar af op het symbool van
Berlijn. Op 30 januari 1933 werd
Victoria kroongetuige van het
verderf, waarin Duitsland de
wereld daama zou storten.
Hitler was tot rijkskanselier ge
kozen en zijn propaganda-ex
pert Goebbels organiseerde 's
avonds een fakkeloptocht. Vier
uur lang marcheerden de nazi's
door de Brandenburger Tor.
Daama volgde de ene bruine
triomftocht na de andere. De
Brandenburger Tor werd het
symbool van het meest men-
senverachtende systeem dat de
wereld ooit heeft gekend.
Twaalf jaar later werd rond Vic
toria de laatste slag om Berlijn
uitgevochten. Russische solda
ten hesen na afloop niet alleen
hun rode vlag op de rokende
puinhopen van de Rijksdag,
maar ook op het restant van
Victoria. In 1950 werd zij samen
met haar strijdwagen tot
schroot verwerkt.
Bestorming
De geschonden Brandenburger
Tor bleef staan. Toen op 17 juni
1953 de Oostberlijnse bouwvak
kers in opstand kwamen tegen
het communistische regime,
bestormden ze de poort en
haalden onder het gejubel van
tienduizenden de rode vlag
neer. Maar zelfs daama durfden
de communisten het niet aan
de poort af te breken. Sterker
nog, in 1956 kwam het bevel dat
de Brandenburger Tor moest
worden hersteld en dat Victoria
er weer bovenop zou tronen. Al
leen het IJzeren Kruis en de
Pruisische adelaar kwamen niet
terug.
Vijf jaar later bouwden Ulbricht
en Honecker de Muur en de
Brandenburger Tor was de eni
ge plek waar de Oostduitsers
nog een blik op de vrije wereld
konden werpen. Op 12 juni
1987 konden zij de Amerikaan
se president Ronald Reagan vol
pathos horen roepen: „Mister
Gorbatsjov, turn down this wall,
open this gate" ('Meneer Gor
batsjov, haal die muur neer en
open deze poort').
Op 9 november 1989 viel de
Muur en op 22 december van
hetzelfde jaar werd de Branden
burger Tor weer geopend. Bijna
een half miljoen Duitsers vier
den toen het grootste en meest
stralende kerstfeest dat Duits
land ooit heeft beleefd.
utf#"WÈR
COMMENTAAR
Minister Van den Broek hield
zich amper nog in de plooi, na
zijn mislukte bemiddelingspo
ging in Belgrado, afgelopen
zondag. „Wij voelen deernis
met volkeren die door zulke po
litici worden geleid", sprak hij
verbitterd. Vier missies naar
Joegoslavië hadden eindelijk de
waarheid boven water gebracht:
Servië ligt dwars, als het er om
gaat een burgeroorlog te voor
komen.
Van den Broek ziet voor de EG
„geen mogelijkheid meer". Zijn
Duitse collega Genscher ziet
nog wel een gaatje. Hij wil dat
de EG de boosdoeners straft, de
Serviërs dus die het door de EG-
trojka voorgestelde vredespro
ces dwarsbomen.
Inderdaad is het Servische
standpunt weinig kies. De Ser
viërs grijpen nu hun kans de
lang gekoesterde wens van een
Groot-Servië te verwezelijken.
Pas als de Servische gebieden in
Kroatië volledig zijn veroverd
en zover is het bijna zullen
de Serviërs bereid zijn over vre
de te praten. Dan zal Servië zich
niet langer verzetten tegen een
onafhankelijk Kroatië en tegen
het uiteen vallen van de federa
tie Joegoslavië.
Toch is het niet louter aan de
Servische leiders te wijten dat
de bemiddelingspoging van de
EG is mislukt. De trojka heeft de
mislukking voor een groot deel
aan de eigen opstelling te dan
ken. Eind juni drukte de EG de
zes Joegoslavische republieken
op het hart toch vooral de een
heid te bewaren. De federale re
gering in Belgrado en het Joego
slavische Volksleger legden dat
ten onrechte, maar begrijpe
lijk uit als bewijs dat 'Bmssel'
geen bezwaar zou hebben tegen
een militaire actie in Slovenië
en Kroatië, de republieken die
op het punt stonden zich af te
scheiden.
Met het Akkoord van Brioni leek
de trojka begin juli de gemoe
deren weer te sussen. Maar in
hét akkoord bleef de grootste
brandhaard, Kroatië, totaal on
besproken en werd alleen voor
Slovenië een oplossing gevon
den. Ondanks herhaald aan
dringen van Zagreb, dat alle
stoere strijdkreten ten spijt zijn
nederlaag zag aankomen, wei
gerde de EG zijn waarnemers,
die immers alleen voor Slovenië
waren bedoeld, naar Kroatië te
sturen.
Pas vorige week waren Van den
Broek en zijn collega's ervan
overtuigd dat er in Kroatië meer
aan de hand is dan een lange
reeks incidenten. Om de in
stemming van de strijdende
partijen te krijgen om ook waar
nemers te stationeren in Kroa
tië, toog de trojka opnieuw naar
Zagreb en Belgrado. Maar het
was te laat. De Serviërs ruiken
de overwinning. Nu instemmen
met de voorstellen van de EG,
zou betekenen dat zij afstand
doen van de groot-Servische
droom. En dat nooit.
De EG-trojka heeft bij zijn be
middeling in Joegoslavië fout op
fout gestapeld. Nu de schuld al
leen in Servische schoenen
schuiven, is net iets te gemak
kelijk.
KOKANJE
Een spoorlijn deelt het
Portugese Espinho in
tweeën: in Espinho
Binnen en Espinho aan Zee. De
zeekant is zeer in trek bij de
Portugezen zelf en bij Neder
landers. Langs het strand en dë
rotskust loopt een boulevard
waar dagelijks een drukke pan
toffelparade wordt gehouden.
De Nederlanders kijken naar de
oude, in het zwart gehulde
vrouwen die platte manden vol
vis op het hoofd torsen en die
vervolgens op de kademuur uit
stallen.
die grote blonde mensen uit het
noorden. Mijn zoontje van drie
had er geen moeite mee dat hij
vele keren per dag over zijn
vlasblonde bol werd geaaid.
Mijn dochter van tien kon er
echter niet goed aan wennen als
ze, zittend op een terras onder
een open raam, opeens een
hand lichtjes over heur haar
voelde strijken.
Elke ochtend trotseert een
handvol vissersschepen kleu
rige houten roeiboten, met ge
krulde voor- en achterstevens
de woelige branding om sar
dientjes, krabben en kreeften
aan land te brengen. In de vitri
nes en aquaria van de visrestau
rants aan de boulevards ligt het
zeebanket in volle glorie uitge
stald: zelfs eendemossels en pe
likaansvoeten (een schelpdier)
ontbreken niet op de menu
kaart.
Een restaurant is vaak niet gro
ter dan een kamer, waar je op
keukenstoelen en aan formica-
tafeltjes dicht op elkaar zit. Je
krijgt in die eethokken allerlei
soorten gebakken vis opge
diend, schreef Gerard Reve in
1967 opgetogen aan een Neder
landse vriend, met sla, brood en
wijn, „voor ongeveer een gul
den de man". Dat bedrag ligt
tegenwoordig wel een paar tien
tjes hoger.
De Portugese keuken was he
laas niet aan mijn kinderen be
steed. Ze gruwden van de leven
de kreeften in de aquaria, waar
van de sprieten waren afgebro
ken en de scharen dichtgebon
den. Een keer bestelden we
krab; het grote, met saus gevul
de rugpantser bezette het cen
trum van de tafel, de rest van
het uit elkaar gerukte dier lag
eromheen. Een paar notenkra
kers en wat tandartsgereed
schap rondde het tableau af.
Volgens mijn dochter leek de
exquise saus op balkenbrij, het
ergste gerecht dat zij kent; mijn
zoontje hield het op smurifen-
kots. De tafel werd kortom wei
nig eer bewezen.
'Toen ze de volgende dag op de
vismarkt de eigenaardige lucht
van stokvis opsnoven,-die in ve
le kramen hoog lag opgetast, en
de bakken vol verlepte inktvis
sen in de gaten kregen, stond
hun mening vast: nooit meer
zeebanket! De aanblik van aan
elkaar vastgebonden kippen,
overvolle manden met eende
kuikens en kwartels, kooitjes
met half-bezwijmde houtduiven
en in nylon zakken gestopte ko
nijnen op de poeliersmarkt, was
evenmin bevorderlijk voor hun
eetlust. Met het gevolg dat we
na een paar dagen weer gewoon
thuis aten, met aardappelen,
spinazie of bloemkool en een
bal gehakt op het bord. Kinde
ren zijn op culinair gebied grote
conformisten.
Na twee dagen Espinho maak
ten we ons gereed voor de reis
naar de kloosterkerk in Cête,
waar het huwelijk van de Bos
koopse smidszoon Arie Pos en
de Portogese (uit Porto afkom
stige) fabrikantendochter Cristi
na Almeida d'E<;a om twee uur
's middags ingezegend zou wor
den. Cête is een agrarisch ge
hucht dat ongeveer vijfentwin
tig kilometer ten oosten van
Porto ligt. Bij de trouwkaart was
een schetsje gevoegd dat in kla
re lijnen liet zien hoe de wegge
bruiker het bruiloftstoneel kon
bereiken.
We moesten gewoon naar Por
to, vandaar naar Valongo en
dan ergens bij een fruitmarkt
rechtsaf. Zagen we aan de lin
kerhand een autokerkhof, dan
zou een pad aan de andere kant
van de weg ons naar de kloos
terkerk leiden. De quinta, waar
het wereldse feest gehouden
zou worden, lag slechts een
paar kangoeroesprongen van
het autokerkhof verwijderd.
Jammer genoeg was het kaartje
niet op schaal getekend.
Maar wat kon ons gebeuren?
Het ging slechts om een afstand
van vijftig kilometer. We be
schikten over een kaartje en een
huurauto, en gingen bovendien
al om twaalf uur van huis. We
bespeurden geen onraad en
hadden er geen idee van dat we
aan het begin stonden van een
absurde reis, die ons in een
doolhof van naamloze dorpen
die ook nog eens tot slaande ru
zie zou leiden. De trouwdienst
zou aan ons voorbijgaan. De
kloosterkerk van Cête hebben
we nooit gezien. En we kwamen
ook nog op de verkeerde brui
loft terecht.
GERRIT JAN ZWIER
DUBLIN ALAN MURDOCH
De straten van Dublin zijn niet langer geplaveid
met goud. Vorig jaar werd het stadsbestuur door
burgers aangeslagen voor vier miljoen Ierse pon
den (12 miljoen gulden) aan compensatie. Nu
wordt een uitgebreide databank opgezet om een
epidemie te bestrijden van frauduleuze claims
van mensen die van het vallen op straat een lu
cratief familiebedrijf hebben gemaakt.
Zo was er de claim van een man uit Dublin die
beweerde dat hij gevallen was door onachtzaam
heid van het gemeentebestuur. Niet alleen had
hij in het verleden twee gelijksoortige claims in
gediend, maar het gemeentebestuur had eerder
na een reeks ongevallen 15.000 Ierse ponden
(45.000 gulden) uitgekeerd aan zijn twee broers,
zuster, schoonzuster, zwager en twee neven.
In mei werd ene Edward O'Leary met zijn claim
wegens spierverrekking en rugbeschadiging die
hij zou hebben opgelopen bij een licht auto-on
geluk, de rechtszaal uitgegooid. De rechter noem
de hem 'een professionele procesvoerder' nadat
hij had gehoord dat hij sinds 1983 59.000 Ierse
ponden (177.000 gulden) heeft opgestreken voor
ongevallen. O'Leary was gevallen op straten, in
restaurants, hotels, snackbars en tapijtenwinkels.
Het nieuwe systeem zal waarschijnlijk geen einde
maken aan de reeks claims van kamikaze-fietsers
die in noord-Dublin tegen auto's aanrijden. De
tieners hebben de gewoonte de kosten voor een
nieuwe racefiets op te eisen.
