Kunst
Amsterdamse
'Aida' moet
begrip worden
Een wandeling door het verleden van het theater
Nederlandse
inzending
museumbeurs
Beeldhouwer
René Nyssen
overleden
Woensdag 24 juli 1991
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYCROK JAN RUSDAM SASKIA STOELINCA Eindredactie: JAN RUSDAM Vormgeving: RON VAN HAASTREGT
7
NIEUWSLIJN
Anti-hoest campagne Concertgebouw
AMSTERDAM - Het concertgebouw blijft concertgangers ook de
komende maanden er op wijzen hoe storend overmatig gehoest
en gekuch is. Op 1 maart, toen het nieuwe seizoenprogramma
werd gepresenteerd, werd al het startsein gegeven voor een anti-
hoest campagne. Dat gebeurde niet alleen met een affiche dat
niet onopgemerkt bleef ('Komt al dat gehoest en gekuch uw keel
uit? Probeer 't in te houden! Want soms weet je echt niet wat je
hoort in het Concertgebouw'), maar ook door een oproep aan
bezoekers van het Concertgebouw om zelf met teksten te ko
men. Een groot aantal inzendingen was het gevolg. Een door il
lustrator Frits Behrendt ontworpen affiche zal de komende
maanden concertgangers wijzen op hinderlijk gehoest en ge
kuch. Volgens de leiding van het Concertgebouw is het de afge
lopen maanden al rustiger geweest.
Herman van Veen naar buitenland
AMSTERDAM - Na een lange Nederlandse tournee in het afgelo
pen seizoen is de entertainer Herman van Veen in de tweede
helft van 1991 amper meer te zien in ons land. Hij doet nog en
kele kleine plaatsen aan en richt zich vervolgens op het buiten
land. In september draait Van Veen enkele voorstellingen in Bel
gië en daarna volgen er ter afsluiting nog dertig in eigen land.
Herman van Veen zet daarna alles op een Engelstalige serie
voorstellingen. Vanaf 15 november speelt hij in Londen en Chi
cago. Van Veen werkt intussen wel door aan drie Nederlandstali
ge projecten: de tweede cd met liedjes en verhalen uit 'Alfred J.
Kwak', 'In Vogelvlucht II' en 'Carré 6', de live registratie van de
voorstelling die hij het vorig jaar begon in Amsterdam. Verder
staan er twee Duitse, twee Engelse en twee Franse cd's op de rol.
Expositie Warmondse schilder
De Warmondse schilder Popco Bakkers exposeert tot 30 au
gustus aquarellen en olieverfschilderijen in het hoofdgebouw
van de PEN aan de Ing. Bispincklaan 19 te Bloemendaal. Het
werk van Bakkers heeft vooral betrekking op het Zuicihollandse
landschap rond de Kagerplassen en de Duin- en Bollenstreek.
Het kenmerkt zich door een sfeervolle weergave van de natuur.
De expositie is dagelijks te zien van 9.00 tot 17.00 uur.
Er zijn van die opera's die niet alleen mooi zijn om te ho
ren, maar die in handen van een goede regisseur ook nog
heel wat voor het oog te bieden hebben. 'Aida' bijvoor
beeld. Giuseppe Verdi schreef het werk op verzoek van
de koning van Egypte, bedoeld om de opening van het
nieuwe operahuis in Cairo extra luister bij te zetten. De
componist was toen al een grootheid en had eigenlijk he
lemaal geen zin in de opdracht. Hij was afkerig van het
verhaal, maar ging toch aan de slag, omdat anders Gou
nod of Wagner de opdracht had gekregen. Hij schiep een
werk dat sinds de première in 1871 nog altijd overal
wordt uitgevoerd.
amsterdam hans visser
Binnenkort staat 'Aida' in Am
sterdam. Een produktie van 3
miljoen, waaraan elke avond
zo'n 400 mensen meewerken,
inclusief de parkeerwachters.
Voor titelrol is de Italiaanse Ma
ria Chiara aangetrokken. Zij
zong Aida de laatste tien jaar in
de arena van Verona en in de
Scala van Milaan met Luciano
Pavarotti als haar minnaar.
,,Er is veel vraag naar opera,
zeker naar artistiek verantwoor
de produkties", zegt producent
Michiel van Westering. Van
daar. Hij plaatst zijn 'Aida' in
het midden van de Amsterdam
se Sporthallen Zuid en zet de
tribunes voor het publiek erom
heen. „Ik hou ervan voorstellin
gen te maken die zich niet bin
nen een toneellijst afspelen. Je
moet daarom zoeken naar an
dere locaties en de ruimte die je
vindt is dan uiteindelijk bepa
lend voor de vorm van de voor
stelling."
Van Westerings 'Aida'-avon
tuur begon vorig jaar in Den
Bosch, waar Peter van Herwaar
den op het idee kwam in de
Maaspoort de 'Aida' te brengen.
Hij vroeg Van Westering voor de
produktie. Het project sloeg aan
en kreeg landelijke belangstel
ling. Vandaar dat het plaatselij
ke succes bijna vroeg om een
reprise in de randstad. Maar dat
betekende ook een groei en dus
meer kosten.
„Natuurlijk had ik kunnen
doorbouwen op het succes van
vorig jaar, wat financieel aan
trekkelijk is", zegt Van Weste
ring. „Maar belangrijker is dat ik
nu een publiek opbouw en daar
is een nog hoger artistiek niveau
voor nodig.
Streeft hij wellicht naar een
nieuwe Amsterdamse operatra
ditie? „Het zou aantrekkelijk
zijn dat te kunnen realiseren.
Maar nogmaals, eerst moeten
we een naam opbouwen. Het
publiek en de artiesten moeten
weten wat ze aan ons hebben
als we met een nieuwe produk
tie komen." Bijna verlekkerd
schudt Van Westering, nog een
reeks ijzeren opera's uit de
mouw. „En dan: een 'Otello'
maken, dat moet toch een bele
venis zijn?"
Om deze 'Aida' de nodige ex
tra allure te geven wordt het
koor uitgebreid van 150 naar
180 zangers. Het ballet, samen
gesteld na een lange reeks van
audities, is groter en professio
neler. „Ook het Residentie Or
kest met 120 is veel groter."
Ook uiterijk krijgt Amsterdam
een iets andere 'Aida' te zien.
„We zijn gaan werken op basis
van wat we hadden. Maar het
moeilijke van de 'Aida' schuilt
in de dramaturgie. Je hebt te
maken met massascènes en
heel intieme momenten. De
kunst is nu dat die grootsheid
en die intimiteit als een natuur
lijk geheel op het publiek te la
Er zijn opera's die niet alleen mooi zijn om te horen, maar die ii
heel wat voor het oog te bieden hebben.
ten overkomen. De 'Triomf
mars' moet dus net zo'n logisch
onderdeel zijn als datgene wat
zich afspeelt in de visueel min
der spectaculaire derde en vier
de acte. Maar wat mij beftreft
valt juist daar muzikaal gezien
het meest te genieten."
De opera begint meteen al
met de vocaal zware aria 'Celes
te Aida', ofwel 'hemelse Aida',
waarin de Egyptische legeraan
voerder Radames zijn liefde uit
voor de slavin Aida. Ze is de
dochter van Amonasro, koning
van Ethiopië, maar is nu de
lijfslavin van Amneris, de Egyp
tische koningsdochter, die op
haar beurt een niet beantwoor
de liefde koestert voor Rada
mes. Als hij later de oorlog te
gen de invallende Ethiopiërs
wint, mag Amneris zijn bruid
worden. Dat weigeren is een
doodzonde, maar zijn liefde
voor Aida is sterker.
„Maria Chiara geldt als een
van de top-Aida's ter wereld. De
regisseur heeft haar in Venetië
gesproken en ze is bijzonder
enthousiast over zijn regiecon
cept." Maar er zitten meer bui
tenlanders in deze produktie,
zoals Gail Gilmore als Amneris
en Alesei Steblyanko als Rada
mes. Uit Nederland komen
Henk Smit als Amonasro, Wout
Oosterkamp als de koning en
Pieter van de Berg als Ramfis.
Wolf Lange tekent voor het de
cor: een gigantisch Egyptisch
dodenmasker, dat zijn speciale
uitstraling krijgt in een lichtont
werp van de op Broadway ge
vormde Beverly Emmons.
Kritieken
Van Westering was tien jaar ver
bonden aan de Nederlandse
Opera Stichting, vaste bespeler
van het hoofdstedelijke Muziek
theater. De voorstellingen mo
gen daar meestal goed vol zit
ten, maar de kritieken zijn te
genwoordig weinig vlijend.
Maakt dat de vraag naar zo'n
'Aida' extra groot?
Hij antwoordt bedachtzaam.
„Wij voldoen aan de vraag naar
het ijzeren opera-repertoire.
Want als er in Amsterdam niets
anders is te zien, dan vrij onbe
kende opera's, dan is er een
spanning tussen wat het pu
bliek wil en wat het krijgt. Pierre
Audi, de huidige intendant van
de Nederlandse Opera, zoekt nu
naar de grenzen van het genre.
Dat hoort mijns inziens bij de
taak van de Nederlandse Opera,
maar dat levert onvermijdelijk
ook flops op."
„Het publiek moet het ver
haal kunnen beleven. Dat mag
dus niet schuil gaan in artistieke
pretenties. Verdi is al direct ge
noeg in zijn muzikale lijn en or
kestratie. Als je zijn visie op de
dood in deze opera, op zijn ma
nier mag ondergaan, werkt dat
als een verrijking. Als ik alleen al
denk aan dat laatste duet, krijg
ik kippevel."
'Aida' is te zien in de Amster
damse Sporthallen-Zuid op 30
augustus en verder op 2, 5, 8, 11
en 14 september. Aanvang
20.00 uur, behalve op 8 septem
ber, als om 14.00 wordt begon
nen. Kaarten verkrijgbaar via de
VW-theaterbespreekbureau's
en het Amsterdamse Uit Bureau
020-6211211.
rijswijk» anp
Op de derde internationale mu
seumbeurs (SIME), die in janu
ari in het Grand Palais in Parijs
wordt gehouden, zal Nederland
met een grote inzending verte
genwoordigd zijn. Het ministe
rie van cultuur ondersteunt de
Nederlandse deelname aan
deze beurs met een subsidie
van 225.000 gulden en ook bui
tenlandse zaken en verschillen
de sponsors dragen een steentje
bij. Het centrale thema van de
inzending is zeer Hollands van
aard, namelijk 'Nederland en de
buitenlandse handel'.
Een werkgroep, waarin de
Nederlandse Museumvereni
ging, het Landelijk Contact van
Museumconsulenten en de
Stichting Museumjaarkaart zijn
vertegenwoordigd, bereidt de
inzending voor in samenwer
king met tien heel verschillende
musea. De meewerkende mu
sea zijn Het Amsterdams Histo
risch Museum, het Maritiem
Museum, het Rijksmuseum, het
Textielmuseum, het Nederlands
Openluchtmuseum, het Zuider
zeemuseum, Museum De
Waag, het Spoorwegmuseum,
het Tropenmuseum en het Fries
Museum. De Rijksdienst Beel
dende Kunst coördineert de
zaak.
De beurs is niet alleen gericht
op museummedewerkers en
anderen die zich professioneel
met presentatie bezighouden,
maar ook op de toeristenindus
trie en het museumpubliek. De
beurs biedt bovendien de kans
aan Nederlandse musea om
zich te presenteren als partner
voor internationale samenwer
king, aldus het ministerie van
cultuur.
De beursbezoeker kan in Pa
rijs kennis maken met de wijze
waarop Nederland zijn muse
umschatten aan het publiek
toont en ook met unieke Neder
landse ontwikkelingen als het
Deltaplan voor cultuurbehoud
en de museumjaarkaart.
Zomeropstelling Nederlands Theaterinstituut
Een affiche, uit 1977, van de produktie 'Oresteia' door De Appel.
monique brandt
Met behulp van een beetje fan
tasie zou je je kunnen voorstel
len dat je ronddwaalt op een
verlaten theater-zolder. Bene
den zijn repetities in volle gang.
De stemmen klinken vaag door
het stille trappenhuis. Flarden
van zinnen. Ergens piept een
open raam mee in het ritme van
een lichte zomerbries. De hou
ten vloer kraakt onder je aarze
lende voetstappen. Alleen het
stof ontbreekt, verder is alles er:
oude kostuums, een stapel
schoenen, wat brieven...
Een bezoekje aan 'Zolder op
stapel', de zomerexpositie van
het Theater Instituut aan de
Amsterdamse Herengracht is
een wandeling door het voltooi
de verleden van het theater. Een
rijkdom aan voorwerpen die
eens schitterden in de schijn
werpers, maar nu, in het onver
biddelijke daglicht hun glans
jammerlijk verliezen. Wat over
blijft is de weemoed, een licht
gevoel van melancholie om de
verloren pracht en praal die er
ligt opgestapeld.
Elke zomer toont het Theater
Instituut een deel van de rijke
collectie, die het instituut in be
heer heeft. Dit jaar mochten de
corontwerpster Judith Lansink
en kostuumontwerper Rien
Bekkers vrijelijk putten uit de
talrijke voorwerpen die er liggen
opgeslagen: de honderden kos
tuums, de duizenden nep-siera-
den. De marionetten van de Ca-
balts, de poppenspelers die de
vorige eeuw met hun handpop
pen op de Dam stonden. De
miniatuurtoneeltjes met de tot
in het detail complete kroon-
luchtertjes en beweegbare fi
guurtjes. De stapels documen
ten die het Nederlands theater
verleden in kaart brengen.
•j Toneeljuwelen
Het duo koos voor een ogen
schijnlijk vrij systematische in
deling. De meeste voorwerpen
)Gpd liggen, soort bij soort, opgesta
peld in plexiglazen zuilen. Over
zichtelijk, ruimtelijk. Tegelijker
tijd werkt het wat vervreem
dend, omdat het rijke verleden
van die afstandelijk opgestelde
voorwerpen toch zo duidelijk
wordt wakker geschud.
De toneeljuwelen bijvoor
beeld, wiens ware, valse aard nu
meedogenloos wordt onthuld.
De robijnen, de smaragden, een
diamanten diadeem, op het to
neel gedragen door koningen,
door edelen, door een schone
jonkvrouwe, blijken overduide
lijk zonder enige geldelijke
waarde. Gekleurd glas, plastic,
met goudverf behandeld. Maar
niet los te zien van hun geschie
denis. In vroeger tijden werden
deze 'waardeloze' voorwerpjes
overgedragen van actrice op ac
trice. Een oudere ster gaf door
het schenken van haar sieraden
aan hoezeer ze het talent van de
jongere collega bewonderde. De
namaak-broche gekoesterd, een
geliefd en waardevol juweel,
een trofee.
Waaiers
Zo krijgen al die zakelijk uitge
stalde voorwerpjes een andere
dimensie. Bij het zien van al die
waaiers, gebruikte poederdoos
jes, de veren en de schminkkist-
jes klinken de stemmen uit het
verleden op, de stemmen van
theatergrootheden als Fien de la
Mar, Ank van der Moer, Louis
Davids. Wim Sonneveld. Uit de
tijd dat acteurs nog gezien wer
den als wezens van een andere
wereld, als kunstenaars. Een tik
je amoreel misschien, maar
toch... Ze werden bejubeld, ge
lauwerd, bij jubilea kregen ze
kristallen bokalen ten geschen
ke. Hun beeltenis werd vereeu
wigd op doek, in steen of brons
gegoten. En later, sinds het eind
van de vorige eeuw, gelukkig
ook op geluids- en beeldband.
Het Theater Instituut heeft in
middels duizenden van die
banden in het archief. Op de ex
positie zijn er een aantal te zien
en te beluisteren. Zoals de stem
van Wim Sonneveld tijdens de
repetities van een voorstellin
gen in 1959. Albert van Dalsum
als King Lear. Ixju Bandy. Maar
ook: Carry Tefsen en lasperina
de long.
Maar meer nog dan de stem
men, spreken de oude theater
kostuums tot de verbeelding,
omdat die de glans en de glitter
van het toneel het duidelijkst tot
uitdrukking brengen. De prach
tige jurken, de maskers, elegan
te hoofddeksels. Veel van die
kledingstukken worden vrijwel
niet meer gebruikt bij het he
dendaagse toneel.
De vaak gigantische höofd-
tooien pasten bij de extravagan
te glittergewaden met de meter
slange slepen, die de fraaie dan
seressen in de grote revues
droegen. Nu zie je ze alleen nog
bij de André van Duin-revue of
in de showprogramma's van
Joop van den Ende. Ook mas
kers worden slechts nog spora
disch gebruikt, zoals onlangs in
Oklahoma Motel van lan Cre-
mer, of Het lachtgezelschap van
Thomas Bernard, uitgevoerd
door Toneelgroep Amsterdam.
En er zijn natuurlijk de oude
kostuums, waarvan de meeste
stammen uit de periode na de
Tweede Wereldoorlog. Onder
plastic hoezen hangen de
mooie witte gewaden: het Pier
rot-pak dat Willem Nijlholt
droeg in Foxtrot, Ank van der
Moer's jurk toen zij Elizabeth II
speelde in Mary Stuart, het ge
waad van Petra l>aseur als Des-
demona in Othello.
Zolder op Stapel is een expo
sitie die uitnodigt tot mijmerin
gen, tot peinzen over de vergan
kelijkheid van de glamour, en
tot nóg eens terugkomen om al
die opgeslagen schatten een
tweede maal te bekijken.
Zolder op stapel, tot 13 okto
ber te zien in het Nederlands
Theater Instituut, Herengracht
168 (ter hoogte van de Raad
huisstraat) Amsterdam, dage
lijks (behalve maandag) van
11.00 tot 17.00 uur.
Voorwerpen van
John Lennon
onder de hamer
Het Londense veilinghuis Chris
tie's South Kensington veilt op
29 augustus een unieke collectie
voorwerpen van lohn Lennon
(1940-1980). Het materiaal, dat
uil de periode 1958-1968 da
teert. wordt ter veiling aangebo
den door Lennons ex-vrouw
Cynthia Powell.
Hoogtepunt uit de collectie
vormt onder meer een 'psyche
delische tekening' van een fi
guur a la Brigitte Bardot. De te
kening, waarschijnlijk in 1967
onder invloed van LSD vervaar
digd, zal volgens het veilinghuis
tussen de tien- en vijftiendui
zend gulden opbrengen.
Onder de hamer komt verder
een kerstkaart die Lennon in
1958 voor Cynthia maakte, en
die door de popster werd geïllu
streerd met twee zeldzame zelf
portretten. Ook zullen het
adressenboekje van lohn en
Cynthia, van 1967 tot begin ja
ren zeventig, en een laat-negen
tiende-eeuwse fluwelen jurk,
die John Lennon thuis droeg,
worden geveild. De collectie
geeft volgens het veilinghuis
een zeldzaam inzicht in Len
nons „gedachten en gevoelens"
gedurende deze tien jaar.
amsterdam anp
De Amsterdamse beeldhouwer
René Nyssen (62) is zondag in
zijn woonplaats Amsterdam
overleden. Nyssen, geboren en
getogen in Maastricht, heeft on
der meer bekendheid verwor
ven door zijn werk als bronsgie
ter. Aanvankelijk had hij zelfs
meer faam als begaafd gieter
van het werk van anderen dan
van eigen werk. Rond 1980 leid
de dit onder meer tot het ver
zoek van koningin Beatrix om
haar enige jaren bij het model
leerwerk te begeleiden en haar
beelden 'gietklaar' te maken.
Eind jaren zestig wijdde Nys
sen zich opnieuw aan zijn heel
dende werk, waarbij hij ook ge
bruik ging maken van steen als
materiaal. Nyssen werkte in
1956 in Parijs aan La Grande
Chaumière bij Ossip Zadkine.
Na terugkeer in Nederland ves
tigt hij zich in Amsterdam.
Sinds 1974 was hij lid van kun
stenaarsvereniging De Keer
kring, waarmee hij jaarlijks ex
poseerde in de nieuwe vleugel
van het Stedelijk Museum in
Amsterdam.
BOEKHOUDER
ZOEKT fl.8.000
Bovendien heeft hij dat bedrag
heel snel nodig.
Hij meteen even naar de
Gemeentelijke Kredietbank
Leiden.
Hèt vertrouwde adres voor
persoonlijke leningen tot
f. 30.000 - Maar ook voor een
doorlopend krediet om steeds
wat extra geld achter de hand te
hebben. Dat wordt vlot in orde
gemaakt,
Daarnaast is de rente laag bij de
GKB en worden de aflossingen
soepel op de persoonlijke
situatie afgestemd.
Wilt u daar ook wel meer over
weten? Kom maar langs
Op werkdagen van 9.00 -12.30
uur en donderdagavond van
17.30-19.30 uur.
Of bel voor nadere informatie.
GOED VOOR
\lfts UW LENING
Gemeentelijke Kredietbank
Leiden
Breestraat 24.
Postbus 11300,2301 EH Leiden
tel. 071-254145
