Feiten
Madagaskar wil omstreden
leider vreedzaam verdrijven
Grieks premier ontpopt zich tot staatsman
Tweederangs oorlogsslachtoffers
Belgen leven korter
f
Woensdag 24 juli 1991
HANS JACOBS AAARGOT KLOMPMAKER
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: MITZIE MEUERHOF
EN MENINGEN
Al weken is het onrustig op het eiland Madagaskar, in
de Indische oceaan voor de kust van zuidelijk Afrika.
De bewoners van de republiek Malagasië zijn de rege
ring van president Didier Ratsiraka, die al zestien jaar
aan de macht is, zat. Met vreedzame betogingen wordt
geprobeerd om Ratsiraka tot aftreden te dwingen. Be
gin deze week werd een schaduwregring geïnstalleerd.
Ratsiraka reageerde daar gisteren op door de noodtoe
stand af te kondigen in de hoofdstad Anatanarivo.
ANATANARIVO
Madagaskische revolutionairen
onderbreken elk weekeinde hun
pogingen om de regering omver
te werpen. Iedere zondag stro
men ze de kerken binnen om te
horen hoe vanaf de kansel de
rechtvaardigheid van hun strijd
wordt verkondigd. En het is een
vreemde preek die ze voorge
schoteld krijgen, want president
Didier Ratsiraka heeft een bonte
verzameling van gelovigen,
maoïsten en middenstanders
tegen zich in het harnas ge
jaagd. Deze oppositie heeft zich
gebundeld in een hery uelona
(levende kracht) tegen de presi
dent.
De hery uelona verenigt vogels
van divers pluimage. Zo heeft
de middenstand een bondge
noot gevonden in oppositiepar
tijen op maoïstische en marxis
tische grondslag, die het meest
te winnen hebben bij vrije ver
kiezingen.
De hery uelona beweging werd
vorig jaar geboren uit een alli
antie tussen de animistische,
katholieke en protestantse ker
ken, toen er nog geen andere
onafhankelijke organisaties wa
ren om de regering onder druk
te zetten. De kerken zijn onder
ling verdeeld en prominente le
den worden links en rechts als
mogelijke politieke kandidaten
naar voren geschoven. Maar
over één ding zijn ze het gloei
end eens: president Ratsiraka
moet branden in het eeuwige
hellevuur.
Wanbeleid
De middenstand, waartoe zo'n
beetje iedere Malagasiër met
een vast inkomen behoort,
heeft wat er nog over is van de
economie stilgelegd door een
twee weken durende algemene
staking. Hoewel de midden
standers hiermee ook zichzelf
troffen, hadden ze de buik vol
van Ratsiraka's corruptie en fi
nancieel wanbeleid.
De onvrede zit diep. Toen lei
ders van de oppositie vorige
week maandag de staking af
bliezen om met de president te
onderhandelen, trokken dui
zenden woedende burgers door
de straten van de hoofdstad An
tananarivo. Er heerste een
stemming van gewelddadige
confrontatie en voor het eerst
verscheen de oproerpolitie ten
tonele. De radio is meestal uit
de lucht, en verzorgt alleen uit
zendingen om op te roepen tot
demonstraties.
President Ratsiraka vormt de
top van een machtspiramide
die momenteel nauwelijks nog
een basis bezit. Zijn ministers
gaan elke morgen naar hun bu
reau, terwijl hun ambtenaren
massaal anti-regeringsdemon
straties bijwonen. Hoewel Rat
siraka het marxisme heeft afge
zworen, heeft zijn vorm van ka
pitalisme hem weinig vrienden
opgeleverd. Als voorwaarde
voor het verstrekken van lenin
gen eist het Internationale Mo
netaire Fonds dat het twee-der
de deel van de industrie dat in
staatshanden is, wordt gepriva
tiseerd in een tempo van ten
minste twintig firma's per jaar.
Maar tot nog toe zijn de meeste
geprivatiseerde industrieën
naar negentien met de presi
dent verbonden families ge
gaan.
Ratsiraka's tegenstanders willen
iemand anders om de rotzooi
op te ruimen, iemand die moet
worden gekozen in vrije verkie
zingen volgens een niet-socia-
listische grondwet, die moet
worden opgesteld door een
voorlopige regering. Maar zelfs
als het de middenstand lukt de
huidige regering vreedzaam ten
val te brengen, zal de verkie
zingsuitslag worden bepaald
door de tachtig procent van de
Madagaskische bevolking die in
bittere armoede leeft.
Taktiek
Sinds politieke oppositie vorig
jaar werd gelegaliseerd, zijn er
36 nieuwe partijen opgericht.
Maar het ziet ernaar uit dat
twee oudere partijen, nu in de
oppositie maar voorheen nauw
verbonden met de regering, aan
de leiding gaan. De ooit maoïs
tische MFM zegt nu liberaal te
zijn, maar daar blijkt in de prak
tijk weinig van. De AKFM is een
marxistische partij die zegt een
voorbeeld te nemen aan het be
leid van Sovjet-president Mi
chael Gorbatsjov.
Hoe goed de hery uelona allian
tie kan blijven samenwerken
moet nu blijken. Het installeren
van een schaduwregering heeft
al tot het uitroepen van de
noodtoestand geleid en tot een
serie van arrestaties. De man
die door velen als de belangrijk
ste presidentiële kandidaat van
de AKFM wordt beschouwd, de
eerwaarde Richard Andriaman-
jato, geeft toe dat gevolgde tak
tiek riskant is.
„Dit is een zenuwoorlog tegen
Ratsiraka. We moeten voorzich
tig te werk gaan. Het is nu ge
vaarlijker dan ooit. Binnen onze
eigen alliantie weigert de MFM
de overgangsregering te volgen,
omdat de MFM meer onder
handelingen wil met Ratsiraka.
Dat is zijn taktiek: mensen om
kopen en verdeeldheid zaaien,"
aldus Andriamanjato.
Hoewel president Ratsiraka het
duidelijk niet makkelijk heeft,
staat geenszins vast dat hij zal
vallen. Ook tijdens de viering
van Onafhankelijkheidsdag vo
rige maand waren zijn tegen
standers ervan overtuigd dat het
doek definitief zou vallen. De
oppositie organiseerde een pro
testdemonstratie tegen de rege
ring, waaraan door 100.000
mensen werd deelgenomen.
Een officiële feestelijke optocht
trok slechts 20.000 deelnemers,
maar Ratsiraka overleefde de
Het leger heeft zich tot dusver
rustig gehouden. Maar er zijn
tekenen dat ook het leger intern
verdeeld is. Vorige week heeft
een aantal hooggeplaatste offi
cieren de oppositie nadrukkelijk
bekritiseerd. Toen de staatstele
visie anti-Ratsiraka program
ma's begon uit te zenden, be
zette het leger de studio. Maar
Didier Ratsiraka blind en
doof voor zijn bevolking
ANTANANARIVO
Een slimme roomskatholiek die
door minder slimme adviseurs
in de problemen is gekomen.
Zo typeerde een politicus in
Madagaskar onlangs zijn presi
dent, Didier Ratsiraka. „Hij zit
maar in zijn paleis de hele be
volking in de computer te stop
pen, maar hij weet niet wat er in
de mensen omgaat", voegde hij
er minder mild aan toe.
Als dit oordeel klopt, moet de
president al jong stokdoof en
stekeblind zijn of de ramen van
zijn paleis altijd dichthouden.
Stakingen, demonstraties en
twee pogingen tot een staats
greep de afgelopen drie jaar
moeten hem toch aan het den
ken gezet hebben.
Ratsarika heeft geen voeling
meer, zeggen zijn critici, met de
bevolking, die ook kampt met
de gevolgen van acht jaar beleid
gedicteerd door het Internatio
naal Monetair Fonds en de We
reldbank, dat tot economische
groei maar dalende inkomens
heeft geleid.
Ratsiraka (54) is afkomstig uit
een rijke familie en heeft een
Franse opvoeding gehad. Hij
bezocht als kind de befaamde
jezuïetenschool in de hoofd
stad, studeerde als militair af
aan de Hogeschool voor oorlog
voering ter zee in Parijs en
werkte vanaf 1970 als militair
attaché aan de ambassade van
Madagaskar in de Franse
hoofdstad.
Twee jaar later was hij al minis
ter van buitenlandse zaken in
de militaire dictatuur die volgde
op de conservatieve regering
van de eerste president van het
land, Philibert Tsiranana. In
1975 ontstonden er gevechten
binnen het leger waarvan Rat
siraka gebruik maakte om orde
en rust te herstellen, de kerk-
hofvrede op zijn Malagassisch.
In 1980 hadden de militairen al
le buitenlandse deviezen opge- I
soupeerd en was de bevolking
de helft van zijn koopkracht
kwijt.
Twee jaar later schoten het IMF I
en de Wereldbank het regiem te
hulp. In ruil voor aanpassingen
van het economisch beleid
stroomde de buitenlandse hulp
binnen. In 1990 trok de regering
buitenlandse investeerders aan
met nieuwe wetgeving op het
gebied van particuliere banken, I
dito investeringen en vrijhan- I
delszones.
Het regiem overleefde in 1989
en 1990 twee „radio-coups"
toen oppositieleden niet verder
kwamen dan een bezetting van
de staatsradio. De noodtoe
stand geldt voorlopig alleen
voor de hoofdstad.
anderzijds heeft het leger even
eens geweigerd presidentiële
verklaringen uit te zenden. In
plaats daarvan toont het leger
videofilms uit de plaatselijke vi
deotheek.
COMMENTAAR
Een pantserwagen
controleert het cen
trum van de hoofd
stad van Madagaskar.
Het is al weken on
rustig op het eiland
uit protest tegen pre
sident Ratsiraka
FOTOAFP
Stel dat de Duitse bondskanse
lier Kohl ruim veertig jaar na
dato naar Nederland was geko
men. Stel dat de overlevenden
van Dachau, Ravensbrück en
andere concentratiekampen
geen petitie hadden mogen
aanbieden en bij het Catshuis
naar een verkeerde poort waren
gedirigeerd. En stel dat premier
Lubbers na een verklaring van
„oprecht berouw" van Kohl zou
hebben gezegd dat de zaak „po
litiek en menselijk" was afgeslo
ten: Nederland zou te klein zijn
geweest.
Toch is dat precies wat de geïn
terneerden van de Japanse con
centratiekampen in het voor
malige Nederlandsch-Indië af
gelopen vrijdag overkwam. Na
de spijtbetuiging van de Japan
se premier Kaifu wilde Lubbers
de al jaren door de belangenor
ganisaties gevraagde Japanse
schadevergoeding zelfs niet
eens meer aan de orde stellen.
Het is dus niet zo vreemd dat de
stichting Japanse Ereschulden
maandag met bittere verwijten
kwam aan het adres van de Ne
derlandse regering. De uiterst
omzichtige behandeling van
Kaifu is voor de voormalige ge
ïnterneerden het zoveelste be
wijs dat ze tweederangs oor
logsslachtoffers zijn.
Gespitst als Nederland was op
hel leed dat nazi-Duitsland in
ons land had veroorzaakt, was
voor de slachtoffers van de Ja
panse bezetting na de bevrij
ding nauwelijks aandacht. Die
'achterstand' hebben ze nooit
meer ingelopen. Met hun ge
voeligheden is altijd veel min
der kies omgesprongen dan met
die van de nazi-slachtoffers.
Geen Duits staatshoofd zou ons
land ooit (kunnen) bezoeken
zonder een openbare spijtbetui
ging. Keizer Hirohito kon dat
tijdens een fel omstreden privé-
bezoek aan Nederland wel.
Wim Kan uitte destijds zijn
machteloze woede door het in
leveren van zijn koninklijke on
derscheiding.
In 1986 probeerde de Neder
landse regering al eens het Ja
panse dossier te sluiten met een
staatsbezoek. Na felle protèsten
ging het uiteindelijk niet door.
Dat koninklijk bezoek staat nu
gepland voor 15 augustus. Op
zichzelf is dat een goede zaak.
Zoals met de Duitsers vrede is
gesloten, moet dat na bijna een
halve eeuw ook met Japan kun-
Het bezoek van Kaifu, overigens
vooral ter gelegenheid van het
EG-voorzitterschap van Neder
land, had daarvoor een goede
opmaat kunnen worden. Met
de manier waarop Kaifu zijn
spijt betuigde (via een verkla
ring van zijn woordvoerder) en
de behandeling van de kamp
slachtoffers als een stel op rellen j
beluste pubers, hebben beide
regeringen een forse uitglijder
gemaakt. Het berouw uit Tokyo
kwam halfslachtig over, het Ne
derlandse kabinet heeft nog
eens bevestigd dat ze de Japan
se kampslachtoffers blijkbaar
niet voor vol aanziet. Voor Lub
bers is de zaak nu „politiek en
menselijk" afgesloten. Dat eer
ste klopt misschien wel, dat
tweede in elk geval niet. Beatrix
wacht wat dat betreft in Japan
nog een zware klus.
STANDPLAATS BRUSSEL
Bezoeken Bush en Gorbatsjov vijzelen reputatie Mitsotakis op
CORRESPONDENT
Voor Andreas Papandreou is het
allemaal moeilijk te verstouwen.
Acht jaar lang was hij socialis
tisch eerste minister van Grie
kenland, en nóch met een Ame
rikaanse president, nóch met
Gorbatsjov heeft hij contact ge
had. Zijn aartsvijand Mitsotakis
echter, de 'nachtmerrie', zoals
hij hem noemt, ontmoette bin
nen één week de twee presiden
ten, Bush als gastheer, Gor
batsjov als gast. Als klap op de
vuurpijl ontvangt Mitsotakis
vandaag ook nog de Russische
president Jeltsin.
Het valt niet meer tegen te spre
ken: de 72-jarige leider van de
regeringspartij Nieuwe Demo
cratie bereikte deze week de po
sitie van staatsman op interna
tionaal niveau. Zo'n opwaarde
ring van zijn prestige kan hij
best gebruiken. Zelfs in eigen
kring wordt hij door velen nog
altijd niet serieus genomen.
De meest gerenommeerde con
servatieve krant, de Kathimeri-
ni, wordt nooit moe op zijn
'blunders' te wijzen, en maakt
zich ook nu nog vrolijk over de
vele familieleden, tot kleinkin
deren toe - die hij naar Moskou
heeft meegenomen. Ook bekri
tiseerde de krant het feit dat de
premier namens alle
Grieken Bush 'dank
baarheid' heeft betuigd
voor diens bezoek
De Griekse oppositie-
pers gaat natuurlijk
nog veel verder. Het
bezoek aan Rusland en
de Oekraïne wordt af
gedaan als een excur
sie. Er is nauwelijks
melding gemaakt van
de verdragen die eruit
voort zijn gekomen. En
er wordt gesuggereerd
dat de premier tevoren
zijn land aan Bush
heeft verkocht.
„Mitsotakis Gauleiter
onder Bush' Pax Ame-
ricanica!", roept de
voor niets terugdein
zende, populistische
Avriani.
De kritiek richt zich op
het feit dat Mitsotakis
zich onvoldoende zou
verzetten tegen de
rierkoppige conferen- De Griekse premier Konstantine Mitsotakis
Cyprus, een wordt in eigen land nog altijd niet serieus ge-
FOTO EPA
tie'
idee van de Turkse
president Ozal dat
door Bush is overgenomen.
Hieraan zouden Mitsotakis en
Ozal moeten deelnemen na
mens Griekenland en Turkije,
en Vasiliou en Denktash na
mens de Grieks- en Turks-
Cyprioten. Wat de Grieken in
dit voorstel afkeuren is dat Vasi
liou, die president is van heel
Cyprus, op één lijn wordt ge
steld met Denktash, wiens 'pre
sidentschap van de Turkse re
publiek Noord-Cyprus' alleen
door Turkije wordt erkend.
De Turkse republiek Noord-Cy-
prus is in 1987 uitgeroepen en
Denktash heeft meermalen ver
klaard dat er geen oplossing kan
komen, zolang niet is erkend
dat de republiek op gelijke voet
staat met de Grieks-Cyprische
republiek van Vasiliou. Dit
laatste zou in Griekse ogen de
definitieve opsplitsing van het
eiland inhouden.
Mitsotakis heeft vóór zijn ver
trek naar Moskou verklaard dat
de Conferentie van Vier 'niet de
beste keuze' is en dat vindt de
oppositie veel te vaag. Hij zei
erbij dat het er vooral om ging
de eenheid van Cyprus te hand
haven en te onderhandelen met
een Turkije dat bereid is tot
concessies op het gebied van
territorium - momenteel bestrij
ken de Turken 37 procent van
het eiland, waarvan de Turkse
bevolking slechts 20 procent
uitmaakt - en tot terugkeer van
Griekse vluchtelingen die in
1974 bij de Turkse invasies naar
het zuiden moesten wijken.
Vanzelfsprekend denkt hij aan
een conferentie waar Vasiliou
aan deelneemt als 'president'
en Denktash als 'meneer' en lei
der van de Turks-Cyprioten.
Dat de Amerikaanse diplomatie
ook naar iets dergelijks streeft,
bleek al uit een eerdere brief
van minister van buitenlandse
zaken Baker aan zijn Turkse
collega, toen nog Alptemocin.
Bush heeft het tijdens zijn ver
blijf in Turkije gehad over 'pre
sident Vasiliou' in combinatie
met 'meneer Denktash'. Hij
heeft enkele malen met klem
verklaard dat de status quo op
het eiland, in een tijd waarin
mondiaal zoveel verandert, ze
ker niet gehandhaafd kan blij
ven. Maar Denktash verkondigt
keer op keer dat die status quo
helemaal zo gek nog niet is,
omdat er geen moordpartijen
meer plaatsvinden.
En hij heeft tot drie keer toe de
vergelijking gemaakt tussen de
Berlijnse muur en die van Nico
sia. Als eerstgenoemde geslecht
kan worden, waarom die ande
re dan niet ook? Deze vergelij
king werkt op de Turken als een
rode lap op een stier: de ene
muur scheidde één volk, de an
dere twee volkeren, zeggen ze.
Kortom, de indruk overheerst
dat Bush' tournee langs de twee
hoofdsteden, althans wat de
hoofdmaaltijd Cyprus betreft,
voor Athene wat smakelijker is
uitgevallen dan voor Ankara.
Denktash te moeten laten val
len, al was het alleen zijn titel,
betekent voor Ozal een kolossa
le opgave.
Ik woon nu zo'n dikke zes jaar
in België en tot mijn schrik lees
ik dat dit van invloed kan zijn
op de duur van de rest van mijn
leven. De gemiddelde Belg (en
ik neem aan dat dit ook geldt
voor de buitenlander die hier
woont) leeft immers zo'n twee
jaar korter dan zijn noorder
buur.
Mijn verblijf in België, dat onge
veer eentiende van mijn leven
in beslag zal nemen, zal dat le
ven dus ruim twee maanden
korter maken dan wanneer ik
bij moeder thuis gebleven was.
Want de gemiddelde Belgische
man wordt momenteel maar 72
jaar oud, en de gemiddelde Ne
derlander maar liefst 74 jaar.
Ook voor vrouwen geldt dat vol
gens de cijfers. Belgische vrou
wen hebben een levensver
wachting van 79 jaar, terwijl
hun Nederlandse seksegenoten
al dik de tachtig halen. Onze te
rugkeer naar Nederland kan
voor mijn geliefde, een Vlaam-
se, te zijner tijd dus wellicht nog
een paar extra maandjes in dit
leven schelen.
Deze eenvoudige rekensom
metjes kloppen waarschijnlijk
niet. en misschien hoef ik me
dan ook geen zorgen te maken,
maar het is toch tekenend dat
de levensverwachtingen van
mensen uit twee landen die zo
dicht bij elkaar liggen, zo ver
schillend kuhnen zijn. Is het le
ven hier dan zoveel ongezon
der?
Ja, ben je geneigd te zeggen. Er
vallen hier twee maal zoveel
slachtoffers in het verkeer als in
Nederland. Dat zijn de laatste
tijd vooral jongeren en dat
drukt het gemiddelde natuur
lijk. Ook is de zuigelingensterfte
hier hoger dan in ons land, ho
ger zelfs dan in de meeste Eu
ropese landen.
Maar Nederlanders zijn dan ook
extreem oude mensen: in Euro
pa halen alleen de IJslanders en
Zweden hogere gemiddelden.
Maar daar hebben ik noch de
Belgen iets aan. De vraag is na
tuurlijk hoe het komt dat we
hier zo duidelijk korter leven
dan honderd kilometers verder
op naar het noorden.
„Ik word liever 70 als Belg dan
72 als Hollander", zei eens een
Belg, toen hij met deze cijfers
werd geconfronteerd. De Belgen
gaan er immers prat op dat zij
van dat mindere aantal jaren
tenminste volop genieten. Lek
ker eten, lekker drinken, dat
hoort nu eenmaal bij het leven
in België.
Hart- en vaatziekten komen in
België meer voor dan in Neder
land. Mijn stofwisseling zit wat
anders in elkaar, maar de mees
ten van mijn Nederlandse colle
ga's zijn sinds hun komst naar
dit land vele kilo's aangekomen.
Of je het wilt of niet: je past je al
snel aan aan die gewoonte van
veel, stevig en vet eten.
En goed drinken natuurlijk. De
Belg is niet voor niets een van
de grootste bier-en wijndrin
kers van de wereld. Hij giet elk
jaar zo'n 120 liter bier naar bin- I
nen, en dat is een echt gemid
delde: de baby's en blauwe -
knopers zijn meegeteld. De ech-1
te bierdrinker slaat er dus gauw
vier of vijf per dag achterover.
Dat is natuurlijk lekker, maar
ook slecht. De gemiddelde Belg
maalt daar echter niet om. Te
kenend is ook dat België naar I
verhouding het tweede cola- I
drinkende land ter wereld zou I
zijn. De jeugd houdt hier dus I
van zoet. En vet: de fritten wor- I
den vooral gebakken in boter-
vet, en niet in bijvoorbeeld olie. I
Er wordt ook steeds meer bui- I
tenshuis gegeten, vooral tussen I
de middag. Zakenlui en kan
toormensen nemen tegenwoor
dig geen pakje met brood meer
mee van huis. Zij lunchen
warm, naar Belgische gewoonte I
in het bedrijfsrestaurant of in
een restaurantje om de hoek.
Een lunchpauze loopt dan al I
gauw uit.
De Belgen betalen voor dat le-
vensgenieten met een paar jaar
tjes korter leven. Maar er is
hoop: in 1980 werd de Belg ge
middeld niet meer dan 70,5
jaar. nu is dat al 72. De Neder
landers inhalen zullen zij waar
schijnlijk niet meer, maar een
paar maandjes goedmaken zit
er nog wel in.
HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
