Feiten
'De koppeling moet nu blijven'
Amazone, het gat tussen droom en daad
'Het is idioot dat we
geen tanks meer maken'
Dinsdag 16 juli 1991
ALTAN ERDOGAN
T (Chef) ONNO HAVERMANS
DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vomigeving: HANS BOEZELUN
EN MENINGEN
DE G-7 ZAL IN LONDEN vermoedelijk haar ja-woord geven
aan een omstreden plan voor behoud van het Braziliaanse regen
woud. In vijf jaar zal ongeveer 1,5 miljard dollar naar Brazilië stro
men, in de vorm van goedkope leningen en kwijtschelding van
oude schuld. De initiatiefnemer van het plan is de Duitse kanse
lier Kohl, die tijdens de vorige top in Houston pleitte voor meer
groene hulp.
WIM STEVENHAGEN
Thijs Wöltgens eist inkomensgarantie voor huidige wao'ers
Uiterlijk is Thijs Wöltgens on
bewogen. Het unieke pakket
maatregelen van het kabinet
om de arbeidsongeschiktheid
te beteugelen heeft een storm
van verbijsterd protest losge
maakt. De vakbeweging heeft
al 'oorlog' voorspeld, wanneer
de regeringspartijen CDA en
PvdA inderdaad het mes zetten
in de hoogte en duur van de
arbeidsongeschiktheidsverze
kering wao. Maar de fractie
voorzitter van de al zo geplaag
de PvdA laat zich niet van zijn
stuk brengen: „Er is een hele
reeks maatregelen aangekon
digd die leiden tot minder ar
beidsongeschikten". Eigenlijk
heeft Wöltgens slechts twee
wensen oven de huidige wao-
ers mogen onder geen beding
gekort worden. En de koppe
ling tussen lonen en uitkerin
gen moet toch gehandhaafd
worden. Laat het kabinet nu
net geen van beide van plan
zijn.
Zo ontevreden is Thijs Wöltgens
niet. De verlaging van de uitke
ringen, door werkgevers en
kroonleden in de SER aanbevo
len, is er „onder druk van de
PvdA" niet gekomen. Boven
dien worden wao'ers van 50 jaar
en ouder niet aangepakt.
Zijn uitgangspunt bij de beoor
deling van alle maatregelen is of
het beroep op de
wao afneemt. „Het
is toch van de gek
ke dat maand in
maand uit tiendui
zend mensen wor
den afgekeurd. Als
we dat zouden
kunnen beperken
tot 8000, dan halen
we hetgeen het ka
binet nu voor ogen
staat: een blijvende
daling met 125.000 wao'ers".
Wöltgens wil daarom het hele
pakket, ondanks te voorziene
aanloopproblemen, „positief
bejegenen". Daarbij kijkt hij
niet alleen naar de uitkerings
kant. Hij wijst op de uitbreiding
van het ontslagverbod. En hij is
tevreden met de verplichting
voor werkgevers om harder te
zoeken naar ander werk voor
arbeidsongeschikten. Daarnaast
komt er een forse boete voor
een werkgever die iemand de
wao instuurt. En Wöltgens ver-
integreerde gevalsbenadering'.
Daarbij zullen de uitvoeringsin
stanties in de sociale zekerheid
zoveel mogelijk gaan samen
werken om te voorkomen dat
iemand na ziekte arbeidsonge
schikt wordt verklaard. Al na
enkele weken moet bezien wor
den wat er met betrokkene aan
de hand is en hoe die weer aan
het werk gezet kan worden.
Wöltgens: „Het gaat om het politiek én maatschappelijk draagvlak".
Het is toch te
gek dat we
elke maand
Er is echter nog meer. Wöltgens
wijst op de verruiming van het
begrip 'passende arbeid' voor
arbeidsongeschikten waardoor
zij eerder ander werk zullen
moeten aanvaarden dan zij ge
wend waren. Via een aanvulling
vanuit de wao zouden zij daar
bij behoed moeten worden voor
financiële schade.
Daarnaast wil Wölt
gens dat bedrijven
hoe dan ook ver
plicht worden een
bepaald aantal ge
handicapten of ar-
afkeuren
of te nemen (quote
ring). „Dat instru
ment moet daad
werkelijk worden
toegepast", aldus de Wöltgens.
Pijnlijk
Desondanks moet ook Wölt
gens toegeven dat de kabinets
besluiten voor bepaalde groe
pen wao'ers pijnlijk zijn. Bij
voorbeeld een arbeidsonge
schikte van 40 jaar die straks
mogelijk na een aantal jaren de
wao-uitkering kwijtraakt en te
rugvalt op de veel lagere aaw-
uitkering. Hier stelt Wöltgens
veranderingen voor in de kabi
netsplannen. Voor iedereen die
al in de wao zit wil hij de duur-
beperking niet toepassen, onge
acht leeftijd.
Uitspraken van CNV-v
Hofstede dat het kabinet
400.000 wao'ers fors in inkomen
aanpakt, mogen geen waarheid
worden. „Het is een bittere
noodzaak om het overgangs
recht zo snel mogelijk in te vul
len. Dat vind ik mijn plicht als
PvdA-fractievoorzitter", stelt
Wöltgens. Wao'ers onder 50 jaar
mogen geen jaren in onzeker
heid verkeren over hun finan
ciële toekomst
Op de vraag waarom het kabi
net het overgangsrecht niet
heeft geregeld, zwijgt Wöltgens.
Hij geeft aan dit idee wel in de
discussies te hebben inge
bracht, maar laat het bij de con
statering dat het kabinet de
zaak heeft opengelaten. Die
gang van zaken krijgt de kwalifi
catie „jammer", maar verdere
commentaar wil hij niet geven.
Ook niet op de vraag of er soms
een blokkade van coalitiegenoot
CDA lag.
Met het plan-Wöltgens zou de
beperking van de duur van een
wao-uitkering alleen nog gelden
voor nieuwe gevallen. Hier ziet
Wöltgens een kans voor werk
gevers en vakbonden om in de
cao's aanvullende afspraken te
maken. Indien men de duurbe-
perking van de uitkering afwijst,
zal dat een element moeten zijn
in het arbeidsvoorwaardenpak
ket. „Dan leg je de verantwoor
delijkheid ook waar die hoort,
bij de sociale partners", stelt de
PvdA'er.
Wöltgens ziet hiervan nog een
bijkomend voordeel. Werkge
vers, die nu niets aan de wao
betalen, krijgen een deel van de
rekening. En dat kan hen dwin
gen meer tegen arbeidsonge
schiktheid te doen. „Dat is goed
verdedigbaar", meent Wölt
gens.
Voor de nieuwe wao'ers wil
Wöltgens echter nog een andere
maatregel. Indien betrokkene
toch te maken krijgt met een
beperking van de looptijd van
de wao-uitkering, mag die ter
mijn niet gelijk zijn aan de ww
zoals het kabinet die voorstaat
Een arbeidsongeschikte heeft
immers veel minder kans weer
aan de slag te komen dan een
werkloze, stelt Wöltgens. Dus
moet de wao-uitkering min
stens twee en maxi
maal acht jaar door
lopen voordat be
trokkene terugvalt
in de AAW. Dat is
het dubbele van de
termijn die het ka
binet hanteert.
De financiële effec
ten van zijn ideeën
zijn volgens Wölt
gens verwaarloos
baar, en zeker niet
het belangrijkst. Hij acht niet de
financiële, maar de maatschap
pelijke doelstelling (minder
wao'ers) van doorslaggevende
betekenis. Verder wijst hij erop
dat ook in de kabinetsplannen
er vrijwel niemand voor 1994 op
achteruit zal gaan omdat elke
nog minstens een jaar
dat het pakket dale partners als
wprbt mnpt de politieke partij-
weria, moet en mogelijk wordt
de kopppeling gemaakt het
draagvlakmstand
kunnen blijven te houden...".
- Bedoelt hij soms
dat de koppeling
i gewoon moet blijven?
„Zo 2
de huidige uitkering behoudt.
ik het ook het liefst wil
len zeggen. Als je er geloof in
hebt dat het wao-pakket effec
tief is, moet dat consequenties
hebben voor de koppeling. Het
loslaten van de koppeling
maakt het niet makkelijker al
die wao-maatregelen te verde
digen. Ik zie een duidelijk ver-
band tussen de onderwerpen
Koppeling 7ipktpwpt_ wao pn konnplinp:
In vijf minuten kan weinig
gezegd, maar heel veel gesugge
reerd worden. Wöltgens wuift
dat zijn tijd ten einde loopt, en
er meer interviews wachten. De
vraag wat hij er van vindt dat
premier Lubbers dit weekeinde
de zo gekoesterde koppeling
tussen lonen en uitkeringen
vrijwel geheel ten grave heeft
gedragen, lokt een antwoord uit
dat bijna alle beschikbare tijd in
beslag neemt.
rio de janeiro ineke holtwuk
correspondent
Terwijl in Londen wordt gepraat over de droom, een al
omvattend reddingsplan voor de Amazone, worstelt
Brasilia met de daad. Hoe zet je goede voornemens om
in beleid? De Braziliaanse regering is akkoord gegaan
met de aanleg van een verharde weg, de BR 156, in het
zuiden van de Amazone om de regio te ontsluiten. On
der aanvoering van het Wereldnatuurfonds zijn Eu
ropese en Amerikaanse milieuorganisaties een actie
begonnen voor de erkenning van twee reservaten van
rubbertappers in de streek. Eerst reservaten dan pas
een weg, eisen zij. Als de weg klaar is, komt er een
stroom kolonisten en dat creëert nieuwe spanningen.
Het wordt tijd dat de Braziliaanse regering lippendienst
omzet in daden en de rechten van de rubbertappers
veilig stelt, vinden zij.
In de Amazone bestaan meer dan tien van dit soort re
servaten. Het zijn stukken ongerept regenwoud waar
rubbertappers noten plukken, medicinale planten ver
zamelen, kleinschalige landbouw bedrijven en bomen
aftappen. Het idee voor zo'n beschermd gebied was af
komstig van Chico Mendes, de vermoorde leider van
de vakbond van rubbertappers die zich op zijn beurt
weer inspireerde op de indianenreservaten.
Chico Mendes kreeg de internationale groene lobby
mee. Ook de Braziliaanse regering toonde zich enthou
siast. De vorige president zou de reservaten per decreet
officieel maken. Maar tot de dag van vandaag heeft
geen van de reservaten een legale status. Daarvoor
moet de regering de grootgrondbezitters uitkopen of
onteigenen en dat gebeurt maar steeds niet.
Afbakenen
Het voorbeeld van de rubberreservaten past in een
reeks. De Braziliaanse regering heeft de bewoners van
de Amazone veel beloofd, maar daar bleef het vaak bij.
Neem de indianenreservaten. De Grondwet van 1985
verplicht de regering om voor eind 1993 deze gebieden
af te bakenen. Deze maand kreeg de directeur van het
staatsbureau voor indianenzaken zijn congé. Want er is
nog helemaal niets ondernomen. Geld is niet de enige
hinderpaal. Want zelfs het reservaat van de Kaiapo in
dianen, waarvoor de Britse popzanger Sting miljoenen
bij elkaar zong, moet het zonder grenspalen stellen.
Begin vorig jaar opende de regering het offensief tegen
de goudzoekers in Roraima, Noord-Brazilië, die gebie
den van de Ianomami-indianen binnendrongen. De
Operatie Oerwoud Vrij was een spektakel van de eerste
orde. Voor het oog van de internationale pers blies de
politie met dynamiet illegaal aangelegde vliegveldjes
middenin het oerwoud op.
Het regende wederom goede voornemens. Er zouden
parken komen voor de indianen en de goudzoekers
werden gedeporteerd. Een aantal van hen zou na regi
stratie in van te voren bepaalde gebieden aan de slag
kunnen. Niets is daarvan gerealiseerd. De duizenden
goudzoekers zitten nog steeds waar ze zitten in het oer
woud. Vliegtuigjes komen en gaan. Twintig landingsba
nen werden de afgelopen maanden opnieuw aangelegd
en naar de andere zestig heeft de politie nooit omgeke
ken.
Verdrag
Het huidige reddingsplan voor de Amazone is niet het
eerste. In 1978 sloot de Braziliaanse regering met buur
landen een samenwerkingsverdrag voor de Amazone.
Het verdrag telt meer dan honderd artikelen waarin de
ideeën over bescherming van het regenwoud zijn uit
gewerkt. De afgelopen tien jaar heeft niemand er meer
aan gerefereerd.
Ook Nossa Natureza, het groene geesteskind van ex-
president José Samey, lijkt een zachte dood te zijn ge
storven. Sarneys plan was een reactie op de buiten
landse bemoeizucht met de Amazone. De Amazone is
van ons en wij kunnen ons eigen plan trekken, stelde
de president. Hij beloofde onder meer extra onderzoek,
milieu-onderwijs op scholen, afschaffing van de subsi
dies voor ontginning van het regenwoud en een uit
voerverbod voor onbewerkt tropisch hout.
Enkele maanden na lancering van zijn plan, halveerde
de president de begroting van de onderzoeksinstituten.
Het milieu-onderwijs is gebleven bij wat posters. De
jVAtCANTI £t>A(qEN H4LBI&KEM IEXTE
enïoicreE.-is hex
fcg.USTIfc|?WAT
HtEfT-ie-?
„Formeel ligt er geen besluit,
maar de uitlatingen van de pre
mier waren zeer duidelijk. Laat
ik dit zeggen: het kabinet heeft
het zelf in de hand of de koppe
ling blijft. Dat er teveel mensen
op een uitkering aangewezen
raken, houdt een opdracht aan
het kabinet in te bekijken of
men die verhouding tussen
werkenden en uitkeringsge
rechtigden in gunstige zin kan
beïnvloeden. Het wao-pakket
draagt daar toe bij, als het een
succes wordt, doordat er dan
minder mensen in de wao-uit
kering komen".
- Bert de Vries zei al dat hij de
koppeling desnoods wil handha
ven als er op de wat langere ter
mijn maar zicht is op een daling
f 1 van het aantal niet-werkenden.
jK „Mee eens. Ik teken daar bij aan
,-^^Ê dat het kabinet formeel gerech-
tigd is de koppeling los te laten
indien die verhouding teveel
:*ÜMi verslechtert, maar dat het poli-
•foto tiek-psychologisch de vraag is
of zo'n besluit goed is voor het
sociaal klimaat. Komt dat de ac
ceptatie van de wao-maatrege-
len door bijvoorbeeld de vakbe
weging ten goede? En een derde
opmerking: als we pas op de
plaats maken met de inkomens
voor de minima, geldt dat pa
rool voor de hele samenleving.
De hogere inkomens moeten
i- naar draagkracht bijdragen".
Hij wijdt uit over
'draagvlak', en
•Ms je gelooft
Oude Kirov-wapenfabriek maakt nu fel-gele tractoren
Ziektewet, wao en koppeling:
zowel cijfermatig als politiek.
We hebben bovendien de socia
le partners nodig voor deze
wao-maatregelen. Hun steun
moet ons wat waard zijn".
- Hij suggereert, dat kan de elec
toraal zwaar aangeslagen PvdA
niet hebben?
„Dat is niet de goede benade
ring. Het gaat om het politiek
én maatschappelijk draagvlak".
subsidies voor ontginning werden eind vorig jaar door
zijn opvolger onder druk van regionale parlementariërs
weer stilletjes ingevoerd (en onlangs voor een tweede
keer na Amerikaanse pressie opnieuw afgevoerd). En
zelfs het uitvoerverbod overleefde het niet. Ibama, de
staatsmilieu- organisatie, gaf begin deze maand de ex
port van onbewerk tropisch hout weer vrij. Volgens
Ibama was de maatregel noodzakelijk omdat de hout-
prijzen op de binnenlandse markt te laag zijn.
Dat er desondanks minder bos is afgebrand en omge
kapt is volgens deskundigen meer geluk dan wijsheid.
Het is waar dat Ibama het afgelopen jaar de controles
op houthandel en bosbranden heeft opgevoerd. Maar
de grootste winst zit hem in het feit dat veel boeren
geen geld hadden de afgelopen jaren voor ontbossing.
Bovendien vielen de regens op ongewone tijden.
Autoritair
Kan een regering met zulke slechte rapportcijfers op
het gebied van milieu de besteding van 1,5 miljard dol
lar worden toevertrouwd? Stelt het nieuwe reddings
plan van de Amazone wat voor?
Milieudeskundigen kwamen in april in Sao Paulo bij el
kaar om het G-7 plan te evalueren. Dit forum, zo'n 30
organisaties aangevoerd door Friends of the Earth,
veegde de vloer aan met het plan. Het zou een voor
beeld zijn van autoritair besturen; de regering bedenkt
voor de bewoners wat er met de Amazone moet gebeu
ren en negeert wensen die ter plekke leven.
Ook Maria Tereza Jorge Padua, voorzitster van Funatu-
ra, een van de organisaties waarmee de Braziliaanse re
gering zegt te gaan samenwerken, moet het antwoord
schuldig blijven op vele vragen. Hoe gaat de samenwer
king met de milieu-organisaties eruit zien? Mogen de
organisaties hun projecten voordragen? Of krijgen de
organisaties zelf steun? Of worden zij ingehuurd als ad
viseur? Maria Tereza weet het niet.
Maar ze is Braziliaans optimistisch en neemt het histo
rische gat tussen droom en daad voor lief. De tijd van
kibbelen is voorbij: we moeten de gelederen nu sluiten.
THE INDEPENDENT
Vladimir schudt zijn hoofd in
ongeloof. „Dit had ik nooit kun
nen denken", zegt hij, „dat ik
deze produktielijn aan een wes
terse journalist zou laten zien".
We bevinden ons op de plaats
waar de Kirov-fabriek ooit tanks
vervaardigde voor de legers van
het Warschaupact en nog langer
geleden, ten tijde van de Russi
sche Revolutie, gepantserde
treinen voor Lenin. Nu maken
ze fel-gele tractoren voor de we
genbouw. Ik moet mijn gids
Vladimir bekennen dat ik ook
nooit had gedacht ooit hier te
zullen staan.
De nauwe banden van de Kirov-
fabriek met 's lands verdediging
blijken alleen nog uit een groot
monument met een Stalintank
uit de Tweede Wereldoorlog en
een handjevol geüniformeerde
legerofficieren die in jeeps over
het gigantische fabrieksterrein
rijden. De Kirov-fabriek is één
van Rusland's oudste industrië
le ondernemingen. Ze werd in
1801 in Leningrad geopend
voor de produktie van kanon
nen en is nu één van de vijfhon
derd fabrieken van het militair
industriële complex van de Sov
jetunie die gedwongen over
schakelen op de produktie van
goederen voor de burgermarkt.
Maar de overgang is pijnlijk.
De produktielijn heeft luchpau-
se. Groepjes arbeiders spelen
domino of kletsen wat. Er is niet
veel enthousiasme voor het
nieuwe produkt. Sommigen
vinden het staken van de tank-
produktie ronduit een slecht
idee.
Vroeger
Als een misthoorn schalt de
stem van Svetlana Vasilyova
door de holle fabriekshal: „Het
is idioot dat we geen tanks meer
maken. Ieder land heeft een le
germacht nodig. Vroeger was er
een kamp van socialistische
landen, nu zijn we helemaal al
leen. Het heeft allemaal geen
zin meer. We hadden het beter
vóór perestrojka. Nu zijn alle ar
beiders arm."
„Dat is waar", zegt Valery Gri-
goriev. „Perestrojka heeft ons
leven ingrijpend veranderd. Ten
tijde van Brezjnjev konden we
normaal leven, nu zijn we
straatarm. Ik weet niet hoe onze
leiders in de top hierover den
ken."
In het directiekantoor van de fa
briek breekt Boris Vorosjilov
zich het hoofd over de ongun
stige economische vooruitzich
ten voor de fabriek en voor het
land. „We staan aan de rand
van het bankroet", zucht hij.
„Perestrojka heeft ons in de
steek gelaten. We kunnen de
benodigde onderdelen nergens
krijgen. Nu de grote boerenbe
drijven worden opgedeeld en
geprivatiseerd, is er steeds min
der vraag naar onze grote trac
toren, maar we kunnen niet ge
noeg kapitaal opbouwen om de
produktie van een kleinere trac
tor ter hand te nemen. Vroeger
produceerden we jaarlijks
20.000 grote tractoren van 300
Iemand belangstelling voor een radio-actieve presse-papier? Een inwo
ner van Kazachstan verkoopt souveniers die zijn gemaakt van een ver
nietigde SS-23 kernraket. Een treffend voorbeeld van Sovjet-recyding.
FOTO AP
pk, nu halen we met moeite de
18.000. De laatste tijd kunnen
we geen dieselmotoren meer
krijgen, geen verf en geen ban
den."
Winstdaling
Tot 1989 werden de verliezen
van de Kirov-fabriek gedragen
door het ministerie van defen
sie, dat in theorie nog steeds ei
genaar is van de fabriek. Maar
deze geldbron is opgedroogd.
Vroeger vertelde het ministerie
de fabriek precies hoeveel trac
toren er moesten worden ge
maakt en aan welke collectieve
boerderijen ze moesten worden
verkocht en voor welke prijs.
Maar sinds premier Valentin
Pavlov de prijs van de tractoren
heeft vrijgelaten, is de winst van
de fabriek met dertig procent
gedaald. „We proberen ons aan
de nieuwe wereld aan te passen,
maar het is een langzaam pro
ces", zegt Boris.
De meeste mensen, van de por
tier bij de fabriekspoort tot aan
de directeur, zijn nog steeds de
schok niet te boven gekomen
van die zwarte dag in 1988
waarop de orders voor tanks
vervielen. „Het kwam als een
donderslag bij heldere hemel.
Hier waren we totaal niet op
voorbereid. We konden het niet
geloven", vertelt Boris. In één
klap verloor de Kirov-fabriek
duizenden van haar meest erva
ren arbeiders toen de tank-pro-
duktie, die toen al tot twintig
procent was gedaald, van de
ene dag op de andere tot stil
stand kwam. In de hele Sovjetu
nie zullen naar verwacht ten
minste een half miljoen gespe
cialiseerde technici hun baan
verliezen. Velen van hen keren
de industrie de rug toe en rich
ten coöperaties op in de dienst
verlenende sector. De gedachte
dat hij bezig is zijn beste ar
beidskrachten te verliezen,
baart Boris bijna net zoveel zor
gen als het verlies van het leger
als bron van inkomsten. „Wie
zal nu voor deze verliezen op
draaien? President Bush of kan
selier Kohl?", vraagt hij, maar
half schertsend.
Nostalgie
Net als zijn arbeiders kijkt hij
met enige nostalgie terug naar
de zekerheid van het verleden.
„Toen had de Communistische
Partij de touwtjes stevig in han
den. Het leven was hard maar je
wist waar je aan toe was. Toen
groeide de produktie van de fa
briek met drie tot vier procent
per jaar, en in Brezjnjev's hoog
tijdagen zelfs met tien procent."
De partij oefent al drie jaar geen
enkele invloed meer uit op de
organisatie van de fabriek. Het
partijlidmaatschap onder de ar
beiders is gehalveerd. De Kirov-
fabriek probeert op twee ma
nieren uit de problemen te ko
men: buitenlandse investeer
ders en een krachtig nieuw ver
koopbeleid. Het buitenland
heeft al interesse getoond, maar
daar is nog niets concreets uit
voortgekomen. „We hebben
haast dagelijks vertegenwoordi
gers van buitenlandse bedrijven
over de vloer, maar meer uit
nieuwsgierigheid dan uit daad
werkelijke belangstelling",
klaagt Boris.
Ondertussen ontwerpen Kirov-
ingenieurs gedetailleerde plan
nen voor nieuwe produkten
voor een nieuwe markt. Duits
land heeft interesse getoond
voor machines voor de verwer
king van industrieel afval. Boris
is ervan overtuigd dat als het
knelpunt van de aanvoer van
onderdelen is opgelost, zijn fa
briek een kans maakt in de
'nieuwe wereld'.
