Feiten
Verkeer stilleggen
heeft geen effect
Sovjet-soldaten willen
privileges niet opgeven
Soldaten verminkt en vermoord in Rode Leger
Vrijdag 12 juli 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTS VERDRIET Vormgeving: JAKE LIEN PAULUS
2
EN MENINGEN
'Hoe groot het ozonprobleem is, dat bepaalt de politiek'
Een slechte zomer heeft zo zijn voordelen: de kans op
smog is klein. Maar er hoeft maar even een weersverbe-
tering plaats te vinden en de ozonconcentraties lopen op
tot ruim boven de norm van de Wereld Gezondheids Or
ganisatie (WHO), zoals woensdagmiddag in het uiterste
zuidwesten van het land. Van die norm liggen weten
schappers, beleidmakers, politici overigens niet meer
echt wakker, er is zo veel vervuiling dat de WHO-norm
toch niet haalbaar is. Hoogstens kan men proberen de
extreme piekwaarden omlaag te brengen.
de longen teweeg brengt. On
derzoekers kunnen dat duidelijk
maken, maar het is nu aan de
politiek om aan te geven hoe
serieus we het écht nemen."
BILTHOVEN MAURICE WILBRINK
Dr. R. van Aalst, hoofd van het
laboratorium voor luchtonder-
zoek bij het Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieuhy
giëne (RIVM), is blij dat de
ozonproblematiek nu bij de po
litiek ligt. Twee ozonrijke zo
mers lang hebben vele instan
ties, waaronder het RIVM, zich
mogen uitspreken over risico's,
maatregelen, scenario's en nu
ligt er dan een draaiboek voor
verhoogde luchtverontreiniging,
waarover de Tweede Kamer en
minister Alders van milieu zich
mogen buigen.
„Hoe groot het ozonprobleem
is, dat bepaalt de politiek", zegt
Verkeer stil
Van Aalst herinnert zich nog
goed dat de minister van milieu
in 1989 dreigde het verkeer stil
te leggen in een periode van
zware zomersmog. Deze uit
spraak bleek het startsein voor
een levendige discussie, die
werd gekenmerkt door verwar
ring en misverstanden. Een
hardnekkig misverstand be
stond uit de overtuiging dat het
smogprobleem met paardemid-
Van Aalst, „wij leveren slechts delen kan worden bestreden,
cijfertjes. Vaststaat dat te veel Het tijdelijk stilleggen van het
ozon schadelijk is voor de
mens. Bij Nederlands veldon
derzoek bleek in 1989 dat de
longfunctie van schoolkinderen
belangrijk terugliep tijdens een
periode van smog. Die kinderen
leden geen pijn, ze hoefden niet
naar het ziekenhuis, maar ge
zond is het niet. Bij dierproeven
is vastgesteld dat een teveel aan
ozon onherstelbare schade aan
autoverkeer, door vele mei
gesuggereerd, bleek echter nau
welijks enig effect te hebben op
de concentraties ozon. „Uit be
rekeningen was duidelijk ge
worden dat het stilleggen van
alle autoverkeer in Nederland
slechts een ozonreductie van
vijf procent ten gevolg heeft.
Een verkeersverbod in de Rijn
mond zou de hoeveelheid ozon
slechts met één procent terug
brengen."
Nog groter onbegrip ont
stond, toen onderzoekers gin
gen uitleggen dat het stilleggen
van autoverkeer in grote steden
tijdelijk zelfs een verhoogde
concentratie ozon veroorzaakt
door de chemische reacties die
er dan ontstaan. Van Aalst:
„Ambtenaren werden daar gèk
van. Het klinkt voor een leek
ook zo onlogisch."
Prognose
Het RIVM hanteert dagelijks
drie rekenmethoden om de
hoeveelheid luchtvervuiling te
voorspellen en komt dan met
een prognose, die niet verder
dan twee dagen vooruit kijkt.
„Dat is redelijk onderbouwd,
maar niet beter dan de weers
verwachting. Daar zijn we na
melijk van afhankelijk en ieder
een weet dat ze er bij het KNMI
ook wel eens naast zitten."
Het RIVM stelde vast dat het
in de zomer van 1989 in haar
smogberichten een foutmarge
kende van maximaal dertig pro
cent. „Commissarissen der ko
ningin en provinciale milieu
diensten hebben het liefst voor
spellingen die vijf dagen vooruit
gaan, maar dat is voor ons on
mogelijk." Iedere piekconcen-
tratie van smog blijkt weer an
ders. Het RIVM constateert dat
de samenstelling van smog vari
eert al naar gelang van welk
buitenlands industriegebied
vervuiling wordt aangevoerd.
Het is een heel verschil of er
vuile lucht uit Londen wordt
Bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM) in Bilthoven worden voortdurend c
i stikstofdioxyde in de lucht gemeten e
aangevoerd of van het Ruhrge-
bied.
Van Aalst hecht er aan duide
lijk te maken dat smog een con
tinentaal probeem is, dat niet
op het niveau van de provincie
kan worden aangepakt. De aan
pak moet dan ook internatio
naal zijn, is de overtuiging van
Van Aalst, en kortetermijnop-
lossingen zijn niet effectief. Al
leen al de achtergrondconcen
traties van ozon, die zich in ho
gere luchtlagen bevinden, zijn
in de afgelopen vijftig jaar ver
dubbeld door de toename van
verkeer en de industrialisatie in
de westerse wereld. Een plotse
linge opstapeling van ozon in
lagere luchtlagen leidt in com
binatie met die hoge achter
grondconcentraties dus veel
sneller dan vroeger tot extreme
waarden.
„Er zijn draconische maatre
gelen nodig in Japan, de Sovjet
unie, Europa en de Verenigde
Staten om de uitstoot van ver
vuilde lucht terug te dringen.
Op dit moment loopt de ozon-
belasting op wereldschaal nog
steeds op met een procent per
jaar."
Dat de strijd tegen luchtver
vuiling niet hopeloos is, laten
cijfers zien over smog die in de
winter voorkomt. De West-
europese bijdrage aan winter
smog is volgens Van Aalst sinds
een paar jaar „dramatisch afge
nomen". „Maar er komt nog
steeds heel veel uit Oost-Euro1
pa."
Ondanks die wat gunstiger
cijfers met betrekking tot
wintersmog, heeft de politiek
veel te weinig daadkracht ge
toond, vindt ook Van Aalst. Zo
heeft de EG, vergeleken met de
VS, veel te lang gewacht met de
invoering van de katalysator.
„De luchtvervuiling is veel te
groot geworden. Tijdens perio
den met hoge ozonconcentra
ties raden autoriteiten
met astma tegenwoordig aan
om binnen te blijven. Binnens
huis komt de helft minder ozon
voor als buiten. Je geeft dus een
bescherming van vijftig procent.
Maar in feite hebben we het nu
zo ver laten komen dat er een
infrastructuur is opgezet om
mensen binnen te houden, op
een moment dat het buiten ein
delijk lekker weer is."
fa"*
Sovjet-militairen ruilen de geneugten van het Westen zoals boekjes met pikante foto's niet graag in voor een onzekere toekomst in de Sovjetunie.
MOSKOU CAROUNE MOOREHEAD
„Tot nog toe heb ik goed kunnen eten",
schreef een jonge dienstplichtige Sovjet
soldaat vorig jaar aan zijn moeder.
„Maar nu kan ik niet meer naar de win
kel, omdat de sergeant me eergisteren
heeft betrapt. Hij nam me apart en gaf
me een stevige dosis 'heropvoeding'
door zijn laars in mijn maag te planten.
Ik heb geen eetlust meer en ik heb hoge
koorts. Als u naar de ceremonie komt
waarbij ik mijn eed van trouw afleg,
neem dan wat medicijnen mee."
Toen zijn moeder in het kamp aan
kwam, trof ze haar zoon in coma aan.
Hij is niet meer tot bewustzijn gekomen.
Later kreeg ze een overlijdensakte waar
in buikvliesontstekingals doodsoorzaak
werd opgegeven.
Dit gebeurde in Kiev, maar uit de hele
Sovjetunie komen berichten los over het
verminken en vermoorden van dienst
plichtige soldaten in Sovjet-legerkam
pen. „Als je dit kamp hebt overleefd",
schreef een soldaat, „hoef je niet bang te
zijn voor Buchenwald". En hij wist waar
hij het over had: zijn grootmoeder had in
Buchenwald gezeten.
Oleg Lyamin. een in mensenrechten ge
specialiseerde advokaat uit Moskou,
heeft de verdediging ter hand genomen
van een aantal ondergedoken dienstwei
geraars. Daarnaast probeert hij ophelde
ring te krijgen over het mysterieuze
overlijden van zo'n 2000 dienstplichti
gen. Hij is tot de pijnlijke conclusie geko
men dat „het leger is veranderd in een
concentratiekamp voor Sovjet-jongeren.
Geweld van het soort dat vroeger in de
goelags voorkwam, is heel gewoon."
Vorig jaar eisten Estland, Letland, Litou
wen en de Oekraïne dat dienstplichtigen
hun diensttijd in hun eigen republiek
konden uitdienen, omdat de wreedheid
in het Sovjet-leger zulke vormen had
aangenomen dat vele jonge soldaten
omkwamen. Toen Sovjet-journalisten de
zaak nader onderzochten, kwam aan het
licht dat in een periode van vijfjaar maar
liefst 15.000 dienstplichtigen waren om
gekomen, waarvan 4000 in 1989 alleen.
De meesten waren bezweken aan de ge
volgen van de ruwe behandeling door
beroepssoldaten of pleegden zelfmoord
nadat ze waren verkracht.
Sommige jonge soldaten overleefden de
militaire dienst slechts een paar dagen,
anderen keerden na twee jaar naar huis
terug met blijvende schade, lichamelijk
en geestelijk.
Als reactie op deze berichten werden in
de hele Sovjetunie 'Comités van Solda
tenmoeders' opgericht. En vorig jaar no
vember riep Gorbatsjov een speciale
commissie in het leven die de beschuldi
gingen moest onderzoeken. De bevin
dingen van deze commissie, waarin ook
Lyamin zitting had, kwamen overeen
met de door de soldatenmoeders verza
melde feiten: jonge soldaten werden ge
koeioneerd, in elkaar geslagen, verne
derd en bang gemaakt.
Volgens Lyamin nemen de wreedheden
alleen maar toe, doordat studenten van
de dienstplicht zijn vrijgesteld, waardoor
het leger zich gedwongen ziet steeds
meer jongeren te recruteren met een
strafblad of een slechte gezondheid. Re
cent onderzoek heeft uitgewezen dat
slechts zes procent van de dienstplichti
gen tijdens de training boven het gemid
delde presteert.
THE INDEPENDENT
Gewapend met flessen bier en
wodka, proberen Sergej en
Misha de dingen moedig onder
ogen te zien. „Over twee wéken
zijn we weg. Terug naar de Sov
jetunie. Öh mijn god...Na zdar-
ouje!"
Na zdarovjeproost is een
zinsnede die vaak klinkt in Sigi,
een kleine Biergarten net buiten
de Sovjet-kazerne aan de Pap-
pelallee in Potsdam, waar de
jonge officieren Sergej en Misha
hun tijd uitdienen. Vanuit het
opgewonden gerinkel van gla
zen en aanzwellend gezang van
Russische volksliedjes klinkt een
samengebalde uitroep: een
laatste hartversterker vgor de
manschappen.
Aan de relatief mooie tijd in
Duitsland komt een abrupt ein
de. Velen die weggaan, hebben
geen thuis om naar terug te ke
ren. Ze maken zich allemaal be
zorgd of ze ooit nog zulke grote
hoeveelheden voedsel zullen
zien. „We worden 's ochtends
wakker en denken: 'Proble
men'", zegt de 24-jarige Sergej,
die bezig is aan zijn zesde jaar
in het leger. „Dus drinken we.
Dan kunnen we slapen. Dan
worden we weer wakker en
denken: 'Problemen'."
Problemen belegeren het Rode
Leger in oostelijk Duitsland. De
woede van de plaatselijke be
volking en de gewelddadige in
cidenten in de buurt van hun
basis maakt ze tot onwelkome
gasten. Maar het wordt steeds
problematischer ze naar huis te
krijgen.
De Sovjetunie gebruikt haar
strijdkrachten in Duitsland als
een blok aan het been, een ef
fectieve manier om meer hulp
te krijgen in ruil voor hun repa
triëring. Deze taktiek zal bijna
iedereen in Duitsland hebben
verontrust behalve de Sovjet
militairen wier vertrek daardoor
wordt vertraagd.
Naarmate de vertrekdatum na
derbij komt, stijgt het aantal
soldaten dat voor een paar da
gen zonder toestemming ver
dwijnt. Velen haasten zich om
nog een Sony-televisie op de
kop te tikken of zelfs een Mer
cedes. De handel op de zwarte
markt in insignes van het
Sovjetleger, sigaretten en zelfs
blikjes kaviaar bloeit op. De
Naar schatting 500
echtgenotes van
Sovjet-soldaten
hebben in de voor
malige DDR een sit-
in gehouden van
vier dagen op een
helikopterbasis van
het Rode Leger uit
protest tegen de re
patriëring van hun
mannen. De beto
ging werd gehouden
van 17 tot 20 juni op
een basis in de
buurt van de stad
Jüterburg, tachtig
kilometer ten zui
den van .Berlijn. Het
Sovjet-leger hield de
demonstratie angst
vallig geheim, vol
gens de Berliner
Morgenpost.
De Sovjet-vrouwen
hielden hun actie
nadat zij hadden
vernomen dat hun
echtgenoten zouden
worden overge
plaatst naar een ba
sis in de buurt van
de stad Semipalat-
insk in de Sovjet-re
publiek Kazachstan.
De basis ligt in de
buurt van het groot
ste nucleaire testge
bied van het Sovjet-
leger. „Het gebied is
gevaarlijker dan
Tsjernobyl", zei de
33-jarige Tania,
deelneemster aan
de actie, tegen de
Berliner Morgen-
post. „Wij verbleven
vier dagen onafge
broken op de start
baan, waardoor elk
vliegverkeer onmo-
gelijk was".
De militaire Sovjet
autoriteiten eisten
van de soldaten de
baan „schoon te ve
gen
r zij v
gerden op te treden
tegen hun echtge
notes. De legerlei
ding beloofde de
militairen niet naar
de bewuste basis te
sturen, maar kwam
later terug op haar
beslissing. De mili
tairen werden ver
volgens gestraft
voor hun weigering
op te treden, terwijl
de vrouwen ontzegd
werd in het vervolg
te werken voor
Duitsers.
Sinds de val van de
Berlijnse Muur in
1989 hebben onte
vreden echtgenotes
meermalen gepro
testeerd tegen de re
patriëring. Circa
330.000 Sovjetsolda
ten met hun 200.000
familieleden moe
ten voor 1 januari
1995 zijn vertrokken
uit de voormalige
DDR.
moraal daalt. „Het is niet dat we
niet naar huis willen. We maken
ons alleen maar zorgen over
wat we daar zullen aantreffen",
zegt Sergej, terwijl hij gul rond
gaat met de wodkafles. „We ge
nieten hier privileges die we
niet echt willen opgeven."
Als officier heeft Sergej recht op
woonruimte met enige privacy:
een kleine tweekamerflat in een
verwaarloosde barak die hij en
zijn vrouw Titiana moeten de
len met een andere familie. Ver
geleken met normale woonom
standigheden van de Duitsers is
dat zelfs in het oosten
claustrofobisch, erbarmelijk
zelfs.
Het echte voordeel is hier ech
ter, dat sinds er in vorig jaar juli
in Duitsland één enkele
munteenheid is gekomen, Sèr-
gej en zijn collega's in Duitse
marken krijgen uitbetaald. De
25 mark die gewone soldaten
krijgen is zielig, maar de vier-
tot zeshonderd mark voor de la
gere officieren vertegenwoor
digt een klein fortuin. „Hier
krijg ik ten minste echt geld",
aldus Sergej. „Ik kan echt een
paar behoorlijke dingen ko
pen."
Ironisch genoeg was het de
Duitse monetaire eenwording
die het begin van het einde in
luidde van de sinds 1945 in
Oost-Duitsland gestationeerde
Sovjet-macht van 370.000 man
sterk. Nauwelijks meer dan drie
maanden later, op 3 oktober vo
rig jaar, volgde politieke een
wording en had Sovjet-presi
dent Gorbatsjov ingestemd met
een gefaseerde terugtrekking
van alle soldaten en hun
200.000 familieleden tegen het
eind van 1994.
Het garnizoen aan de Pappelal-
lee is een van de eerste die ver
trekken. Zondag werd voor de
laatste keer de vlag boven de
kazerne gestreken. „Het was
een feestelijke bijeenkomst,
maar nauwelijks vreugdevol",
alsdus Sergej.
Naderhand hieven de officieren
in Sigi hun glas op Gorbatsjov
en de Duitse bondskanselier
Kohl. „Natuurlijk moeten we
gaan", zegt Misha. „Duitsland
maakt nu deel uit van de Nato
en het Warschau Pact bestaat
niet meer. Hoe zouden we in 's-
hemelsnaam kunnen blijven?
Een dronk: op vriendschap, en
op vrede. Na zdarovje!"
