Feiten
Decentralisatie: geen weg terug
Lijst van Saddam Hussein verwart VS
KGB was betrokken bij aanval
op televisiestation in Vilnius
Donderdag 11 juli 1991 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: JAKEUEN PAULUS
Het is een paradox maar daar
om nog niet minder waar. Het
Iraakse besluit van begin deze
week om niet langer geheimzin
nig te doen over het nucleaire
materiaal dat het land heeft,
heeft de regering Bush pas goed
ongerust gemaakt.
En er was al reden genoeg voor
bezorgdheid. Want de afgelo
pen weken is helderder dan ooit
gebleken met hoeveel energie
Irak aan z'n eigen kernbom
heeft gewerkt. Gebleken is ook,
dat de regering van Saddam
Hussein dies zal doen om ooit
zo'n bom te hebben.
Die nieuwe wetenschap komt
voort uit de voorwaarden van
de wapenstilstand van de Vere
nigd Naties (VN), die in april
door Irak werd ondertekend. In
de voorwaarden staat onder
meer dat Irak akkoord gaat met
de vernietiging van al z'n che
mische en biologische wapens
en al het materiaal dat kan wor
den gebruikt bij de bouw van
kernwapens. „Al het materiaal",
dat is de cruciale zinsnede. Irak
garin mei een kort lijstje waarin
stond over hoeveel verrijkt ura
nium het beschikte, en wat voor
nucleaire installaties het had.
Maar dat lijstje was ontoere-
kend, zo bleek al gauw. Amerika
wist, dankzij z'n spionagesatel-
lieten, dat er meer moest zijn.
Verder zei een Iraakse overloper
dat er geheime fabrieken waren
die niet op de lijst voorkwamen,
en dat Irak bovendien zeker drie
keer zoveel verrijkt uranium
had als het had toegegeven.
Hoe juist de overloper het had,
bleek toen inspecteurs van de
VN, op aanwijzing van de Ame
rikaanse geheime dienst, zich
een maand later onverwacht bij
een militair kampement in de
buurt van Baghdad meldden.
Ze wilden daar materiaal onder
zoeken dat volgens de Amerika
nen zou zijn gebruikt bij de ver
rijking van uranium. Maar ze
kregen geen toestemming, en er
werd zelfs over hun hoofden ge
schoten toen ze een in allerijl
vluchtend konvooi met het ma
teriaal probeerden te filmen.
Toen die incidenten bekend
werden, zei Saddam Hussein
dat hij 'geschokt' was, en van
iedere Irakees alle medewerking
eiste. Maar dat leidde niet ertoe
dat de inspecteurs het geheim
zinnige materiaal mochten zien.
Vanuit Washington klonken
daarop waarschuwende gelui
den. Minister Baker van buiten-
HfiS
Saddam Hussein. Steeds meer Amerikanen raken er van overtuigd dat zijn vertrek de enige manier is om Irak
van de ontwikkeling van een kernbom af te houden. foto epa robert jaeger
landse zaken zei onder meer
dat Amerika wel eens opnieuw
naar de wapens zou kunnen
grijpen, als Irak medewerking
bleef weigeren.
Het afgelopen weekeinde ver
anderde de regering in Baghdad
opnieuw van koers. Er werd een
29 pagina's tellende lijst met
nucleaire installaties en nucleair
materiaal naar het Internatio
nale Atoom Energie Agentschap
(IAEA) in Genève gestuurd. Bo
vendien werd opnieuw alle me
dewerking aan de VN-inspec-
teurs toegezegd.
En hier beginnen de Ameri
kaanse zorgen. Want uit de lijst
blijkt dat de Iraakse pogingen
om een atoombom te bouwen
veel intensiever zijn geweest
dan de Amerikanen zelfs in pa
ranoïde momenten hadden
kunnen vermoeden. Er staan fa
brieken en installaties op de
lijst, waarvan het bestaan bij de
Amerikaanse geheime dienst
ondanks al z'n spionagesatellie-
ten domweg niet bekend
Bovendien blijkt uit de lijst, dat
Irak desnoods zelf aan z'n ura
nium kan komen (als bijpro-
dukt van fosfaatmijnen), en
over de techniek beschikt om
dat uranium eigenhandig te
verrijken, zij het op een verou
derde en omslachtige manier.
Dat roept allerlei vragen op. Om
te beginnen: is de nieuwe Iraak
se lijst wel compleet? Als Irak
het bestaan toegeeft van een
aantal nucleaire installaties die
niet aan de buitenwereld be
kend waren, zijn er dan niet nog
veel meer van die installaties?
De Amerikaanse regering heeft
diepgaande twijfels. Margaret
Tutwiler, de woordvoerster van
het ministerie van buitenlandse
zaken, sprak dinsdag van 'be
langrijke omissies en discrepan
ties' op de Iraakse lijst. En presi
dent Bush zei gisteren dat hij
niet gelooft dat Saddam Hus
sein 'helemaal schoon schip'
heeft gemaakt, en dat hij nog
het een en ander te verbergen
heeft. „Een tiran als Saddam
kan nu eenmaal niet worden
vertrouwd", aldus Bush.
Het enige dat Amerika, of juister
de VN, kan doen is ervoor zor
gen dat veel VN-inspecteurs
langdurig Irak gaan uitkammen
op zoek naar ook de laatste ki
lo's verrijkt uranium en de
laatste installaties die kunnen
worden gebruikt bij de aan
maak van kernwapens. Tot al
dat materiaal gevonden is, kan
en zal de VN z'n economische
sancties jegens Irak in stand
houden om op die manier
maximale druk op het land uit
te oefenen.
Maar is dat genoeg? Het is dui
delijk dat de sancties Irak flink
treffen. Er is, als gevolg van de
economische boycot, een tekort
aan schoon water, een tekort
aan energie en een tekort aan
geneesmiddelen. De Iraakse be
volking lijdt daar geweldig on
der. Dat heeft evenwel dë rege
ring in Baghdad er niet toe ge
bracht om veel medewerking te
verlenen aan de VN-inspecteurs
die Voor naleving van de wa
penstilstandsakkoorden moeten
zorgen.
Je zou zelfs verder kunnen gaan.
Misschien, aldus columnist Les
lie Gelb in de New York Times,
gaat Saddam Hudayn er wel van
uit dat de Westerse en Arabi
sche publieke opinies een eind
aan de sancties zullen maken,
getroffen als ze zullen worden
door berichten over epidemieën
en stervende baby's. Met ande
re woorden: de sancties zouden
Saddam juist van dienst kunnen
zijn, en hem op termijn aan de
ruimte kunnen helpen om in ie
der geval een deel van z'n nu
cleaire materiaal te blijven be
houden.
De Amerikanen zouden dan die
overblijvende nucleaire installa
ties kunnen bombarderen,
maar, om een hoge functionaris
van het Pentagon te citeren:
„We kunnen bombarderen wat
we willen, alles krijgen we
nooit". En zelfs als Irak al z'n
verrijkte uranium zou kwijtra
ken en al z'n overige nucleaire
materiaal, dan nog heeft het
land de experts en de middelen
om terzijnertijd gewoon weer
opnieuw te beginnen.
Dat Saddam alles zal doen om
z'n droom van een eigen Iraak
se atoombom levend te hou
den, staat voor de Amerikanen
vast. De Iraakse leider heeft
daarvoor ook wel z'n redenen.
De belangrijkste daarvan is:
wraak. Het is daarbij niet goed
denkbaar dat hij nog eens zo'n
enorme conventionele macht
kan opbouwen als die die tij
dens de Golfoorlog door de ge
allieerden grotendeels in stuk
ken werd geschoten. Een goed
koper en minder zichtbaar al
ternatief zou de fabricage van
een of meer kernbommen zijn.,
Als Irak daarover eenmaal be
schikt, ontstaat een hele nieuwe
situatie.
Het zal dan niet meer zo een
voudig zijn om het land met
militaire middelen op de knieën
te krijgen, want altijd zal er de
dreiging zijn dat Saddam z'n
bom boven Tel Aviv, Riyad of
een half miljoen manschappen
tellend geallieerd leger in de
Saudische woestijn tot ontplof
fing brengt.
Irak zou kunnen overgaan tot
de toepassing van nucleaire
chantage van z'n buurlanden.
In het bezit van een atoombom
zou de toch al ernstig megalo
mane Saddam Hussein zich
weer met enig recht van spre
ken tot de leider van de Arabi
sche wereld en Israëls grootste
vijand kunnen uitroepen.
Meer en meer laten Amerikaan
se regeringsfunctionarissen dan
nu ook doorschemeren, dat het
probleem niet is wat Irak nu wel
of niet op nucleair terrein heeft
en kan, maar dat het probleem
wordt gevormd door één enkele
man: Saddam Hussein. Zolang
hij aan het bewind is, zo wor
den die functionarissen in on
der meer de New York Times
geciteerd, is de Golfoorlog nooit
helemaal voorbij, en moet altijd
rekening worden gehouden met
een nieuw en aanzienlijk ver
woestender treffen.
Er is dan ook maar één oplos
sing: Saddam Hussein rrioet
weg. Maar hoe? En door wie?
Laten we het erop houden dat
president Bush er groot voor
deel bij kan hebben, als hij die
vragen nog vóór de verkiezin
gen van volgend jaar beant
woordt.
EN MENINGEN
Bestuurlijk Nederland wordt nooit meer zoals het was
WIM STEVENHAGEN
totalb zomsve&puisrerinej
doel, die volgens de PvdA zon
der problemen naar de ge
meenten overgeheveld kunnen
worden. Bijkomend voordeel:
de gemeenten kunnen dan niet de uitkering
langer èn op de doeluitkeringen fonds,
èn op het Gemeentefonds wor
den gekort.
Overigens is het decentralisatie
plaatje nog lang niet ingevuld.
Vooralsnog circuleert in de on
derhandelingen tussen rijk, ge-
tueren (wat nodig is om een ge
plande bezuiniging van 550 mil
joen gulden te halen, jk) bete
kent dit een verdubbeling van
het Gemeente-
Volgens de huidige verdeelsleu
tel van dit geld zal de ene ge
meente daar meer profijt van
hebben dan de andere. De Cloe
kondigt daarom nu al aan dat
bij een omvangrijker Ge-
mèenten en provincies een pak- meentefonds andere criteria
ket voorstellen tot een totaalbe
drag van 24 miljard gulden met
daarin onder meer huisvesting
scholen, gezinszorg/kruiswerk,
verpleeghuizen,
openluchtrecreatie,
openbaar vervoer,
verslavingszorg en
kinderopvang.
Welke onderdelen
daarvan onder de
vleugels van de vak
ministers wegge
haald kunnen wor
den is nog de vraag.
Bovendien staat
lang niet vast op
welke wijze de de-
Het wordt
tijd dat de
regiegroep
haar tanden
laat zien
gewicht in de schaal r
ten leggen bij de verdeling van
het geld. In de visie van de PvdA
zullen centrumgemeenten en
gemeenten met
meer sociale proble-
men (werkloosheid,
allochtonen) een
grotere hap uit de
ruif mogen nemen.
Een absolute garan
tie dat gemeenten
en provincies hun
nieuwe taken naar
behoren zullen uit
voeren, kan ook De
Cloe niet geven. „Ze
hebben een eigen
centralisatie gestalte krijgt. Voor verantwoordelijkheid en wij zijn
sommige onderwerpen, zoals niet zo bang dat ze alleen r
arbeidsvoorziening, zal het rijk
i stevige vinger in de pap wil-
straatlantaams kopen en de cul
tuur laten verslonzen", merkt
len houden, andere kunnen vol- hij nuchter op. Bezorgder is hij
i de zeggenschap v
gemeenten en provincies wor
den overgedragen.
Vooral de financiële gevolgen
van deze operatie zijn immens.
Nu keert het rijk jaarlijks een
bedrag van 15 miljard gulden
via het Gemeentefonds aan ge
meenten uit. Als de regiegroep
er in slaagt de helft van de de
centralisatievoorstellen te effec-
r de voortgang van het pro
ces. De Cloe: „Wij weten dat er
knopen doorgehakt moeten
worden. Maar wat voor knopen?
Het wordt tijd dat de regiegroep
haar tanden laat zien. De
schroom moet weg, initiatieven
willen we zien. Het kabinet
heeft zich verplicht, dus zeggen
wij: Maak het maar waar!"
Wat voorspeld was, gebeurt. Leden van het kabinet be
ginnen te kreunen bij de gedachte aan wat ze allemaal
aan zeggenschap kwijt raken. Geleidelijk aan dringt het
besef door hoe ingrijpend de gevolgen zijn van het over
hevelen van een groot aantal taken van het rijk naar pro
vincies en gemeenten.
DEN HAAC .JAN Kuvs centralisatie en nieuwe vormen
haags redacteurvan bestuur, zoals bijvoorbeeld
vergaande gemeentelijke sa-
Tijdens het kabinetsberaad de- menwerking in grootstedelijke
ze week over de begroting lagen - gebieden,
die gevolgen in volle omvang op De Cloe beseft dat de nu inge-
tafel. En die kwamen hard a
bij de vakministers, van wie en
kelen een fors deel van hun por
tefeuille zullen moeten inleve
ren en die enkele staatssecreta
rissen hun baan kunnen kosten.
Zover is het nog niet. De decen
tralisatie verkeert nog in de
voorbereidende fase en vele po
litieke schermutselingen zullen
nog volgen. Toch staat buiten
kijf dat het nu ingezette beleid
een soort aardverschuiving be
tekent in bestuurlijk Nederland.
Niet alleen vanwege het over
dragen van taken, maar veeleer
door de samenhang met het
proces van bestuurlijke vernieu
wing en de financiële gevolgen
daarvan. Nederland wordt op
bestuurlijk terrein nooit meer
zoals het was.
Dick de Cloe, lid van de Tweede
Kamer voor de PvdA en deskun
dig op het terrein van het bin
nenlands bestuur, beaamt dat.
Hij noemt de kabinets-aankon-
diging in de regeringsverklaring
om te gaan decentraliseren 'van
buitengewoon belang'. Vooral
omdat de regering nadien in de
Tussenbalans een directe kop
peling heeft gelegd tussen de-
zette operatie op een aantal
nisteries veel pijn zal veroorza
ken, maar weet ook dat er geen
weg terug meer is. „We moeten
hier geen taken vast
houden, omdat we
daar toevallig een
staatssecretaris voor
hebben. Het kabinet
weet dat ook. Van
daar de zware sa
menstelling van de
regiegroep met Lub
bers, Kok, Dales en
de staatssecretaris
sen De Graaff-Nauta
en Van Amelsvoort.
Als decentralisatie
met deze club niet lukt, dan lukt
het nooit meer", aldus De Cloe.
De PvdA staat zeer positief te
genover een overheveling van
taken. „Het rijk is op veel terrei
nen overbelast. Het heeft teveel
taken en de afstand tot de bur
ger is te groot. Een fatsoenlijk
regionaal bestuur, dus een be
stuur dat efficiënt en effectief
werkt en direct democratisch
gekozen is, geeft een impuls aan
bestuurlijke vernieuwing en
krijgt meer kracht door decen
tralisatie."
De gevolgen
kwamen hard
aan bij een
aantal
ministers
Het steekt de sociaal-democra
ten dat reeds in 1973 onder het
toenmalige kabinet Den Uyl in
gezette pogingen tot het over
hevelen van taken steeds tot
mislukken waren gedoemd. Bo
vendien zweert de partij niet
langer bij een allesoverheersen
de rol van het rijk. Weliswaar
blijft in de sociaal-democrati
sche visie de overheid een be
langrijke pijler onder het te voe
ren beleid maar, zo zegt De
Cloe in een zichzelf beantwoor
dende vraag: „Gemeenten en
provincies zijn toch ook overhe
den, nietwaar?"
Met deze vaststel
ling is er voor de
PvdA geen enkel
beletsel meer voor
een overdracht van
veel taken. Sterker
nog, de PvdA zal op
alle mogelijke ma
nieren dit proces
bevorderen, mits
aan twee uitgangs
punten wordt vol
daan: De partij eist
harde garanties
voor een goede democratische
controle (nieuwe bestuursvor
men zullen daarom het liefst di
rect moeten worden gekozen)
en bij de keuze van de te decen
traliseren onderwerpen zal een
samenhangend pakket tot stand
moeten komen.
De fractie in de Tweede Kamer
heeft die uitgangspunten in
middels vertaald in een eigen
bijdrage aan de decentralisatie
voorstellen. Een rondje inventa
riseren leverde een bedrag van
5,7 miljard gulden op: allemaal
subsidies voor een specifiek
MOSKOU PETER PRINGLE
THE INDEPENDENT
De KGB is waarschijnlijk direct
betrokken geweest bij de aanval
op het televisiestation van Vilni
us in Litouwen op 13 januari.
Toen kwamen 13 ongewapende
burgers om bij het onderdruk
ken van dë onafhankelijkheids
beweging van de republiek. Be
wijs voor de betrokkenheid van
de KGB wordt geleverd door on
derschepte militaire radiobe
richten.
Een gedeeltelijke transcriptie
van de radioberichten ver
schijnt deze week in het week
blad Literaturnaja Gazeta. Bij
zonderheden van de berichten
maken deel uit van het strafpro
ces van de Litouwse openbare
aanklager tegen de Sovjet-vei
ligheidsdiensten.
De onderschepte berichten ge
bruiken codewoorden als 'ge
spikkeld' en 'gestreept' vooreen
eenheid van aanvalstroepen in
de frontlinie, die stalen helmen
droegen en die werden ingezet
tegen het televisiestation. Ande
re eenheden mochten niets
over ze zeggen. Een vaii de be
richten luidt: „De gestreepten
die werken in gelijke helmen,
Shina, daar weet je niets van,
die heb je niet gezien."
Een andere boodschap die co
denamen gebruikte voor com
mandanten van eenheden,
luidt: „Parket, ik ben Graniet-
82, denk eraan en maak het ie
dereen duidelijk. De gestreèp-
ten in de helmen die voor jullie
aan het werk waren, deden
niets. Jullie weten daar niets
van." Het antwoord: „Begre
pen."
Het artikel in de Literaturnaja
Gazeta is geschreven door Juri
Sjekotsjikin, een journalist die
tevens lid is van het Congres
van Volksafgevaardigden van de
Sovjetunie en van de commissie
die een onderzoek instelt naar
misbruik van privileges door
hoge functionarissen bij de ver
koop van regeringsdatsja's.
De KGB heeft eerder toegege
ven dat een eenheid van KGB-
functionarissen zich gedurende
de nacht in kwestie in Vilnius
bevond, maar zei niets met de
aanval te maken te hebben ge
had.
De berichten beginnen met een
uitwisseling, blijkbaar tussen
eenheden van het Sovjet-leger,
die bevel kregen niet te schieten
vanuit 'grote dozen' wat het
codewoord zou zijn voor tanks.
Andere codewoorden, blijkbaar
voor waarden, zijn onder ande
re 'komkommers' en 'tomaten'.
De berichten maken melding
van de Litouwers die die nacht
op straat waren, en van het ver
krampte gedrag van de troepen.
„Er zijn ongeveer 3000 men
sen." „Ik begrijp u." „Ik werk
volgens het plan." „Ik ben bij
het doel aangekomen. Ik pro
beer nu dé eerste barricade te
nemen die bestaat uit auto's en
mensen." „Ik verbied u onvoor
waardelijk vanuit de grote do
zen te schieten."
Een reden waarom Sjekotsjikin
waarde hecht aan het bewijs, is
omdat op een bepaald moment
in de berichten melding wordt
gemaakt van een dode militair,
die wordt aangeduid met 'num
mer 200'. De transcriptie lüidt:
„Uw gespikkelde assistent
vraagt om hulp, wat is er met
ze?" „Wat zijn de assistenten?"
„Gespikkeld, gespikkeld." „Wie
vraagt om hulp?" „Er is hier een
nummer 200probeer duide
lijkheid voor me te krijgen,
200." „Ik zeg dat degene die ge
lijk is aangekomen met jullie
met de helmen, zegt dat er een
nummer 200 is, hoort u mij,
200." „200, wat betekent dat?"
„Het antwoord is een zwarte
tulp, bent u dat vergeten?" „We
hebben al onze mensen geteld,
we hebben geen lading 200."
Zwarte tulp was het codewoord
dat het Sovjet-leger gebruikte
voor de helicopters die de do
den en gewonden van de slag
velden in Afghanistan evacueer
den.
Op 14 januari meldde de rege
ringskrant Izvestia dat een mili
tair was gedood en vier dagen
later werd de dode man door
het public-relationsbureau van
de KGB geïdentificeerd als luite
nant Tsjatsikh. Hij zou een
KGB-functionaris zijn geweest
als lid van een kleine groep die
naar Vilnius was gestuurd om
'binnen haar bevoegdheden de
situatie in de stad te stabilise-
Een Sovjet-tank overrijdt enkele demonstranten bij de aanval op de televisietoren van Vilnius. De KGB was er
hoogstwaarschijnlijk bij betrokken. fotoafp
Onderschepte radioberichten leveren bewijs
