Extra
Van een gewoon salaris kun
je in Suriname niet leven
Alleen Nederland kan
effectief hulp bieden
'Gemenebest-relatie enige oplossing'
Donderdag 11 juli 1991 Redactie: 023-150239 PIET BERGHUIS Vormgeving: WIM ENTIUS
Suriname zit in de problemen, economisch en politiek, jegens de voormalige kolonie, maar de mogelijkheden
In Nederland bestaat de know-how en zijn de financiën zijn beperkt. Eén ding staat vast: Suriname moet het
aanwezig daar wat aan te doen. Er is ook een zekere be- voortouw nemen, pas dan kan Nederland helpen. Maar
reidheid, al dan niet voortspruitend uit schuldgevoel misschien kén Suriname dat wel helemaal niet.
Wie dezer dagen naar Suriname
reist, moet een zak vol geld
meenemen. Het taxiritje tussen
het Pengel vliegveld (het vroe
gere Zanderij) en Paramaribo
kost 175 gulden. En een nachtje
slapen in het Torarica Hotel
doet 670 gulden. Nu is Torarica
het beste hotel van Suriname,
toegegeven. Maar 670 gulden,
of, naar verkiezing, 360 dollar
per nacht? Voor een hotel waar
uit de warme en koude kraan
hetzelfde lauwe water komt, en
dat als naaste buren een drietal
hoerenkasten heeft?
Het is niet een kwestie van bui
tenlanders afzetten. Iedereen in
Suriname betaalt zich blauw
aan zo ongeveer alles. Een paar
prijzen uit een supermarkt in
Flamingo Park, een wijk van Pa
ramaribo: een blikje Coca-Cola
kost 9,50 gulden, een bus Vim
15,75 gulden, een pondje komij
nekaas 75 gulden. Een pak
Pamper maxi luiers (44 stuks)
gaat weg voor 398 gulden.
Je zou kunnen tegenwerpen:
dat zijn allemaal geïmporteerde
produkten. Inderdaad, maar in
een volks-supermarkt in Combe
kost een in Suriname opge
groeid scharminkeh'g kippetje
30 gulden, en moet voor één
enkel ei 80 cent worden neerge
teld.
De prijzen bereiken al helemaal
stratosferische hoogten als we
naar luxe artikelen gaan kijken.
Een koelkast (eenvoudig model)
kost 9.000 gulden, en 26.000
gulden als het om een grotere
en mooiere uitvoering gaat. Een
Fisher geluidstoren koop je voor
9.680 gulden. Auto's zijn on
voorstelbaar duur. De goed
koopste auto die een dealer in
tweedehandsauto's me kon
aanwijzen was een poepbruine
Mazda 626 uit 1986, die 119.000
gulden kostte. Een Mercedes uit
1988 had een prijskaartje van
300.000 gulden.
Aannemer Fred S., tenslotte,
over de prijs van huizen: „Als ik
aan het materiaal en aan de
vakmensen kan komen, en dat
is een groot 'als', dan kan ik een
huis in de middenklasse voor je
bouwen voor 500.000 gulden.
Dat is hier op het ogenblik een
normale prijs".
OEROEZEN
Bij al deze prijzen gaat het om
Surinaamse guldens, waarvan
de officiële koers gelijk is aan de
Nederlandse gulden. Met ande
re v^oorden: als je uit Nederland
komt om je in Suriname te ves
tigen, een huis te kopen, een
auto, keukenapparaten, wat
leeftocht, dan moet je zo onge
veer een miljoen meenemen.
Als je het spel tenminste vol
gens de regel speelt, en keurig
bij de douane opgeeft hoeveel
geld je bij je hebt, en je keiharde
Hollandse guldens vervolgens
bij een bank omwisselt tegen
boterzachte Surinaamse gul
dens. Je kunt het ook minder
keurig spelen, geld het land bin
nensmokkelen en dat op de
zwarte markt verkopen. Dan
wordt het beeld ineens een stuk
rooskleuriger, want voor één
Nederlandse gulden krijg je van
de tientallen mannen die op de
Centrale Markt „wisselen-wis
selen-wisselen" naar je sissen
tien Surinaamse guldens. Een
dollar levert er 18 op.
Om terug te keren naar het
Torarica Hotel: wie daar het of
ficiële bedrag in dollars of Ne
derlandse guldens betaalt, is,
om een Westerse diplomaat let
terlijk te citeren, „niet goed bij
zijn hoofd". Je regelt wat. Je
wisselt zwart wat geld. Je verzint
een truc met buitenlandse
bankrekeningen. Of je verhuist
gewoon naar een van de vele
pensionnetjes die de laatste
maanden zijn ontstaan. Allerlei
mensen die een kamer over
hebben verhuren die maar al te
graag, en voor heel wat minder
dan 670 gulden per nacht. YVant
geld is geld, en daar heeft bijna
iedereen in Suriname een ern
stig tekort aan. Daarom verhu
ren mensen kamers. Beginnen
ze afhaal-restaurants. Verkopen
ze groenten uit de moestuin.
Nemen ze twee bijbaantjes.
Handelen ze. Kortom, hosselen
ze. zoals dat in Suriname heet,
rommelen ze dus, oeroezen ze.
En dat is geen wonder, als je
naar de gangbare salarissen in
Suriname kijkt. Een onderwijze-
rers verdient er 700 gulden per
maand, een leraar aan de ULO
1100, een ambtenaar gemiddeld
700, een tuinman 600, een
schoonmaakster 300, een fa
brieksarbeider 1000. De officiële
armoedegrens is bepaald op
1300 gulden.
TEDJES VAN ES
Er is geen betere manier om
een beeld van de Surinaamse
economie te krijgen dan naar
prijzen en aanbod van goederen
aan de ene kant, en naar de in
komens van de bevolking aan
de andere kant te kijken. Dat
beeld is duidelijk: de prijzen zijn
schrikbarend hoog, de salaris
sen schrikbarend laag, en je
kunt zo ongeveer alles krijgen.
Als je zin hebt in Dimple whis
ky, kun je zo naar de super
markt om er een fles te kopen,
maar die kost dan wel 240 gul
den. Wat zegt dat? Econoom
Haroen A. Karamat: „Het zegt
dat er mensen hier zijn die geld
genoeg hebben om alles aan te
schaffen. Maar cjat is een kleine
minderheid. De meeste r
zijn arm, en zakken steeds v
der in het
weg
En zo is dat. Handelaars op de
zwarte markt, handelaars in
zwart geld en zwarte goederen,
smokkelaars, handelaars in
drugs, dat zijn de mensen die
zich de Kenwood geluidsinstal
De economie van Suriname loopt hollend achteruit en de ontvolking dreigt een groot probleem te worden; Ruim een derde deel van de bevolking
heeft een goed heenkomen gezocht naar Nederland. foto anp
latie kunnen veroorloven die in
Parbhoe's Shopping Plaza te
koop staat. Machtig ding, hon
derden knopjes, schuifjes en
lichtjes en een prijs van 25.985
gulden - in de uitverkoop. Kara
mat geeft een voorbeeld hoe de
Tedjes van Es van Suriname aan
zoveel geld komen. „Ze kopen
op de zwarte markt voor 36.000
Surinaamse gulden 2000 dollar.
Voor dat geld kopen ze in Mia
mi een vijf jaar oude Ford
Escort. Aan transport en invoer
rechten zijn ze dan nog eens
2000 dollar kwijt". Totale kosten
voor de auto dus: 4000 dollar,
ofwel 72.000 zwarte Surinaamse
guldens. Karamat: „Die auto
verkopen ze dan voor 172.000
gulden. Pats, 100.000 gulden
winst op één enkele auto. Zo
ben je snel binnen".
Inderdaad, Suriname heeft z'n
multimiljonairs. Maar aan de
andere kant zie je 's middags bij
de Centrale Markt r
in de vuilnisbakken naar wegge
gooid rot fruit zoeken. Idem bij
de eetstandjes langs de water
kant, waar je passanten restjes
eten van de borden kunt zien
graaien.
WANBELEID
Hoe het zover gekomen is? Wie
het nieuws uit Suriname van de
enigszins ge-
heeft, kent het rijtje oor
zaken wel. Corruptie, wanbe
leid, in elkaar zakkende prijzen
van bauxiet, de opschorting van
de Nederlandse ontwikkelings
hulp nadat Bouterse en de zij
nen in 1982 hun vijanden ver
moordden. Ir. Marcel Meyer,
ondervoorzitter van de Vereni
ging Surinaams Bedrijfsleven,
noemt nog twee oorzaken: „De
politici hebben in de loop der
jaren hun volgelingen almaar
baantjes beloofd. We hebben
nu 50.000 ambtenaren, en dat
zijn er veel te veel. Bovendien
wordt het economische leven
gefrustreerd door het belache
lijk gecompliceerde vergunnin
genstelsel".
Hoe dan ook, de huidige situa
tie in Suriname is er een van
„bijna onbestuurbaarheid" (Ir.
Meyer), en „absolute uitzicht
loosheid" (econoom Karamat).
Wiq behoefte heeft aan een
meer officiële stem moet het
jaarverslag van de centrale bank
van Suriname, de Surinaam-
sche Bank nv, over 1990 er maar
eens op naslaan. Daarin wordt
al op de eerste bladzij gespro
ken over „zeer sombere ver
wachtingen", „gebrek aan ver
trouwen in de eigen toekomst",
„stijgende criminaliteit", en
„gebrek aan duidelijk en geïnte
greerd beleid van de regering".
Het jaarverslag van de Suri-
naamsche Bank geeft een fasci
nerend voorbeeld van waartoe
het verschil tussen de officiële
koers en de zwarte koers kan
leiden. Het jaarverslag noemt
het de „geld-schept-geld-me-
thode'VHet komt hierop neen
wie als Surinamer z'n kind in
Nederland laat studeren, mag
maandelijks geld overmaken
volgens de officiële koers. Dus
je gaat met 1000 Surinaamse
gulden naar de bank, die ervoor
zorgt dat dat bedrag als 1000
Nederlandse guldens op de
bankrekening van het kind
komt. Vervolgens stuurt dat
kind per post een Nederlands
biljet van 100 gulden terug. Dat
geld wissel je dan op de zwarte
markt („onze Wall Street", aldus
het jaarverslag) weer in voor
1000 Surinaamse guldens. Die
maak je dan een maand later
weer over, enzovoorts, enzo
voorts, tot in alle eeuwigheid.
Corruptie viert hoogtij in Suriname
Vijftien jaar na de onafhanke
lijkheid verkeert Suriname eco
nomisch, moreel en politiek op
een dieptepunt. De samenle
ving is van hoog tot laag gecor
rumpeerd. Het geld is niets
waard, de zwarte markt in goe
deren en valuta floreert .Het
land takelt steeds verder af.
Ruim een derde deel van de be
volking heeft in Nederland een
veilig heenkomen gezocht. Het
Surinaamse kader woont tegen
woordig in het vroegere moe
derland.
Toch is het niet louter ellende
wat de klok slaat. In Nederland
ligt nog steeds een zak ontwik
kelingsgeld op besteding in Su
riname te wachten. Een flink
deel van de Nederlandse poli
tiek lijkt bereid te zijn Suriname
te helpen, al was het alleen
maar uit schuldgevoel jegens de
voormalige kolonie, die wel erg
onvoorbereid in 1975 de onaf
hankelijk in is geworpen.
Internationaal gezien is Neder
land ook het enige land dat Su
riname snel en effectief hulp
zou kunnen bieden. De taal, het
gezamenlijke verleden, de ken
nis die in Nederland nog steeds
ruim voorhanden is over de Su-
rinaame politieke, maatschap
pelijke en economische orde.
Financieel gezien zou Neder
land die hulp ook moeten kun
nen bieden. Nog afgezien van
de 1,4 miljard gulden aan ont
wikkelingsgeld die voor dit doel
al jaren zijn gereserveerd (be
steding is opgeschort na de de
cembermoorden). Nederland
heeft immers de achtste econo
mie van de wereld en Suriname
is daarbij vergeleken niet veel
meer dan een modale artikel
s-gemeente.
Bovendien is Suriname zelf niet
geheel en al hulpeloos op eco
nomisch gebied. De bauxiet -
voorraad (grondstof voor alumi
nium) is tenminste winbaar tot
2010. De landbouwsector is aar
dig ontwikkeld, vooral in tropi
sche produkten zoals rijst.
Kortom: de combinatie van Ne
derlands donorgeld en.Suri-
aamse hulpbronnen zou kun-
en leiden tot de ontwikkeling
an een herstelprogramma dat
veel beter is dan een koude sa
nering. De sociale pijn die met
zo'n omschakeling gepaard
gaat, zou verlicht kunnen wor
den.
Maar voor zo'n project met een
kader aanwezig zijn:
Nederland, laat staan Neder
landse bedrijven, is niet bereid
één cent extra in Suriname te
steken als de democratische
verhoudingen niet definitief ge
regeld worden. De militairen
moeten terug naar de kazerne
en daar blijven.
De mensenrechten moeten
worden gerespecteerd - dat be
tekent een ingrijpende hervor
ming van politie en justitie. Ook
de kwaliteit van het binnen
lands bestuur moet omhoog,
om de corruptie in te dammen.
Bovendien moet duidelijkheid
komen over de verhoudingen in
het binnenland. Suriname is
meer dan de kuststrook met de
hoofdstad. Het kan niet zo zijn
dat in Paramaribo een demo
cratisch, ordelijk systeem wordt
opgetuigd, terwijl in het bfn-
nenland gewapende benden el
kaar en de overheid te lijf gaan.
VOORWAARDEN
Pas als aan die voorwaarden is
voldaan, kan hulp worden ge
boden. Maar dat is tegelijkertijd
het probleem: Nederland vindt
dat Suriname zelf zo'n kader
moet scheppen. Deskundigen
in Haagse politieke en ambtelij
ke kringen houden het niet echt
voor mogelijk dat Nederland
militair ingrijpt om een en an
der af te dwingen. Hoewel mis
schien veel Suririamers (daar en
hier) vinden dat het maar zou
moeten, is international en ook
in de Nederlandse politieke ver
houdingen zo'n herkolonisatie
onacceptabel. Een operatie 'Pa
ramaribo Storm' lijkt dus uitge
sloten. Maar intern-politiek zit
Suriname in een neerwaartse
spiraal, die het niet kan door
breken: democratie, militaire
dictatuur, burgeroorlog, een
door de militairen 'toegelaten'
democratie, een nieuwe staats
greep. Los van de militaire op
tie, zijn er weinig andere con
crete mogelijkheden om vanuit
Nederland initiatieven te ont
wikkelen, de recente ruzie tus
sen Van den Broek (buitenland
se zaken) en premier Lubbers
ten spijt. Die ging meer over
een houding die jegens Para
maribo moet worden ingeno
men, dan om harde plannen.
Een gemenebest-relatie, mone
taire unie of wat dan ook - het
zijn allemaal luchtballonnetjes.
Enige onderbouwing is er niet,
zoals ambtenaren op Ontwikke
lingssamenwerking onder vier
ogen grif toegeven.
DUBBELE PASPOORTEN
De eigen bevolking heeft het
nooit vertrouwd: velen beschik
ken over dubbele
of hebben familiel
Bijlmer, Zoetermeer of de Rot
terdamse Oosterflank. De inte
resse vermindert snel. Bij de
laatste verkiezingen viel vooral
de orhvang van de groep thuis
blijvers op, en het grote aantal
proteststemmers.
Het land kent één allesover
heersend probleem: de verloe
dering van normen en waarden
door de vele jaren van militaire
heerschappij en politieke on
macht. De 'oude' politici draai
en nog steeds mee in het poli
tieke circuit, hoewel zij met hun
optreden aanleiding gaven tot
het ingrijpen van het leger.
Toch kreeg deze groep opnieuw
een meerderheid bij de recente
verkiezingen. Van 'Nieuw Front'
zal dus de aanzet moeten ko
men voor de vernieuwing van
het land. Dat zal moeten gebeu
ren door in eerste instantie een
oordeel te geven over een nog
geheim advies van het manage
ment adviesbureau Cooper
Lybrand, opgesteld in opdracht
van de EG. Verwacht wordt dat
Cooper Lybrand een fors aan
passingsprogramma adviseert.
Het rapport komt neer op een
forse devaluatie van de Suri
naamse gulden, een aanzienlij
ke beperking van de koop
kracht, minder subsidies en
meer vrije markt. Kortom: de
buikriem zal fors r
den aangehaald.
PARAMARIBO HENK DAM
Enkeling drenkeling. Dat is het
even korte als puntige antwoord
van journalist Jan Smeulders
van het dagblad De West in Pa
ramaribo op de vraag of Surina
me vergaande samenwerking
met Nederland moet zoeken of
z'n eigen pad moet blijven vol
gen. Het is de mensen in Suri
name niet ontgaan dat de rege
ring in Den Haag er wel wat
voor voelt om als een soort gro
te broer op te treden voor het
jongere familielid dat te vroeg
op kamers is gaan wonen en nu
tot z'n nek in de problemen zit.
Uil tientallen gesprekken blijkt
dat veel Surinamers een Geme
nebest-relatie met Nederland,
waarbij Nederland bijvoorbeeld
de Surinaamse aan de Neder
landse gulden zou koppelen,
toezicht zou houden op de
overheidsbestedingen en in
vloed zou krijgen op het militai
re en justitiële apparaat, van
harte verwelkomen.
Enkele meningen zeggen vol
doende. Winston Jessurun, een
van de leiders van de nieuwe en
succesvolle partij D.A. 91: „We
moeten ophouden met dom
chauvinisme. We moeten er-
diep is ingezakt dat we er alleen
niet meer uitkomen."
Mevrouw 1. Labadie, procura
tiehoudster van de centrale
bank van Suriname, de Suri-
naamsche Bank nv: „Het is
pijnlijk voor mij om als Surina
mer te moeten toegeven dat we
hulp van buitenaf nodig heb
ben, maar het is niet anders".
Rab Williams, huisarts en politi
cus van de Hindoestaanse partij
VHP: „Wij kunnen hier een he
leboel zaken niet aan. We willen
wel, maar we kunnen niet. Ons
land is ziek en we hebben een
dokter nodig. Alleen al zoiets als
geldbesteding moet niet in onze
handen blijven".
Haroen Karamat, econoom: „Er
is voor ons geen andere oplos
sing dan een Gemenebest. We
moeten toegeven dat het de af
gelopen 16 jaar, sinds de onaf
hankelijkheid, niet is gegaan.
Als je een volk niet meer kunt
voeden, ben je niet meer onaf
hankelijk".
En tenslotte Edwin Clifton Gra
ves, hoofd van een ULO in Gro
ningen, een dorpje in de huurt
van Paramaribo: „We hadden
Een koelkast is zonder bijverdiensten niet te betalen.
nooit onafhankelijk moeten
worden. Zoiets is een natuurlijk
proces, iets dat moet rijpen. Wij
waren er niet rijp voor. We
moeten nu naar Nederland
gaan en zeggen: hier ben ik".
Deze meningen zijn zonder
twijfel representatief voor wat er
onder het Surinaamse volk als
geheel leeft. Een CESWO-en-
quête die in mei werd gehou
den, wijst uit dat 80 procent van
de Surinamers voorstander van
een Gemenebest is.
VOORSTELLEN
Als dan zoveel Surinamers
hoopvol in de richting van Ne
derland kijken, waarom is er
dan zo weinig gebeurd? Im
mers, sinds premier Lubbers in
april met z'n eerste voorstellen
over een Gemenebest kwam, is
er tussen de twee landen niet
over gepraat. Nederland stelt
zich op het standpunt dat Suri-
geren op de gedane suggesties.
Daar zit een probleem, want be
velhebber Bouterse stuurde de
cember vorig jaar met één tele
foontje de zittende regering
naar huis, en de nieuw gekozen
regering is zoals gezegd nog al
tijd aan het praten over de
vraag wie welk ministerie moet
krijRcn.
Daar komt bij dat de nieuvye re
gering zal worden gevormd
door het Nieuwe Front en van
dat Front maakt de NPS van
Henck Arron de^l uit. Dat is de
partij en dat is de man die des
tijds, in 1975, zo hard voor de
onafhankelijkheid hebben ge
vochten. Arron heeft zich tot
dusver niet in concrete termen
uitgelaten over de Gemenebest
gedachte, maar het is in Para
maribo geen geheim dal hij er
allerminst enthousiast over is.
Haroen Karamat: „Als hij ja te
gen Nederland zegt, komt het
erop neer dat hij zijn eigen
braaksel moet inslikken".
fotogpd
Karamat verwacht ook weinig
van de oude garde: „De oude
politici van het Front, die we al
lemaal weer terugkrijgen, heb
ben zulke grote verplichtingen
tegenover de handelaren die
varf de huidige situatie met z'n
zwarte markt profiteren, dat ze
alleen daarom al niet met een
Gemenebest akkoord kunnen
gaan".
MILITAIREN
En zelfs als de hobbel van de
aan de macht zijnde politici zou
worden genomen, dan wacht
daarachter de nog hogere hob
bel van de militairen die sinds
1980 de werkelijke macht in
handen hebben. Stanley
Rensch, onverschrokken vech
ter voor de mensenrechten en
vertegenwoordiger van Amnes
ty International in Suriname, is
daarop niet gerust: „Voor de
militairen is een Gemenebest
een te grote bedreiging".
Henck Arron. «foto anp
Rensch voorspelt dat Bouterse
en de zijnen eerst zullen probe
ren om via de politieke partijen
in het Front het Gemenebest te
gen te houden. Als die niet aan
de druk toegeven, zullen ze via
bewapende groepen zoals de
Tucayana indianen proberen
het land te destabiliseren. „Als
dat ook niet werkt, zullen ze het
op een militaire confrontatie la
ten aankomen", zegt hij.
Anderen zijn minder somber.
Journalist Smeulders: „Ik denk
dat de jongens in het lang groen
wel bereid zijn om een stapje
terug te doen. Maar dan moe
ten we hen een stukje zekerheid
geven. Niet weer met de de
cembermoorden van 1982 uit
de kast komen, om eens wat te
noemen". Politicus Jessurun:
„Ik heb het gevoel dat de mili
tairen beginnen te beseffen dat
hun rol is uitgespeeld".
