Religie
'Kerk geen instituut'
'Politieke betrokkenheid blijft noodzaak'
Zaterdag 6 juli 1991
Redactie: 071-161400 WIM SCHRIJVER Eindredactie: RAYMOND PEIL Vormgeving: SIMON DE GRAAF
7
•DE GEMEENSCHAP
der kerken in stand te
houden, daarvoor is poli
tiek engagement nodig.'
LATEN KLOOSTERS
maar gereduceerd wor
den tot kleine groepjes,
als de eigen taak van de
religieuzen maar bewaard
blijft, aldus abt Baeten.
Abt Baeten vindt dat religieuzen moeten laten zien:
De vijf Nederlandse bis
schoppen die lid van een
religieuze orde of congre
gatie zijn (Bar, Bomers, Ter
Schure, De Kok en
Lescrauwaet), moeten in
hun beleid de kritische
functie van religieuzen in
de kerk duidelijker gestalte
geven. Dat vindt abt Ton
Baeten van de Norbertij
nenabdij van Beme in
Heeswijk-Dinther.
HEESWU K-PINTHER
HENK VAN T KLOOSTER/ANP
„Het is opvallend dat religieu
zen die bisschop worden, de
opdracht vanuit hun eigen reli
gieus charisma (geestesgave)
schijnen te vergeten. Net als pa
ters die in een parochie werken,
lijken zij verkapte wereldheren
te worden," aldus de abt van de
oudste kloostergemeenschap in
Nederland.
Baeten (1931) werd in 1982 abt
van de Nederlandse Norbertij
nen. In die hoedanigheid heeft
hij de waardigheid van bis
schop. De plaatselijke bisschop
moet de autonomie van de abt
wat de interne gang van zaken
binnen de orde betreft erken-
Baeten kreeg landelijke bekend
heid toen hij in 1986 door de
bisschoppen werd ontslagen uit
de Bisschoppelijke Beleidsad
viescommissie, hun belangrijk
ste adviesorgaan. Aanleiding
was zijn optreden in de eucha
ristieviering tijdens de manifes
tatie van de progressieve Acht
Mei Beweging, waarin hij met
een pastoraal werkster voorging
en waarin een niet-goedge-
keurd eucharistisch gebed werd
gebruikt.
De abt is er niet tegen dat reli
gieuzen bisschop worden. Maar
hij vindt dat religieuzen die tot
het bisschoppelijk ambt worden
geroepen, moeten beseffen dat
het lidmaatschap van een orde
ook betekent dat zij de kerk
vooral als beweging en minder
als instituut moeten zien. „Reli
gieuzen moeten zich niet zo
zeer identificeren met het insti
tuut kerk dat daardoor de uitda
ging van het charisma van hun
religieus leven verloren gaat."
Edelmoedigheid
Het is volgens Baeten de taak
van religieuzen voor te leven
wat het Rijk van God betekent:
een utopische wereld, waarin
mensen een gemeenschap vor
men, alles met elkaar delen en
geen verschillen kennen tussen
bazen en knechten. „Ook de
kerk als geloofsgemeenschap
moet voorleven wat het Rijk
Gods betekent. Maar de kerk is
de weg waarlangs dat Rijk tot
stand komen. Binnen die kerk
hebben de religieuzen de op
dracht om dat wat de kerk be
oogt, in hun kleine kring gestal
te te geven."
Baeten is het eens met de waar
schuwingen van paus Johannes
Paulus II voor verburgerlijking
van de religieuzen. Het gebrek
aan roepingen is niet in de eer
ste plaats te wijten aan „gebrek
aan edelmoedigheid bij jonge
ren, maar veeleer een gevolg
van het feit dat men in het reli
gieuze leven niet meer voldoen
de een profetisch teken van de
aanwezigheid van God kan
zien," zei de paus tijdens zijn
bezoek aan Nederland in 1985.
Het religieuze leven is een be
weging van religieus geïnspi
reerde mensen, die de drie ge
loften van armoede, zuiverheid
en gehoorzaamheid als een re
lativering van de aardse waar
den beschouwen. De gelofte
van armoede relativeert het be
zit van aardse goederen, de ge
lofte van zuiverheid betekent
dat religieuzen niet kiezen voor
één persoon, maar voor ieder
een beschikbaar zijn. De gelofte
van gehoorzaamheid betekent
volgens Baeten, dat de religieus
luistert naar wie onder niet ge
hoord worden. Op den duur is
het religieus leven echter een
institutie geworden, waardoor
de profetische betekenis ervan
verloren ging.
In de overgang van beweging
naar instituut volgde in het reli
gieuze leven een aanpassing
aan de samenleving. Er zijn reli
gieuzen die bij deze aanpassing
aan de maatschappij zijn blij
ven steken en niet meer van an
dere mensen zijn te onderschei
den. Anderen zijn gaan begrij
pen dat het religieus leven al
leen zin heeft als naar de oude
idealen wordt teruggegrepen.
Als voorbeeld noemt Baeten on
der meer de "zwerf- religieuzen
die betrokken zijn bij de opvang
van vluchtelingen of de hulp
aan drugsverslaafden. Ook de
vrijplaats-gedachte van de Nor
bertijnen valt eronder te reke
nen. Maar de religieuzen kam
pen met een enorme handicap:
de vergrijzing. De gemiddelde
leeftijd van de paters, broeders
en zusters wordt steeds hoger
en de meesten zijn niet meer fy
siek in staat de nieuwe uitda
ging aan te nemen.
Bindingen
Ook de Norbertijnen zagen hun
ledental dalen. De orde bereikte
in ons land in 1963 met 261 le
den haar hoogtepunt. Nu zijn er
iets minder dan 100, verdeeld
over de abdij van Beme en de
priorijen De Essenburgh in
Hierden en De Schans in Til-
Het is volgens Baeten de taak van religieuzen voor te leven wat het Rijk van God betekent: een utopische wereld, v
schap vormen, alles met elkaar delen en geen verschillen kennen tussen bazen en knechten.
burg. De laatste jaren komen er
weer nieuwe leden. Baeten
hoopt dit jaar drie nieuwe Nor
bertijnen te kunnen verwelko
men.
Baeten heeft geen heimwee
naar de grote gemeenschap van
vroeger. „Grote gemeenschap
pen zijn gedoemd op den duur
te verdwijnen. Kijk maar naar
het beroemde klooster van
Cluny. In zo'n groot klooster be
staat geen echte gemeenschap,
omdat de mensen elkaar niet
kennen. Ze wordt een gezel
schap van mensen zonder bin
dingen. Laten de kloosters maar
gereduceerd worden tot kleine
groepjes, als de eigen taak van
de religieuzen maar bewaard
blijft."
Hij heeft meer waardering voor
de huidige situatie waarin men
sen een bewuste keuze voor in
treden in de orde maken. Nieu
we leden zijn nu beter voorbe
reid. Ze zijn tussen de dertig en
veertig jaar en hebben al enige
levenservaring opgedaan. Met
kandidaten worden diverse ge
sprekken gevoerd. Baeten treedt
dan op als „advocaat van de
duivel" en somt een hele reeks
argumenten op om niet tot de
orde toe te treden. In de proce
dure zijn verder een psychologi
sche test en een medische keu
ring opgenomen. Als alles goed
gaat, doet een kandidaat na vijf
jaar zijn eeuwige gelofte.
Religieuzen kiezen vrijwillig
voor het celibaat, beklemtoont
Baeten. Maar hij is er voorstan
der van dat wereldheren (pries
ters van een bisdom) kunnen
trouwen. Baeten is optimistisch.
Afschaffing van het verplichte
celibaat is onontkoombaar en is
binnen 50 jaar of zelfs eerder
gerealiseerd, voorspelt hij. Het
toenemende priestertekort zal
misschien niet deze paus, maar
dan zeker een van zijn opvol
gers ertoe dwingen bakzeil te
halen.
Anglicaanse kerk
Moeilijker ligt het met de pries
terwijding van vrouwen. De
emancipatie van de vrouw komt
niet voor de kerkdeuren tot stil
stand. De kerk zou volgens Bae
ten moeten nagaan of de argu
menten die zij hanteert om
vrouwen van het ambt uit te
sluiten, zoals dat de apostelen
alleen maar mannen waren,
theologisch of cultureel van
aard zijn. Baeten kan zich voor
stellen dat hier de invloed van
de Anglicaanse Kerk doorwerkt,
waar de nieuwe aartsbisschop
van Canterbury, George Carey,
behoudende theologische op
vattingen koppelt aan vurige
pleidooien voor toelating van
i tot het priesterambt.
„We leven," constateert Baeten.
„in West-Europa in een post
christelijk tijdperk, waarin kerk
en godsdienst in het algemeen
tot een randverschijnsel zijn ge
worden." Baeten vindt, dat de
kerk hierop niet met ach en
wee-geroep moet reageren. „Ie
kunt ook zeggen, dat het een
positief teken is dat de kerk in
de marge van de samenleving
terecht is gekomen. Nu kan ze
immers duidelijk maken wat ze
werkelijk betekent. De kerk was
zo geïnstitutionaliseerd, dat el
ke beweging erin dreigde te ver
dwijnen."
Ninan Koshy, weg als directeur internationale zaken van Werelraad
kelijke leiders. Vaak trad hij bij conflic
ten als bemiddelaar op.
Koshy neemt afscheid op een keerpunt
in de geschiedenis: de Oost-West-te
genstelling is voorbij, de „stalinistische
staatsbureaucratie", zoals hij het nu
zelf uitdrukt, is ineengestort. De apart
heid loopt ten einde, in Afrika is er een
tendens richting democratisering.
Daarmee loopt paradoxaal genoeg
voor de Wereldraad een politieke
bloeitijd ten einde. In de jaren zeventig
en tachtig kreeg de Wereldraad be
kendheid door zijn strijd tegen racis
me, de kernbewapening en de schen
dingen van mensenrechten, vooral in
Latijns-Amerika.
Fel
Alleen ten aanzien van de communisti
sche landen had de Wereldraad geen
reden om zich de 'spreekbuis van de
onderdrukten' te noemen. Een veroor
deling van de Sovjet-inval in Afghanis
tan of van het Ceausescu-regime in
Roemenië - de Wereldraad zweeg uit
angst voor de orthodoxe lidkerken die
dreigden dat ze in geval van inmenging
hun lidmaatschap zouden opzeggen.
Dit beleid heeft de geloofwaardigheid
van de oecumenische beweging ernstig
schade berokkend. De scheidende di
recteur, die er overigens zelf voor ver
antwoordelijk was, laat nu deze bood
schap na: de Wereldraad moet einde
lijk met dit verleden in het reine ko
men en zijn houding tegenover socia
lisme en democratie bepalen. Daarop
hopen ook veel kerken in de Derde
Wereld die zo lang op een socialistisch
model hebben gebouwd. Kortom, een
standpunt innemen, ook als daarmee
de betrekkingen met de lidkerken on
der druk komen te staan, luidt nu het
credo van Koshy.
De 57-jarige Koshy, die vaak zo flegma
tiek overkomt, wordt fel als de verhou
ding tussen Wereldraad en politiek ter
sprake komt Hij begrijpt niet hoe ker
kelijke leiders, vooral orthodoxen, het
beleid willen ombuigen in die zin dat
de Wereldraad minder aan politiek
moet doen en zich meer op zijn eigen
lijke opgave moet concentreren: de
eenwording der kerken. Tot hen be
hoort overigens ook de nieuwe voorzit
ter van het centraal comité van de We
reldraad, de Armeens-apostolische
aartsbisschop Aram Keshishian.
Engagement
Koshy zegt de keuze tussen godsdienst
en politiek nooit te kunnen accepteren.
„Om de gemeenschap der kerken in
stand te houden, hebben we juist poli
tiek engagement nodig."
Het is overigens zeer de vraag of de
Wereldraad deze lijn zal voortzetten.
Te verwachten is dat de staf van de
Wereldraad de komende jaren vooral
bezig zal zijn met de herstructurering,
noodzakelijk door de belabberde fi
nanciële situatie. De huidige leiding
van de Wereldraad, Castro voorop,
heeft een diepgaande evaluatie van het
Oost Europa-beleid afgehouden. Ook
ten aanzien van de Golfoorlog over
heerste de angst. Pas na lang aandrin
gen vanuit de lidkerken kwam er in
Canberra een begin van een funda
mentele discussie over een rechtvaar
dige oorlog.
De Wereldraad moet zijn nieuwe rol in
de politiek nog vinden, zegt Koshy. De
oecumenische beweging mag naar zijn
mening de internationale politiek niet
de rug toekeren. Zelf blijft hij betrok
ken bij de politiek. Vanaf september zal
hij aan de Amerikaanse Harvard-uni-
versiteit het thema mensenrechten in
Sri Lanka onderzoeken. Verder werkt
hij aan een project over interne con
flicten en de Verenigde Naties.
Bij de Wereldraad lijkt het er echter op
dat het afscheid van Koshy ook het af
scheid van de internationale politiek
betekent. De functie van directeur in
ternationale zaken wordt voorlopig
niet opgevuld.
GENEVE •EPD
Als de Wereldraad van Kerken in okto
ber voor het eerst sinds dertig jaar een
delegatie naar Zuid-Afrika zendt, zal
één van de belangrijkste stafleden er
niet bij zijn. De Indiër Ninan Koshy, als
directeur internationale zaken wel de
ideoloog van de Wereldraad genoemd,
heeft de oecumenische organisatie in
Genève deze week verlaten.
Tot 1968 was hij hoogleraar Engelse li
teratuur in Kerala, daarna werd hij se
cretaris van de christelijke studenten
beweging in India en vervolgens direc
teur van een oecumenisch studiecen
trum in Bangalore. Vanaf 1974 heeft
Koshy met zijn heldere analyses en zijn
compromisloze opvattingen grote in
vloed gehad op de politieke activiteiten
van de Wereldraad. Hij adviseerde in
internationale zaken, bereidde verkla
ringen voor, riep op tot acties, onder
handelde met regeringen, bevrijdings
bewegingen ejt tegensputterende ker
De Wereldraad moet zijn nieuwe rol in de politiek nog vinden, vindt
Koshy. .FOTO ANP
KERKDIENSTEN
LEIDEN
Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 dr Dirksen,
11.45 oec studentendienst; Marekerk
10 ds Smaling, 5 ds v 't Hof Woubrug-
ge; Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds
Dekker-Keiler; Oecumenische geloofs-
gemeenschap De Regenboog (Meren
wijk) 10 pastoor v Well; Bethlehemkerk
;0riftstr.) 9.30 ds Hortensius; Bevrij-
Jingsk. (Montgomerystr.) 10 ds v Hun-
lik; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds Nau-
a: Waalse kerk (Breestr.) 10.30 prof de
longe; •Stevenshof' (rk kerk Haagse
Schouw) 11 kand v Eek brugdienst.
Vcad. Ziekenhuis 10 pater v Haasteren.
)iakonessenhuis elke za 10.30 rk.
lienst, en 10.30 hr v Straalen Oegst-
eest. Endegeest zie Oegstgeest. Geref
(erk Vredeskerk zie herv. gem.; Oude
est geen dienst; Maranathak. zie herv.
em.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; ver-
orgingstehuis Groenhoven 10 ds Vegter
'egstgeest; Merenwijk zie herv. ge-
leente. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10
n 5. Chr. Geref. K. (Steenschuur) 9.30
i 5 ds Maris. Geref. Gem. (zie onder
eiderdorp). Geref. Gem. in Ned.
ïethlehemkerk Driftstr.) 11.30 en
.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerk-
10.15 ds Mostert. Doopsgez.-Re-
onstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerk-
r.) 10 dsSnoeker Amsterdam. Baptis-
ingemeente (aula 'Nieuweroord', Rijns-
ïrgerweg 124) lOdsAgter'eek. Evang.
emeenschap (Middelstegr. 3) 9 en
).30 ev Koehorst. Evangeliecentrum-
hksterbew. (Bethlehemskerk Lammer-
erkt) 10 ev Zijhstra, woe 8 jeugd-
eeting. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10
lElkerbout. Volle Evangelie Gemeente
(aarlemmerweg 36) 11 ev Daniël.
Oristengemeenschap (Vestestr. 49)
pn dienst. Leger des Heils (hoek Ves-
btr./Groenesteeg) 10 en 4.30. Nieuw-
Aist. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4,
v. 8. Zevendedag-adventisten ('De
Ctmoeting', Noordhofland V.schoten)
ee za 10 tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12
pdikatie. Christelijke Wetenschap
Oeensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr.
v. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.)
1. 11 en 12. Oud-Kath. K. (Zoeterw-
.jigel) 10, behalve 2e weekeinde van
dmaand: za 7. Rooms-Kath. K. Haag-
weg za 7, zo 10.30; Herensingel za 7,
zo 9.30 en 11Rijndijk (Stevenshof) za
7, zo 9.30; Steenschuur za 7, zo 8.30,
10,11.30,6 en 7 (lof); Boshuizerkade
za 7, zo 10; Lammenschansweg za 7,
10; Haarl.straat za 7. zo 10.30 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H.
Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES
Herv. Gem. 9.30 hr Stap Rotterdam.
AARLANDERVEEN
Herv. Gem. 9.30 ds Dok Alphen, 7 ds v
Mourik Nieuwkoop. Geref. Kerk 9.30 en
7 zie herv kerk. Chr. Geref. Kerk 9.30, 4
ds Westerink Bunschoten. Rk Kerk za 7,
zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN
Herv. Gem. Adventskerk 9.30 ds Wil-
schut.l 6.30 zie Maran.kerk; Kruiskerk
9.30 ds 't Hooft; Opstandmgskerk 9.30
mw drs Dijkstra-Algra Houten, 6.30 drs
Wilschut; G. Herderkerk 10 ds Nieuwen-
huis; De Bron 9 ds Huizebosch, 10.30
ds Bakker, 6.30 ds Nieuwenhuis;
Ashram (Marsdiep) 10 dr Bade; Ouds-
hoornse kerk 10 oec viering ds Oort ha;
Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 en 6.30
ds Ouwendijk. Geref. Kerk Mar.kerk
9.30 ds Jonkman, 6.30 ds "t Hooftj'Sal-
v.kerk 9.30 ds v 't Kruis Oegstgeest. Ge
ref. K. Vrijg. (school Bospark, Beatrixl.
4) 9.30 en 5 ds Grëtz. Ned. Geref. Kerk
(school Willemstr.) 9.30 ds Kleingeld,
6.30 ds Arnold Zoetermeer. Chr. Geref.
Kerk (Grijpenstemstr.) 9.30 en 4.30 ds
Veenendaal. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerf-
str. 1) 10 ev Leidekkker, 6.30evTiele-
man. Bapt.gem. Noord (school Kalk-
ovenw. 62) 10 hr Poppe. Bapt.gem. Ich-
thus (aula mavo H. Dunantweg 1) 10 hr
de Leeuw, 6.30 hr Lourens. Volle-
evang.gem. ('De Ark'. Pr. Hendrikstr.
54) 10 hrvd Hoorn. Pinkstergem. 'Het
Licht' (A. v. Burenlaan 15) 10. Chris'
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bet
hel', hoek Emmalaan) 10 hr Veldhuis
Bodegraven. Leger des H. (Zonneweg 3)
10 en 7 (laatste zondag van de maand 5
u.). Remonstr. Gem. (Van Manders-
loostr. 36) 10 prof Kuiper. Rk Kerk: Bo-
nifaciusk. za 7, zo 9.45 en 11.30; Pi-
usk. za 7, zo 9 en 10.30; De Bron za 7,
zo 9.30 en 11.
BENTHUIZEN
Herv. Gem. 9.30 en 6 ds Boer. Geref-
./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) geen opgave.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds v Aalst.
BODEGRAVEN
Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds Ooster-
om Kampen, 6.30 ds vd Scheur; Salv-
.kerk 9.30 ds Terlouw, 6.30 ds Ooster-
om Kampen; Bethl.kerk (Nieuwerbrug)
9.30 ds v Itterzon Gouda, 6.30 dr Balke
's Graveland. Geref. Kerk 9.30 ds Zout-
man-Blanksma, 6.30 ds Zoutman. Ge
ref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.3Ö en 4.30.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en
6.30.
BOSKOOP
Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds Jansen,
6.30 zie geref kerk; De Stek 9.30 ds
Kattenberg. Geref. Kerk 9.30 mr Vreug-
denhil Koudekerk, 6.30 ds Graafland.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 7 dsOosting.
Geref. Gem. 9.30 en 6.
HAZERSWOUDE
Herv. Gem. 9 ds Eyk Gouda, 6.30 kand
de Otter Ridderkerk. Geref. Kerk 10.30
en 5 ds Versluys Alphen. Rk Kerk: dorp
za 7, zo 10 en 11.30; Anker za 7. zo
11; Rijndijk zo 9.30.
HILLEGOM
Herv. Gem. zie geref kerk. Geref. Kerk
('Hoeksteen') 10 ds Hofland. Chr. Ge
ref. Kerk 10 en 7 ds Slofstra. Christen
Gemeente (P. Breughellaan 36) geen
opgave. Rk Kerk: Mart. za 7. zo 9 en 11;
Jozefk. za 7. zo 10.
HOOGMADE
Herv. Gem. 10. Rk Kerk za 7. zo 9.15.
DE KAAG
Herv. Gem. 9.30 prof Bakker Amstel
veen. Rk Kerk za 7. zo 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN
Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds de graaf, 6 ds
Sloof; Ontm.kerk 10 ds sloof, 6.30 ds
Verboom Rijnsburg. Herv. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan
Zee. Geref. Kerk 9.30 ds Mink. Rk Kerk
za 7, zo 9.30.
KATWIJK AAN ZEE
Herv. Gem. N. Kerk 10 ds Christ, 6 ds
Hovius; O. Kerk 10 ds vd Berg, 6 ds
Stam; Ichthusk. lOdsVroegindeweij, 6
ds de Graaf; Pmëlk. 9.30 ds Stam. 6 ds
vd Berg; Maranathakerk (Rijnsoever) 10
ds Volk. Overduin 2.15 ds de Graaf Kat
wijk. Herv. Gem. 'De Rank' (Helmberg
weg 10) 10 ds Rog-Pronk. Geref. Kerk
Vr.kerk 9.30 ds vd Horst, 5 ds Mink; Tri-
umfatork. 9.30 ds v Breevoort. Geref. K.
Vrijg. 9.30 en 5.30. Ned. Geref. K. (au
la Bestevaer-mavo) 9.30 en 7 ds Zwarts.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds vd Meij. Vrije
Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds
vd Beid. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en
5. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10
en 5. Onafh. baptistengem. (Ambachts-
weg2) 10. Soefi (Zuidduinweg) elke le
en 3e zondag, 4. Kapel Marinevlieg
kamp 10.30 dsvSelms
KOUDEKERK AAN DEN RIJN
Herv. Gem. 10 ds Tielkemeijer, 7 mr
Vreugdenhil. Geref. Kerk lOdsGesink
Noordwijk, 7 zie herv kerk.
LEIDERDORP
Herv. Gem. en Geref. Kerk Dorpsk. 10
ds Luttikhuis, 6.30 ds Stegeman;
Scheppingsk. 10.30 ds Stegeman. Ley-
thenrode 10.30. Elis.-ziekenhuis 10
rector Vijftigschild. Geref. Gemeente
Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en
4.30. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr
de Vries, ma 8 bidstond. Rk Kerk za 7.
zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN
Herv. Gem. 9.30 ds Geuze Noorden.
10.30 campingdienst olv hr Maarsen
Aalsmeer. Geref. Kerk 9.30 ds Schou
ten Baambrugge, 7 ds Buikema Zwam-
merdam. Rk Kerk za 7. zo 9.30 en
11.15.
LISSE
Herv. Gem. Dorpskerk 10 dsde Gelder,
7 ds Verdijk; Pauluskerk 10 ds Verdijk.
Geref. Kerk 10 en 7 drs v Midden ha.
Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 9 ds
Zandbergen, 3 ds Grutter. Ned. Geref.
Kerk (Salvatori) zie chr geref kerk. Chr.
Geref. Kerk 10 en 7 ds Vos. Geref. Gem.
10 en 4 ds Tanis. Evangeliegemeente
(Heereweg 52a) geen opgave. Rk Kerk:
Agathakerk za 7. zo 10; Poelpolder za 7,
zo 10.30; Mariakerk za 7. zo 9 en
10.15; Engelbew. za 7. zo 10.
NIEUWKOOP
Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds v Mourik.
Geref. Kerk 9.30 kand Parlevliet. Chr.
Geref. Kerk 9.30, 2.15 ds Veenendaal
Katwijk. Remonstr. Gem. 10 drs v
Woerden-Surink. Evang. gem. (ver.ge-
bouw 'De Rank', Regthuysplein) 12
nam. Rk Kerk za 7. zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN
Herv. Gem. 9.30 ds de Graaff, 6.30 ds
Geluk. Geref. Kerk 9.30 ds Terpstra. Rk
Kerk za 7. zo 9 en 11
NIEUW-VENNEP
Herv. Gem. 9.30 ds Poort Oisterwijk, 7
ds Quartel Gouda. Geref. Kerk 9.30 ds
Brouwer Amsterdam, 7 ds Kraan. Chr.
Geref. Kerk 9.430 en'4.30. Rk Kerk za
7, zo 10.
NOORDEN
Herv. Gem. 9.30 kand v Meijeren
Woerden, 7 dsvd Meijden Bleiswijk. Ge
ref. Kerk (W. Verlaat) 10 en 7. Rk kerk
za 7. zo 9 én 10.30.
NOORDWIJK
Herv. Gem. Grote of St. Jeroensk. (Bin
nen) 10 ds Methorst Abcoude. 5 ds vd
Bergh. 7 ds Elgersma: Hoofdstr. (Zee)
10 ds Terlouw-Sterk Bodegraven; De
Rank (Golfbaan) 10 ds Vroegmdeweij
Voorthuizen. Geref. Kerk Buurtkerk
(Hoofdstr.) 10 ds Elgersma. 7 ds de Gel
der Lisse; Vinkenl. (Binnen) 10 ds v
Sluijs. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11
ds Ribbermk Rijnsburg. 'Sole Mio' 9 ds
v Sluijs. Evang. centrum 'De Ark' (pic-
képl. 1) 10 hr v Duin. 7.30 openlucht
samenkomst m 't Gat van Palace. Ned.
Prot. Bond (aula O.Zeew.) geen dienst.
Rk Kerk Zee za 7, zo 10.30; Binnen za
7. zo 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT
Dorpsk. 10 ds Hemmes Oegstgeest: De
Zilk zie Dorpskerk. Rk Kerk Victork. za
7. zo 9.30 en 11; Jozefk. za 7. zo 9 en
10.30; De Zilk za 7. zo 10.30.
OEGSTGEEST
Herv. Gem. Groene of Will.kerk 10 ds
Kooman; Pauluskerk geen dienst; Ge
meentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds Brü-
sewitz Bunnik. Geref. Kerk 10 ds de
Bruin SoW-dienst. Geref. Kerk Vrijg.
(aula Dr. Schilderschool) 9.30,3 ds v
Krijtenburg Haarlem. Ned. Geref. Kerk
(Gem.centrum) 8.45 prof Troost Am
sterdam, 4 ds Gerkema Bilthoven. Van
Wijckerslooth 4 ds Rijksen ha. Ende
geest 10 pater Boshouwers. Volle-evan-
gehegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk
Will.kerk za 7. zo 9 en 10.30.
OUD-ADE
Rk Kerk za 7. zo 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9 en 10.30 ds Zijl. Geref. K.
zie herv kerk. Remonstr. Gem. geen
dienst. RkKerkza7,zo 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN
Rk Kerk Mar. Pres. za 7, zo 10.30; Pe
trus-B. za 7. zo 10.30.
RIJNSATERWOUDE
Herv. Gem. 9.30 drs Koopmans Leider
dorp. 7 ds Ommering Alphen. Chr. Ge
ref. K. 9.30 en 2.15 ds Roos Utrecht.
RIJNSBURG
Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30 ds Ver
boom. 5 ds Wisse: Bethelkerk 9.30 ds
Wagter. Geref. Kerk Petrakerk 9 30 ds
Ribbermk. 5 ds Verschoor; Immanuel-
kerk 9 en 10.30 ds Verschoor. 7 0s
Snel; Maranathakerk 9.30 Snel. 5 ds
Ribbermk. Geref. Kerk Vrijg. 10 ds bijl.
5 15 ds Grutter. Chr. Geref K. 9 30 en
5 ds Schoonderwoerd Soest. Evang.
Chnstengem. (aula mavo) lOhrWitmer
Voorhout ha. 7.30 samenkomst met
zendingsechtpaar Uche en Marianne
Aaron (Nigeria). Rk Kerk za 7. zo 9.30
en (chr. tuinbouwschool) 11
RIJPWETERING
Rk Kerk za7.zo9.
SASSENHEIM
Herv. Gem. 9.30 ds Westra Beilen. 7 ds
Biewinga. Geref. Kerk 9.30 ds Muis
Warmond. 7 zie herv kerk. Chr. Geref. K.
10. 7 dsde Bruyne Purmerend. Ned.
Prot. Bond (Jul.laan 17) geen dienst. Rk
Kerk za 7. zo 9.30 en 11
TER AAR
Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds Vlasblom.
Geref. Kerk 9.30 ds Buikema, 6.30 ds
de Reus. Rk Kerk Aatdam za 7. zo 9 en
12; kerk Langeraar za 7. zo 9.30 en
11.30.
VALKENBURG
Herv. Gem. 10 ds Achterberg. 6.30
kand Kemperman. Geref. Kerk 9.30 ds
Padmos. 6.30 kand Kemperman. Geref.
K. Vrijg. 10.45 ds Zandbergen. 3 ds
Geelhoed Den Haag.
VOORHOUT
Herv ./Geref. Kerkgemeenschap 10 ds
Verseput.Oegstgeest. Rk Kerk za 7. zo
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN
Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds vd Schoot,
7 zie geref kerk-, De Ontmoeting (Noord
hofland) 10 ds Bouhuys Leiden, 7 zie
geref kerk; 'Rehoboth' (Van Leeuwen
hoekkade) 9.30 ds Bakker Bergam
bacht. 4.30 ds Stoutjesdijk Dordrecht.
Hulpen Heil-kerk ('Schakenbos'. Leids-
chendam) lOdrVerheule. Geref. Kerk
10 ds de Zwart. 7 ds de Ridder Sassen-
heim. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 9 ds
Roosenbrand. 4.30. Rk Kerk Laur.kerk
za 7. zo 11; M Godskerk za 7. zo 9 30.
Kerk van Engeland (British school m
The Netherlands. J. v. Hooflaan 3)
10.15 anglicaanse dienst. Auia-basis-
gemeenschap (in 'Onderdak') geen op
gave
WADDINXVEEN
Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds Kunz. 5 ds v
Duijn Krimpen; Hoeksteen 9.30 ds
Schipaanboord, 6.30 ds Kunz; Bethelk.
9.30 ds de Rijke Stad aan 't Haringvliet.
5 ds Schipaanboord: Rehoboth-schooi
9.30 ds Kort leve Ede. 5 ds v Wijnen
Bennekom; Imm.kerk 9.30 ds vd Steen
Rotterdam. Geref. Kerk Kruisk. 10.15
ds Terlaak Alphen, 5 ds Heiner
Woerden; Ontm.kerk 9.30 ds Bongers.
Geref. K. Vrijg (Kruiskerk) 8.30 ds
Smelik Capeiie. 2.45 ds Wendt Bun
schoten. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5
ds vd Want. Oud-Geref. Gem. (Mercuri-
usweg 29) 10 en 6.30. Remonstr. Gem.
geen dienst.
WARMOND
Herv. Gem. 10dsde Klerk. Rk Kerk za
7. zo 9 en 10 30
WASSENAAR
Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds Steenstra.
4.30 ds Ouwendijk Alphen; Kievietk.
('Samen op weg') lOds Visser; Mes
siask. 10 ds Heliendoorn; Dorpscentrum
9.30 ds ten Voorde Katwijk. Geref. Kerk
Zijllaan 10 zie Messiaskerk. Ned. Prot.
Bond (Kerkdam) 9.45 ds Fockema An-
dreae. RK Kerk Jozef za 7. zo 9.30 en
11. W.ii za 7. zo 9.30 en ll .GHza6.
zo 10.30.
WOUBRUGGE
Herv. Gem. 9.30 dsv 't Hof. 6 30 kand
Henzen Leiderdorp. Geref. Kerk 9.30 ds
Schoep Gouda, 6.30 ds Bade Alphem.
Ned. Prot. Bond'(De Wijk, Schoolstr
20) geen opgave. Rk Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN
Herv. Gem. 9 30 kand Bergman Kat
wijk Geref. Kerk 9.30 dsv Veen. 7hr
Schreuder.
ZOETERWOUDE
Herv. Gem 10 ds Wolthaus. Rk Kerk St.
Jan za 7.30. zo 9.30. Chr Dienaark. zo
10. Meerburgkerk H. Rijndijk za 7. zo
lOenll 30
ZWAMMERDAM
Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds Dub
beldam. Geref. Kerk 9.30 ds de Reus
Ter Aar. 6 30 ds vd Koot Leimuiden Re
