Nooit meer naast elkaar
Oude scheidslijnen komen weer tevoorschijn
JOEGOSLAVIË
ZATERDAGS ZATERDAG 6 JUL11991
De 20-jarige Goran Grgjc keert
niet meer naar zijn legereenheid
terug. Vier maanden duurde
zijn diensttijd. Daarna deserteerde hij. Hij
beschermde de afgelopen week zijn woon
plaats Ten ja, bij het Oostkroatische Osijek,
tegen Servische overvallen.
Het Joegoslavische Volksleger heeft sinds
vorige week voor hem afgedaan. „Ik heb al
tijd gedacht dat het leger de mensen moest
beschermen, maar zij kiezen telkens de kant
van de Serviërs. Als we niet oppassen, wor
den we afgeslacht
„Nu wil mijn vriend, die daar in het oude
dorp woont, mij doden. Waarom weet ik niet,
maar hij loopt rond met een automatisch wa
pen, dat hij wil gebruiken", zegt Goran, die
zelf ook een vuurwapen draagt.
Het conflict tussen Goran en zijn vrienden
uit het oude Tenja is het echte drama. Zij
kunnen nooit meer vredelievend naast elkaar
leven. Wat zeventig jaar groeide, viel in enke
le weken uit elkaar. Veel dienstplichtigen,
vooral uit Slovenië en
Kroatië, beleefden de
afgelopen weken
Gorans innerlijke
strijd. Velen verlieten
het Volksleger en ko
zen voor hun woon
plaats en hun repu
bliek.
Hier, rond Osijek,
ging de strijd van de
nieuwe republiek
vooral tegen uit Ser
vië afkomstige para
militaire organisaties,
de zogenaamde
Chetniks. De Kroaten
geloven dat Servië
opzettelijk Chetniks
inzet om hun repu
bliek te destabilise
ren. Dat geeft het le
ger dan weer een ar
gument om in te grij
pen.
Mensen als Goran Gcgic zien het leger dan
ook als de grote onderdrukker. „Het leger is
van Servië, niet van ons. Ze moeten ons met
rust laten. Iedereen zegt dat wij uit Joegosla
vië willen, maar dat is helemaal niet waar.
Wij vinden alleen dat wij zelf moeten kunnen
bepalen wat we doen. Dat kan ook in een
confederatie".
INVLOED
In de veel-volkerenstaat Joegoslavië vormt
het leger een van de weinige bindende ele
menten. Iedere jongen moet in het leger en
krijgt daai een Joegoslavisch 'gevoel' inge
prent. In theorie moet de natie op die manier
langzaam samengroeien.
Uit de gebeurtenissen van de afgelopen
weken blijkt dat daar in de praktijk weinig
van terecht is gekomen. Sinds de staat in
1918 werd opgericht als het koninkrijk van
Serviërs, Slovenen en Kroaten, groeide de
eenheid nauwelijks. Pas door de strijd tegen
de Duitse overheersing ontstond een zeker
'natie-gevoel'. Tito zelf een Kroaat
maakte daar handig gebruik van, maar de
eenheid onder Tito was een schijneenheid.
De Kroaat Zo ran Grozdanic: „Tito beloofde
ons de vrijheid. Maar daar kwam het nooit
van. Altijd moesten we naar Servië luisteren.
Zelfs het federale parlement wilde geen reke
ning houden met voorstellen van Kroatië en
Slovenië".
De invloed van Servië valt niet te onder
schatten. Kroaten en Slovenen weten het al
heel lang: het leger is Servië. Een belangrijk
deel van de legertop is Servisch, of voegde
zich geheel in het Servische gedragspatroon.
Voor het officierskorps geldt ongeveer het
zelfde: generaals en officieren die zich niet
wilden aanpassen, zijn op een zijspoor ge
rangeerd.
Eerder deze week overkwam dat een van
de laatste Sloveense generaals, Konrad Kol-
sek, commandant van het vijfde legerdistrict
waaronder Slovenië en Kroatië vallen. Van
zijn opvolger, de Servische generaal Zivrota
Avramovic, verwacht de legerleiding een veel
harder optreden.
Dienstplichtigen, de ruggegraat van het le
ger. vormen een apart verhaal. Haast vanzelf
sprekend komen Slovenen en Kroaten bijna
altijd terecht in republieken ver van hun
woonplaats, bij voorbeeld in zuid-Servië. en
vaak in gemengde eenheden. Daar spreken
ze de taai niet en heersen andere gewoonten,
zodat er weinig kans bestaat op collectieve
desertie of muiterij. Vooral in Nisc, het 'Sibe
rië' van Joegoslavië, zitten veel Sloveense en
Kroatische soldaten.
Voor Servische militairen gaat het heel wat
eenvoudiger. Hun eenheden, vaak geheel
Servisch, liggen in de rijke Sloveense en
Kroatische streken, soms midden in de ste
den. Vaak behoren
zij tot een elite-een
heid.
DESERTIE
Al sinds het begin
van de strijd bleken
veel soldaten te de
serteren. Etnische
Albanezen (uit Kos
ovo). Macedoniërs
en moslims uit Bos
nië verdwenen en
masse uit de eenhe
den in Slovenië. De
uittocht nam dusda
nige vormen aan dat
de legerleiding be
gin deze week nog
duizenden reservis
ten uit Servië en
Hercegovina onder
de wapens riep. De
colonne tanks en ar
tillerie die woensdag
uit Belgrado vertrok,
bestond vooral uit reservisten.
Het overlopen van Kroaten en Slovenen
was in het geheel niet te stuiten. Zij begaven
zich als eersten naar hun nationale eenhe
den. die inmiddels 78.000 man sterk zijn in
Slovenië. Kroatië heeft een speciale strijd
macht. formeel een onderdeel van de politie,
van zo n 75.000 manschappen.
De opsplitsing van Joegoslavië openbaarde
zich ook in het leger. De leiding leek tot voor
kort alleen Servische en Montenegrijnse een
heden volledig te vertrouwen, terwijl de
stroom deserteurs almaar aanzwelde. Zelfs
de Macedoniërs begonnen te twijfelen. Een
delegatie uit Skopje heeft deze week onder
zocht hoe het hun dienstplichtige landgeno
ten in Slovenië vergaat. Zelfs in Servië groei
de de onrust: Servische moeders wilden het
geweld beëindigen en eisten in het parle
ment dat hun zonen naar huis komen.
De felheid waarmee Servië nu de afge
scheiden republieken aanpakt, mag verba
zing wekken, verklaarbaar is het wel. Het uit
eenvallen- van Joegoslavië zal onvermijdelijk
leiden tot het failliet van het armere, zuidelij
ke deel van het land. Vooral Slovenië, maar
ook Kroatië verdienen de dinars die nodig
zijn om het land overeind te houden. „Wij
hebben altijd ons geld naar Belgrado ge
stuurd. Zij hebben het uitgegeven. Het leger,
dat wij betalen, schiet nu op ons", roepen
Kroaten en Slovenen in koor.
En aan die hartekreet valt nauwelijks iets af
te dingen.
De onevenwichtige welvaartsverdeling
in Joegoslavië blijkt uit dit staatje:
Gemiddeld salaris werk-
dinar 10 cent) loosheid
Slovenië 616.000 3
Kroatië 438.000 6
Vojvodina 380.000 11
Servië 365.000 11
Bosnië/Hercegpvina 339.000 14
Montenegro 298.000 18
Macedonië 275.000 16
Kosovo 273.000 25
(Bron Le Monde Diplomatique, mei 1991)
De cijfers dateren uit 1988 (inkomen) en
1989 (werkloosheid). Sindsdien heeft de in
flatie onverbiddelijk toegeslagen: die be
draagt nu 60 procent per jaar. Daardoor
zijn de tegenstellingen alleen maar verder
verscherpt.
THE INDEPENDENT
Vraag êen joegoslaaf waar hij
vandaan komt en hij zal zelden
'Joegoslavië' zeggen. Hij zal de
naam van zijn republiek noemen. Het land
heeft voor zijn inwoners altijd veel minder
echt geleken dan voor de buitenwereld. Het
werd gevormd door het aan elkaar plakken
van stukjes van de voormalige Ottomaanse
en Habsburgse rijken. Dat gebeurde onder
het Servische koninkrijk, dat in 1929 een dic
tatuur werd.
Maar de oude scheidslijn tussen de twee
rijken veroorzaakt tot op de dag van vandaag
problemen. Zij gaat terug tot de scheiding
tussen het Romeinse en Byzantijnse rijk.
Zelfs nu nog wordt in Kroatië het Latijnse al
fabet gebruikt en in Servië het cyrillische
schrift. De situatie wordt verder bemoeilijkt
door de aanwezigheid van een grote islami
tische bevolkingsgroep, waartoe ook door de
Turken bekeerde Albanezen horen.
Verschillendeservischeen roatische
nationalistische stromingen vochten om de
heerschappij toen het Ottomaanse rijk in de
negentiende eeuw werd vermorzeld onder de
groeiende spanningen tussen Servië en het
Oostenrijks-Hongaarse rijk. Dit leidde mede
tot de Eerste Wereldoorlog.
Rusland, Frankrijk en Engeland vochten
toen aan de kant van Servië tegen Oostenrijk-
Hongarije, Duitsland en de Turken. In de
chaos die daarvan het gevolg was, kwam een
ongemakkelijke alliantie tot stand tussen het
Servische en Kroatische nationalisme. Dit
vormde de basis voor het koninkrijk van de
Serviërs, Kroaten en Slovenen, dat in 1918
werd uitgeroepen en elf jaar later werd her
doopt in Joegoslavië.
Mei de Tweede Wereldoorlog kwam de in
vasie van Hitier. Het land bracht het grootste
deel van de oorlog door in bitter verzet tegen
de nazi's en was tegelijkertijd verwikkeld in
een bloedige burgeroorlog waarbij Servische
para-militaire monarchisten, nazi-gezinde
Kroaten en communisten onder leiding van
Josip Broz Tito betrokken waren. De herinne
ring aan de burgeroorlog is vandaag nog bui
tengewoon levend. Met name herinneren de
Serviërs zich hoe hun minderheid in Kroatië
werd afgeslacht door de nazistische mario
nettenregering van Ante Pavelic.
Socialistische Federale Republiek Zuidslaviê
verdeeld in zes
republieken en twee
autonome provincies
SL0VENI
KROATIË
BOSNIË
HERCEGOVINA
Belgrado
Slovenië «mam
bevolking: 1,9 miljo
taal: Sloveens
alfabet: Romeins
Kroaten /'ulo
SERVIE
Sarajevo
Kroatië
bevolking: 4,6 miljoen
taal: Servo - kroatisch
alfabet: Romeins
Servië
bevolking: 9,3 miljoen
taal: Servo - kroatisch
alfabet: Cyrillisch
Bosnië Hercogovina
bevolking: 4,1 miljoen
taal: Servo - kroatisch
alfabet: Cyrillisch
ca. 23 miljoen n
verdeeld in 24 etnische groepen
3 hoofdreligies: orthodox,
rooms-katholiek en de islam
3 officiële talen, geschreven
in Cyrillisch- en Romeins alfabet
Macedonië
bevolking: 1,9 miljoen
taal: Macedonisch
alfabet: Cyrillisch
Macedoniërs-
Albanezen-
Anderen-
Montenegro
bevolking: 600.000
taal: Servo - kroatisch
alfabet: Cyrillisch
Kosovo mmmmmmm
(province van Servië)
bevolking: 1,6 miljoen
taal: Servo - kroatisch
alfabet: Cyrillisch
Vojvodina
(provincie van Servië)
bevolking: 2 miljoen
taal: Servo - kroatisch
alfabet: Cyrillisch
Na de oorlog i
bijkomende voordeel dat zij partizanen van
verschillende nationaliteiten hadden aange
trokken. Daaronder bevonden zich met na
me Kroaten, zodat ze in staat waren het land
de schijn van eenheid op te leggen. Dit werd
bekrachtigd door de persoonlijkheid van Ti
to, vooral nadat hij in 1948 had gebroken met
Moskou.
Joegoslavië werd officiéél een niet-gebon-
den land, dat een unieke en uiteindelijk on
werkbare vorm van 'socialistisch zelfbestuur'
afkondigde en een ingewikkelde en voortdu
rend veranderende grondwet hanteerde om
de macht te delen. Vanwege zijn sleutelposi
tie werd het land door beide zijden gesteund,
en ontving het aanzienlijke hulp uit het wes
ten.
Tito stierf in 1980 en het land raakte ge
staag in economisch en politiek verval, een
proces dat onlangs werd versneld door het
einde van de Koude Oorlog en de
ting van het communisme. Maar de oude
scheidslijn bleef bestaan. Slovenië en Kroatië
kozen een niet-communistische regering en
gingen de weg op naar een markt-economie.
Servië, dat eindelijk een vrije keuze kreeg,
koos voor het simpele mengsel van commu
nisme en nationalisme dat door Slobodan
Milosevic werd uitgedragen. Zijn opzettelijk
ophitsen van het Servische misnoegen deed
de noordelijke republieken nog meer vast
houden aan hun besluit om zo snel mogelijk
weg te komen van Belgrado. Daarbij hebben
de Serviërs ook de Albanezen uit Kosovo ver
van zich verwijderd. Hun rechten zijn syste
matisch geschonden.
Oude
verantwoordelijk voor de huidige problemen,
maar niet alleen. Er zijn eindeloze geschillen
geweest over de verdeling van rijkdommen.
Slovenië en Kroatië zijn rijker dan hun zuide
lijke buren. Zij klagen erover dat zij het fede
rale budget moeten subsidiëren, waaronder
het leger valt, de federale ambtenarij en de
hoge kosten van de Servische bezetting van
Kosovo.
Ze zijn tot de overtuiging gekomen dat ze
zich met hun handel beter kunnen richten op
Oostenrijk en de Europese Gemeenschap. De
Kroaten, die normaal gesproken aardig wat
geld verdienen met het toerisme, denken op
dit punt ongeveer hetzelfde als Slovenië,
maar hun situatie wordt bemoeilijkt door de
aanwezigheid van een grote en nu zeer be
zorgde Servische minderheid.
De redenen voor een sterk Servisch verzet
tegen het uiteenvallen van Joegoslavië ko
men voor een deel voort uit trots en zijn voor
een ander deel economisch. Het Servische
nationalisme, dat altijd krachtig is geweest, is
warm gehouden door ambitieuze politici en
is in naam van nationale eenheid gebruikt
door de strijdkrachten.
Daarachter gaat de zorg schuil dat het ver
lies van de Sloveense en Kroatische econo
mie Servië in nog grotere problemen zou
storten dan nu het geval is. Eind vorig jaar
haalde Servië tot grote woede van de andere
republieken drie miljard gulden van de Joe
goslavische Nationale Bank.
servift vreest ook het wegdrijven van
andere delen van het land. De Albanezen uit
Kosovo voelden er niet veel voor zich aan te
sluiten bij een communistisch Albanië, maar
zij zien nu aan de andere kant van de grens
tekenen van een ontluikende democratie. De
Macedonische nationalisten hebben hun oog
laten vallen op de Macedoniërs van Grieken
land en Bulgarije.
De Servische pogingen om het land bijeen
te houden hebben nu echter het omgekeerde
effect gehad. In plaats van vorig jaar het Slo
veense en Kraotische voorstel aan te grijpen
dat voorzag in een lossere confederale struc
tuur, met één markt en één munt, hielden de
Serviërs krachtiger dan ooit vast aan het idee
van de eenheidsstaat.
Ze verwijderden daarmee de noordelijke
republieken zo ver van zich, zelfs nog voor ze
de laatste klap hadden toegebracht door het
inzetten van de strijdkrachten, dat een terug
keer waarschijnlijk toen al niet meer mogelijk
Vertaling Luutje Ntonwrtsverdrlrt
Joegoslavië bestaat niet meer. Het ingrijpen van het leger in
Slovenië maakt herstel van de federatie onmogelijk. Steeds
minder dienstplichtigen uit andere republieken dan Servië en
Montenegro bleken de afgelopen week bereid het vuile werk voor
Belgrado op te knappen. Wat ooit door Tito angstvallig bijeen
werd gehouden, valt dezer dagen letterlijk in duigen.
Met het uiteenvallen van Joegoslavië weid In Kroatië het wisselen van de wacht bij het parle
mentsgebouw in ere hersteld. FOTO. AP
Servische Chetniks bewijzen de laatste eer aan landgenoten die in de burgeroorlog zijn gesneuveld.
