Feiten
Dodelijke spanning
op doodstille dag in
Sloveense hoofdstad
In voormalige DDR staan raderen stil
Geduld Stipe Mesic beloond
BELGRADO AFP-Rtr
De nieuwe president van Joego
slavië, de Kroaat Stipe Mesic,
heeft zes weken op zijn benoe
ming moeten wachten. Maar als
oud-politiek gevangene weet hij
dat geduld een schone zaak is.
Hij wordt het eerste niet-com-
munistische staatshoofd van
het naoorlogse Joegoslavië.
Voor Mesic is nu de tijd aange
broken zijn ideeën vorm te ge
ven. Aan de vooravond van zijn
benoeming heeft hij niet ver
huld dat wat hem betreft de fe
derale structuur van Joegoslavië
een gepasseerd station is. Hij is
een voorstander van een confe
deratie, waarbij de verschillen
de deelrepublieken een grote
mate van autonomie krijgen.
Maar gemakkelijk zal deze her-
vormingskoers niet zijn. Binnen
de acht leden tellende presiden
tiële raad spreekt immers de
helft met een Servische tong. En
de Serven zijn de grootste voor
standers van behoud van de fe
deratie.
Dp 56-jarige jurist Mesid zou in
een communistisch Joegoslavië
geen carrière hebben kunnen
maken. Enkele uren voor zijn
benoeming liet hij zich nog ont
vallen een „hardnekkige tegen
stander van communisten" te
Stipe Mesic staat voor de zware
taak de federale republiek Joego
slavië opnieuw vorm te geven fo
to ap michel euler
zijn. Zijn levensloop onder
streept deze opvatting. Reeds in
het begin van de jaren zeventig
nam hij actief deel aan een op
leving van het nationalisme in
Kroatië. In de hoogtijdagen van
maarschalk Tito was dat een
hoofdzonde die subiet bëstfêft
moest worden en Mesic ver
dween voor 26 maanden in een
cel. Nadien was hij, als uitvloei
sel van zijn uitgesproken me
ning, nog eens drie jaar werk
loos.
Zijn politieke loopba; geraakte
mede daardoor voor ïge jaren
in het slop. Eerst bij recente-
lijke opkomst van he t meerpar
tijenstelsel liet hij zijn gezicht
weer zien. Hij leidde de verkie
zingscampagne van de Demo
cratische Krpatische Gemeen
schap.
Sindsdien gaat het s: A. Na het
premierschap van z repu
bliek Kroatië volgde in de afge
lopen nacht het federale presi
dentschap. Dat zijn eenjarige
bewind hectisch zal zijn, staat
nu al wel vast. De federatie staat
op knappen nu Kroatië en
Slovenië vorige week hun onaf
hankelijkheid hebben uitgeroe
pen. Aan Mesic de taak dit in
goede banen te leiden en tevens
het federale leger in toom te
houden. Want als staatshoofd is
hij opperbevelhebber.
In de afgelopen dagen toonde
het leger aan de eenheid van
het land met hand en tand te
willen verdedigen. Van een uit
voerende taak van het leger
moet Mesic echter niets heb
ben. „Het leger kan hierin geen
rol spelen", zo verklaarde hij.
„Ik meen dat we deze crisis op
democratische wijze en in over
leg kunnen oplossen"
Maandag 1 juli 1991
EN MENINGEN
HET OPTREDEN VAN HET J
Slavische nationale leger (JNA) isTn de
ogen van enkele Slovenen gelijk aan
dat van de nazi's
Konkanje-columnist
Gerrit Jan Zwier is op
vakantie
TOM JANSSEN
reservisten gemobiliseerd
slecht nieuws, want het bete-
kënt dat de Serviërs zich in het
conflict willen mengen en het
leger zich voorbereidt op een
langere confrontatie.
Nieuwtje twee: de Joegoslavi
sche premier Markovic is onder
weg naar Ljubljana om met pre
sident Kucan te praten over de
situatie. Dat is positief, want zo
lang Markovic in de stad is, is
een aanval onwaarschijnlijk.
Maar de meeste mensen ver
wachten niet echt veel van het
gesprek. De overtuiging groeit
dat Markovic de macht eigenlijk
kwijt is en het leger inmiddels
geheel op eigen houtje handelt.
Nieuwtje drie: steeds meer Joe
goslavische soldaten, maar ook
officieren, zouden overlopen of
zich overgeven, omdat ze het
vechten moe zijn of het niet
eens zijn met de actie tegen
Slovenië. Het zouden er inmid
dels vele honderden zijn. Dat is
mooi, als het waar is, want tot
nu toe was het voor journalisten
niet mogelijk om de getallen te
controleren.
„Ik weet niet meer wat ik gelo
ven moet en wat niet", zegt een
studente op het enige open ter
rasje in Ljubljana. „Ik kan niet
eens zeggen dat ik bang ben, ik
voel me wezenloos. Ik kan nog
steeds niet geloven dat dit ons
echt overkomt. Dinsdag zou ik
op vakantie naar Nederland
gaan. Dat zal er wel niet van ko
Soldaten van de Sloveense defensiemacht bewaken de toegangswegen
tot Ljubljana. foto epa robertrajtic
De straten van de Sloveense hoofdstad Ljubljana liggen
er zondag verlaten bij. De stilte wordt alleen verbroken
door het gekwetter van vogels, af en toe het geronk van
een politiejeep en soms het gedender van een goederen
trein. Dan blijven de weinige voorbijgangers even stil
staan, luisteren aandachtig. Als ze verder lopen, kijken ze
verlegen om hun schrikachtigheid. Maar het luchtalarm,
dat 's ochtends om negen uur het leven in de stad tot stil
stand heeft gebracht, klinkt geen tweede keer.
LJUBLJANA RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
De meeste inwoners kiezen des
ondanks het zekere voor het on
zekere en blijven thuis. Behalve
een enkele eigenaar van een
hond die zijn huisdier voor een
korte plaspauze de straat op
laat, lopen er alleen zwaarbewa
pende politieagenten en leden
van de territoriale strijdkrachten
rond.
Het aantal versperringen is ver
veelvoudigd en steeds vaker
worden automobilisten bij weg
blokkadesaangehouden. Dan
moeten ze, soms onder bedrei
ging van een geweer, hun kof
ferbakken openen. De Sloveen
se autoriteiten zijn ervan over
tuigd dat Ljubljana wemelt van
de Joegoslavische 'agenten' en
tonen als bewijs daarvan beel
den van een man die zaterdag
nacht in het centrum van de
stad werd doorgeschoten.
Slecht een enkele eigenaar van
een terrasje heeft de stoute
schoenen aangetrokken en zijn
zaak opengegooid. Hij verkoopt
alleen bier en dat vindt gretig
aftrek bij een kleine groep klan
ten die zich door het leger niet
van de straat laten verjagen en
ondanks alles van de warme zo
merzon genieten.
„Bang, ik?", zegt een jonge
man, „Nee hoor, helemaal niet.
Ik beschouw het allemaal als
een grote, vreemde grap". De
omstanders lachen daverend.
Ze verjagen hun angst met bier
en cynische humor. De ene
mop na de andere vliegt over de
bar.
Toch zitten ze, net als iedereen
in deze dagen, met een oor aan
de radio gekluisterd. Ieder
nieuwsbulletin wordt met grote
aandacht gevolgd. Dat is een
van de vreemde dingen aan de
ze dag: hoewel de spanning te
snijden is, gebeurt er eigenlijk
helemaal niets. Het staakt-het-
vuren dat vanaf vrijdagavond
geldt, wordt een enkel inci
dent daargelaten op zondag
vrijwel overal in acht genomen.
Er zijn wat kleine uitzonderin
gen, maar die hangen niet sa
men met gevechtshandelingen.
Overal in Slovenië zitten al da
genlang kleine legereenheden
vast op hun posities. Vaak zijn
ze al die tijd verstoken van
voedsel en water. In sommige
gevallen dreigen tankbeman
ningen met een schietpartij om
eten af te dwingen. Maar verder
is het doodstil in het land.
Schuilkelders
Stilte voor de storm of het begin
van een vrede? Niemand weet
het antwoord nog te geven. Een
gevoel van onwerkelijkheid
overheerst. Was er 's ochtends
echt een reden voor het luchta
larm? Of was het slechts be
doeld om de bevolking alert te
maken? De meningen verschil
len, sommigen zijn ervan over
tuigd vliegtuigen te hebben ge
hoord, anderen weten van niets.
Zeker is in ieder geval dat het
grootste deel van de burgers
zich tijdens het luchtalarm keu
rig volgens de aanwijzingen
naar de schuilkelders heeft ge
spoed. Slovenië heeft een zeer
uitgebreid net van schuilgele-
genheden, waar ongeveer de
helft van de bevolking in terecht
kan. Er zijn bunkers gebouwd
onder alle gebouwen die na
1971 zijn neergezet en in de
grote steden is een schuilkelder
nooit meer dan 300 meter weg.
Bovendien is iedereen zeer
goed geïnstrueerd. Vanaf de la-
Overal in Ljubljana patrouilleren soldaten van de Sloveense defensiemacht. •foto ap
gere school krijgt iedere Sloveen
twee keer per jaar een rampen
oefening. En de afgelopen da
gen hebben de inwoners van
Ljubljana, Maribor en andere
grote steden een pamflet in de
bus gekregen waarop de
dichtstbijzijnde schuilkelder
wordt aangegeven en de bete
kenis van de alarmtonen nog
eens uitvoerig uitgelegd
„Die oefeningen betreffen za
ken als overstromingen, aardbe
vingen of ernstige fabrieksonge-
lukken. Een luchtaanval zat niet
in ons pakket. Maar onze ge
drongen praktijkoefening van
ochtend verliep perfect", zegt
bouwkundig ingenieur Milan
Lampret van de afdeling civieje
verdediging van het ministerie
van defensie tevreden.
Geruchten
Nieuwtjes en geruchten doen
snel de ronde. Afhankelijk van
het nieuws stijgt of daalt de
stemming. In Servië en een deel
van Bosnië-Hercegovina zijn de
D-Mcirk heeft Oostduitsers (nog) niet de verwachte welvaart gebracht
BERLUN HANS HOOGENDIJK
CORRESPONDENT
Honderden gepantserde auto's
reden een jaar geleden onder
gewapend escorte vanuit Frank
furt aan de Main richting DDR.
In de laadruimten tientallen
miljarden harde marken. Op 1
juli zouden de Oostduitsers bij
het van kracht worden van de
Duits-Duitse monetaire unie
hun 'monopoly-geld' kunnen
wisselen legen de keiharde D-
mark.
Zo hadden de Oostduitse minis
ter-president Lothar de Maiziè-
re en zijn Westduitse collega
Helmut Kohl het afgesproken.
Ze moesten wel, want hadden
de Oostduitsers op hun grote
demonstraties niet gezongen:
„Komt de D-mark niet naar ons,
dan gaan we naar de D-mark"?
Tientallen politici en economen
voorspelden een tweede 'Wirt-
schaftswunder'. De Oostduit
sers geloofden het. Eindelijk
echt geld voor goed werk. Nooit
meer in de rij staan voor de HO-
en Konsumwinkels om schaarse
en inferieure produkten te be
machtigen. Weg met de Trabi
en de Wartburg, leve de Opel en
de Golf.
De harde mark heeft de verre
vakantie, de nieuwe auto en de
renovatie van het eigen huisje
mogelijk gemaakt. Maar de
meeste gewisselde marken zijn
nu op en het autootje moet
naar de garage, de verzekerings
premie dient betaald te worden.
Stroom, gas, kolen, water en te
lefoon zijn al duurder gewor
den. Deskundigen schatten dat
eind dit jaar de mensen 15 pro
cent minder te besteden heb
ben dan een jaar geleden.
Nog erger zijn de gepensioneer
den en werklozen eraan toe.
Menigeen moet rondkomen
van een pensioen van zo'n 600
mark of een uitkering die er iets
boven ligt. De centrale regering
heeft intussen tot een drasti
sche verhoging besloten,
De 'Treuhand', een staatstrust
die de ruim 8000 vroegere
'volkseigen' staatsbedrijven
moet saneren en privatiseren,
heeft intussen 1700 onderne
mingen verkocht. De kopers
hebben beloofd tientallen mil
jarden te zullen investeren.
Maar eerst vindt er een ijskoude
sanering plaats. Honderddui
zenden werknemers zijn ontsla
gen en vandaag komt de vol
gende klap als de zogenaamde
wachtgeldregeling afloopt. Van
de 9,5 miljoen Oostduitse werk
nemers, blijven er op korte ter
mijn hooguit 5 miljoen over.
Tegelijkertijd proberen hon
derdduizenden Oostduitsers als
kleine zelfstandigen een be-
staan(tie) op te bouwen. West
duitse kenners hadden immers
voorspeld dat de grote 'boom'
zou komen in de dienstverle
ning. Toerisme, vervoer, horeca,
banken en verzekering, handel
en software-industrie gingen
gouden tijden tegemoet, zo
luidde de boodschap. De Oost
duitsers storten zich op deze
dienstverlenende sector. Som
migen met succes, vooral in de
verzekeringen en autobranche,
anderen kunnen hooguit hopen
te worden opgeslokt door West
duitse profs voordat al hun
spaarcentjes eraan zijn gegaan.
In de onder Honecker zo 'gelief
de' badplaatsen aan de Oostzee
en de dorpjes in de Harz of het
Ertsgebergte is het stil. De 'wes-
sies' komen wel, maar houden
het na hooguit twee dagen ge
zien: comfort uit de jaren 50.
Ook in de autohandel komt al
weer de klad. De Oostduitsers
wilden alleen dat de nieuwe
vierwieler glom en minstens
160 kilometer per uur kon ha
len. Ze zijn er nu achter geko
men dat het onderhoud en de
verzekering van zo'n luxe west-
kar heel wat meer kosten dan ze
voor hun stinkende, maar be
trouwbare Trabant uit moesten
geven.
De toenmalige Westduitse mi
nister van economische zaken
Helmut Haussmann zei op 1 ju
li 1990: „De DDR is niet het ver
lengde afzetgebied dat vanuit
het Westen wordt bevoorraad.
Nee, Oost-Duitèland biedt de
grote kans voor de vestiging van
een zelfstandige, middelgrote
industrie". Haussmann zat er
volledig naast.
In het Oosten staan de raderen
stil en wie probeert ze weer in
beweging te brengen met de
miljarden die Bonn in het land
heeft gepompt, stuit op een ho
ge bureaucratische muur. De
ambtenaren die het geld moe
ten verdelen, zijn totaal overbe
last en durven geen verant
woordelijkheid op zich te ne-
Nadat de Westduitse voedings
middelenindustrie had besloten
de zes nieuwe deelstaten zelf te
bevoorraden de 'ossies' snak
ten snakten immers zo naar de
ze produkten raakten de lo
kale bedrijven hun waren aan
de straatstenen niet meer kwijt.
Nu de eerste roes voorbij is, vra
gen steeds meer Oostduitsers
naar hun eigen produkten.
Maar de schade van één jaar
boycot is niet zo maar te her
stellen. Niet alleen zijn bijna al
le oude distributiekanalen ver
loren gegaan, ook de grote col
lectieve boerderijen hebben de
slag tegen de vrije-marktecono-
mie verloren.
Toch heeft de harde mark ook
iets goeds gebracht. Er zijn eer
ste tekenen die duiden op her
stel. Uit de bouw en toeleveren
de bèdrijven komen optimisti
sche berichten. Dat is ook niet
zo verwonderlijk, want de staat
pompt per jaar 100 miljard in
de nieuwe deelstaten en dus
kan er gerenoveerd, gerestau
reerd en nieuw gebouwd wor
den.
Andere positieve signalen ko
men uit de detailhandel. Tot nu
toe hadden hoofdzakelijk West
duitse warenhuizen geprofi
teerd van de geweldige Oost
duitse kooplust. Nu duizenden
vroegere staatswinkels gepriva
tiseerd zijn en onder Oostduitse
leiding de harde les van de
vrije-markteconomie wordt ge
leerd, voelen Hertie, Karstadt,
Kaufhalle en Wertheim de toe
nemende concurrentie.
De stemming in Oostduitsland
is eigenlijk veel minder slecht
dan de hoge werkloosheidscij
fers zouden doen vermoeden.
Volgens een enquête voor het
Oostduitse blad Tribune zijn de
meeste Oostduitsers redelijk te
vreden. Een ander resultaat uit
dit donderdag gepubliceerde
onderzoek: 39,8 procent ziet in
de naaste omgeving tekenen
dat het beter gaat, 36 procent
ziet geen verschil en 23 procent
meent dat het dal nog niet is
bereikt.
Met de D-mark zijn veel Oost
duitsers wel zelfbewuster ge
worden. In eigen land, vooral in
het westelijk deel, voelen ze
zich veelal Duitsers-tweede
klas, maar aan de Zuideuropese
stranden tellen ze helemaal
mee. Als ze tenminste hun geld
uitgeven...
Van de monetaire
unie met het rijke
West-Duitsland
vandaag een jaar ge
leden en de Duitse
hereniging in oktober
hebben de burgers
van de voormalige
DDR nog niet veel
voordelen ondervon
den. Vandaag raken
honderdduizenden
Oostduitsers hun in
komen kwijt omdat
de wachtgeldregeling
afloopt. Van de eufo
rie bij het slechten
van de Berlijnse Muur
is dan ook weinig
over anp
